Καλαμάτα :Η διατήρηση ενός κατασκευασμένου εικαστικού έργου.

Τεκμηρίωση και πρόταση για την συντήρηση (ανακατασκευή) μιας σημαντικής παρέμβασης της δεκαετίας του ‘70

Σχέδιο 1.  Το υπό κατασκευή σχέδιο ενοποίησης των δημοσίων χώρων  του κέντρου της Καλαμάτας.  Καμία απολύτως πρωτοτυπία τόσο στο είδος όσο και τη χάραξη της πλακόστρωσης.

#του Χάρη Σαββίδη, αρχιτέκτονα πολεοδόμου d.p.l.g. 

Πρόκειται για το κεντρικό τμήμα της πλατείας Γεωργίου Β’ της Καλαμάτας η οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή υπό ανακατασκευή. Μετά την απόφαση για πεζοδρόμηση ενός σημαντικού τμήματος του οδικού δικτύου του κέντρου της πόλης και την τεκμηριωμένη απόφαση του Δήμου να συμπεριλάβει στα πλαίσια αυτής της αναμόρφωσης των δημοσίων χώρων της πόλης και την κεντρική πλατεία, εκπονήθηκε μια μελέτη για το σύνολο του έργου από το ΕΜΠ η οποία και μετά από την ένταξή της στο ΕΣΠΑ, δημοπρατήθηκε και σήμερα το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη. 

Το έργο ομογενοποιεί τους χώρους της πλατείας, με μια ενιαία χάραξη, με εναλλαγή πλακόστρωτων, παρτεριών και υλικών. Το μεγαλύτερο τμήμα της διαστρώνεται με πλάκες γρανίτη (στις μέρες μας, με αυτή την κρίση στη χώρα μας, επιλέγουμε να φέρουμε γρανίτες από το εξωτερικό…) και κυβόλιθους (τσιμεντένιοι κυβόλιθοι αντικαθιστούν τα μάρμαρα….). 
 Οι περιοχές πρασίνου περιορίζονται στο ελάχιστο. Επιπλέον, και τονίζοντας πως παρόλη την καλή πρόθεση της δημοτικής αρχής να προχωρήσει σε ένα μεγάλο και αναγκαίο ίσως έργο για την μεσσηνιακή πρωτεύουσα, η μελέτη, καμιά μέριμνα δε λαμβάνει υπόψη της για τα ιστορικά και καλλιτεχνικά στοιχεία της υφιστάμενης πλατείας με αποτέλεσμα το Έργο να προκαλέσει μεγάλη (και δικαιολογημένη) πολεμική εναντίον του. 

Η υφιστάμενη Κατάσταση. 

Η Κεντρική Πλατεία της Καλαμάτας, η πλατεία Γεωργίου του Β’ δηλαδή, εκτείνεται σε ένα συνολικό μήκος 397 μέτρων και ένα ελάχιστο πλάτος 45 μέτρων. Η Ανατολική της πλευρά σε όλο το μήκος καταλαμβάνεται από την κίνηση των οχημάτων της Οδού Αριστομένους (5,50 μέτρα πεζοδρόμιο και 6,00 μέτρα οδόστρωμα κίνησης οχημάτων και στάθμευσης. 
 Τα υπόλοιπα 33 κατ΄ ελάχιστο μέτρα αποτελούν έναν ενιαίο χώρο κίνησης πεζών, ποδηλάτων και ανάπτυξης τραπεζοκαθισμάτων από τα γειτνιάζοντα ζαχαροπλαστεία, καφενεία, κλπ. Βορειότερα το πλάτος της πλατείας αυξάνεται από τη συνάντησή της με την οδό Σιδηροδρομικού Σταθμού ενώ στο Βόρειο και Νότιο άκρο της, διακόπτεται εγκάρσια από το οδόστρωμα των οδών Κροντήρη και Φραντζή αντίστοιχα. 
  

Αεροφωτογραφία από το κτηματολόγιο (2009; ). Με εξαίρεση ορισμένες πεζοδρομήσεις η κατάσταση της πλατείας παραμένει ίδια μέχρι σήμερα.

Σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα του ενιαίου αποκομμένου τμήματος της πλατείας (από την κυκλοφορία) – 361,00 x 36,50 - είναι πλακόστρωτο, το νότιο τμήμα αυτού – 40,00 x 36.50 – έχει ήδη ανακαινισθεί πρόσφατα, αμέσως μετά παρεμβάλλεται άλλο πλακόστρωτο που κατασκευάστηκε με την πεζοδρόμηση της οδού Ιατροπούλου και το μεγάλο ενιαίο πλακόστρωτο – 155,00 x 36,50 – έως τα κηπάρια που κατασκευάστηκαν στη δεκαετία του ’80. 
 Από την έξοδο της οδού του Σιδηροδρομικού Σταθμού στην πλατεία και βόρεια το μεγαλύτερο τμήμα της επιφάνειάς της καταλαμβάνεται από κήπους χαμηλού πρασίνου και κάποια σημαντικά δέντρα. Τα υπόλοιπα μικρά πλακόστρωτα τμήματα διευκολύνουν απλώς την κίνηση των πεζών. 

 Η αναγκαιότητα του Έργου. Η ανταπόκριση της μελέτης στους στόχους της Δημοτικής Αρχής 

Το έργο αυτό είναι αναγκαίο. 
Οι διαφορετικές επεμβάσεις (κυκλοφοριακές, πολεοδομικές, τεχνικές) έχουν καταφέρει να κατακερματίσουν το αστικό περιβάλλον του κέντρου της πόλης. Το έργο λοιπόν, πέραν των τροποποιήσεων που επιφέρει στη κυκλοφορία οχημάτων, ποδηλάτων και πεζών, ομογενοποιεί τον αστικό σχεδιασμό σε όλη την έκτασή του και δημιουργεί μια νέα ενιαία αισθητική, η οποία θα φέρει βελτίωση στην εικόνα που σήμερα αντικρίζουμε. 
 Όμως, παρά τους υψηλούς στόχους που θέτει, στην πραγματικότητα αδυνατεί να απαντήσει στις σύγχρονες αντιλήψεις για τη διαχείριση του δημοσίου χώρου. Βλέπουμε π.χ. μια σημαντική επέκταση των σκληρών επιφανειών σε μια περίοδο όπου όλες οι δημοτικές αρχές - μετά και από τις διαπιστώσεις για το φαινόμενο ανόδου των θερμοκρασιών εξαιτίας τους – λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό τους. 
Βλέπουμε επίσης να χάνονται χώροι χαμηλού πρασίνου οι οποίοι δημιουργούν ένα σημαντικό μικροκλίμα και να προωθούνται λογικές φύτευσης μεμονωμένων δέντρων τα οποία όμως, λόγω του μεγάλου τους ύψους δεν δημιουργούν μεγάλες σκιασμένες επιφάνειες με αποτέλεσμα όλη αυτή η γρανιτένια διάστρωση να πυρώνει και να δημιουργεί θερμοκρασιακές συνθήκες ερήμου σε μια πόλη που τους 6 τουλάχιστον μήνες του χρόνου έχει ανάγκη από σκιά. 


 Τέλος, προκρίνεται η πρόχειρη σημερινή χωροθέτηση του ποδηλατοδρόμου κατά μήκος της πλατείας ενώ ουσιαστικά, πρόκειται για μία χρήση που έχει να κάνει με την καθημερινή κίνηση μέσα στην πόλη και ως εκ τούτου θα είχε νόημα να ακολουθεί τα πεζοδρόμια τα παρακείμενα στις ρυμοτομικές γραμμές… 

 Η ιστορική ταυτότητα της πόλης. 

Παρόλη λοιπόν την πολεμική που προανέφερα, θεωρώ αποδεκτό να επιχειρήσει κανείς να συνθέσει το αστικό τοπίο με ένα τρόπο πιο ενιαίο και σύγχρονο. Όμως εξίσου σημαντικό είναι για μια πόλη να καταφέρνει να διατηρεί τα στοιχεία εκείνα από το παρελθόν της τα οποία και αποτελούν την ιστορική της ταυτότητα, αναφορές δηλαδή στην εικόνα της σε προηγούμενες εποχές. 

Σύγχρονη εικόνα από ψηλά της πλατείας ………

Η πλατεία στα 1950. Σε πρώτο πλάνο το σιντριβάνι με τα ψαράκια και η πλακοστρωμένη προπολεμικά πλατεία

Τέτοια στοιχεία είναι για την πλατεία το τμήμα του πλακόστρωτου που διασώζεται από τη δεκαετία του ’70 καθώς και το μικρό γλυπτό του σιντριβανιού, τα ψαράκια που έδωσε και από τη μορφή του το όνομα στη νότια απόληξη της πλατείας. Εξίσου σημαντικό π.χ. θα ήταν η ανακατασκευή των φανοστατών της πλατείας που υπήρχαν από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του ’80 και ότι άλλο μπορεί να αποτελεί σημείο αναφοράς για τον σύγχρονο περιηγητή (τουρίστα…) που πρωτο-αντιμετωπίζει την εικόνα της πόλης. 

 Το τμήμα της πλατείας με το μαρμάρινο πλακόστρωτο. 

Φωτογραφία της πλατείας πριν το σεισμό του 1986. Διακρίνεται το πλακόστρωτο σε όλο το μήκος της πλατείας.

 Σήμερα, από το αρχικό πλακόστρωτο της ανακαίνισης του ’70 παραμένει μόνο το τμήμα από τα ζαχαροπλαστεία και νότια. Παλαιότερα, προ της αναπλάσεως του βορείου τμήματος της πλατείας και τη δημιουργία των μεγαλύτερων κηπάριων καθώς και του σημερινού ηρώου, το πλακόστρωτο αυτό επεκτεινόταν σε όλη της το μήκος πιθανότατα μέχρι το σημερινό περίπτερο στο οποίο διασώζεται και ένα τμήμα από την ίδια πλακόστρωση. 
 Το τμήμα μήκους 100 μέτρων και πλάτους 20 μέτρων (από το ύψος των ζαχαροπλαστείων και νοτιότερα) αποτελείται από ένα μοτίβο μεγέθους 10 x 10 μέτρων ήτοι 20 x 20 πλακών τετράγωνου σχήματος 50 x 50 εκατοστών εκ των οποίων ορισμένα τετράγωνα είναι κομμένα στα δύο κατά τη διαγώνιο τους. Οι πλάκες αυτές είναι δύο διαφορετικών προελεύσεων (Αλιβερίου (γκρι-μπλε χρώματος) και Καβάλας (ημίλευκης απόχρωσης)). 

Σχέδιο 2: Το βασικό μοτίβο του σχέδιου της πλακόστρωσης.

Από την επανάληψη αυτού δημιουργείτε η οπτική απάτη που ξαφνιάζει τον περιπατητή.

Η κατάσταση των πλακών είναι κάκιστη (σπασμένες, μαυρισμένες, συμπληρωμένες με άλλα υλικά) ενώ και σε μερικά σημεία η επιφάνεια έχει υποστεί καθιζήσεις. Είναι προφανές πως από την κατασκευή του πριν περίπου 40 χρόνια μέχρι σήμερα δεν έχει δεχθεί καμίας μορφής συντήρηση ενώ οι συνεχείς επεμβάσεις των Οργανισμών Κοινής Ωφελείας καθώς και φυσιολογική φθορά έχουν επιτελέσει το ρόλο τους. Σήμερα η κατάστασή του είναι οριακή και κάθε ένσταση στην αντικατάσταση των πλακών του θα ήταν εκτός κάθε λογικής. 
 Η μόνη δυνατότητα συντήρησης και ανάδειξής του είναι η συνολική αντικατάσταση των πλακών που το συναποτελούν. 

Εικόνα του πλακόστρωτου όπως είναι σήμερα. Τα σημάδια του χρόνου (πάνω από 40 χρόνια χωρίς καμιά συντήρηση είναι εμφανή στην κάθε μαρμαρόπλακα.  

 Το εγχείρημα αυτό δεν είναι και τόσο δύσκολο αφού η ποιότητα των μαρμάρων από τα οποία είναι κατασκευασμένο είναι από τα πλέον οικονομικά και υπάρχουν ακόμα σε αφθονία στο εμπόριο. Είναι δε και από τα πλέον ανθεκτικά και μη απορροφητικά για αυτό και ενδείκνυνται για δημόσιους ανοιχτούς χώρους. 
 Το θέμα της ολισθηρότητας πρέπει να αντιμετωπισθεί με την ανάλογη επεξεργασία της επιφάνειάς τους η οποία όμως είναι και η αντίστοιχη για οποιουδήποτε είδους φυσικό πέτρωμα και να χρησιμοποιείτο. Η λογική του σχεδίου είναι η λογική της επανάληψης. 20 καρώ 10x10 μέτρα έκαστο. 100 μέτρα μήκους 200 τετραγωνικά μέτρα το σύνολο. 
 Ο καλλιτέχνης έχει επαναλάβει το παραπάνω μοτίβο με σκοπό να δημιουργήσει μια οπτική απάτη. Και αυτό το καταφέρνει πολύ καλύτερα όσο απομακρυνόμαστε από αυτό, ειδικά δε όταν το κατοπτεύουμε από τα περί την πλατεία πολυώροφα κτίρια. 

Το σχέδιο του πλακόστρωτου στην έκταση που αυτό καταλαμβάνει σήμερα. Το τμήμα αυτό, 100 x 20 είναι που απαιτείται, ως ελάχιστο, να διατηρηθεί. 

 Με την άμεση παρέμβαση του ο Δήμαρχος έχει τη δυνατότητα, αφενός μεν, να ολοκληρώσει με επιτυχία το Έργο (τηρώντας το χρονοδιάγραμμα και τον προϋπολογισμό), αφετέρου δε, να συμβάλλει στην πραγματική ανάδειξη και προστασία της ιστορικής ταυτότητας της πόλης. Είναι μοναδική ευκαιρία και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπισθεί. 


 Προτείναμε λοιπόν τα εξής που πρέπει να γίνουν άμεσα: 
 1. την εισήγηση της παραπάνω πρότασης προς το Δημοτικό Συμβούλιο και της λήψης απόφασης σχετικά με τη διάσωση του σχεδίου της μαρμαρόστρωσης. 
2. Την αποδοχή από το Δημοτικό Συμβούλιο της Δωρεάς εκ μέρους μας (του αρχιτέκτονα Χάρη Σαββίδη και της έλυτρον αρχιτεκτονικής + πολεοδομίας ε.ε.) για την τροποποίηση της μελέτης εφαρμογής και των προδιαγραφών αυτής χωρίς την αλλαγή του κόστους του έργου. 
3. Την τροποποίηση της Μελέτης Εφαρμογής από εμάς σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (40 ημέρες από την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου) προκειμένου να μην καθυστερήσει το έργο. 
4. Τη συνεργασία μας με την Τεχνική Εταιρεία που το κατασκευάζει ώστε να εξασφαλιστεί η μη διαφοροποίηση του κόστους του Έργου όπως αυτό έχει προσδιοριστεί από τον προϋπολογισμό του και την ανάθεσή του. 


 Στα στάδια 3 και 4 θα υπάρξει άμεση συνεργασία με την Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου προκειμένου να καταστρώσουμε ένα χρονοδιάγραμμα ενεργειών ώστε να μη χαθεί ούτε μια μέρα στις εργασίες που εκπονούνται. Πιστεύουμε ειλικρινά πως η παραπάνω έρευνα βοηθά να εμπεδωθεί η σημασία της ιστορικής ταυτότητας ενός τόπου. 


 Ευχόμαστε να προχωρήσει και η συνεργασία αυτή με το Δήμο προκειμένου να κερδίσει η Καλαμάτα το σεβασμό που της αξίζει.