Αθλητισμός και πόλη :Ο «αντεθνικός» Εργοτέλης

@Καθημερινή,20 Νοεμβρίου 2011.Του Βαγγέλη Tζούκα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΑΪΜΑΚΗΣ
Εργοτέλης 1929-2009: Ψηφίδες της αθλητικής και κοινωνικής ιστορίας ενός φιλοπρόοδου σωματείου , εκδ. Αλεξάνδρεια

Η 80χρονη κοινωνική και αθλητική διαδρομή του ιστορικού σωματείου του Ηρακλείου Κρήτης.

Η εξέλιξη των αθλημάτων στην Ελλάδα, μορφών διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου και της σχόλης, δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς από τους κοινωνικούς επιστήμονες. Είναι δηλαδή πανθομολογούμενη η έλλειψη εξειδικευμένων μελετών που θα μας διαφώτιζαν για τους σύνθετους μετασχηματισμούς στο πεδίο της συγκρότησης των κοινωνικών ταυτοτήτων σε σχέση και με τον χώρο του αθλητισμού.

Υπό το βάρος των παραπάνω διαπιστώσεων θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι το βιβλίο του Γιάννη Ζαϊμάκη για τον Εργοτέλη συνιστά μείζονα συμβολή στην κοινωνιολογική και ιστορική κατανόηση πολυσύνθετων κοινωνικών φαινομένων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μεθοδολογική προσέγγιση του συγγραφέα, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, βασίζεται στη «χρήση πολλαπλών πηγών και μεθοδολογικών στρατηγικών που ακολουθούν τη λογική των μικτών μεθόδων».

Χρησιμοποιεί δηλαδή διαφορετικές κατηγορίες πηγών, προφορικών και γραπτών, προκειμένου να ενισχύσει την «προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας της αθλητικής κουλτούρας».

H κοινωνική ιστορία του Εργοτέλη, του συλλόγου από το Ηράκλειο Κρήτης, συνιστά προνομιακό χώρο διερεύνησης του αθλητισμού ως πεδίου στο οποίο «αρθρώνονται σχέσεις εξουσίας και δύναμης». Ο Εργοτέλης συνιστά σαφώς περίπτωση ενός «φιλοπρόοδου σωματείου» που η εξέλιξή του συσχετίζεται με τις εκάστοτε κυρίαρχες «από τα πάνω» μέριμνες των πολιτικών ηγεσιών, αλλά και τις απόπειρες προσαρμογής των μελών του στις «νόρμες του σύγχρονου αθλητισμού και ποδοσφαίρου».

Ο συγγραφέας αρχικά αναλύει τις διαδικασίες ίδρυσης, συγκρότησης και ανάπτυξης του Εργοτέλη στα ταραγμένα χρόνια του Μεσοπολέμου, αλλά και την αδράνεια στην οποία φαίνεται ότι περιέπεσε το σωματείο κατά τα έτη 1933-1937, εξαιτίας της εμπλοκής ηγετικών στελεχών του στο βενιζελικό κίνημα του 1935 και σε πολιτικές κινήσεις της Αριστεράς στην πόλη. Επισημαίνει ακόμη τις διαμάχες με τα άλλα τοπικά σωματεία για τη συσσώρευση αγωνιστικού κεφαλαίου αλλά και την παρουσία γυναικών-εκπροσώπων του φεμινιστικού κινήματος στον σύλλογο.

Η επαναδραστηριοποίηση του Εργοτέλη μετά τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής έγινε πραγματικότητα το δύσκολο έτος 1945, εν μέσω μιας καθημαγμένης Ελλάδας που σε λίγο θα οδηγούνταν στην τεράστια περιπέτεια του Εμφυλίου Πολέμου. Ο συγγραφέας αναλύει την όλη πορεία του συλλόγου στα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι την κατίσχυση των συνταγματαρχών, πορεία που, μεταξύ άλλων, χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία του γηπέδου στο Μαρτινέγκο (1946), τις δύσκολες στιγμές της περιόδου του Εμφυλίου, τη μετέπειτα αγωνιστική άνοδο του σωματείου, που του επέτρεψε και την κατάκτηση των πρώτων τίτλων του, αλλά και τις αλλαγές που παρατηρούνται σταδιακά στην κοινωνική βάση του σωματείου και στην ηγετική του ομάδα.

Συναυλία του Μίκη
Το πλέον χαρακτηριστικό γεγονός που σημάδεψε τη νεώτερη ιστορία του συλλόγου ήταν η παραχώρηση του γηπέδου (του Μαρτινέγκο) στον Μίκη Θεοδωράκη για τη διεξαγωγή συναυλίας τον Αύγουστο του 1966. Τα γεγονότα της περιόδου αυτής, που οδήγησαν -μεταξύ άλλων- στην περιθωριοποίηση του Εργοτέλη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, είναι γνωστά στους φίλους της ομάδας, με το βιβλίο όμως του Γιάννη Ζαϊμάκη τα δεδομένα τίθενται στο πραγματικό τους πλαίσιο χωρίς φανατισμό και εμπάθεια. Ο συγγραφέας αναλύει με εμβρίθεια το πλέγμα σχέσεων που αναπτύχθηκε ανάμεσα στο σωματείο και τις επίσημες αρχές την περίοδο εκείνη, αλλά και τη δεδομένη «εκπεφρασμένη» βούληση των τότε ιθυνόντων να αντιμετωπίσουν δυναμικά ένα σωματείο που θεωρούνταν «ύποπτο» για «αντεθνική δράση».

Το επόμενο κεφάλαιο ασχολείται με την πορεία του συλλόγου στη μεταπολιτευτική περίοδο, που χαρακτηρίσθηκε από μια προσπάθεια διοικητικής αναδιάρθρωσης, η οποία συν τω χρόνω οδήγησε στην αγωνιστική ανάπτυξη που γνώρισε η ομάδα από τις αρχές του 21ου αιώνα, εντός του γενικότερου πλαισίου εμπορευματοποίησης του ποδοσφαίρου. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο συγγραφέας παραθέτει αποσπάσματα συνεντεύξεων από παλαιούς αθλητές και παράγοντες του σωματείου, χρησιμοποιώντας τη βιογραφική προσέγγιση.

Συμπερασματικά, το βιβλίο του Γιάννη Ζαϊμάκη συνιστά μια πρωτοποριακή μελέτη στο πεδίο της ιστορικά προσανατολισμένης κοινωνιολογίας του αθλητισμού, αλλά και μια εξαιρετική μελέτη κοινωνικής ιστορίας μιας ολόκληρης πόλης - του Ηρακλείου.

Πως παρουσιάζει το βιβλίο ο εκδοτικός οίκος ΑΛΕΞΑΝΔΕΙΑ στην ιστοσελίδα του 

Το βιβλίο παρουσιάζει την κοινωνική και αθλητική ιστορία ενός τοπικού σωματείου του Ηρακλείου, του Εργοτέλη, αξιοποιώντας ένα διαμεθοδικό μοντέλο ανάλυσης, στο οποίο η αγωνιστική ιστορία διαπλέκεται με την κοινωνική και τη βιογραφία, εκβάλλοντας σε μια συνθετική ερμηνευτική ανάγνωση του αθλητικού παρελθόντος. Η μελέτη βασίζεται σε πρωτογενές ερευνητικό υλικό που έχει συγκεντρωθεί από ιδιωτικά και δημόσια αρχεία, αποδελτιωμένες πληροφορίες από τον τύπο της εποχής, αφηγήσεις ζωής ηλικιωμένων παραγόντων και αθλητών και φωτογραφικό υλικό. 

Μέσα από τα ευρήματα της έρευνας ιχνηλατείται η ιστορική διαδρομή της πορείας του Εργοτέλη από την ίδρυσή του στο ιστορικό «Καζίνο του Ροΐδη» από μια ομάδα νεαρών ριζοσπαστών Καστρινών μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Η ανάλυση δίνει έμφαση σε ορισμένες κρίσιμες περιόδους της ιστορίας του συλλόγου, όπως είναι η αδράνεια του σωματείου στο μεσοπόλεμο λόγω της εμπλοκής στελεχών του στα πολιτικά πάθη της εποχής, η αγωνιστική και κοινωνική ανάπτυξη στη μεταπολεμική περίοδο, τα διοικητικά μέτρα σε βάρος του σωματείου στην περίοδο των συνταγματαρχών, που συνέβαλαν στη αγωνιστική του ύφεση στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, πριν από την αγωνιστική του ανάκαμψη στην αυγή του επομένου.
 

Η μελέτη δίνει ερεθίσματα για την κατανόηση των ιδεολογικών καταβολών των αθλητικών σωματείων, των αλλαγών στην κοινωνική οργάνωση και την πολιτική οικονομία των σπορ στη νεότερη Ελλάδα, της σχέσης πολιτικής και αθλητισμού και των τρόπων με τους οποίους τα δρώντα υποκείμενα  αναπλάθουν, ανασυγκροτούν και επαναδιαπραγματεύονται τις συλλογικές αθλητικές ταυτότητες στο πέρασμα του χρόνου.

Από το προλογικό σημείωμα του ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ:

«Με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζω την έκδοση του βιβλίου Εργοτέλης 1929-2009 του αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Ζαϊμάκη. Εκ των υστέρων θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη από τους φίλους του Εργοτέλη που έστω άθελά μου τους δημιούργησα τέτοια προβλήματα εξαιτίας της μεγάλης συναυλίας που πραγματοποιήσαμε στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1966 στο ιστορικό γήπεδο του Μαρτινέγκο [...] Τραγουδούσαν όλοι μαζί τόσο δυνατά και τόσο ωραία, που "δικαίως" η εξουσία και τα όργανα της τάξεως "αφηνίασαν" και στη συνέχεια ξέσπασαν στον Εργοτέλη. Όμως ο Εργοτέλης δεν είναι απλά ένα σωματείο, αλλά μια ιδέα που δεν υπάρχει τρόπος να την εμποδίσει κανείς να υπάρχει, να ακτινοβολεί, να εμπνέει και να νικά το χρόνο. Απόδειξη είναι η έκδοση αυτού του βιβλίου για τα 80 χρόνια λειτουργίας του ιστορικού συλλόγου [...].»

Ο Γιάννης Ζαϊμάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι συγγραφέας των βιβλίων: «Καταγώγια ακμάζοντα» στο Λάκκο Ηρακλείου: παρέκκλιση, πολιτισμική δημιουργία, ανώνυμο ρεμπέτικο, 1900-1940 (Πλέθρον), Κοινοτική εργασία και τοπικές κοινωνίες: ανάπτυξη, συλλογική δράση, πολυπολιτισμικότητα (Ελληνικά Γράμματα), Τοπικός χώρος και πολυπολιτισμικότητα, Σάπες-Θράκη (μαζί με τη Θ. Καλλινικάκη, Ελληνικά Γράμματα). Έχει επιμεληθεί μαζί με την Α. Κανδυλάκη το βιβλίο Δίκτυα κοινωνικής προστασίας: μορφές παρέμβασης σε ευπαθείς ομάδες και πολυπολιτισμικές κοινότητες (Κριτική) και έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά. Αντικείμενο των ερευνητικών και επιστημονικών του δραστηριοτήτων είναι η κοινωνική ιστορία των σπορ, οι νεανικές και οπαδικές κουλτούρες, οι μουσικές ταυτότητες και το ρεμπέτικο τραγούδι, ο τοπικός κοινωνικός μετασχηματισμός και η πολυπολιτισμικότητα.