Πωλείται ακυβέρνητη πόλη σε τιμή ευκαιρίας

@Άρθρο του συνεργάτη μας  Αρη Καλαντιδη στην Καθημερινή *

Βρέθηκα πριν από λίγες μέρες σε παλιές αγαπημένες διαδρομές –από το σπίτι μου στα Εξάρχεια προς την πλατεία Βικτωρίας και την Ομόνοια, έπειτα προς τις οδούς Αθηνάς, Ευριπίδου, Μενάνδρου μέχρι την πλατεία Κουμουνδούρου– μια γωνιά της πόλης που ήταν πάντα στο μυαλό μου τόσο βαθιά και ρομαντικά αθηναϊκή. Oπως ίσως καθένας που έχει αφήσει τον τόπο του, αρνούμαι να δεχτώ πως αλλάζει κι αυτός όσο αλλάζω κι εγώ, πως την πόλη που άφησα πίσω μου δεν θα την ξαναβρώ. Iσως γι’ αυτό δυσκολεύομαι να κατανοήσω τη γενική κατακραυγή για την «κρίση του κέντρου» ή ίσως η απόσταση μου επιτρέπει να βλέπω κάποια πράγματα πιο καθαρά. Ή και τα δύο.

Από πού αυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον για το κέντρο; Για δεκαετίες η πολιτική (και η έλλειψή της) ενθάρρυνε τους Αθηναίους να το εγκαταλείψουν, να αδειάσουν τα σπίτια τους και να ζήσουν τα όνειρα μιας ζωής στο προάστιο. Ο εκσυγχρονισμός των υποδομών εγκαταλείφθηκε, οι παρεμβάσεις περιορίστηκαν σε (σημαντικά και μη) έργα βιτρίνας, μακρόχρονες επιχειρηματικές δραστηριότητες εκδιώχθηκαν συστηματικά ως οχληρές κι ολόκληρες γειτονιές μετατράπηκαν σε τεράστια ξενυχτάδικα που χασμουριούνται την ημέρα. Και σήμερα ακόμη στο πλαίσιο κάποιας αφηρημένης αποκέντρωσης –ή στο όνομα κάποιων συνεννοημένων συμφερόντων– σημαντικές λειτουργίες (βλ. υπουργείο Παιδείας) μεταφέρονται από το κέντρο στην περιφέρεια. 

Νέοι Αθηναίοι ήρθαν να γεμίσουν τα κενά που άφησαν οι παλαιότεροι, ζωντάνεψαν πάλι (με τον δικό τους τρόπο) νεκρές περιοχές. Μόνο που αυτοί οι νέοι Αθηναίοι δεν είναι τα αστικά στρώματα που ξέραμε, αλλά είναι φτωχοί, συχνά κατατρεγμένοι άνθρωποι από τις τέσσερις γωνιές της υφηλίου. Στα άρθρα των εφημερίδων, όμως, γίνεται λόγος για γκέτο και για κατάντια, μπαίνουν τσουβαλιαστά στην ίδια φράση, σαν να είναι ίδιας κατηγορίας «ναρκομανείς, λαθρομετανάστες και εγκληματικότητα». Είναι πολύ διαφορετικό να λες πως είναι άνθρωποι με προβλήματα από το το να λες πως οι άνθρωποι αυτοί είναι το πρόβλημα. Για τι κρίση μιλάμε και τίνος; Η υποβάθμιση έχει πρόγραμμα και υπεύθυνους. Μήπως η συζήτηση για το κέντρο άνοιξε πάλι γιατί κάποιοι μυρίζονται ένα ανεκμετάλλευτο επενδυτικό πεδίο; Πωλείται ακυβέρνητη πόλη σε τιμή ευκαιρίας.

Τι κάνει ο αστικός σχεδιασμός μέσα σε όλα αυτά; Βγάζει από τα ντουλάπια των υπηρεσιών αραχνιασμένα σχέδια για υπερφίαλες πεζοδρομήσεις κεντρικών αρτηριών ή άλλα πυροτεχνήματα μεγαλόπνοων σχεδίων για επώνυμα grand projects λες και η οικονομική κρίση αφορά άλλον τόπο. Αφού δεν έχουν ψωμί ας φάνε παντεσπάνι.

Ομως έχει σημασία να κατανοήσουμε πώς εννοούμε τις παρεμβάσεις αυτές στον αστικό χώρο. Με έναν αστικό σχεδιασμό που γίνεται ευρέως κατανοητός ως τεχνοκρατική απόφαση στα χέρια μηχανικών, που περιορίζεται σε κυκλοφοριακές λύσεις, αισθητικά φτιασιδώματα και πανταχού παρούσες πεζοδρομήσεις (όλα τους την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο μέρος ορθότατα) δεν πάμε μακριά. Ο χωρικός σχεδιασμός είναι πάντοτε και κοινωνικός σχεδιασμός – και είναι έτσι βαθύτατα πολιτικός. Συνδυάζει από τη μια ευρύτερου βεληνεκούς πολιτικές αποφάσεις για την οικονομία και τον πολιτισμό, για το πώς φανταζόμαστε τη ζωή μας στην πόλη αύριο, με επιμέρους παρεμβάσεις από την άλλη, που αφορούν τους χώρους της καθημερινότητας, τους χώρους της δουλειάς και της σχόλης. Είναι εντελώς διαφορετικό να σχεδιάζουμε τον χώρο μέσα από αφηρημένους, άδειους από κατοίκους χάρτες κι άλλο είναι να αντιμετωπίζουμε την πόλη μέσα από τις καθημερινότητές της, ως έναν τόπο που κατοικείται από ανθρώπους που έχουν ανάγκες, επιθυμίες, όνειρα, το δικαίωμα στην πόλη και στην αξιοπρέπεια.

* Ο κ. Αρης Καλαντίδης είναι πολεοδόμος και κατοικεί στο Βερολίνο από το 1990.