Θεσσαλονίκη :15 προτάσεις για μια πιο ανθρώπινη πόλη

Το ΤΕΕ/ΤΚεντρικής Μακεδονίας, στο πλαίσιο μελέτης με θέμα την “Αξιοποίηση ελεύθερων χώρων πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης - Μετεγκατάσταση ΔΕΘ”, κατέθεσε ένα πλαίσιο πρακτικών αρχών και προτάσεων για έναν μακροχρόνιο αειφoρικό σχεδιασμό στο πολεοδομικό συγκρότημα. Στην ομάδα εργασίας του ΤΕΕ συμμετείχαν οι Γιάννης Αγγελίδης, πολεοδόμος-χωροτάκτης, Κυριακή Διαβολίτση, αγρονόμος - τοπογράφος μηχανικός, Πάρις Μπίλλιας, πολιτικός μηχανικός, Θανάσης Παππάς, αρχιτέκτων μηχανικός, Γιώργος Τσακούμης, αγρονόμος - τοπογράφος μηχανικός.

Δημοσιεύουμε ένα πολύ μικρό τμήμα της μελέτης με τίτλο 15 προτάσεις για μια πιο ανθρώπινη Θεσσαλονίκη.Η επιτυχία του κειμένου βρίσκεται στην περιγραφή λύσεων που αντιστοιχούν σε προβλήματα όλων των Ελληνικών πόλεων.Αν αφαιρέσει κανείς το όνoμα Θεσσαλονίκη και τοποθετήσει το όνομα οποιασδήποτε μεγάλης Ελληνικής πόλης δεν θα εκπλαγεί αν βρεί στις προτάσεις λύσεις για τη δική του πόλη.

"Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το πλαίσιο αρχών και προτάσεων που καταθέτει το ΤΕΕ/ΤΚΜ, χωρίς να οδηγεί με μηχανιστικό τρόπο σε μονοσήμαντες λύσεις, μπορεί, εφόσον χρησιμοποιηθεί ευέλικτα από κατάλληλες επιστημονικές ομάδες, να χρησιμεύσει στη λήψη ορισμένων ορθολογικών αποφάσεων χωροθέτησης. Ειδικότερα για τις μεγάλες δημόσιες κοινωνικές υποδομές, ως βασικές αρχές χωροθέτησης και σχεδιασμού τους στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης προτείνονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: "

1. Από όλη τη διεθνή εμπειρία προκύπτει ότι σε πρακτικό επίπεδο η αειφορική οργάνωση του αστικού χώρου εξαρτάται κυρίως από τη μείωση των μετακινήσεων και την προτεραιότητα των μέσων μαζικής μεταφοράς (ειδικότερα αυτών της σταθερής τροχιάς) έναντι του Ι.Χ., με στόχο την αποφυγή των συνεχών κυκλοφοριακών συμφορήσεων εντός του αστικού ιστού, που πλέον έχουν καταστεί μόνιμο φαινόμενο σε όλες τις περιοχές του συγκροτήματος αλλά και της περιαστικής ζώνης.

2. Ο κυριότερος πρακτικός κανόνας θα πρέπει να είναι ότι κάθε νέα μεγάλη δημόσια κοινωνική ή άλλη εγκατάσταση θα πρέπει πλέον να χωροθετείται εκτός του γνωστού οικιστικού ιστού του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, στη σήμερα γνωστή ως περιαστική ζώνη ή και στην ευρύτερη περιοχή. Οι ελάχιστες εναπομείνασες ή προκύπτουσες ελεύθερες εκτάσεις εντός του οικιστικού ιστού (π.χ. στρατόπεδα Παύλου Μελά, Φαρμάκη, Κόδρα, χώρος ΔΕΘ) ή ακόμη και παράπλευρα σε αυτόν (π.χ. στρατόπεδο Ζιάκα, χώρος ΟΔΔΥ, ορισμένοι χώροι του λιμανιού και της παραλίας) πρέπει να προορίζονται κυρίως για δημόσιους ελεύθερους χώρους και χώρους πρασίνου με ελάχιστες συνοδευτικές πολιτιστικές εγκαταστάσεις, παιδικές χαρές, ανοικτά γήπεδα αθλοπαιδιών και άλλες υπαίθριες αθλητικές εγκαταστάσεις και όχι για εγκαταστάσεις κοινωφελών ή άλλων υποδομών.

3. Θα πρέπει να εξετάζεται η πιθανή συνέργεια των διάφορων (διοικητικών, εκπαιδευτικών, τεχνικών)

εγκαταστάσεων μεταξύ τους, ώστε με παράλληλη χωροθέτηση να μεγιστοποιούνται τα πλεονεκτήματα για όλες (π.χ. χωροθέτηση της ΔΕΘ στη Δυτική Θεσσαλονίκη με παράλληλη όμως μεταφορά του αερολιμένα στην ίδια κατεύθυνση, ή ενδεχόμενη συνέργεια της ΔΕΘ με κέντρα logistics, ή ενδεχόμενη συνέργεια της ΔΕΘ με εγκαταστάσεις της Ζώνης Καινοτομίας).

4. Όλα τα διακριτά τμήματα του μητροπολιτικού συγκροτήματος δικαιούνται να μετέχουν μιας ισόρροπης ανάπτυξης σύμφωνα με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους. Κατά συνέπεια, είναι ιδιαίτερα σημαντικός στόχος οι χωροθετήσεις μεγάλων δημόσιων εγκαταστάσεων να συμβάλλουν στην ισόρροπη αστική ανάπτυξη των περιοχών όπου χωροθετούνται.

5. Στο πλαίσιο μιας ισόρροπης αειφορικής οργάνωσης, κάθε ως άνω τμήμα του συγκροτήματος είναι σκόπιμο να εξυπηρετείται με κατά το δυνατόν αυτοτελείς διοικητικές εγκαταστάσεις, ώστε να καταπολεμείται η μονοκεντρικότητα και να μη γεννώνται άσκοπες μετακινήσεις από το ένα τμήμα στο άλλο. Προς το σκοπό αυτό ενδεχομένως να είναι σκόπιμο να επαναφερθεί -αφού εκσυγχρονιστεί- η παλαιά πρόταση του ρυθμιστικού που προέβλεπε δύο (ή και περισσότερα) μεγάλα διοικητικά πάρκα (κέντρα δημόσιας διοίκησης μητροπολιτικού επιπέδου) ανατολικά και δυτικά του συγκροτήματος.

6. Στα μεγάλα διοικητικά πάρκα μπορούν να συγκεντρωθούν λειτουργίες διοίκησης όλων των επιπέδων (περιφερειακού, νομαρχιακού, μητροπολιτικού, ανεξάρτητες κτλ.) δικαστικές εγκαταστάσεις, πολιτιστικές και κοινωνικές εγκαταστάσεις, αλλά και αθλητικές εμπορικές κ.ά. Τα διοικητικά πάρκα πρέπει να σχεδιαστούν με τέτοιο τρόπο, με παράλληλες διπλές ή πολλαπλές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες, ώστε να αποτρέπουν την κίνηση του εξυπηρετούμενου κοινού από το ανατολικό στο δυτικό ή σε άλλο τμήμα του συγκροτήματος και αντιστρόφως, διά του κέντρου (π.χ. δύο ή περισσότερα πολεοδομικά γραφεία).

7. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς και ιδίως τα μέσα σταθερής τροχιάς (μετρό, προαστιακός κ.ά.) πρέπει να συνδέουν τους οικισμούς, τις κεντρικές περιοχές και τα διοικητικά πάρκα μεταξύ τους, όπως και με τους μεταφορικούς κόμβους. Γενικότερα, η σημασία του συγκοινωνιακού και μεταφορικού σχεδιασμού στη λειτουργική και αειφορική οργάνωση του συγκροτήματος και στις χωροθετήσεις είναι καθοριστική. Σημειώνεται στο σημείο αυτό η μέχρι στιγμής έλλειψη ενός σαφούς σχεδίου και πολιτικών εξυπηρέτησης της αστικής, της περιαστικής και πλέον της μητροπολιτικής περιοχής από δίκτυα δημόσιων μέσων σταθερής τροχιάς. Η μόνη γνωστή διαδρομή μετρό των 9,5 χλμ. που κατασκευάζεται, οι κάποιες αμφοτερόπλευρες επεκτάσεις της, για τις οποίες λίγα είναι γνωστά, ακόμη και οι ατελείς μέχρι στιγμής απόπειρες προαστιακού σιδηρόδρομου δεν επαρκούν ούτε κατά διάνοια για την εξυπηρέτηση μιας ευρείας και επεκτεινόμενης ζώνης μητροπολιτικής επιρροής (που κατά το νέο ρυθμιστικό θα εκτείνεται σε πολλαπλούς νομούς), ούτε καν της και σήμερα ακόμη στενά εννοούμενης αστικής και περιαστικής περιοχής (π.χ. από τη Μηχανιώνα ώς τη Σίνδο τουλάχιστον).

8. Ειδικότερα η ευρύτερη Δυτική Θεσσαλονίκη (αστική, περιαστική και μητροπολιτική) πρέπει σε κάθε περίπτωση να τύχει όχι μόνο ισότιμης αλλά και προνομιακής αντιμετώπισης στη χωροθέτηση μεγάλων δημόσιων κοινωνικών εγκαταστάσεων προς άρση των χωρικών και λειτουργικών ανισοτήτων που με τα χρόνια έχουν δημιουργηθεί σε βάρος της. Προς το σκοπό αυτό, όμως, απαιτείται να επαναξιωθεί η σημαντική ελεύθερη ή χαμηλής δόμησης γη της περιοχής, που σήμερα παρουσιάζεται σοβαρά υποβαθμισμένη με τη διασπορά των βιομηχανικών-βιοτεχνικών και χονδρεμπορικών εγκαταστάσεων, τη ρύπανση του εδάφους και τους κινδύνους βιομηχανικών ατυχημάτων (όχι μόνο οι Λαχανόκηποι αλλά ουσιαστικά όλη η γη από το βιομηχανικό συγκρότημα της Ιωνίας ώς την παραλία της Μενεμένης και από το Βαρδάρι ώς το Καλοχώρι). Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να εκτελεστούν ευρύτατα προγράμματα αναπλάσεων της υποβαθμισμένης γης, τα οποία μπορούν να συνδυαστούν με προγράμματα κοινωνικής κατοικίας και κοινωνικών εγκαταστάσεων, αλλά και να συγκεντρωθούν οι διάσπαρτες βιομηχανικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις σε βιομηχανικά-επιχειρηματικά πάρκα.

9. Σε κάθε περίπτωση, η ευρύτερη Δυτική Θεσσαλονίκη, από το Βαρδάρι μέχρι τον Άγιο Αθανάσιο και ώς τα όρια του νέου ρυθμιστικού προς Ημαθία και Πιερία, πρέπει να αποκτήσει το ή τα δικά της διοικητικά πάρκα (με πλήρεις διοικητικές υπηρεσίες, εξειδικευμένες μάλιστα κυρίως στη βιομηχανία, στην ενεργειακή διαχείριση, στη ζωική και φυτική παραγωγή). Πρέπει επίσης να αποκτήσει υπερτοπικές κεντρικές και επιχειρηματικές περιοχές.

10. Αντιστοίχως στο ή στα διοικητικά πάρκα της ανατολικής ή και της νοτιοανατολικής Θεσσαλονίκης, που πρέπει πλέον να χωροθετηθούν πέραν της Καλαμαριάς ή και πέραν του αεροδρομίου στην ανατολική περιαστική περιοχή, μπορούν ίσως να μετεγκατασταθούν κάποιες από τις μείζονες διοικητικές εγκαταστάσεις, όπως οι εγκαταστάσεις της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ή και πιθανώς του υπουργείου.

11. Μείζονες διοικητικές εγκαταστάσεις (περιφέρεια ή υπουργείο) που δεν έχουν σχέση μόνο με την αστική Θεσσαλονίκη αλλά και άλλες του επιπέδου αυτού μπορούν να εγκατασταθούν εξίσου καλά ή και καλύτερα και στη Βόρεια Θεσσαλονίκη, η οποία διά της οδού Λαγκαδά και της Εγνατία διανοίγεται στα ανατολικά στην περιοχή των λιμνών αλλά και στα βορειοδυτικά προς Κιλκίς (περιοχές που με τις προτάσεις αναθεωρούμενου ρυθμιστικού είναι στην περιοχή του συγκροτήματος). Η περιοχή μπορεί να αποκτήσει αυτοτελές διοικητικό και επιχειρηματικό πάρκο επί της Εγνατία στα όρια μεταξύ δήμων Μυγδονίας και Λαγκαδά.

12. Ουσιαστικά θα ήταν σκόπιμο όλες οι σημαντικές, διοικητικές, εκπαιδευτικές, νοσηλευτικές, αθλητικές και άλλες εγκαταστάσεις εντός του αστικού ιστού του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, σε μια προοπτική χρόνου, να αποκεντρωθούν στα διοικητικά, εκπαιδευτικά, αθλητικά και άλλα πάρκα της περιαστικής-μητροπολιτικής ζώνης. Αυτό ισχύει και για τις εναπομείνασες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, το ΥΜΑΘ, μεγάλα τμήματα και σχολές των πανεπιστημίων, νομαρχιακές υπηρεσίες κ.ά. Πρέπει επίσης να αποκεντρωθούν στην περιαστική ζώνη τα ποδοσφαιρικά γήπεδα (ΠΑΟΚ, Άρη, Ηρακλή κ.ά.) που βρίσκονται στον αστικό ιστό, χωρίς όμως να δομηθούν οι σημερινές εγκαταστάσεις τους. Νέες νοσοκομειακές μονάδες σωστά χωροθετήθηκαν στην περιοχή του δήμου Μίκρας, προς τις οποίες πρέπει να αποσυμφορηθούν κλινικές και νοσοκομεία που σήμερα είναι μέσα στον αστικό ιστό.

13. Οι μεγάλες εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις (τμήματα ΑΕΙ, ΤΕΙ, ερευνητικά κέντρα και άλλα) είναι επίσης

σκόπιμο να διασπαρούν προς όλες τις γεωμορφολογικές περιοχές του συγκροτήματος, πάνω όμως σε γραμμές μέσων σταθερής τροχιάς. Στο πλαίσιο αυτό, είναι θετική η μετακίνηση σχολών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας προς το δήμο Θερμαϊκού και του Διεθνούς Πανεπιστημίου στη Μηχανιώνα, ενώ σχολές (ίσως του ΑΠΘ) πρέπει να χωροθετηθούν δυτικά ή βόρεια.

14. Η ειδικότερη περίπτωση του νέου δικαστικού μεγάρου είναι ιδιάζουσα και χαρακτηριστική της αναφερθείσας έλλειψης γενικότερου μακροχρόνιου σχεδιασμού και ασυνεννοησίας που υπάρχει μεταξύ φορέων. Η καλύτερη λύση είναι η αναζήτηση χώρου εκτός συγκροτήματος, με μεγάλες δυνατότητες χώρων στάθμευσης, και πάλι κατά το δυνατόν πάνω σε γραμμές μέσων σταθερής τροχιάς. Η χωροθέτηση στη Δυτική ή στη Βόρεια Θεσσαλονίκη παρουσιάζει πλεονεκτήματα, καθώς μπορεί να συνδυαστεί με σχεδιασμένες με διάφορα μέσα μετακινήσεις προς και από το νυν δικαστικό μέγαρο, το συγκρότημα των φυλακών Διαβατών, χωρίς να προκύψει η ανάγκη να διασχίσει κάποιος όλο το συγκρότημα διά του κέντρου.

15. Πέρα από τη χωροθέτηση, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των μεγάλων κοινωνικών εγκαταστάσεων πρέπει να γίνεται σε ένα πλαίσιο εξωστρέφειας, αποδοχής νέων ιδεών και προσεγγίσεων, αύξησης της αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής και περιβαλλοντικής υπεραξίας της πόλης σε όλα τα επίπεδα. Προς το σκοπό πρέπει τα κτίρια, οι εγκαταστάσεις και οι αναπλάσεις να γίνονται με ποιοτικές προδιαγραφές, αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και γενικά ανοικτές διαδικασίες που να εγγυώνται ένα ποιοτικό αποτέλεσμα. Οι