Ο Συμβολικός Σχεδιασμός: Αστικός σχεδιασμός και Place Branding, μια τρίτη ματιά

@Του Άρη Καλαντίδη

Χρησιμοποίησα την φράση «συμβολικό σχεδιασμό» τις προάλλες για να περιγράψω το είδος του αστικού σχεδιασμού που ασχολείται περισσότερο με τη συμβολική αξία των τόπων παρά με την αντιμετώπιση τυχόν επειγουσών αναγκών. Ο συμβολικός σχεδιασμός βασίζεται κυρίως σε ένα συγκεκριμένο είδος επιχειρηματολογίας, όπου η επικοινωνιακή πράξη γίνεται όλο και πιο σημαντική από το περιεχόμενο της. Ναι, μιλάμε ξανά για την Αθήνα.

Για να φέρει κάποια αποτελέσματα ο συμβολικός σχεδιασμός, θα πρέπει να φαίνεται ότι ανταποκρίνεται σε κάποια πραγματική ανάγκη. Στην περίπτωση της Αθήνας αυτό έγινε με μια συγκεκριμένη ρητορική που έχει αναπτυχθεί από τα μέσα ενημέρωσης και υποστηρίζεται από πολιτικούς και ακόμα κι από ερευνητές. Πρόκειται για μία σειρά επιχειρημάτων που παρουσιάζουν το κέντρο της πόλης σαν να είναι σε μία φρικτή, σχεδόν αξεπέραστα κρίση. Πρόκειται για την ρύπανση, την εγκληματικότητα και την αταξία. Η μετανάστευση, οι άστεγοι και η κατάχρηση ουσιών συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ των λέξεων. Το κέντρο της πόλης παρουσιάζεται ως ένα «επικίνδυνο θύλακα»", μία «απαγορευμένη ζώνη» ή ένα «γκέτο». Μέσα σ’ αυτά τα συμφραζόμενα, δεν είναι να απορεί κανείς ότι κάθε προτεινόμενη λύση θα φαίνεται να έχει ένα μεσσιανικό χαρακτήρα.

Πρώτα απ 'όλα δεν υπάρχει μόνο μία κρίση, ή τουλάχιστον η κρίση δεν είναι ίδια για όλους. Ο προτεινόμενος αστικός σχεδιασμός ανταποκρίνεται στην κρίση των ανθρώπων που χάνουν τη δουλειά τους χωρίς καμία πραγματική προοπτική για να βρουν άλλη; Ανταποκρίνεται στην κρίση των εκατοντάδων μικρών εμπόρων των οποίων οι επιχειρήσεις χρεοκοπούν; Ανταποκρίνεται στην κρίση του τμήματος των μεσαίων τάξεων που βλέπουν το εισόδημά τους να περικόπτεται κατά 50%; Ανταποκρίνεται στους περίπου 15.000 άστεγους που ζουν σε παγκάκια και σε εισόδους κτιρίων, τυλιγμένοι σε παλιές κουβέρτες και σε κούτες χαρτονιού; Για τίνος κρίση μιλάμε;

Δεύτερον, μία τέτοια επιχειρηματολογία των κρίσεων είναι κατασκευασμένη για έναν λόγο. Γιατί μιλάνε όλοι ξαφνικά για το κέντρο ενώ, μέχρι πριν από μερικά χρόνια, κανείς δεν ενδιαφερόταν; Εγώ πιστεύω (και όχι μόνο εγώ φυσικά) ότι μετά από δεκαετίες έλειψες των επενδύσεων, το κέντρο για μια ακόμη φορά γίνεται μια ενδιαφέρουσα περιοχή για κτηματομεσιτικές δραστηριότητες. Μη με παρεξηγείτε. Το σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε βασίζεται πάρα πολύ στις ιδιωτικές επενδύσεις για την ανάπτυξη των πόλεών μας. Αλλά στην περίπτωση αυτή, το θέμα συγκεντρώνεται στο «πώς» και όχι στο «εάν».

Τα «έργα πυροτεχνήματα», όπως τα αποκάλεσε ένας φίλος μου χτες, ή ο «συμβολικός σχεδιασμός», όπως το ονομάζω εγώ, όντως εξυπηρετούν κάποιες ανάγκες. Ξέρω ότι, λέγοντας αυτό, αντιφάσκω, αφού είπα προηγουμένως ότι δεν εξυπηρετεί ανάγκες. Προσπαθώ απλά να δείξω ότι έχει μεγάλη σημασία ποιανού επιχειρήματα εκφράζονται και για πιο λόγο εκφράζονται για να κατανοήσει κανείς σε ποιες ανάγκες ανταποκρίνεται.

@Την μετάφραση επιμελήθηκε ο Λάζαρος Αγαπίδης