Τυπολογία για τη στρατηγική ανάπτυξη του οινοτουρισμού

ΧΑΡΗΣ ΚΟΚΚΩΣΗΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΦΑΝΗ ΒΑΛΑΣΣΑ, Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περ. Ανάπτυξης, Απόφοιτος Πληροφορικής

Στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και στο διεθνοποιημένο περιβάλλον, παρατηρείται αύξηση του ανταγωνισμού σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, ιδιαίτερα δε στον τουρισμό. Στο πλαίσιο αυτό, το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία καθώς οι τουριστικοί προορισμοί προσπαθούν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά τους, αναδεικνύοντας τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα ενισχύοντας και εμπλουτίζοντας τους τουριστικούς τους πόρους και την 'εικόνα' τους ως προορισμούς. Στην αναζήτηση αυτή οι ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο οινοτουρισμός, αποκτούν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο οινοτουρισμός ως υποκατηγορία του αγροτουρισμού, απευθύνεται κυρίως σε τουρίστες που αναζητούν μία ολοκληρωμένη τουριστική εμπειρία, ένα 'πακέτο παροχών' με χωρική ταυτότητα -αυθεντικό αγροτικό τοπίο, ελκυστικό περιβάλλον, πολιτιστική κληρονομιά, φεστιβάλ, ρομαντισμός και χαλάρωση, εξερεύνηση, την κοινωνικοποίηση, επικοινωνία με την τοπική κοινότητα, φιλοξενία, και εκμάθηση στοιχείων που αφορούν το κρασί. Αυθεντικότητα, πολιτισμός και γαστρονομία είναι στενά συνδεδεμένη με τον τουρισμό κρασιού. Ως εκ τούτου, ο οινοτουρισμός είναι μια σύνθετη διαδικασία, που πέρα από το βιομηχανικό προϊόν -το αγροτουριστικό προϊόν, η ευρύτερη 'κουλτούρα του κρασιού' συμπεριλαμβάνει την ταυτότητα και την εικόνα του τόπου παραγωγής που είναι και ο τόπος παροχής των υπηρεσιών τουρισμού.

Η εισήγηση παρουσιάζει την εμπειρία από επιλεγμένους προορισμούς με στόχο την αναζήτηση του τρόπου ενσωμάτωσης και ανάδειξης του οινοτουρισμού στην στρατηγική ανάπτυξης του τουρισμού σε μια περιοχή και στην εικόνα της.

1. Ο οινοτουρισμός ως ειδική μορφή τουρισμού

Ο οινικός τουρισμός ή οινοτουρισμός είναι μια σύνθετη οικονομική δραστηριότητα σε συνεχή εξέλιξη και σε συνεχή διαδικασία ενσωμάτωσης της καινοτομίας, καθώς συνδυάζει και περιλαμβάνει τρεις τομείς: τη γεωργία -αφού περιλαμβάνει μια γεωργική δραστηριότητα, την καλλιέργεια της αμπέλου, τη βιομηχανία -δραστηριότητα μετατροπής του σταφυλιού σε κρασί, και, τέλος, την παροχή υπηρεσιών, δεδομένου ότι η δραστηριότητα έχει εξαπλωθεί στον τουρισμό. Περιλαμβάνει επισκέψεις σε αμπελώνες, οινοποιεία, φεστιβάλ και δοκιμές κρασιού, διαδικασίες για τις οποίες η δοκιμή κρασιού και η επίσκεψη της ευρύτερης περιοχής παραγωγής αποτελούν κίνητρα για τους τουρίστες. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι κάθε επίσκεψη σε οινοποιείο αποτελεί οινοτουριστική δραστηριότητα. Η διάκριση έγκειται στην ύπαρξη ή μη της επιθυμίας να γευτεί κανείς ένα κρασί ή ένα πιάτο μίας περιοχής, κάτι που αποτελεί και κίνητρο για το ταξίδι. Βασικά, αυτή η ανάγκη πρέπει να αποτελεί και το πρωτεύον κίνητρο πραγματοποίησης του ταξιδιού (Novelli, 2005).



Ο οινικός τουρισμός αναπτύσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια σε πολλές οινοπαραγωγικές περιοχές του κόσμου και εντάσσεται στις ειδικές μορφές τουρισμού, αποτελώντας υποκατηγορία του αγροτουρισμού. Αποτελεί μία δυναμικά αναπτυσσόμενη μορφή τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος, ένα σημαντικό συστατικό περιφερειακής ανάπτυξης, αφού συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη, μέσω διαφοροποίησης της γεωργίας αλλά συγχρόνως υπακούει και στις αρχές της αειφορίας. Ως τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος εντάσσεται στις niche markets1. Η αειφορία αποτελεί τμήμα της καινοτομίας των niche markets (Hall, 2008). Η μαζικότητα στον τουρισμό εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά με την έννοια πλέον μετακίνησης μεγάλου αριθμού τουριστών σε ειδικές μορφές αποδράσεων. Τα τελευταία χρόνια οι επισκέπτες ενδιαφέρονται για την επίσκεψη αλλά και για την ανακάλυψη, την εμπειρία, τη συμμετοχή αλλά και τη γνώση και την εμπλοκή στο κομμάτι της καθημερινότητας του προορισμού (Novelli, 2005). Η στρατηγική niche μάρκετινγκ συνεπάγεται τον προσδιορισμό και την βαθιά γνώση της επιθυμητής αγοράς στόχου, δηλαδή της ομάδας των καταναλωτών που είναι πρόθυμοι να δαπανήσουν το μεγαλύτερο μέρος του διαθέσιμου εισοδήματος τους για να αποκτήσουν τα προϊόντα που ικανοποιούν καλύτερα τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Απαιτεί επίσης, καινοτομία για να εξασφαλίσει την επιθυμητή υψηλή ποιότητα στους καταναλωτές (Dinis, 2004). 



Με δεδομένη τη φύση των προϊόντων niche tourism, διακρίνονται διαφορετικές προσεγγίσεις (Novelli, 2005):
•  Γεωγραφική και δημογραφική προσέγγιση -η τοποθεσία και ο εμπλεκόμενος πληθυσμός στη θέση όπου η κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος λαμβάνει χώρα, παίζει σημαντικό ρόλο. Αυτά μπορεί να εντάσσονται σε ένα αστικό, αγροτικό, παράκτιο, ορεινό περιβάλλον, αλλά περισσότερο ενδιαφέρει η προσφερόμενη δραστηριότητα.
•  Προσέγγιση σχετιζόμενη με προϊόν -δίνεται έμφαση στην παροχή προϊόντων, δραστηριοτήτων, υπηρεσιών, φαγητού. Αυτά αποτελούν τον πυρήνα της εξειδικευμένης αγοράς του τουριστικού προορισμού, που ολοκληρώνεται σε συμφωνία με τις ειδικές απαιτήσεις και ανάγκες των τουριστών.
•   Προσέγγιση σχετιζόμενη με τον πελάτη - οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις των τουριστών ενδιαφέρουν περισσότερο σε αυτού του είδους την προσέγγιση. 


Η προσοχή συγκεντρώνεται στη σχέση προσφοράς και ζήτησης, εξασφαλίζοντας το είδος των δραστηριοτήτων που αναζητούν οι τουρίστες ώστε να ικανοποιηθούν από την τουριστική τους εμπειρία.
Ο βιωματικός τουρισμός βασίζεται στην αναζήτηση και την ενεργό συμμετοχή του επισκέπτη αλλά και στην ικανοποίηση που αποκτά από τη σχέση του με το χώρο, τους ανθρώπους, το περιβάλλον, την τοπική κουλτούρα και ολοένα και κερδίζει έδαφος ανάμεσα σε ανθρώπους που είναι ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες και γνώσεις, σε όσους επιθυμούν την αυθεντική επαφή με τον τόπο που επισκέφθηκαν και την πραγματικότητα που εκπροσωπεί. Το προφίλ αυτό συμφωνεί με το προφίλ των οινοτουριστών και επομένως ο οινοτουρισμός εντάσσεται στο πνεύμα του βιωματικού τουρισμού.


Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι φανερή η πολυπλοκότητα της φύσης του οινοτουρισμού, που δεν αποτελεί απλά και μόνο κομμάτι του αγροτουρισμού, αλλά είναι ένας τομέας τουρισμού που στοχεύει σε συγκεκριμένο κοινό, με διαφορετικά κίνητρα επίσκεψης, κοινό που αναζητά νέες εμπειρίες, επαφή με την τοπική κοινωνία, με την τοπική παράδοση και την ιστορία, επαφή με τη φύση και άσκηση δραστηριοτήτων. Αυτή η πολυπλοκότητα χαρακτηρίζει και την τυπολογία του προσφερόμενου οινοτουριστικού προϊόντος ανά περιοχή, αλλά και τις στρατηγικές προώθησης.


2. Ο τουριστικός προορισμός
Ο τουρισμός αποτελεί ταξίδι με σκοπό την αναψυχή κατά κύριο λόγο, ή την ανάπαυση, αλλά είναι ταυτόχρονα και η παροχή των υπηρεσιών για την υποστήριξη των ταξιδιών αυτών. Για να χαρακτηριστεί ένα ταξίδι τουριστική δραστηριότητα πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: να υπάρξει μετακίνηση, η μετακίνηση να μη γίνεται με σκοπό την αμοιβή για άσκηση επαγγέλματος και η μέγιστη διάρκεια της μετακίνησης να είναι το


Niche market: εξειδικευμένη, εστιασμένη αγορά με στόχευση σε τμήμα της αγοράς. Μπορεί να θεωρηθεί ως και μία στενά καθορισμένη ομάδα πιθανών πελατών (sbinfocanada.about.com).
ένα έτος (www.unwto.org). Ο τουριστικός προορισμός αποτελεί τον τόπο στον οποίο ασκείται χωρικά η τουριστική δραστηριότητα. Μπορεί να αντιληφθεί κανείς ένα τουριστικό προορισμό ως ένα πολύπλοκο σύστημα που αποτελείται και προσδιορίζεται από επιμέρους στοιχεία - την τοπική οικονομία, την ανθρώπινη τοπική κοινότητα ή κοινωνία, το τοπίο, τις υποδομές, τις προσφερόμενες δραστηριότητες, την ταυτότητα και την εικόνα (Weaver, 2006).
Κάθε τουριστικός προορισμός ακολουθεί ένα κύκλο ζωής. Τα στάδια του κύκλου αυτού είναι κατά τον Butler (Butler, 1980 στο Andiotis, 2005) αυτά που φαίνονται στο σχήμα. Σε ένα κλασσικό κύκλο ζωής, η μετάβαση συμβαίνει από τη γέννηση στο θάνατο. Μετά τη φάση της απόρριψης, μπορεί ένας προορισμός να ακολουθήσει τη φάση της αναζωογόνησης ή επανάκαμψης -ακολουθώντας τις τεχνολογικές εξελίξεις, βελτιώσεις υποδομών ή την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών, τη φάση του περεταίρω κορεσμού και της μη αειφορικής ανάπτυξης, ή τη φάση της απόλυτης παρακμής.

 

Σχήμα 1. Χρονική- χωρική εξέλιξη  δυναμικότητας τουριστικού προορισμού

Πηγή: Johnston, 2006, Ιδία επεξεργασία

Ο οινικός τουρισμός είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο, που αναδύθηκε ως αποτέλεσμα διαφοροποίησης του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, χωρικά εντοπισμένος σε περιοχές της υπαίθρου. Επομένως, αντιμετωπίζεται ως τρόπος διαφοροποίησης της αγροτικής βάσης της υπαίθρου.


2.1 Κίνητρα επίσκεψης οινοτουριστικού προορισμού
Τα κίνητρα αναφέρονται στις συνθήκες που ωθούν τα άτομα σε συγκεκριμένες μορφές δράσης, που θεωρούνται ικανές να οδηγήσουν στην ικανοποίηση.
Η ζήτηση αντανακλάται στα κίνητρα επίσκεψης, στις αντιλήψεις, σε προηγούμενες εμπειρίες και στις προσδοκίες του οίνο-τουρίστα. Πολλά είναι τα κίνητρα επίσκεψης που επηρεάζουν και το οινοτουριστικό προϊόν. Είναι κάποιοι που στοχεύουν στην αγορά κρασιού όταν επισκέπτονται ένα οινοποιείο και αυτός είναι και ο λόγος της επίσκεψης. Άλλοι ενδιαφέρονται για τον εμπλουτισμό της γνώσης τους πάνω στο κρασί και στη διαδικασία οινοποίησης και επομένως τα κίνητρά τους κινούνται γύρω από την εκπαιδευτική εμπειρία. Για άλλους η κοινωνική όψη του οινοτουρισμού αποτελεί και το πιο ισχυρό κίνητρο επίσκεψης, αλλά και οι θετικές επιπτώσεις στην υγεία μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο για την κατανάλωση κρασιού και πιθανόν και για τον οινοτουρισμό. Κίνητρο μπορεί να αποτελέσει το ενδιαφέρον για τα αμπελοοινικά προϊόντα, αλλά και η επιθυμία επίσκεψης και του terroir παραγωγής τους, το πού και το πώς αυτά παράγονται. Πέρα από το ενδιαφέρον για το βιομηχανικό προϊόν, το ενδιαφέρον για τον οινικό τουρισμό είναι μια πιο σύνθετη διαδικασία. Οι ενδιαφερόμενοι επιθυμούν να έρθουν σε επαφή με την τοπική κουλτούρα του κρασιού. 


Τα κίνητρα των επισκεπτών οίνο-τουριστικών προορισμών μπορούν να συνοψιστούν σε 10 βασικούς παράγοντες (Pina, 2009):
•    η δοκιμή του κρασιού
•    η απόκτηση γνώσεων γύρω από το κρασί
•   η απόκτηση εμπειρίας στην παραγωγή του οίνου (π.χ. μια επίσκεψη για να δει τους παραγωγούς, οινοποιεία και αμπελώνες)
•  η ομορφιά της υπαίθρου και του τοπίου (αμπελώνες, μαθαίνοντας για τη γεωργία, τον αγροτουρισμό)
•    ο συνδυασμός φαγητού και κρασιού
•   η διασκέδαση που προσφέρει η συμμετοχή σε εκδηλώσεις, φεστιβάλ κρασιού
•  η γνωριμία με τον πολιτισμό και την ατμόσφαιρα του οίνου (ρομαντισμός και κομψότητα)
•   η επαφή με την αρχιτεκτονική και την τέχνη των οινοποιείων, των χωριών και των οινοποιητικών περιοχών
•   η γνωριμία με τις οικολογικές πτυχές του οίνου
•   η γνωριμία με τα οφέλη του κρασιού στην υγεία


Τα κίνητρα επίσκεψης δεν είναι μία στατική έννοια. Μεταβάλλονται στο χρόνο και μπορεί να διαφέρουν και για το ίδιο άτομο, σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του. Είναι το αποτέλεσμα των προηγούμενων εμπειριών του οινοτουρίστα, της εικόνας του προορισμού, αλλά και της πληροφόρησης για τον προορισμό. Η πληροφόρηση μπορεί να προέλθει από τουριστικούς οδηγούς, εφημερίδες και περιοδικά, από το διαδίκτυο αλλά και από το κοινωνικό του περιβάλλον.

Σχήμα 1. Ο οινοτουρισμός ως σύστημα

Πηγή: Hall et al (2002) στους Inacio & Carvalho, Ιδία επεξεργασία

2.2 Ταυτότητα - εικόνα οινοτουριστικού προορισμού

Καταλαβαίνει κανείς πόσο σημαντική είναι η έννοια της τοπικότητας αν αναλογιστεί την ταύτιση τόπου παραγωγής του αγροτικού προϊόντος και προσφοράς των τουριστικών υπηρεσιών. Το οινοτουριστικό προϊόν πάντα οργανώνεται στον τόπο παραγωγής του προϊόντος. Είναι πιθανό να πλαισιωθεί από άλλες διοργανώσεις -φεστιβάλ, γιορτές, εκπαιδευτικά σεμινάρια, που λαμβάνουν χώρα στον τόπο παραγωγής ή στην εγγύτερη αστική περιοχή, αλλά πάντα το βασικό προϊόν είναι το κρασί, χωρικά προσδιορισμένο βάσει του τόπου παραγωγής.


Σε μια προσπάθεια περιγραφής της σχέσης μεταξύ τουρισμού και ταυτότητας προορισμού, διαφαίνεται ότι ο τουρισμός έχει άμεσες συνέπειες στην ταυτότητα ενός τόπου. Αυτό που δεν είναι βέβαιο είναι η έκταση και η φύση των συνεπειών αυτών. Η ταυτότητα αναφέρεται σε σύνολο κοινωνικών σχέσεων που ενισχύουν το αίσθημα της τοπικότητας, την έννοια του ανήκειν. Ο τουρισμός σχηματίζει ή επανα-σχηματίζει την ταυτότητα ενός προορισμού. Η ταυτότητα ενός προορισμού μπορεί να αλλάξει, με τρόπο που να ικανοποιεί τις επιθυμίες των τουριστών για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Στη φάση της διαφοροποίησης του τουριστικού προορισμού τέτοια χαρακτηριστικά είναι συνήθως η αυθεντικότητα, η μοναδικότητα και η παράδοση.


Κατά τον Kapfere (1991) η ταυτότητα είναι μία έννοια με ιδιότητες εκπομπής και η εικόνα μία έννοια με ιδιότητες απορρόφησης (Kapfere στους Inacio, Carvalho). Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η ταυτότητα, δηλαδή τα μηνύματα που μεταδίδει ένας προορισμός στους επισκέπτες, ως σύνολο επιμέρους στοιχείων και παραμέτρων, στη συνέχεια μετατρέπονται σε μια εικόνα. Ως εκ τούτου, η εικόνα ενός τόπου, δηλαδή το σύνολο νοητικών συσχετισμών, γνωστικών προτύπων και συναισθηματικής αξιολόγησης, που έχει σχηματίσει κανείς για τον τόπο, μπορεί να περιλαμβάνει και την τοπική γαστρονομία και το κρασί, εκτός από την αρχιτεκτονική, την ιστορία και τους φυσικούς πόρους. Ίσως λοιπόν να μην είναι τυχαία η χωρική συνύπαρξη καλού φαγητού και κρασιού σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως στοιχείο σύνθεσης της ταυτότητας ενός τόπου, το φαγητό μπορεί να ενσωματωθεί στη βιωματική γνωριμία του επισκέπτη με τον τόπο και αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας να συνδυαστεί με τις όποιες οινοτουριστικές δραστηριότητες. Το ζεύγος τροφίμων και ποτών συνδέεται με την ταυτότητα συγκεκριμένης περιοχής. Η έννοια της γαστρονομικής ταυτότητας απεικονίζει τις επιρροές του περιβάλλοντος -γεωγραφία και κλίμα, και του πολιτισμού -ιστορία και εθνικές επιρροές, στη γεύση, την υφή και τα αρώματα σε φαγητό και ποτό. Η ταυτότητα αυτή αποτελεί παράγοντα επιτυχίας του οινικού τουρισμού και του γαστρονομικού τουρισμού, με την εισαγωγή χαρακτηριστικών προστιθέμενης αξίας, όπως η ιστορία, η αφήγηση και αυθεντικότητα καθώς και η δημιουργία μια συνεργατικής σχέσης που μεγιστοποιεί το επίπεδο της «γαστρονομικής ικανοποίησης» των καταναλωτών (Harrington κ.ά., 2008). 


Συστατικά της ταυτότητας μπορεί να είναι (Jamrozy, Walsh, 2008):
•  η γνώμη των τουριστών για τις εμπειρίες που τους προσφέρει ο προορισμός
•  διαφορετική από άτομο σε άτομο
•  μετράται κατά βάση με ποσοτικά δεδομένα
•  έχει γνωστικά, συναισθηματικά και βουλητικά χαρακτηριστικά
• περιλαμβάνει μια 'ταυτότητα πυρήνα', γύρω από την οποία σχηματίζεται η ταυτότητα ως ολότητα
• έχει διαστάσεις που συγχέονται με άλλες δομές (προσωπικότητα, στάση, συμπεριφορά, προθέσεις).


Οι επιτυχημένοι τουριστικοί προορισμοί που εξετάστηκαν, έχουν ισχυρή ταυτότητα βασισμένη σε τοπικά στοιχεία, έχουν συνδέσει την κουζίνα με την παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά, προσφέρουν πλήθος αλληλο-συμπληρώμενων δραστηριοτήτων ενισχύοντας τις προσφερόμενες υπηρεσίες, συνεργάζονται και είναι μέλη ευρύτερων δικτύων, έχουν ισχυρή διαδικτυακή παρουσία και διαθέτουν εκπαιδευμένα στελέχη. Από την επίσκεψη των διαδικτυακών τους τόπων μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι από τους παραπάνω προορισμούς έχουν αναπτύξει διαδικασίες, προγράμματα και εκδηλώσεις που αποτελούν το βασικό βήμα για τη δόμηση της εικόνας τους, αλλά και για την προώθηση του προορισμού μέσω του οινοτουριστικού προϊόντος -οργανωμένος δικτυακός τόπος, τουριστικές διαδρομές, διοργάνωση εκδηλώσεων, συνεργασία με τουριστικούς πράκτορες.


Το brand περιγράφεται ως όνομα, έννοια, σύμβολο, ή σχέδιο, ή συνδυασμό αυτών με σκοπό τον προσδιορισμό αγαθών και υπηρεσιών που διαφοροποιούν ένα προϊόν από τα ανταγωνιστικά του. (www.marketingpower.com). Οι καταναλωτές συνδέουν το προϊόν με μια ορισμένη φήμη, και το συσχετίζουν με μια ευνοϊκή ή δυσμενή εικόνα, αξιολογώντας ορισμένες ιδιότητες. Με το branding συνδέονται έννοιες όπως η εικόνα, η προσωπικότητα, η ταυτότητα και η στρατηγική.


Το place brand του προορισμού είναι μία νέα σχετικά έννοια, που αναφέρεται στη συνολική φήμη που έχει ο τουριστικός προορισμός. Η εικόνα γίνεται αντιληπτή από τους τουρίστες, ενώ το brand μπορεί να βασίζεται σε μια 'ταυτότητα πυρήνα' που αναγνωρίζεται από τους κατοίκους. Η εικόνα του προορισμού μπορεί να αποτελεί αντανάκλαση του βαθμού που η ταυτότητα υποστηρίζεται μέσω στρατηγικών μάρκετινγκ (Jamrozy, Walsh, 2008). H εικόνα ενός προορισμού παρέχει περιορισμένες πληροφορίες συσχέτισης της αντίληψης ενός τουρίστα για τον προορισμό και της πραγματικότητας. Το branding είναι πιο περίπλοκη διαδικασία σε σχέση με τη δημιουργία μιας αντιληπτής εικόνας και συμπεριλαμβάνει την όραση, την αξία, τη φήμη. Με το branding δομούνται σχέσεις. Το place brand του προορισμού παρουσιάζει ομοιότητες με το brand διοικητικών επιχειρήσεων. Η κλίμακα παίζει ρόλο στην πολιτική και τη λήψη αποφάσεων.


Το κρασί αλλά και ο τουρισμός είναι προϊόντα που διαφοροποιούνται βάσει του τόπου παραγωγής τους (Hall κ.ά., 2002). Το κρασί ταυτοποιείται πολλές φορές βάσει του τόπου παραγωγής του αλλά και το τουριστικό προϊόν στηρίζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου. Επομένως, τουρισμός και οίνος εμπερικλείουν την έννοια της τοπικότητας. Εάν ένας από τους στόχους του οινοτουρισμού είναι να προστεθούν στα τοπικά χαρακτηριστικά νέες πρωτότυπες δραστηριότητες - εμπειρίες, αφού ο επισκέπτης και όχι το προϊόν, είναι ο πρωταγωνιστής είναι φανερή η μετάβαση από τις υπηρεσίες στις εμπειρίες.


Χωρικά, ο Anholt υποστηρίζει ότι (Anholt, 2007):
Το οινοτουριστικό προϊόν μπορεί να θεωρηθεί ο συνδυασμός υλικών και άυλων δομών και στοιχείων, και κεφαλαιοποιείται σε ένα άυλο προϊόν, αυτό της φήμης, που συνδέεται με το όνομα της διαδρομής κρασιού, το έδαφος ή το προϊόν. 

Σχήμα 2: Συστατικά της ταυτότητας του προορισμού στον οινικό τουρισμό Επομένως, παράλληλα με την ατομική φήμη κάθε εταίρου μέσα από την ποιότητα και την εικόνα των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η φήμη της χώρο-εδαφικής ενότητας, που προέρχεται από τη σύγκλιση της συμπεριφοράς του κάθε ατόμου μιας ομάδας επιχειρήσεων, αλλά και από την ενίσχυση στοιχείων που συνθέτουν την εδαφική ενότητα. Η ταυτότητα αυτή της εδαφικής ενότητας που κάνει και το τουριστικό προϊόν μοναδικό εκφράζεται επιτυχώς από τη γαλλική λέξη terroir όπου η ποιότητα του κρασιού εξαρτάται από την τοπογραφία, το κλίμα, το έδαφος και την κουλτούρα της εκάστοτε περιοχής.

2.3 Τα χαρακτηριστικά ενός ολοκληρωμένου οινοτουριστικού προϊόντος

Συνοπτικά τα κύρια στοιχεία που προέκυψαν από την ανάλυση ως τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία που απαιτούνται για τη δημιουργία μίας επιτυχούς και ολοκληρωμένης εμπειρίας οινικού τουρισμού είναι:

•        η τοποθεσία ως πρώτη εντύπωση

•        η αυθεντικότητα

•        η σήμανση-branding, αποτελεσματικές κατευθύνσεις, η ποιότητα

•        οι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι

•        η ποιότητα εγκαταστάσεων των οινοποιείων

•        η παροχή υπηρεσιών από ειδικευμένο προσωπικό

•        οι πρόσθετες υπηρεσίες-περιηγήσεις, γαστρονομία, γκαλερί, εμπορικά καταστήματα

•        τα εστιατόρια / wine bars / καταλύματα

•        η οργάνωση φεστιβάλ/ εορτών

•        η οικοδόμηση των σχέσεων του τουρισμού

Το οινοτουριστικό προϊόν δομείται κατά βάση παράλληλα με το δρόμο του κρασιού, ενός συμπλέγματος δραστηριοτήτων και επίσκεψης αξιοθέατων, που ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών εταίρων -δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ενταγμένων στη γεωγραφική περιοχή που εξυπηρετούν, με τρόπο που να λειτουργούν ως σχήμα τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης μέσω του τουρισμού (Novelli, 2005). Η διαδρομή περιλαμβάνει στοιχεία τοπίου και αξιοθέατα, επιχειρήσεις σχετικές με τον οίνο και το φαγητό, καταλύματα, αμπελώνες και επισκέψιμα οινοποιεία. Οι περισσότερες διαδρομές οίνου περιλαμβάνουν μία γεωγραφικά οριοθετημένη περιοχή, με καθορισμένο brand name.
Σημαντική είναι και η δυνατότητα που δίνεται στον οινοτουρίστα να νιώσει δρών συμμετέχοντας σε αγροτικές δραστηριότητες στο χώρο καλλιέργειας και επεξεργασίας, σε προγράμματα εκπαίδευσης σχετικά με ζητήματα που αφορούν την καλλιέργεια αλλά και γενικότερα περιβαλλοντικά θέματα, σε πανηγύρια και τοπικές γιορτές, ακόμα και σε μαθήματα τοπικής κουζίνας. Η συμμετοχή δηλαδή σε δραστηριότητες που αξιοποιούν τα πολιτιστικά, θρησκευτικά, λαογραφικά, αρχιτεκτονικά και γαστρονομικά στοιχεία της περιοχής διαφοροποιούν το τουριστικό προϊόν και του προσδίδουν στοιχεία ταυτότητας άμεσα σχετιζόμενα με το χώρο. Οι συμμετοχικές δραστηριότητες είναι αυτές που μετά την επιστροφή τονώνουν το αίσθημα της ανάμνησης και της αναπόλησης του ταξιδιού στον τουρίστα. Επίσης, δραστηριότητες στη φύση, όπως κατάβαση ποταμών με ράφτινγκ, κανό -καγιάκ, περιπατητικά μονοπάτια - διοργάνωση ομάδων πεζοπορίας, ορειβασία, ποδήλατο βουνού, κατάβαση πλαγιάς με αλεξίπτωτο, τοξοβολία, ιππασία και όλες οι μορφές δραστηριοτήτων που συνδυάζουν τον τουρισμό περιπέτειας με την ενεργή συμμετοχή και δράση στη φύση, μπορούν να συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Τέτοιες δραστηριότητες είναι απαραίτητες αφού ένας από τους σκοπούς του οινοτουρισμού είναι και η γνωριμία με τη φύση και η ψυχολογική ικανοποίηση και ανάταση του τουρίστα από την επαφή του αυτή. Μέσα από τις δραστηριότητες επιτυγχάνεται και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, αφού δίνεται στον επισκέπτη ένα νέο ή επαναλαμβανόμενο κίνητρο, ένας επιπλέον λόγος επιστροφής στον τόπο διακοπών.


3. Επισκόπηση ελληνικών οινοτουριστικών προορισμών
Η Ελλάδα έχει συνδεθεί στενά με την εμπειρία του κρασιού. Για αιώνες ο οίνος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας, ενώ η ενασχόληση με τα αμπέλια και τη γη είναι για πολλές περιοχές μία από τις κύριες αγροτικές ασχολίες.
Τα τελευταία χρόνια γεννήθηκε η ανάγκη διαφοροποίησης του μέχρι τώρα προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος. Έτσι, αναδύθηκε ένα νέο τουριστικό πεδίο που, αν και αναπτύσσεται σταδιακά, παρουσιάζει προοπτικές. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία, η Πορτογαλία και η Ιταλία, ο οινοτουρισμός είναι πλέον μία εδραιωμένη μορφή τουρισμού.
Στο άρθρο εξετάζεται ο τρόπος ενσωμάτωσης και ανάδειξης του οινοτουρισμού στην στρατηγική ανάπτυξης του τουρισμού και στη δόμηση της εικόνας, περιοχών της Ελλάδας που προσφέρουν οινοτουριστικές δραστηριότητες και πιο συγκεκριμένα, της Κρήτης, της Νεμέας, της Νάουσας και της Σαντορίνης.


3.1 Ο οινοτουρισμός στο νησί της Κρήτης
Στην Κρήτη ο οινοτουρισμός παρουσιάζεται ως ένα αρκετά οργανωμένο τουριστικό προϊόν, με αρκετές ομοιότητες με το αντίστοιχο της Τοσκάνης, όχι βέβαια στο κομμάτι των πολυτελών καταλυμάτων. Για να επισκεφθεί κανείς τα πολλά επισκέψιμα οινοποιεία μπορεί, με αφετηρία την πόλη του Ηρακλείου, να ακολουθήσει τις δύο διαδρομές, που «χαράζουν» οι δρόμοι κρασιού Ηρακλείου. Οι δρόμοι του κρασιού συνδυάζονται με άλλο ένα θεματικό τουριστικό προϊόν -το δρόμο της ελιάς και συναντιούνται με το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Η φιλοξενία γίνεται στα οινοποιεία της περιοχής που δεν καταλαμβάνουν πάντα πολύ μεγάλες εκτάσεις. Το τουριστικό προϊόν έχει παραδοσιακό αγροτικό χαρακτήρα και συνδέεται άμεσα με δραστηριότητες αγροτουρισμού και οικοτουρισμού. Προβάλλονται πολύ τα τοπικά προϊόντα και το μοντέλο της κρητικής διατροφής, υπό το 'taste of place -dining in Crete', επομένως είναι έντονη η σύνδεση με το γαστρονομικό τουρισμό, βασισμένο όμως σε σύμφωνα ποιότητας και προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης. Ο κύριος στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να ενθαρρύνει μια σχέση ανάμεσα στους επισκέπτες της Κρήτης και τα τοπικά προϊόντα του νησιού και να αποκαλύψει την αληθινή ταυτότητα της γης.


Σε μία προσπάθεια προώθησης του τουρισμού του νησιού, το Περιφερειακό Συμβούλιο Κρήτης έχει θέσει προς έγκριση το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Πρωτογενή Τομέα στην Κρήτη. Βασικοί άξονες του σχεδιασμού είναι ο τουρισμός, ο πρωτογενής τομέας και η διαχείριση πρωτογενών προϊόντων, περιβαλλοντικές δράσεις που σχετίζονται με τον τομέα της ενέργειας, της διαχείρισης της βιομάζας καθώς και τη διαχείριση των αποβλήτων και η έρευνα και η καινοτομία. Μεταξύ των στόχων τίθεται και η διασύνδεση του αγροτικού και του τουριστικού τομέα, με σκοπό τη δημιουργία μίας σύγχρονης οικονομίας μέσω στρατηγικής ανάπτυξης του αγροδιατροφικού τομέα, της παραγωγής, διανομής, παρασκευής και κατανάλωσης τροφίμων με τρόπους που θα προωθούν και θα διαφημίζουν τον κρητικό διατροφικό πολιτισμό (www.cretan-nutrition.gr). Το δίκτυο Οινοποιών Κρήτης έχει καθιερώσει το σήμα ποιότητας «Επισκέψιμα Οινοποιεία», που χορηγείται σε οινοποιεία που πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, συμβάλλοντας στην προβολή και στην προώθηση του κρητικού αμπελώνα και του οινοτουρισμού στο νησί. Αντίστοιχες προδιαγραφές πιστοποίησης ισχύουν και για τα εστιατόρια που εξασφαλίζουν το 'Σήμα Ποιότητας Κρητικής Κουζίνας της Περιφέρειας Κρήτης'. Στο κείμενο προβλέπεται και η σύσταση της Αγροτοδιατροφικής Σύμπραξης, εταιρείας με σκοπό την οργάνωση προτύπων και την εποπτεία της πιστοποίησης προϊόντων και υπηρεσιών με το εμπορικό σήμα 'Κρήτη' στα πλαίσια της 'Περιφερειακής Ετικέτας Κρήτης', αλλά και την υποστήριξη της δικτύωσης παραγωγών και επιχειρήσεων του αγροτοδιατροφικού τομέα (Δικτύου Οινοποιών Κρήτης, Ομάδων Παραγωγών). Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες θα συνδέονται με τον αγροτοδιατροφικό τομέα (πχ προϊόντα, κρητική κουζίνα, επισκέψιμα οινοποιεία, αγροτουρισμός). Επομένως, έχει ήδη σχεδιαστεί για το νησί και τον τουριστικό τομέα μία στρατηγική τοπικής ανάπτυξης με σκοπό την καθιέρωση του οινοτουρισμού και την ενσωμάτωσή του στο brand name του νησιού.


Σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό του οινοτουριστικού προϊόντος παίζει το 'Κρητικό Σύμφωνο Ποιότητας', αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία της Περιφέρειας Κρήτης, η οποία δημιουργήθηκε με σκοπό τη διάσωση, προβολή και διάδοση του προτύπου της κρητικής διατροφής αλλά και την πιστοποίηση χώρων εστίασης που προσφέρουν παραδοσιακή κρητική κουζίνα.
Άλλη μία σημαντική πρωτοβουλία ξεκίνησε μόλις το 2006, με την ίδρυση του Δικτύου Οινοποιών Νομού Ηρακλείου και δύο χρόνια αργότερα με αυτήν του Δικτύου Οινοποιών Νομού Χανίων και Ρεθύμνης. Έτσι, 30 οινοποιεία που καλύπτουν πάνω από το 90% της εμφιαλωμένης παραγωγής του νησιού συνεργάζονται, οργανώνουν κοινές ενέργειες, διαχειρίζονται εθνικά και κοινοτικά κονδύλια, με σκοπό τόσο την ανάδειξη του προϊόντος, όσο και της τουριστικής διάστασης που μπορεί αυτό να αναδείξει. Σημαντικό στοιχείο σε αυτό το πλαίσιο συνεργασίας και δράσης, είναι ότι το σχήμα απαρτίζεται τόσο από ιδιωτικά, όσο και από συνεταιριστικά οινοποιεία, από μονάδες μικρής και μεγαλύτερης κλίμακας, όλοι σε ισότιμη βάση.


Τέλος, στο πλαίσιο του προγράμματος διασυνοριακής συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου 2007-2013, Interreg IV, το καλοκαίρι του 2001 ξεκίνησε η υλοποίηση του προγράμματος 'Κρήτη-Κύπρος, Γαστρονομικός Τουριστικός', το οποίο χρηματοδοτείται εξολοκλήρου από κοινοτικά κονδύλια (www.winesofcrete.gr).
Από πλευράς προώθησης, βρίσκει κανείς εύκολα υλικό στο διαδίκτυο, τόσο στην ιστοσελίδα του Κρητικού Συμφώνου Ποιότητας, όσο και σε αυτές του Δικτύου Οινοποιών της Κρήτης και της CRETACERT που πιστοποιεί κρητικά αγροτικά προϊόντα υψηλής ποιότητας. Βέβαια, το μειονέκτημα είναι ότι τμήμα του προωθητικού υλικού προσφέρεται μόνο στα ελληνικά.


3.2 Ο οινοτουρισμός στη Νεμέα
Στη Νεμέα δεν προβάλλεται το τουριστικό προϊόν ως ένα αγροτουριστικό κομμάτι, αλλά ως ένα οργανωμένο αυτόνομο πακέτο. Διακρίνονται οινοποιεία τριών ειδών στην περιοχή: τα μικρά οινοποιεία που έχουν αναβαθμίσει πρόσφατα το προϊόν τους, χρησιμοποιώντας το δικό τους σήμα και στοχεύουν κατά κύριο λόγο σε τοπική / περιφερειακή κλίμακα αγοράς καθώς και στην εθνική αγορά, τα μεγαλύτερα τοπικά οινοποιεία τα οποία έχουν γίνει γνωστά στην εθνική είτε στη διεθνή αγορά. Ορισμένα από αυτά έχουν αποκτήσει καλές συνδέσεις με την εμπορία και είναι πραγματικά προσανατολισμένα στις εξαγωγές και άλλα έχουν δημιουργήσει καλύτερες συνδέσεις στην εθνική αγορά και έχουν γίνει διάσημα για το προϊόν τους. Τρίτον, υπάρχουν αυτά που έχουν δημιουργήσει ένα οινοποιείο στη Νεμέα, ενώ έχουν οινοποιεία και αλλού. Αυτά είχαν ήδη συστήματα εμπορίας και απλά διαφοροποίησαν το προϊόν τους, προσθέτοντας άλλη δυναμική (Fonte, Grando, 2006). Το κρασί λοιπόν είναι πιο ανοιχτό ως προϊόν σε σχέση με την Κρήτη και το τουριστικό προϊόν πιο διεθνοποιημένο και όχι τόσο πολύ προσανατολισμένο στην περιοχή παραγωγής του, ώστε να συνδυάζεται με άλλους πόρους σε τοπική κλίμακα. Η Νεμέα επομένως, παρουσιάζει ένα άρτιο από πλευράς οργάνωσης οινοτουριστικό προϊόν, βασισμένο σε συστήματα εμπορίας και όχι τόσο συνδεδεμένο με τον τόπο παραγωγής του κρασιού, όχι τόσο αγροτουριστικό. Τελευταία γίνεται προσπάθεια εμπλουτισμού του οινοτουριστικού προϊόντος, μέσω της δημιουργίας του Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας Βόρειας Πελοποννήσου 'Ορεινά' (peloponet.gr), που αριθμεί σήμερα 87 μέλη. Σημαντικές είναι και πολλές ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως η 'Αρκαδιανή', ένα πρότυπο κέντρο γεύσεων και σπιτικής μαγειρικής, σε διαμορφωμένη έκταση 10 στρ. (www.arcadiani.gr) ή επιχειρήσεις που προσφέρουν αθλητικές δραστηριότητες στη φύση.
Εδώ και μερικά χρόνια λειτουργεί μια προτεινόμενη τουριστική διαδρομή των κρασιών της Κορινθίας. Η πρόταση είναι το αποτέλεσμα μελέτης που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ και υλοποιήθηκε από την Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Κορινθίας σε συνεργασία με άλλους φορείς, δημόσιους και ιδιωτικούς. Συμπληρωματικά με αυτό το δρόμο, μπορεί να ακολουθήσει κανείς αντίστοιχους δρόμους κρασιού στην Αρκαδία, την Αχαΐα, την Αργολίδα, την Ηλεία και τη Λακωνία. Στη Μεσσηνία μπορεί να επισκεφθεί ανεξάρτητα οινοποιεία. Στην Πελοπόννησο είναι οργανωμένες 6 θεματικές διαδρομές, που προβάλλονται στον ιστότοπο του Κέντρου Στρατηγικού Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Πελοποννήσου (www.pelopnet.gr)
Στο πλαίσιο του προγράμματος COHESION, το 2005 συστάθηκε η Ένωση Οινοπαραγωγών & Αμπελουργών Νεμέας από τον Οινοποιητικό Συνεταιρισμό, τους ιδιώτες Οινοποιούς και το Δήμο Νεμέας, με σκοπό την προστασία και ανάδειξη του Αγιωργίτικου Οίνου και της περιοχής της Νεμέας. Ως στόχοι για το μέλλον έχουν τεθεί η διασφάλιση ποιότητας, η συντονισμένη προβολή και προώθηση στο εξωτερικό και η οικοτουριστική και αγροτουριστική δραστηριότητα (www.pelopnet.gr).
Σε επίπεδο Περιφέρειας, έχει αποφασιστεί το 'Καλάθι προϊόντων Περιφέρειας Πελοποννήσου' περιλαμβάνεται μεταξύ των άλλων και το κρασί και τονίζεται η σημασία του οινοτουρισμού για την περιοχή
(ppel.gov.gr).
Τέλος, με Σχέδιο Νόμου που κατατέθηκε το Σεπτέμβριο του 2011, η ίδρυση σχολής Αμπελουργίας, Οινοτεχνίας και Οινοτουρισμού με έδρα τη Νεμέα. Πρόκειται για δημόσιο αγροτικό τεχνολογικό λύκειο, τριετούς φοίτησης, με στόχο την επαγγελματική κατάρτιση των αγροτών, που ενδεχομένως βοηθήσει στη βελτίωση του σχεδιασμού του οινοτουριστικού προϊόντος (www.opengov.gr).


3.3 Ο οινοτουρισμός στη Νάουσα
Ο οινοτουρισμός στη Βόρεια Ελλάδα είναι πολύ οργανωμένος και αυτό οφείλεται στην εταιρεία 'Οίνοι Βορείου Ελλάδος', που έχει σχεδιάσει τους 'Δρόμους του κρασιού της Βόρειας Ελλάδας'. Ένα δίκτυο 8 διαδρομών κρασιού, αρκετές από τις οποίες μπορούν να συνδυαστούν σε ολιγοήμερες επισκέψεις, φέρνουν τον επισκέπτη σε επαφή με ένα άρτια οργανωμένο οινοτουριστικό προϊόν.
Στη διαδρομή κρασιού της Νάουσας προβάλλονται οι φυσικοί πόροι της περιοχής, παραδοσιακά αγροτικά κυρίως προϊόντα (μήλα, ροδάκινα, κεράσια) και όχι τόσο η κουζίνα, όπως στις υπόλοιπες περιοχές που εξετάζονται. Μεγάλη έμφαση δόθηκε και στην προβολή πολιτιστικών πόρων ('παραδοσιακός τρύγος', 'Ρακοκάζανα', Μουσείο Αμπέλου και Οίνου, καρναβάλι της Νάουσας, Βεργίνα, Μακεδονικοί Τάφοι και αθλητικών δραστηριοτήτων (Χιονοδρομικό κέντρο Τρία Πέντε Πηγάδια, Σέλι, μονοπάτι Ε4 στην περιοχή του Βερμίου).
Η σημασία που δίνεται στη δικτύωση και στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, αποδεικνύεται και από τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί η πολιτική της εταιρείας 'Οίνοι Βορείου Ελλάδος'.
Μεταξύ των στόχων είναι η ανάδειξη του επώνυμου τυποποιημένου ελληνικού κρασιού που παράγουν τα μέλη της, η διαρκής εκπαίδευση και ενημέρωση επαγγελματιών και καταναλωτών, η δημιουργία και εφαρμογή ενός αποτελεσματικού θεσμικού και νομικού πλαισίου που αφορά τον αμπελοοινικό κλάδο και η στήριξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και των τοπικών δραστηριοτήτων με κεντρικό άξονα το αμπέλι και το κρασί.
Δυτικά της περιοχής, έχει σχεδιαστεί η διαδρομή κρασιού των λιμνών -που εκτείνεται στις αμπελοοινικές περιοχές Φλώρινας, Κοζάνης και Καστοριάς, οινοτουριστικό προϊόν καλύτερα πλαισιωμένο, αφού περιλαμβάνει εκτός από αθλητικές δραστηριότητες παρόμοιες με αυτές της Νάουσας, εναλλακτικές οικοτουριστικές δραστηριότητες, που οργανώνει η Εταιρεία Οικοτουρισμού Βιτσίου, αγροτουριστικές δραστηριότητες και πολιτιστικούς πόρους.


3.4 Ο οινοτουρισμός στο νησί της Σαντορίνης
Μία από τις πλέον ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές της Ελλάδας, διαθέτει υποδομές για την ανάδειξη της οινικής εμπειρίας στην περιοχή. Οργανωμένες δραστηριότητες σε σύγχρονα οινοποιεία και παραδοσιακές υπόσκαφες κάναβες, μοναδικά στον κόσμο αμπέλια με θέα την Καλντέρα και το Αιγαίο, το υπόσκαφο μουσείο οίνου, εστιατόρια αξιώσεων με ενδιαφέρουσες λίστες κρασιών και κάβες με έμφαση στην ποιοτική τοπική οινική προσφορά συνθέτουν το τουριστικό προϊόν που σχετίζεται με τον οίνο και συνδυάζεται μοναδικά τόσο με την τοπική κουζίνα, όσο και με την παράδοση του νησιού. Το νησί έχει καταφέρει να καθιερωθεί και σε άλλες μορφές τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος -θρησκευτικός τουρισμός, γεωτουρισμός, περιπατητικός τουρισμός, συνεδριακός τουρισμός, θαλάσσιος τουρισμός, ακόμη και ως ένας από τους κορυφαίους γαμήλιους προορισμούς.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αρμονική συνύπαρξη του οινοτουριστικού προϊόντος, όπως έχει διαμορφωθεί, με δραστηριότητες τουρισμού πολυτέλειας.
Ο δρόμος του κρασιού της Σαντορίνης είναι ένα σχετικά νέο εγχείρημα, αφού λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα και του μικρού μεγέθους του νησιού, δεν είναι τόσο έντονη η ανάγκη δικτύωσης των επιχειρήσεων.


4. Τυπολογία στρατηγικής οινοτουριστικών προορισμών
Με βάση τα παραδείγματα που μελετήθηκαν, ένας οινοτουριστικός προορισμός, προκειμένου να αποκτήσει ένα ισχυρό brand πρέπει στο τουριστικό προϊόν του να συμπεριληφθεί το σύνολο των πόρων της ευρύτερης περιοχής -περιβαλλοντικοί, πολιτιστικοί, οι οποίοι μπορεί να αποτελούν και βασικούς λόγους επίσκεψης, σε συνδυασμό πάντοτε με την εμπορία και τη διακίνηση πρωτίστως οίνων και δευτερευόντως λοιπών τοπικών προϊόντων διατροφής. Το προϊόν του οινοτουρισμού είναι πολυδιάστατο και οι καταναλωτές προσδίδουν αξία σε όλα τα χαρακτηριστικά που το απαρτίζουν, αξιολογώντας τα διαφορετικά, αφού και οι επισκέπτες ενός οινοτουριστικού προορισμού είναι ανομοιογενής ομάδα. Σε αυτά τα χαρακτηριστικά κατατάσσονται η επίσκεψη στο οινοποιείο και η ποιότητα της εμπειρίας, η ελκυστικότητα του προορισμού, η πολιτιστική κληρονομιά και οι τοπικές παραδόσεις, αλλά και προσωπικά οφέλη από την επίσκεψη (νέες γνώσεις πάνω στο κρασί και την οινοποίηση, κ.λπ.). Οι αντιλήψεις σχετικά με τον προορισμό σε συνδυασμό με τα κίνητρα επίσκεψης, την προσωπική αξιολόγηση της εμπειρίας και η σύγκριση με γνωστικά σχήματα που είχαν προκύψει από προηγούμενες εμπειρίες, είναι αυτά που διαμορφώνουν τη συναισθηματική αξιολόγηση για ένα προορισμό.


Για τον οινοτουριστικό προορισμό είναι η σημαντική και η χωρική αποτύπωση των πόρων σε ένα δίκτυο, μία διαδρομή που διανύοντάς την ο τουρίστας, πάντα έχοντας μεγάλη δυνατότητα ευελιξίας ως προς τη σειρά επίσκεψης των κόμβων, θα έχει γνωρίσει το προσφερόμενο οινοτουριστικό προϊόν. Πρόκειται για διαδρομή με βασικό στόχο να φέρει σε επαφή τον επισκέπτη με τα βασικά στοιχεία της οινοτουριστικής εμπειρίας, σχεδιασμένη όμως με τρόπο που θα υπογραμμίζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του τόπου. Η χωρική ταυτότητα και εδώ καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο, αφού κάθε δρόμος κρασιού, που αποτελεί ένωση οινοπαραγωγών σε τοπικό επίπεδο, επικαλείται χαρακτηριστικά της περιοχής - κλίμα, σύσταση εδάφους, ποικιλίες που προσδίδουν τον ξεχωριστό χαρακτήρα στο παραγόμενο προϊόν, το κρασί. Σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς προσφέρονται τέτοιες διαδρομές, οι οποίες ενδεικτικά μπορεί να περιλαμβάνουν: επιχειρήσεις εστίασης κάθε μορφής, επισκέψιμους χώρους παραγωγής οίνου αλλά και τροφίμων - οινοποιεία, ζυθοποιεία αγροκτήματα, τυροκομεία και τέλος εκτάσεις καλλιέργειας -αμπελώνες, ελαιώνες κ.λπ.


Το οινοτουριστικό προϊόν πρέπει να εμπεριέχει και την ιδέα της ανακάλυψης, του πειραματισμού και της περιπέτειας. Για αυτό και τα περισσότερα οινοτουριστικά προϊόντα πλαισιώνονται από αθλητικές δραστηριότητες -υπαίθρου συνήθως, από φεστιβάλ οίνου και γαστρονομίας, σεμινάρια με θέμα το κρασί αλλά και τοπικά προϊόντα, επίσκεψη σε μουσεία και εκθέσεις, κ.λπ. Τάση των τελευταίων ετών είναι η σύνδεση της ευεργετικής αντιοξειδωτικής δράσης των σταφυλιών για το δέρμα. Έτσι προσφέρονται υπηρεσίες περιποίησης σώματος σε ειδικές εγκαταστάσεις επισκέψιμων οινοποιείων, αν και στην Ελλάδα δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί αυτός ο τομέας.


Πολλές και διαφορετικές είναι οι επιχειρήσεις που προσφέρουν οινοτουριστικά προϊόντα στην τουριστική αγορά: οινοποιεία, εστιατόρια, ξενοδοχεία, τουριστικά γραφεία, καταστήματα λιανικής. Η συνένωση επιμέρους τοπικών προϊόντων σε ένα ελκυστικό και ανταγωνιστικό χαρτοφυλάκιο απαιτεί τη δραστηριοποίηση ενός συλλογικού, δημοσίου ή συνεργατικού φορέα. Παραδείγματα τέτοιων φορέων είναι τοπικοί, περιφερειακοί και εθνικοί οργανισμοί, δήμοι, επιχειρηματικοί σύνδεσμοι (ενώσεις εστιατόρων ή οινοποιών), επιμελητήρια, σχήματα διακλαδικής συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, καθώς και σχήματα συνεργασίας με τη συμμετοχή δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.


5. Συμπεράσματα
Κάθε επιτυχημένο οινοτουριστικό προϊόν περιλαμβάνει δικτυωμένα επισκέψιμα οινοποιεία -οργανωμένος δρόμος κρασιού, που απασχολούν ειδικούς πάνω στο θέμα του κρασιού και της οινοποίησης. Η έννοια της δικτύωσης αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αφού ικανοποιεί τις αρχές του μοντέλου του 'υγρού τουρισμού', που αφήνει το μεγαλύτερο μέρος του σχεδιασμού του ταξιδιού στον επισκέπτη, προσφέροντάς του πολλές εναλλακτικές δυνατότητες. Η δικτύωση είναι παρούσα και στο σχεδιασμό του πυρήνα του οινοτουριστικού προϊόντος, του δρόμου του κρασιού που πρέπει να συνδυάζεται με άλλες θεματικές διαδρομές (παραγόμενων τοπικών προϊόντων, ιστορικών γεγονότων και τοπικών παραδόσεων, αθλητικών δραστηριοτήτων). 
Ο επιτυχημένος σχεδιασμός σε αυτό το επίπεδο είναι πολύ χαρακτηριστικός σε περιοχές της Γερμανίας. Με τον τρόπο αυτό, το οινοτουριστικό προϊόν μπορεί να συνδυαστεί με άλλες ειδικές μορφές τουρισμού (θρησκευτικός τουρισμός, τουρισμός περιπέτειας, αγροτουρισμός). Η έννοια της τοπικότητας πρέπει να είναι ενισχυμένη και το οινοτουριστικό προϊόν να συνδυάζει το κρασί με τα παραγόμενα τοπικά προϊόντα, δημιουργώντας ένα cluster παραγόμενων προϊόντων και παράλληλα παρέχοντας το απαραίτητο brand name που έχει ανάγκη ο κάθε τουριστικός προορισμός. Η ταυτότητα του τόπου παραγωγής, πρέπει με κάθε τρόπο να προβάλλεται, μέσω του συστήματος ονομασίας προέλευσης, που πιστοποιεί τη μοναδικότητα του παραγόμενου προϊόντος και να πλαισιώνει όλες τις ενέργειες προώθησης, δομώντας ένα ισχυρό brand για την περιοχή. Αν και δεν έχουμε ακόμη δομήσει ένα τόσο ισχυρό place brand, όπως το αντίστοιχο της Τοσκάνης για παράδειγμα, αφού το κρασί και εν γένει η γαστρονομία, δεν είναι το πρώτο κριτήριο για την επίσκεψη στην Ελλάδα, είναι ένα από τα στοιχεία που κατά βάση προσφέρουν ικανοποίηση στον τουρίστα. Έτσι, επιστρέφοντας στον τόπο διαμονής του, κατά τη διαδικασία αναπροσαρμογής του πλαισίου αναφοράς του τόπου που επισκέφθηκε και αναδομώντας την εικόνα του τόπου, η γαστρονομική ταυτότητα ενισχύει το αίσθημα της ικανοποίησης. 
Η συμμετοχή σε δραστηριότητες που αξιοποιούν τα πολιτιστικά, θρησκευτικά, λαογραφικά, αρχιτεκτονικά και γαστρονομικά στοιχεία της περιοχής διαφοροποιούν το τουριστικό προϊόν και του προσδίδουν στοιχεία ταυτότητας άμεσα σχετιζόμενα με το χώρο. Έτσι, το οινοτουριστικό προϊόν πρέπει να δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής στον επισκέπτη στη διαδικασία οινοποίησης, αλλά και την ευκαιρία να γνωρίσει τους φυσικούς και ανθρωπογενείς πόρους της περιοχής. Τέλος, σημαντικό είναι το οινοτουριστικό προϊόν να προωθείται και να προβάλλεται σωστά βάσει στρατηγικής. Ο οινοτουρισμός αποτελεί μια δυναμική εναλλακτική τουριστική πρόταση η οποία περιλαμβάνει τον πολιτισμό, την ιστορία, την παράδοση και το τοπίο και τη φύση και συνδέει κοινωνικές και οικονομικές δράσεις και δραστηριότητες.


Στην Ελλάδα ο οινοτουρισμός αναπτύσσεται κατά βάση αυτόνομα, σε τοπική κλίμακα, με τη βοήθεια δικτύων επιχειρήσεων και ενώσεων παραγωγών. Τελευταία, φαίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης στρατηγικής σε εθνική κλίμακα, ενσωματωμένης στη στρατηγική για τον τουρισμό. Το οινοτουριστικό προϊόν της Κρήτης φαίνεται ως ένα από τα καλύτερα σχεδιασμένα οινοτουριστικά προϊόντα στον ελλαδικό χώρο, βασισμένα στο δίπτυχο κρασί-φαγητό, προβάλλοντας πολύ τα τοπικά και αγροτικά προϊόντα, πλαισιωμένο με αθλητικές δραστηριότητες και άλλες μορφές τουρισμού και έχοντας έντονη την έννοια της δικτύωσης. Εφόσον ο οινοτουρισμός αποτελεί ταυτόχρονα, μια μορφή συμπεριφοράς του καταναλωτή, μία στρατηγική με την οποία οι προορισμοί αναπτύσσουν και εμπορεύονται προϊόντα και αξιοθέατα σχετικά ή μη με τον οίνο, και μία ευκαιρία μάρκετινγκ για τα οινοποιεία, έχοντας ως ένα πολύ καλό παράδειγμα σχεδιασμού αυτό της Κρήτης, είναι σημαντικό να προχωρήσει η αναδιάρθρωση των οινοτουριστικών προϊόντων στις οινοπαραγωγικές περιοχές της χώρας, με σκοπό τη δόμηση ενός ισχυρού place brand.