Χίος : Τα Πασχαλινά έθιμα ως στοιχείο ταυτότητας ενός τόπου

Του Μανώλη Τσαγκαράκη,

Κάθε τόπος έχει τα ήθη και τα έθιμα του που προσδίδουν διαφορετικότητα και ουσιαστικά μια ξεχωριστή ταυτότητα. Οι γιορτές του Πάσχα δεν θα μπορούσαν να εξαιρούνται.

Πάσχα στην Χίο σημαίνει ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που ξεκινά από παλιά την εποχή της τουρκοκρατίας και είναι ένας «πόλεμος» ανάμεσα σε δύο ενορίες, του Βροντάδου, την ενορία του Αγίου Μάρκου και την ενορία της Παναγίας της Ερειθανής. Κάθε χρόνο αυτό το έθιμο πρωταγωνιστεί στα δελτία ειδήσεων των Ελληνικών τηλεοπτικών καναλιών τα οποία αφιερώνουν αρκετό χρόνο για να δείξουν εικόνες και να μεταφέρουν το κλίμα του ιδιόμορφου αυτού πολέμου μεταξύ των δύο ενοριών.

Ο ρουκετοπόλεμος ξεκίνησε πολύ παλιά από τα παιδιά των δύο ενοριών που έπαιζαν πετροπόλεμο με σφεντόνες και στην συνέχεια άρχισαν να εμπλέκονται και τα μεγάλα παιδιά δηλαδή οι μεγαλύτεροι με αποτέλεσμα οι σφεντόνες να αντικατασταθούν απο τα κανονάκια που τα έφερναν οι ναυτικοί από πλοία που παροπλίζονταν. Με τα κανονάκια αυτά έριχναν κανονιές από την αυλή της μίας εκκλησίας στην άλλη, για να γιορτάσουν την Ανάσταση και με τον δυνατό κρότο τους προσπαθούσαν να σπάσουν τα τζάμια της «αντίπαλης» εκκλησίας, χρησιμοποιώντας όμως μόνο πυρίτιδα.

Αυτό συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια μέχρι την Ανάσταση του 1889 με τους πιστούς να χαλάνε τις βοτσαλωτές αυλές των εκκλησιών για να γεμίσουν με βότσαλα τα κανονάκια και αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ατυχημάτων. Μετά από επέμβαση των Τούρκων, επειδή φοβήθηκαν για την χρησιμοποίηση των κανονιών σε πιθανή εξέγερση των κατοίκων, τα κανονάκια κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο κάστρο.

Μετά από αυτό το περιστατικό οι ενορίτες των δύο εκκλησιών συνέχισαν τον «πόλεμο» με τις γνωστές πλέον ρουκέτες τις οποίες μετέφεραν στο Βροντάδο. Συγχρόνως οι ίδιοι άφησαν να διαρρεύσει το μυστικό τους και στους ενορίτες της Παναγίας της Ερειθιανής ώστε να συνεχιστεί ο «πόλεμος». Στην αρχή η ρίψη των ρουκετών γινόταν από τις σκεπές των εκκλησιών αλλά μετά από μερικά ατυχή περιστατικά, η ρίψη συνεχίστηκε έως σήμερα από τα χωράφια γύρω από τις εκκλησίες.

Ο στόχος για τους Παναγούσους (ενορίτες της Παναγιάς της Ερειθιανής) είναι ο τρούλος (κουμπές) και το Λιονταράκι του Αγίου Μάρκου (είναι το έμβλημα του Αγίου Μάρκου στην αγιογραφία πάνω από την κεντρική πύλη του ναού) και στόχος των Αγιομαρκούσων (ενορίτες του Αγίου Μάρκου) είναι το ρολόϊ της Παναγιάς της Ερειθιανής.

Μετά τις απαραίτητες προετοιμασίες όλη την περίοδο όταν έρθει το Μεγάλο Σάββατο οι ομάδες είναι σε εγρήγορση για τις τελευταίες ετοιμασίες. Αφού λοιπόν έχουν στηθεί οι βάσεις εκτόξευσης των ρουκετών και γίνονται δοκιμαστικές «βολές» για την ακρίβεια του στόχου. Παλιότερα στην ενορία του Αγίου Μάρκου, το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου πραγματοποιούταν παρέλαση των Αγιομαρκούσων ρουκετατζήδων με τις ρουκέτες στον ώμο, σε όλες τις γειτονιές της ενορίας. Μπροστά πήγαινε ο «μπροστάρης» καβάλα σε άλογο κρατώντας την ελληνική σημαία. Επικρατούσε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα, κάτι σας γύρος του θριάμβου.

Αυτό το κομμάτι του εθίμου αναβίωσε από το 2002. Τώρα όμως λαμβάνουν μέρος οι ρουκετατζήδες και των δύο ενοριών, ξεκινώντας το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου από το δημαρχείο με ανταλλαγή πειραγμάτων, φτάνουν στις ενορίες τους και παίρνουν θέση μάχης γι' αυτό που θα επακολουθήσει.

Με το προειδοποιητικό σφύριγμα μιας κόρνας ξεκινουν οι «εχθροπραξίες» αργά το βράδυ με συνεχώς αυξανόμενη ένταση. Οταν χτυπήσουν οι καμπάνες για την Θεία Λειτουργία της Ανάστασης, σταματούν τις «εχθροπραξίες» για να μπορέσουν να πάνε οι πιστοί στις εκκλησίες. Με το άκουσμα του «Χριστός Ανέστη» έχουμε το αποκορύφωμα της «μάχης». Εκατοντάδες ρουκέτες εκτοξεύονται από τις αντίπαλες πλευρές προσφέροντας ένα θέαμα μοναδικό, φανταστικό και εντυπωσιακό. Ο ουρανός γεμίζει από τις φωτεινές τροχιές των ρουκετών, κάνοντας την νύχτα μέρα. Δεν λείπουν βέβαια και οι φωνές και οι πανηγυρισμοί για τις όποιες επιτυχίες ώστε να συμπληρωθεί πλήρως το όλο σκηνικό.

Με τον ερχομό της Κυριακής του Πάσχα οι ρουκετατζήδες ελέγχουν τις απώλειές τους κάνοντας αυτοψία ο ένας στην ενορία του άλλου. Η συνάντηση των αντιπάλων ομάδων προσφέρει έντονα πειράγματα για το ποιος είναι ο νικητής, χωρίς όμως να υπάρχει σίγουρη απάντηση και χωρίς να έχει και τόση σημασία, αφού στον «πόλεμο» αυτό δεν υπάρχουν χαμένοι.

Το πιο κάτω απόφθεγμα είναι χαρακτηριστικό του κλίματος που επικρατεί.

"Εμείς κι αν πολεμήσαμε
κακία δεν θα μείνει
την άλλη μέρα της Λαμπρής
εκλείσαμε Ειρήνη"

Λίγα στοιχεία για τις δύο εκκλησίες:

Άγιος Μάρκος

Ο ναός του Αγίου Μάρκου χτίστηκε το 16ο αιώνα χωρίς όμως να είναι γνωστό το ακριβές σημείο. Στην αρχή είχε ένα κλίτος και γύρω στο 1783 χτίστηκε το δεύτερο κλίτος. Στην διάρκεια της μεγάλης σφαγής της Χίου το 1822 πυρπολύθηκε από τους Τούρκους και ξαναχτίστηκε το 1845. Στον κατεστεπτικό σεισμό της Χίου το 1881, ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς.

Το 1885 ξεκίνησε η ανοικοδόμησή του, ο οποίος μετά την ολοκλήρωσή του το 1889 έγινε τρίκλιτος. Το 1949 έπαθε σημαντικές ζημιές ο τρούλος που φτιάχτηκε από την αρχή.

Μέχρι την δεκαετία του '50 υπήρχε ξύλινο τέμπλο το οποίο αντικαταστάθηκε με μαρμάρινο που είναι έως σήμερα.

Παναγία η Ερειθιανή

Η Παναγία η Ερειθιανή πήρε το όνομά της από την περιοχή που βρίσκεται ο Βροντάδος ο οποίος ονομαζόταν Ερύθαι. Είναι από τους παλαιότερους προσεισμικούς ναούς της Χίου, χωρίς να είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε ο πρώτος ναός.

Οταν οι Γενοβέζοι κατέλαβαν την Χίο οικειοποιήθηκαν πολλές από τις εκκλησίες του νησιού, μεταξύ των αυτών και την Παναγία την Ερειθιανή, αλλά το 1660 μετά από προσπάθειες του μητροπολίτη Χίου Ιγνάτιου Νεοχώρη κατορθώθηκε να παραδοθούν στους Χιώτες οι ορθόδοξοι ναοί που κατείχαν οι Φράγκοι.

Η Παναγία η Ερειθιανή είχε γίνει για ένα διάστημα μοναστήρι, πριν από το 1821, το οποίο φιλοξενούσε αρρώστους και αστέγους της περιοχής. Στη μεγάλη σφαγή της Χίου το 1822 ο ναός πυρπολήθηκε και αρκετοί από αυτούς που γλύτωσαν κατέφυγαν στη Σύρο, την Πελοπόννησο και αλλού, οι οποίοι άρχισαν να επιστρέφουν μετά το 1830.

Μετά την επιστροφή τους οι ενορίτες άρχισαν την ανέγερση του ναού η οποία ολοκληρώθηκε το 1840. Ο ρυθμός του ναού είναι ένα μίγμα Βασιλικής και Γοτθικού με βοτσαλωτή αυλή η οποία ολοκληρώθηκε το 1892. Το χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο των βοτσαλωτών αυλών το συναντάμε στο Βροντάδο και στον Κάμπο της Χίου.
Ο ρουκετοπόλεμος στο Βροντάδο της Χίου έχει και επίσημη ιστοσελίδα, την οποία μπορούμε να επισκεφθείτε με ένα κλικ