ΚΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Α. Προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
ΛΟΥΚΟΓΕΩΡΓΑΚΗ Α. Προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
ΠΑΤΕΛΙΔΑ Μ. Προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
ΛΟΥΚΟΓΕΩΡΓΑΚΗ Α. Προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
ΠΑΤΕΛΙΔΑ Μ. Προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον, κυρίαρχο ρόλο διαθέτει η ανταγωνιστικότητα και ελκυστικότητα των πόλεων που αποσκοπεί στην προσέλκυση επενδύσεων και τη διεθνή τους προβολή. Αποτέλεσμα αυτών είναι η διαμόρφωση στρατηγικών ανάπτυξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε τόπου και πολιτικών προβολής τους στο διεθνή χώρο. Παρά το γεγονός ότι τα μέσα των πολιτικών αυτών ποικίλουν, την τελευταία δεκαετία η οπτικοακουστική αναπαράσταση των πόλεων (κινηματογράφος, τηλεόραση) έχει ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση ως μέσο προβολής. Η παρούσα εισήγηση στοχεύει στη διαπίστωση της ικανότητας των οπτικοακουστικών σύγχρονων μέσων να μεταβάλλουν την εικόνα της πόλης και κατ' επέκταση στην προβολή ενός αναβαθμισμένου τουριστικού προϊόντος στα πλαίσια ενός γενικότερου Στρατηγικού Σχεδίου Μάρκετινγκ του Τόπου.
Ως μελέτη περίπτωσης επιλέγεται η Κωνσταντινούπολη, λόγω της δραστικής μεταλλαγής της προβαλλόμενης εικόνας της, με σημείο τομής την αρχή του 21ου αιώνα. Ειδικότερα, κατά τη χρονική περίοδο 1960-1990, ο διεθνής κινηματογράφος παρουσιάζει την Κωνσταντινούπολη ως μια πόλη με εθνικιστικό χαρακτήρα, τόσο σε ιστορικό όσο και θρησκευτικό επίπεδο. Επίσης, προβάλλονται έντονα οι εθνικές μειονοτικές ομάδες, πολιτικές διενέξεις, η φτώχεια, η εγκληματικότητα, η εσωστρέφεια και οι φυλετικές ανισότητες.
Η εισήγηση χρησιμοποιεί στοιχεία από την ανάλυση ταινιών του διεθνούς κινηματογράφου από το 1960 έως το 2000, ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών τουρκικής προέλευσης από το 2000 έως σήμερα καθώς και στατιστικών στοιχείων που σχετίζονται με τη ραγδαία αύξηση της τουριστικής προσέλευσης στην Κωνσταντινούπολη.
Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον, κυρίαρχο ρόλο κατέχει η ανταγωνιστικότητα και ελκυστικότητα των πόλεων που αποσκοπεί στην προσέλκυση επενδύσεων και τη διεθνή τους προβολή. Αποτέλεσμα αυτών είναι η διαμόρφωση στρατηγικών ανάπτυξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε τόπου και πολιτικών προβολής τους στο διεθνή χώρο. Παρά το γεγονός ότι τα μέσα των πολιτικών αυτών ποικίλουν, την τελευταία δεκαετία η οπτικοακουστική αναπαράσταση των πόλεων (κινηματογράφος, τηλεόραση) έχει ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση ως μέσο προβολής.
Εξετάζοντας και αναγνωρίζοντας τις διεθνείς τάσεις που κυριαρχούν, όπως αυτές αναλύθηκαν παραπάνω, ως μελέτη περίπτωσης αυτής της εργασίας επιλέχθηκε η Κωνσταντινούπολη. Οι βασικοί λόγοι επιλογής της συγκεκριμένης πόλης είναι: α) η ιστορία της, β) η διαφορετικότητα της σε σχέση με την υπόλοιπη Τουρκία, γ) ο κυρίαρχος ρόλος και η σημαντικότητα της πόλης για την Τουρκία, δ) η μεγάλη αύξηση των επισκεπτών τα τελευταία χρόνια και τέλος ε) οι προσπάθειες των τελευταίων ετών από την κυβέρνηση, ώστε η πόλη να αποκτήσει δυτικά χαρακτηριστικά (Sahin S., et.al, 2011).
Η παρούσα εργασία, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος Στρατηγικές Ανάπτυξης και Διαχείρισης των πόλεων, στοχεύει στη διαπίστωση της ικανότητας των οπτικοακουστικών σύγχρονων μέσων να μεταβάλλουν την εικόνα της πόλης και να προβάλλουν ένα αναβαθμισμένο τουριστικό προϊόν, στα πλαίσια ενός γενικότερου Στρατηγικού Σχεδίου Μάρκετινγκ.
Η εργασία διακρίνεται σε δύο βασικούς άξονες, την εξέλιξη της πόλης μέσα από τον κινηματογράφο και τις πολιτικές προβολής. Χρησιμοποιούνται στοιχεία από την ανάλυση ταινιών του διεθνούς και τούρκικου κινηματογράφου από το 1960 έως σήμερα, καθώς και τηλεοπτικών παραγωγών τουρκικής προέλευσης από το 2000 έως σήμερα.
2. Σχέση της πόλης με τον κινηματογράφο
Ένας σχετικά νέος και ταυτόχρονα αναπτυσσόμενος κλάδος της αστικής κοινωνικής γεωγραφίας αφορά τις σχέσεις μεταξύ πόλης και κινηματογράφου, καθώς οι κινηματογραφικές παραγωγές αποτελούν μία εκ των σημαντικότερων μορφών πολιτισμικής έκφρασης, ενώ παράλληλα επιδρούν στη σύγχρονη κοινωνική ζωή (Knox, 2009).
Ο χώρος αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ πόλης και κινηματογράφου. Ο κινηματογράφος λειτουργεί ταυτόχρονα ως παραγωγός χώρου, καθώς αποτελεί τμήμα της αστικής κουλτούρας, μεταβάλλοντας τη δομή του χώρου και δημιουργώντας νέες αστικές συμπεριφορές (Μαντάς 2010, Σκανδάλη, 2010), αλλά και αστικές μορφές (Knox, 2009).
Μέσα από τον κινηματογραφικό φακό, καταγράφεται το αστικό περιβάλλον και προβάλλεται το πολιτιστικό υπόβαθρο της πόλης. Τα πανοραμικά πλάνα και η κίνηση των υποδυόμενων μεταφέρουν την εικόνα του χώρου στον παρατηρητή, βοηθώντας τον να αντιληφθεί τη δομή του και τα συνθετικά στοιχεία του. «Τα συνθετικά στοιχεία του ιστού αναφέρονται σε φυσικές μορφές οι οποίες ταξινομούνται σε πέντε κατηγορίες: 1. τις διαδρομές, 2. τα όρια, 3. τις περιοχές, 4. τους κόμβους, 5. τα τοπόσημα». (Βενετσιάνου, 2010, Μαντάς, 2010)
2.1. Ο κινηματογράφος ως μέσο προβολής των πόλεων
Η προβολή πόλεων μέσα από τον κινηματογράφο για τουριστικούς σκοπούς αποτελεί ένα συνεχώς διευρυνόμενο παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο ενισχύεται τόσο από το αυξανόμενο κινηματογραφικό κοινό όσο και από την αύξηση των διεθνών ταξιδιωτικών μετακινήσεων. Τα οφέλη της προβολής αυτής γίνονται ολοένα πιο ορατά, καθώς ο κινηματογράφος απευθύνεται παράλληλα σε διαφορετικές αγορές και χρησιμοποιείται για τη διαμόρφωση της τουριστικής καμπάνιας των εκάστοτε προβαλλόμενων προορισμών.
Οι περισσότεροι προορισμοί λειτουργούν βραχυπρόθεσμα για τη διευκόλυνση της κινηματογραφικής παραγωγής, εστιάζοντας στα άμεσα οικονομικά οφέλη. Αντίθετα, άλλοι ενεργούν μακροπρόθεσμα, προσελκύοντας τους παραγωγούς να προβάλλουν την περιοχή τους, εκμεταλλευόμενα το τουριστικό αντίκτυπο της ταινίας. Αρκετοί προορισμοί, μάλιστα, διορίζουν ειδικούς επί των δημοσίων σχέσεων για να προβληθούν σε ταινίες (Hudson, 2006).
Στο στάδιο παραγωγής μιας ταινίας μπορεί να εξασφαλιστεί η συνεχής προώθηση μηνυμάτων για τη διαφήμιση και την αξία ενός προορισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία «Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών», στα γυρίσματα της οποίας τα ΜΜΕ ανέφεραν συνεχώς ότι πραγματοποιήθηκαν στη Νέα Ζηλανδία (Hudson, 2006, http://blog.inpolis.com, πρόσβαση στις 15/02/12).
Στο στάδιο προβολής της ταινίας και μετέπειτα, κρίσιμο ρόλο διαδραματίζουν οι Οργανισμοί Μάρκετινγκ Προορισμού (Destination Marketing Organizations-DMOs). Η πρόκληση είναι να μετατρέψουν το αρχικό ενδιαφέρον του καταναλωτή για την ταινία σε "δέσμευση" για μελλοντική επίσκεψη. Επιπλέον, διάφορες τουριστικές καμπάνιες συνεργάζονται πλέον με την κινηματογραφική βιομηχανία για την προσέλκυση παραγωγών, δρώντας έγκαιρα μόλις παρουσιαστεί ευκαιρία και προβάλλοντας την κατάλληλα. Περαιτέρω, διαμορφώνουν "χάρτες ταινιών" και κινηματογραφικές διαδρομές στην πόλη-περιοχή για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του τουριστικού κοινού. Συχνά, με τον ίδιο σκοπό, διαφημίζουν μουσεία, ξενοδοχεία και αξιοθέατα που προβλήθηκαν από ταινίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο άνοιξε ξανά μετά από εννέα χρόνια τα Αρχαία εκθέματα της Τροίας στο κοινό, για να ανταποκριθεί στη ζήτηση που δημιουργήθηκε ύστερα από την αμερικάνικη υπερπαραγωγή των 200.000.000 δολαρίων «Τροία» το 2004 (Hudson, 2006).
Παρά τα ισχυρά επιχειρήματα και τα διεθνή παραδείγματα, τα οφέλη της προβολής των πόλεων μέσα από τον κινηματογράφο εξακολουθούν να υποτιμώνται από τους προορισμούς, παρακάμπτοντας το γεγονός ότι μπορούν να έχουν μεγάλη διάρκεια και πολύ θετικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες (Hudson, 2011, Hudson, 2006).
Συμπερασματικά, σε μια ολοένα πιο ανταγωνιστική και πολυπληθή αγορά, η προβολή μιας πόλης μέσα από ταινίες μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Μπορεί να αυξήσει την τουριστική προσέλευση και να επαναπροσδιορίσει την αναπτυξιακή πορεία ενός τόπου, εκεί όπου παραδοσιακές πρακτικές μάρκετινγκ απέτυχαν (Hudson, 2006).
2.2. Το αντίκτυπο των ταινιών στην εικόνα ενός προορισμού
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η εικόνα ενός τόπου διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην επιλογή ενός προορισμού. Η εικόνα για έναν τόπο που διαμορφώνει ο καταναλωτής προτού τον επισκεφθεί, είναι εξαιρετικής σημασίας τόσο για το σχεδιασμό του ίδιου του τόπου (είτε πρόκειται για πόλη είτε για διαφορετική περιοχή) όσο και για τη διαμόρφωση μιας κατάλληλης στρατηγικής προβολής του.
Οι επιμέρους εικόνες προέρχονται τόσο από τη στοχευμένη και ελεγχόμενη καμπάνια των τουριστικών οργανισμών (DMOs), όσο και από διαφορετικές πηγές όπως οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές. Ακριβώς επειδή οι εικόνες επηρεάζουν τη συμπεριφορά του κοινού, ένας τόπος πρέπει να διαφοροποιείται από τους ανταγωνιστές του και να διαμορφώνεται θετικά στο μυαλό του κοινού (Hudson, 2011).
Η εικόνα που διαμορφώνει το κοινό για ένα τόπο μέσα από τις ταινίες και τον κινηματογράφο γίνεται αβίαστα σε αντίθεση με τη στοχευμένη και πλαισιωμένη εικόνα του διαφημιστικού υλικού. Παράδειγμα αποτελεί η ταινία «La Dolce Vita» του 1960 που άλλαξε την εικόνα της Ρώμης σε πόλη των απολαύσεων, της κομψότητας και της νυχτερινής ζωής, των διανοούμενων, της υψηλής κοινωνίας και της κουλτούρας. Η ταινία προώθησε την ανάπτυξη τουριστικής βιομηχανίας και οίκων μόδας, μεταβάλλοντας την αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Ρώμης και ωθώντας την οικονομίας της έως σήμερα. Είναι εμφανές ότι οι εικόνες που προβάλλονται σε μια ταινία μπορούν να παραμένουν για δεκαετίες, εξασφαλίζοντας δημοσιότητα και διαμορφώνοντας νέες ταυτότητες στο χώρο
(Hudson, 2011).
3. Πολεοδομική εξέλιξη της Κωνσταντινούπολης
Στη διάρκεια πέντε αιώνων, από το 14ο έως το 19ο, η Κωνσταντινούπολη διπλασιάστηκε σε μέγεθος, μετείχε δυναμικά στο διεθνές εμπόριο και ανέπτυξε διεθνείς σχέσεις. Το 1923 ανακηρύχθηκε σε Δημοκρατία, με την Άγκυρα ως νέα πρωτεύουσα. Η εφαρμογή πολλών σχεδίων αστικής αναζωογόνησης άλλαξε δραστικά την ταυτότητα της αρχαίας πόλης, με διανοίξεις δρόμων και δημιουργία πάρκων (http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
Τον 20ο αιώνα παρατηρήθηκε μια ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για πολεοδομική αναμόρφωση της Κωνσταντινούπολης, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1937 από το Γάλλο πολεοδόμο Henri Prost. Το Πολεοδομικό Σχέδιο του Prost εφάρμοσε δραστικά μέτρα για την αλλαγή του χαρακτήρα της πόλης, όπως η κατεδάφιση παλαιών κτιρίων, η ανάπτυξη νέων κατασκευών για τον επαρκή αερισμό και φωτισμό των κατοικιών, η εφαρμογή του zoning στις πολεοδομικές χρήσεις γης, η δημιουργία πάρκων και ζώνης πρασίνου γύρω από το τείχος της αρχαίας πόλης, ο σχεδιασμός των δημοσίων συγκοινωνιών και η μετακίνηση του λιμένα (Τσιλένης, 2002, Celik, 1993, http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
Το Σχέδιο κατηγορήθηκε για εφαρμογή διακοσμητικών λύσεων έναντι ενός συνεκτικού και βιώσιμου σχεδίου για το μέλλον της πόλης και δεν εφαρμόστηκε στο σύνολο του. Τα σημαντικότερη στοιχεία του σχεδίου που εφαρμόστηκαν ήταν η επισκευή και κατασκευή νέων δρόμων και γεφυρών καθώς και η δημιουργία πράσινων χώρων και πλατειών, κατεδαφίζοντας μεγάλα τμήματα του αστικού ιστού (Τσιλένης, 2002, Celik, 1993, http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
Ο εκμοντερνισμός της πόλης απαίτησε σημαντικές απώλειες αστικού ιστού, με σοβαρές επιπτώσεις στη δομική ακεραιότητα της πόλης. Σε αντίθεση με τις προτάσεις για κατασκευή μετρό, διανοίχτηκαν δρόμοι για την εξυπηρέτηση της μοντέρνας κίνησης. Αρκετά κτίρια γκρεμίστηκαν και τα εναπομείναντα έχασαν την αυθεντική αρχιτεκτονική δομή τους. Οι προτεινόμενοι χώροι πρασίνου του σχεδίου του Prost ανοικοδομήθηκαν, όπως και οι βασιλικοί κήποι (Τσιλένης, 2002, Celik, 1993, http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
Σήμερα, οι κατευθύνσεις της κυβέρνησης για ανάσχεση της οικιστικής εξάπλωσης και δημιουργίας ενός πιο φιλικού περιβάλλοντος πόλης σπάνια εφαρμόζονται. Χωρίς τη λήψη μέτρων για έλεγχο της ανάπτυξης και διαχείριση της πόλης, οι προσπάθειες αυτές δε μπορούν να εξασφαλίσουν το μέλλον της πόλης (http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
Η Κωνσταντινούπολη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα φτωχών πολεοδομικών πρακτικών. Η ακεραιότητα των μνημείων της τέθηκε σε εξαιρετικό κίνδυνο στο πέρασμα των ετών, ενώ οι προσπάθειες άμβλυνσης της κατάστασης επέφεραν χειρότερα αποτελέσματα (http://utsapreservation.net, ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2012)(http://utsapreservation.net, πρόσβαση στις 23 Ιανουαρίου 2012).
4.Οπτικοακουστική αναπαράσταση των πολιτιστικών και τουριστικών πόρων
της πόλης
4.1. Η οπτική του σκηνοθέτη
Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση της οπτικής του σκηνοθέτη των εξεταζόμενων ταινιών και τηλεοπτικών σειρών. Στόχος είναι να εντοπισθεί ο ρόλος της πόλης και το πως αυτή παρουσιάζεται μέσα από αυτές.
-TopKapi: Η πόλη των αντιθέσεων
Στην ταινία TopKapi η Κωνσταντινούπολη παρουσιάζεται ως μια πόλη γεμάτη θησαυρούς, ως ένας τουριστικός προορισμός, αλλά και ως μια πόλη με πολλά προβλήματα λόγο φτώχειας. Ο σκηνοθέτης Jules Dassin μέσα από διάφορες εικόνες αποτυπώνει την δύσκολη καθημερινότητα των κατοίκων σε αντίθεση με την εικόνα των επισκεπτών-τουριστών. Το γεγονός ότι, οι βασικοί ήρωες είναι τουρίστες, δίνει την επιλογή στο σκηνοθέτη να οργανώσει νοερά μια ξενάγηση για τους θεατές σε κάποια τουριστικά σημεία, όπως το TopKapi, ο Βόσπορος, ο παλιός ιππόδρομος κ.α. Στην ταινία αυτή η πόλη έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, μέσω της παρουσίασης των πόρων της.
-Midnight Express: Η πόλη των φυλακών
Στην ταινία Midnight Express η Κωνσταντινούπολη προβάλλεται ως η πόλη της παρανομίας και των άσχημων συνθηκών. Ο σκηνοθέτης Alan Parker επιλέγει να δείξει ελάχιστα σημεία της πόλης, όπως το αεροδρόμιο, κάποια καφενεία, κάποιοι δρόμοι και το δικαστήριο, μέρη τα οποία απλά βοηθούν στην περιγραφή της ιστορίας και στην εξέλιξη της πλοκής. Όλη η ιστορία εκτυλίσσεται εντός των φυλακών, με την επιλογή του αυτή ο σκηνοθέτης θέλει να τονίσει τις άσχημες συνθήκες που επικρατούν, την απομόνωση, καθώς και τον απόλυτο εξευτελισμό που βιώνουν οι κρατούμενοι. Η ταινία αυτή επικεντρώνεται σε ένα άσχημο κομμάτι της πόλης τις φυλακές.
-Uzak: Η πόλη καταφύγιο
Ο σκηνοθέτης Nuri Bilge Ceylan στην ταινία Uzak επιλέγει να παρουσιάσει την πόλη ως καταφύγιο για τον πρωταγωνιστή. Στην ταινία εμφανίζεται έντονο το θρησκευτικό στοιχείο, ακόμη η εναλλαγή των εικόνων, δείχνει πως αντιλαμβάνεται ο πρωταγωνιστής τα στοιχεία της πόλης και πως αυτά λειτουργούν καθοριστικά στην κάθαρση. Η πόλη στην συγκεκριμένη ταινία έχει συμπληρωματικό ρόλο.
-Hamam: Η πόλη της παράδοσης
Στην ταινία Hamam η Κωνσταντινούπολη προβάλλεται ως η πόλη της παράδοσης και της φιλοξενίας. Ο σκηνοθέτης Ferzan Ozpetek επιλέγει να γνωρίσει την πόλη στους θεατές του, μέσω της παρουσίασης ενός σημαντικού κομματιού της παράδοσης των Τούρκων, τα Hamam. Η ταινία όπως αναφέρθηκε έχει ως βασικό στοιχείο τα Hamam, εκτός όμως από αυτά εμφανίζονται και άλλα στοιχεία της πόλης, όπως οι γειτονιές, ο Βόσπορος, αλλά και στοιχεία που αφορούν στην κουλτούρα τους. Η ταινία αυτή δεν αντιμετωπίζει τη πόλη ως πρωταγωνιστή, όπως συμβαίνει σε άλλες ταινίες. -Πολίτικη Κουζίνα: Η πόλη των γεύσεων και των αναμνήσεων
Στην ταινία Πολίτικη Κουζίνα η Κωνσταντινούπολη παρουσιάζεται μέσα από τις γεύσεις και τις μυρωδιές των φαγητών των κατοίκων της. Ο σκηνοθέτης Τάσος Μπουλμέτης παρουσιάζει μια πολύ δύσκολη κατάσταση, όπως είναι αυτή του ξεριζωμού, μέσα από τις μυρωδιές των μπαχαρικών και των φαγητών. Πέραν της γαστρονομίας, που βάση αυτής εκτυλίσσεται σιγά-σιγά η ιστορία, παρουσιάζονται και κάποια σημεία μέσα στην πόλη σε δυο διαφορετικές χρονικές περιόδους δείχνοντας έτσι την αλλαγή της πόλης, αλλά συνάμα και το πόσο ίδια έχει μείνει. Κάποια από τα σημεία αυτά είναι η αγορά, το χαμάμ, ο Βόσπορος. Η πόλη και σε αυτή την ταινία έχει πρωταγωνιστικό ρόλο μέσω των αναμνήσεων των ηρώων.
-Head-on: Η πόλη της εγκληματικότητας
Στην ταινία Head-on ο σκηνοθέτης Fatih Akin επιλέγει να δείξει την άσχημη πλευρά της πόλης μέσα από στοιχεία εγκληματικότητας, όπως η διακίνηση ναρκωτικών, ξυλοδαρμός κ.α. Η ταινία επικεντρώνεται στην παρουσίαση της καθημερινότητας μια κοπέλας που αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα με την οικογένεια της και προσπαθεί να βρει τρόπους να ξεφύγει. Παρουσιάζεται κυρίως το σκοτεινό σημείο της πόλης. Τα σημεία που επιλέγει να δείξει ο σκηνοθέτης είναι χώροι εργασίας, χώροι διασκέδασης (μπαρ), κοινόχρηστοι χώροι (δρόμοι, σοκάκια) κ.α. Η πόλη δεν έχει τόσο πρωταγωνιστικό ρόλο, όσο τα κοινωνικά προβλήματα που διαδραματίζονται εντός της, κυρίως αντιμετωπίζεται ως σκηνικό.
-Crossing the bridge: The sound of Istanbul: Η πόλη της μουσικής
Στην ταινία Crossing the bridge: The sound of Istanbul η πόλη παρουσιάζεται ως μια σύνθετη μορφή από διάφορα είδη μουσικής. Ο σκηνοθέτης Fatih Akin επιλέγει να δείξει μέσα από διάφορες εικόνες προσώπων και περιοχών της πόλης τα διαφορετικά είδη μουσικής που υπάρχουν και συνυπάρχουν μέσα της. Η πόλη στην συγκεκριμένη ταινία παρουσιάζεται ως ένα κολάζ διαφόρων μουσικών, δίνοντας της έτσι την ικανότητα να προσαρμόζεται στα διαφορετικά ακούσματα των κατοίκων και επισκεπτών της. Η πόλη και εδώ κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά όχι τόσο σημαντικό όσο η μουσική.
-Alone: Η πόλη της διασκέδασης
Στην ταινία Alone ο σκηνοθέτης Cagan Irmak επιλέγει να προβάλει την σύγχρονη μορφή της πόλης και το νέο τρόπο ζωής των κατοίκων της. Ακολουθώντας, την καθημερινότητα ενός εργένη, παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική οπτική επιλογών που μπορεί να προσφέρει αυτή στους κατοίκους της. Τονίζεται ένας νέος δυτικοευρωπαϊκός τρόπος ζωής μέσα από τις επιλογές των πρωταγωνιστών. Στοιχεία που φαίνεται η αλλαγή αυτή, είναι τα ρούχα των πρωταγωνιστών, οι χώροι διασκέδασης (club, εστιατόρια, κ.α.), οι κατοικίες τους, η αλλαγή στις διαπροσωπικές σχέσεις και η ισότητα των δυο φύλων. Η πόλη παρουσιάζεται μέσα από τις επιλογές που δίνει και παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή των κατοίκων της.
-Ezel, Χίλιες και μία Νύχτες, Πειρασμός: Η πόλη της Ευρωπαϊκής κουλτούρας
Στις τηλεοπτικές σειρές Ezel, Χίλιες και μία Νύχτες, Πειρασμός η Κωνσταντινούπολη εμφανίζεται με χαρακτηριστικά Ευρωπαϊκών πόλεων. Οι σκηνοθέτες Uluc Byraktar, Kurdret Sabanci, Hilal Saral και των τριών σειρών αντίστοιχα, επιλέγουν να δείξουν μια εξευρωπαϊσμένη εικόνα της πόλης. Μέσα από τις σειρές αυτές, παρουσιάζεται ο νέος τρόπος ζωής δίνοντας έμφαση στην ανώτερη κοινωνική τάξη, καθώς και η νέα εικόνα της πόλης τα οποία τείνουν σε δυτικά πρότυπα. Τα παραπάνω στοιχεία φαίνονται μέσα από τις επιλογές των πρωταγωνιστών στον τρόπο ένδυσης, στον τρόπο διασκέδασης, στην επιλογή κατοικίας, ακόμη παρουσιάζονται και βασικά τουριστικά σημεία δείχνοντας έτσι την αλλαγή της πόλης. Στις τηλεοπτικές αυτές παραγωγές η πόλη δεν έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην πλοκή, αλλά αποτελεί συμπληρωματικό στοιχείο.
4.2. Συγκριτική θεώρηση των πόρων της πόλης
Στη συνέχεια παρατίθενται η περιγραφή των πολιτιστικών πόρων που προβάλλονται μέσα από τις επιλεγείσες κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν δεκάδες πολιτιστικοί και τουριστικοί πόροι. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, θα δοθεί όμως έμφαση σε συγκεκριμένους. Η αξιολόγηση αυτών πραγματοποιείται συγκριτικά στο σύνολο των οπτικοακουστικών μέσων και σύμφωνα με τους εκάστοτε χρήστες.
4.2.1. Κοινόχρηστοι χώροι και συνοικίες -Κοινόχρηστοι χώροι
Η πλατεία Ταξίμ αποτελεί χαρακτηριστικό σημείο συνάντησης για τουρίστες και γηγενείς, καθώς θεωρείται ο πυρήνας της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Από αυτήν ξεκινά ο πεζόδρομος, μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου, που ονομάζεται istiklal Caddesi (Οδός Ανεξαρτησίας). Επί της πλατείας και της λεωφόρου-πεζοδρόμου εντοπίζονται αμέτρητα καταστήματα, ξενοδοχεία, εστιατόρια, μπαρ, διεθνείς αλυσίδες γρήγορου φαγητού, κ.ά. (Keyder, 1999, Shales, 2007, http://www.taxidologio.gr, πρόσβαση στις 18/01/2012).
Η πλατεία Ταξίμ και η Οδός Ανεξαρτησίας στις ταινίες Topkapi και Uzak, καθώς και στην τηλεοπτική σειρά Ezel, προβάλλονται ως τόπος συνάντησης, περιπάτου, αγορών και χαλάρωσης. Συγκεκριμένα, στις δύο ταινίες, οι ήρωες παρουσιάζονται να περιηγούνται στο χώρο και να την προβάλλουν ως χώρο συγκέντρωσης μεταναστών, ατόμων χαμηλής κοινωνικής τάξης, μικροπωλητών κ.ά. Αντίθετα, στην τηλεοπτική σειρά Ezel, πραγματοποιείται μια περισσότερο αντιπροσωπευτική απεικόνιση της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Σε αυτήν, η εν λόγω οδός παρουσιάζεται ως σημείο συνωστισμού, όπου άτομα διέρχονται συνεχώς, ως χώρος αναψυχής και περιπάτου με εκατοντάδες εμπορικά καταστήματα.
Αξιοσημείωτη κρίνεται η διαχρονική διαφοροποίηση της 'αγοράς'. Ειδικότερα, στη δεκαετία του '60, υπερτονίζεται η εικόνα της αγοράς ως τόπος συγκέντρωσης μικροπωλητών, διερχόμενων εμπόρων, που πουλούν κυρίως, είδη διατροφής [Misir Qarsisi και Kapaligarsi]. Τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα [malls], αποτελούν τη σύγχρονη απεικόνιση της αγοράς, επισημαίνοντας την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και την υιοθέτηση δυτικοευρωπαϊκών προτύπων. -Συνοικίες
Μερικές από τις γνωστότερες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης είναι η περιοχή του Beyoglu, του Besiktas, του Erninonii και του Fatih, σε συνδυασμό με αυτές του Βοσπόρου, τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και την ασιατική πλευρά (Keyder, 1999, Shales, 2007, www.frommers.com, πρόσβαση στις 18/01/2012).
Στη δεκαετία του '60, η συνοικία-γειτονιά προβάλλεται ως τόπος κατοίκησης φτωχών κοινωνικών τάξεων. Επιπρόσθετα, όπως παρουσιάζεται στις ταινίες Πολίτικη Κουζίνα, Hamam και στην τηλεοπτική σειρά Ezel, οι γειτονιές παρουσιάζονται ως περιοχές με δαιδαλώδη πλακόστρωτα δρομάκια, στα οποία παίζουν τα παιδιά, ενώ σε αυτήν κυριαρχούν οι χρήσεις της κατοικίας και του εμπορίου. Χαρακτηριστικό αυτής αποτελεί η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφολογία των χαμηλών κτισμάτων, στα οποία κυριαρχεί το ξύλινο στοιχείο (Keyder, 1999).
Στις κινηματογραφικές ταινίες Uzak και Alone, καθώς και σε όλες τις υπό εξέταση τηλεοπτικές σειρές (1997-2011), η συνοικία φαίνεται να έχει απολέσει τον πρωταρχικό της χαρακτήρα. Τη θέση των μικρών ξύλινων σπιτιών έχουν καταλάβει πολυώροφα κτίσματα, τα οποία στεγάζουν ποικίλες χρήσεις.
Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η αναφορά στις ελληνικές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης, οι οποίες άκμασαν μέχρι τα μέσα του 20ου αι. Η Πολίτικη Κουζίνα αποτελεί τη μοναδική κινηματογραφική παραγωγή, στην οποία παρουσιάζεται χαρακτηριστικά η συνύπαρξη των Ελλήνων με τους Τούρκους στις εκάστοτε συνοικίες. Σε νεότερες παραγωγές το ελληνικό στοιχείο φαίνεται να έχει απαλειφθεί και να μην αποτελεί αντικείμενο προβολής.
4.2.2. Μεταφορικές υποδομές και τεχνικά έργα -Γέφυρα του Γαλατά
H γέφυρα του Γαλατά διασκελίζει ένα στενό κόλπο που χωρίζει δύο παλιότερες γειτονιές και ταυτόχρονα και τα δύο πνεύματα μέσα στην πόλη. Η νότια πλευρά είναι ιδιαίτερα συντηρητική και στραμμένη προς την ανατολή, ενώ η βόρεια, στην οποία εντοπίζονται οι πρεσβείες και τα παλάτια των εμπόρων, είναι διαποτισμένη από τη νοοτροπία της Δύσης και της σύγχρονης καθημερινότητας. Σε μήκος ανέρχεται τα 490 μ., ενώ παράλληλα αποτελεί σημαντικό σημείο θέασης τοπόσημων της πόλης, όπως η Αγία Σοφία και το Μπλε Τζαμί (Keyder, 1999, Salihoglu, 1999, Shales, 2007, http://www.taxidologio.gr, πρόσβαση στις 18/01/2012)
Η γέφυρα του Γαλατά αποτελεί το πλέον προβαλλόμενο στοιχείο της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Δύναται να προσδιοριστεί ως το στοιχείο που απεικονίζει τη μεταλλαγή της εικόνας της πόλης και υποδηλώνει τη μετάβασή της στον 20ο αι. Στο σύνολο των εξεταζόμενων κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών, η γέφυρα του Γαλατά παρουσιάζεται με εμβόλιμα, συνήθως, πλάνα στη ροή της ιστορίας και προσδιορίζει την ανάγκη της Κωνσταντινούπολης να επιδείξει το σύγχρονό της πρόσωπο στο δυτικό κόσμο. -Λιμάνι
Ο λιμένας της Κωνσταντινούπολης είναι ο σημαντικότερος στη χώρα. Ο παλαιός λιμένας [Golden Horn] εξυπηρετεί τη ναυσιπλοΐα, ενώ ο λιμένας στο Karakoy χρησιμοποιείται για τα κρουαζιερόπλοια (Keyder, 1999, Shales, 2007, www.multilingualarchive.com, πρόσβαση στις 18/01/2012).
Το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης φαίνεται συνεχώς κατακλυσμένο από εμπορικά και επιβατικά πλοία. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σκηνές στο σύνολο των ταινιών και των τηλεοπτικών σειρών, διαχρονικά, που επισημαίνουν την αέναη κίνηση των πλοίων και των κρουαζιερόπλοιων.
-Τερματικοί Σταθμοί Τρένου [Haydarpasa, Sirkeci]
Ο Τερματικός Σταθμός Sirkeci αποτελεί το τέρμα όλων το τέρμα όλων των γραμμών στην ευρωπαϊκή πλευρά καθώς και τον κύριο κόμβο σύνδεσης του τουρκικού δικτύου σιδηροδρόμων με το υπόλοιπο της Ευρώπης (Salihoglu, 1999, www.multilingualarchive.com, πρόσβαση στις 18/01/2012).
Ο Τερματικός Σταθμός Haydarpasa στην ασιατική πλευρά, εξυπηρετεί τη διασύνδεση της Κωνσταντινούπολης με την Άγκυρα και τα βάθη της Ανατολής (www.multilingualarchive.com, πρόσβαση στις 18/01/2012).
Οι σταθμοί των τρένων αποτελούν σημείο συνάντησης και αποχαιρετισμού. Διαχρονικά, παραμένουν αναλλοίωτοι μορφολογικά και φαίνεται να αποτελούν μία εκ των βασικών μεταφορικών υποδομών της Κωνσταντινούπολης με χρήστες όλων των κοινωνικών τάξεων [Πολίτικη Κουζίνα, Crossing the bridge:The sound of Istanbul, ^ad-on, Ezel, Χίλιες και μία Νύχτες]. -Τραμ
Το δίκτυο του hizli Tramway (γρήγορο τράμ) αποτελεί ένα ιδιαίτερο μέσο μεταφοράς και έχει 3 γραμμές Eminonu- Zeytinburnu στη θάλασσα του Μαρμαρά, Aksaray- Yenibosna, Taksim- Levent. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε αυτό που διατρέχει την λεωφόρο Ανεξαρτησίας, η οποία αναφέρθηκε παραπάνω (Keyder, 1999, Shales, 2007).
Το τραμ στη δεκαετία του '60 αποτελούσε το κατ' εξοχήν μέσο μετακίνησης των κατώτερων τάξεων και των τουριστών στην πόλη. Μεταγενέστερα, παρουσιάζεται ως ένα ήπιο μέσο μεταφοράς, πλήρως ενταγμένο στον ιστό της πόλης, το οποίο χρησιμοποιείται από εκατοντάδες χρήστες καθημερινά για γρήγορες μετακινήσεις στο κέντρο της πόλης.
4.2.3. Βόσπορος
O Βόσπορος αποτελεί ένα στενό πορθμό, ο οποίος χωρίζει το Ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας από το Ασιατικό, συνδέοντας έτσι τη λεκάνη της Προποντίδας με τον Εύξεινο Πόντο. Έχει μήκος 30 χλμ., με μέγιστο πλάτος 3.700μ. στη βόρεια είσοδο, και ελάχιστο πλάτος 750 μ. μεταξύ του Anadoluhisar (Κάστρο της Ανατολίας) και του Rumelihisar (Κάστρο της Ρωμυλίας). Το βάθος του κυμαίνεται από 36 έως 124 μέτρα. Οι ακτές του εν λόγω στενού είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένες (Keyder, 1999, Salihoglu, 1999, Shales, 2007).
-Υγρό στοιχείο και Περιβάλλων Χώρος
Το υγρό στοιχείο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στην καθημερινότητα των χρηστών της Πόλης. Παράλληλα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα που βοηθά στις καθημερινές μετακινήσεις, αλλά και στην επίσκεψη στα γειτονικά Πριγκηπονήσια. Εκατέρωθεν αυτού εντοπίζονται δεκάδες χώροι πρασίνου και αναψυχής, με ποικίλες εμπορικές και ψυχαγωγικές χρήσεις.
Στην κινηματογραφική παραγωγή Topkapi, ο περιβάλλων χώρος μοιάζει να αποτελεί σημείο συγκέντρωσης μικροπωλητών, εργατών, μεταναστών και ευρύτερα ατόμων χαμηλής κοινωνικής τάξης. Στις σύγχρονες παραγωγές του κινηματογράφου και της τηλεόρασης [Alone, Uzak, Ezel, Πολίτικη Κουζίνα, Χίλιες και μία Νύχτες], ο Βόσπορος αποτελεί σημείο συνάντησης και αναψυχής όλων των ηλικιών και των κοινωνικών τάξεων. Επιπρόσθετα, έμφαση δίνεται στο δομημένο περιβάλλον των ακτών του, που αποτελεί σημείο αντιθέσεων λόγω της προβολής φτωχών συνοικιών στο παρελθόν και πολυτελών επαύλεων, σήμερα.
4.2.4. Μουσειακοί χώροι
-Αγία Σοφία
Ο Βυζαντινός Ναός της Ύπατης Σοφίας του Ένσαρκου Λόγου του Θεού (γνωστός ως Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας) ήταν από το 360-1453 ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 -1261, κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και σήμερα αποτελεί μουσειακό χώρο. Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας και του πρωτοποριακού σχεδιασμού, ενώ υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική περίοδο (Keyder, 1999, Salihoglu, 1999, Shales, 2007).
Το ανάκτορο Τοπκαπί (Topkapi Sarayi) είναι χτισμένο σε λόφο και αποτελούσε την επίσημη κατοικία των σουλτάνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα μέσα του 15ου αι. έως την κατασκευή του παλατιού Ντολμά Μπαχτσέ (1853). Αποτελεί μέρος των ιστορικών περιοχών της Κωνσταντινούπολης και ανήκει στα Μνημεία της Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO (Keyder, 1999, Salihoglu, 1999, Shales, 2007).
Διαχρονικά ο Ναός της Αγίας Σοφίας και το Παλάτι Τοπκαπί προβάλλονται ως ο σημαντικότερος τουριστικός πόρος της πόλης. Στο σύνολο των κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών απεικονίζονται ως ένα μουσειακό και ταυτόχρονα αναπόσπαστο στοιχείο της πόλης. Σε αυτή την απεικόνιση, κυρίως του Ναού της Αγίας Σοφίας, φαίνεται να αποσιωπάται ο θρησκευτικός χαρακτήρας και το ελληνικό στοιχείο (που παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο μαζί του) και να προβάλλεται ως καθαρά μουσειακός χώρος της τουρκικής ιστορίας και κουλτούρας.
4.2.5. Θρησκεία και πολιτισμός -Θρησκεία
Η Κωνσταντινούπολη αποτελεί μία πολυεθνική, πολυπολιτισμική και πολυθρησκευτική πόλη. Κυρίαρχη θρησκεία είναι το Ισλάμ.
Στο σύνολο των εξεταζόμενων οπτικοακουστικών αναπαραστάσεων της πόλης παρατηρείται το έντονο θρησκευτικό στοιχείο, ακόμη και ως στοιχείο κοινωνικής τάξης. Συγκεκριμένα, παρατηρείται πως στο παρελθόν οι χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις που προβάλλονταν ως σημαντικά θρησκευόμενες, προσεύχονταν σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας και επικαλούνταν το Θεό για να τους βοηθήσει στις εκάστοτε δυσκολίες [Topkapi, Midnight express, Πολίτικη Κουζίνα]. Στη σύγχρονες παραγωγές, υπερτονίζεται η πλούσια αστική τάξη, η οποία μοιάζει απομακρυσμένη από κάθε θρησκευτικό στοιχείο.
Αξιοσημείωτη κρίνεται η θέση της γυναίκας διαχρονικά. Στη δεκαετία του '60, παρατηρείται οι γυναίκες της Κωνσταντινούπολης να φορούν μαντήλες, ενώ μόνο οι τουρίστριες να είναι ενδεδυμένες, σύμφωνα με τα δυτικά προστάγματα της μόδας. Στις νεότερες παραγωγές, παρουσιάζεται πως μεγάλο ποσοστό του γηγενούς θηλυκού πληθυσμού-κυρίως της υψηλής κοινωνίας- ακολουθεί την δυτικοευρωπαϊκή μόδα, έχει απαλλαγεί από τη μαντήλα και από τη συζυγική υποταγή. -Πολιτισμός
Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, ως στοιχεία πολιτισμού θα εξετασθούν η μουσική και η νυχτερινή ζωή.
Η μουσική παράδοση της Τουρκίας, παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις. Από τη δεκαετία του '50 φαίνεται να δέχεται επιδράσεις από την ευρωπαϊκή και αμερικανική μουσική βιομηχανία και να υιοθετεί στοιχεία της (Pamuk, 2005).
Σε παλαιότερες οπτικοακουστικές αναπαραστάσεις της πόλης, η μουσική επένδυση των σκηνών στηρίζονταν στη λαϊκή παραδοσιακή τουρκική μουσική και στον τοπικό χορό της κοιλιάς [Uzak, Topkapi, Alone, Head-on, Hamam]. Μεταγενέστερα, ψήγματα της δυτικοευρωπαϊκής και αμερικανικής κουλτούρας φαίνεται να έχουν διεισδύσει στη μουσική παιδεία των Τούρκων, που παρουσιάζονται να ακούν και να χορεύουν όλα τα είδη μουσικής, σε νυχτερινά μαγαζιά ή ακόμη και στο δρόμο [Crossing the bridge:The sound of Istanbul].
Οι σύγχρονες παραγωγές φαίνεται να υπερτονίζουν την πλούσια νυχτερινή ζωή της Κωνσταντινούπολης, η οποία βρίθει νυχτερινών μαγαζιών για όλα τα ακούσματα, εστιατόρια, κινηματογράφους κ.ά. [Ezel, Πειρασμός, Χίλιες και μία Νύχτες].
4.2.6. Γαστρονομία
Η γαστρονομία αποτελεί στοιχείο πολιτισμού, στην παρούσα όμως μελέτη κρίνεται αναγκαία η ξεχωριστή ανάλυσή της. Με τον όρο γαστρονομία νοείται η τέχνη της παρασκευής καλού και νόστιμου φαγητού. Η Τουρκία και κατ' επέκταση η Κωνσταντινούπολη, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την πλούσια γαστρονομία, τις νέες γεύσεις και την τοπική παραδοσιακή ανατολίτικη κουζίνα (Salihoglu, 1999, Pamuk, 2005).
Στην κινηματογραφική παραγωγή Πολίτικη Κουζίνα παρουσιάζεται χαρακτηριστικά ο γαστρονομικός πλούτος της Πόλης. Τα γεύματα της ημέρας, με ποικιλία εδεσμάτων, φαίνεται να αποτελούν 'ιεροτελεστία' και επιβάλλουν την παρουσία όλων των μελών της οικογένειας. Σε νεότερες παραγωγές [Alone, Ezel, Πειρασμός, Χίλιες και μία Νύχτες] φαίνεται στην παραδοσιακή κουζίνα της Κωνσταντινούπολης να υπεισέρχονται στοιχεία του δυτικού κόσμου. Οι παραδοσιακές γεύσεις έχουν αντικατασταθεί με gourmet γαλλική κουζίνα και οι τουρκικές παραδόσεις φαίνεται να αναμειγνύονται με την ευρωπαϊκή κουλτούρα.
5. Πολιτικές προβολής
5.1. TURKISH FILM COUNCIL (ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ)
Η αξιοποίηση της κινηματογραφικής προβολής της Κωνσταντινούπολης καθώς και άλλων πόλεων της Τουρκίας είναι προφανής από την ύπαρξη ειδικού οργανισμού κινηματογραφικής προβολής. Το Turkish Film Council συγκροτήθηκε αποκλειστικά για να προωθήσει την παραγωγή ταινιών και βίντεο, καθώς και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της κινηματογραφικής κουλτούρας της Τουρκίας. Λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ των παραγωγών της Νέας Υόρκης και της Τουρκίας, παρέχοντας πληροφορίες σε φιλμοπαραγωγούς που θέλουν να πραγματοποιήσουν γυρίσματα στην Τουρκία (http://www.turkishfilmcouncil.com, ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2012).
Οι βασικοί στόχοι του είναι:
• Σύνδεση των Τούρκων φιλμοπαραγωγών με τους διεθνείς ομόλογούς τους
• Προβολή αξιόλογων τοπίων της Κωνσταντινούπολης και γενικότερα της Τουρκίας στους επισκέπτες παραγωγούς
• Παρουσίαση της υψηλής παραγωγικής αξίας της Τουρκίας στο εξωτερικό
• Παροχή πληροφοριών στους παραγωγούς που πραγματοποιούν γυρίσματα στην Τουρκία
Αντίστοιχα, οι αρμοδιότητες τους είναι:
• Παροχή πληροφοριών και συνδέσεων στους τοπικούς και ξένους παραγωγούς
• Μεταφορά των αναγκών των παραγωγών στην τοπική αυτοδιοίκηση και την κυβέρνηση
• Συντονισμός των ινστιτούτων, των εταιριών και των ιδιωτών που εμπλέκονται στην παροχή σχετικών υπηρεσιών με τους φιλμοπαραγωγούς
• Μεσολάβηση σε ενδεχόμενες διαφωνίες
Ο οργανισμός εδρεύει στη Νέα Υόρκη και διαθέτει παράρτημα στην Κωνσταντινούπολη.
5.2. Στρατηγική τουρισμού της Τουρκίας
Η Τουρκία διαθέτει Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Τουρισμού με χρονικό ορίζοντα το έτος 2023, το οποίο στοχεύει στη διεύρυνση του πεδίου διαχείρισης και υλοποίησης στρατηγικών ενεργειών και στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τουριστικού τομέα, σύμφωνα με την αρχή της «διακυβέρνησης». Το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Τουρισμού και το συνακόλουθο Σχέδιο Δράσης καταρτίστηκαν με την προοπτική του συμμετοχικού σχεδιασμού και θέτουν ως πρωταρχικό στόχο την καθοδήγηση της τουριστικής βιομηχανίας κατά τη διαδικασία παραγωγής και υλοποίησης σχεδίων (Tourism Strategy of Turkey, 2023).
Στο τμήμα που σχετίζεται με το branding των πόλεων, προτείνεται η ενίσχυση των προσπαθειών σε πόλεις που έχουν ήδη αναγνωριστεί για το τουριστικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον τους, όπως η Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κινηματογραφική προβολή της χώρας και συγκεκριμένα, στον άξονα Μάρκετινγκ και Στρατηγική Προβολής αναφέρεται ως κατεύθυνση: «Η βιομηχανία παραγωγής ταινιών να λειτουργήσει ως εργαλείο προβολής» (Tourism Strategy of Turkey, 2023).
6. Η μεταλλαγή της εικόνας της Πόλης
Ο 21ος αιώνας αποτέλεσε κομβικό σημείο στη μεταλλαγή της εικόνας της Κωνσταντινούπολης, όπως αυτή προβάλλονταν από το διεθνή και εγχώριο κινηματογράφο.
Τη χρονική περίοδο 1960-1990, ο διεθνής κινηματογράφος παρουσίαζε την Κωνσταντινούπολη ως μια πόλη με εθνικιστικό χαρακτήρα, τόσο σε ιστορικό όσο και θρησκευτικό επίπεδο. Επίσης, προβάλλονταν έντονα οι εθνικές μειονοτικές ομάδες, οι πολιτικές διενέξεις, η φτώχεια, η εγκληματικότητα, η εσωστρέφεια και οι φυλετικές ανισότητες.
Την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, στο πλαίσιο μιας επιτυχημένης πολιτικής τουριστικής προβολής της χώρας, η Κωνσταντινούπολη μετέβαλλε δραστικά την εικόνα της, κυρίως μέσω παραγωγών τουρκικής προέλευσης, σε μια εξιδανικευμένη αναπαράσταση, όπου τα αρνητικά στοιχεία φαίνεται να έχουν απαλειφθεί. Σύμφωνα με την εκτενή ανάλυση κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών που προηγήθηκε, το προϊόν που προβάλλεται είναι μία εξωραϊσμένη όψη της πόλης κοντά στα δυτικά πρότυπα, στην οποία κυριαρχεί η εύπορη κοινωνική τάξη, ο κοσμοπολίτικος τρόπος ζωής και τα τουριστικά αξιοθέατα. Η παραδοσιακή ανατολίτικη μουσική έχει πλέον αντικατασταθεί από δυτικά ακούσματα, αν και σε πολλές από τις νέες τάσεις διατηρείται η τούρκικη γλώσσα. Η συνεχής προβολή των θρησκευτικών στοιχείων έχει μειωθεί σε αισθητό βαθμό, σε αντίθεση με τη γαστρονομική κουλτούρα η οποία προβάλλεται εμφανώς περισσότερο.
Συμπερασματικά, η διαχρονική εξέλιξη της προβαλλόμενης εικόνας της Κωνσταντινούπολης μεταβλήθηκε οριστικά από "ανατολίτικη" σε "δυτικοευρωπαϊκή", με ένα βεβιασμένο τρόπο και σε ελάχιστο χρόνο. Η αλλαγή αυτή δε μπορεί παρά να είναι εικονική, καθώς η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει πάραυτα ότι η πόλη και κυρίως η κοινωνία χρειάζονται ολόκληρες δεκαετίες για να μεταβληθούν.
7. Συμπεράσματα
Η πολιτική της προβολής των πόλεων μέσω του κινηματογράφου φαίνεται να έχει πολλαπλασιαστικές θετικές επιδράσεις στην προβαλλόμενη εικόνα, στο τελικό προωθούμενο προϊόν και στην εδραίωση των πόλεων σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης που αναλύθηκε παραπάνω, η οποία παρά την "πλασματική" εικόνα που επέλεξε να προβάλει, κατάφερε να ανελιχθεί στην παγκόσμια τουριστική αγορά. Η επιτυχία αυτή οφείλεται αφενός στην κινηματογραφική προβολή και την έγκαιρη αξιοποίηση της και αφετέρου στην προσπάθεια που καταβλήθηκε να εδραιωθεί η θέση αυτή, μέσω μεγάλων πολιτιστικών δράσεων και γεγονότων. Παραμένει, ωστόσο, το ερώτημα κατά πόσον μια τέτοια σύντομη μεταλλαγή μπορεί να είναι βιώσιμη σε μακροσκοπική κλίμακα και ποιες πολιτικές μπορούν να συμβάλλουν για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου.
Το παράδειγμα της Κωνσταντινούπολης μπορεί να αποτελέσει σε ένα βαθμό το έναυσμα για άλλες πόλεις να επιδιώξουν και να εκμεταλλευτούν την κινηματογραφική προβολή, με παράλληλες πολιτικές και μέσα που θα εξασφαλίσουν μακροχρόνια επιθυμητά αποτελέσματα. Το ζητούμενο, ωστόσο, δεν πρέπει να είναι η προβολή μιας ωραιοποιημένης εικόνας, αλλά η προβολή των στοιχείων αυτών της πόλης που την καθιστούν μοναδική και αναδεικνύουν την ιδιαίτερη ταυτότητα της.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.