Η Ελληνική πόλη μπρος τα νεα δεδομένα της γενικευμένης κρίσης.Το παράδειγμα της Πάτρας

#Ε. Αθανασοπούλου, Τμήμα Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων, ΤΕΙ Πάτρας 

#Κ. Λαλένης, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τα τελευταία δυόμιση χρόνια γινόμαστε μάρτυρες ραγδαίων αλλαγών σε σχέση με την οικονομική, παραγωγική, δημοσιονομική, εργασιακή και κοινωνική δομή των Ελληνικών πόλεων, αλλαγές που αντικατοπτρίζουν την γενικευμένη ύφεση που βιώνει η χώρα, και προοιωνίζεται με μεγάλης διάρκειας χρονικό ορίζοντα. Το άρθρο εξετάζει μέσα από το παράδειγμα της πόλης της Πάτρας τον τρόπο που εκδηλώνεται αυτή η κρίση σε επίπεδο δημογραφικό, οικονομικό και κοινωνικό. Περαιτέρω προσεγγίζεται το νέο θεσμικό περιβάλλον (π.χ. εφαρμοστικός νόμος 3986/2011) και οι έμμεσες και άμεσες επιπτώσεις του για τον ελληνικό αστικό χώρο (εκτός άλλων την δημόσια ιδιοκτησία, τις αξίες και τις χρήσεις γης κ.α.). Τέλος στα πλαίσια των πολεοδομικών πολιτικών και του σχεδιασμού, το παρόν άρθρο προσεγγίζει τομείς που διαφαίνεται ότι στο μέλλον θα δεχτούν τις μεγαλύτερες πιέσεις.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι πόλεις αποτελούν δυναμικούς χώρους οικονομικής και δημογραφικής συγκέντρωσης, καινοτομίας και δημιουργικότητας. Είναι ζωντανοί οργανισμοί που εξελίσσονται, αναπτύσσονται ή παρακμάζουν κάτω από την επίδραση εξωγενών και ενδογενών παραγόντων, οι οποίοι συσχετίζονται με την παραγωγική τους διάρθρωση, τη γεωγραφική τους θέση, το ανθρώπινο δυναμικό, τις επιλογές τους και τις αλλαγές στο ευρύτερο τους περιβάλλον (McLoughlin, 1969). Με βάση την παραπάνω συλλογιστική οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές προκαλούν μεταβολές στην πόλη, που στη συνέχεια συνδιαμορφώνουν νέες πραγματικότητες στην ζωή των ανθρώπων. Κι ενώ οι πόλεις από χρόνια συζητούν τη θωράκισή τους και την προετοιμασία τους απέναντι σε κρίσεις που οφείλονται είτε σε φυσικά καταστροφικά φαινόμενα (σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες), σε φαινόμενα ύφεσης -διαρθρωτική ανεργία- λόγω αλλαγής παραγωγικών ή τεχνολογικών δομών (αποβιομηχάνιση, εξάπλωση ηλεκτρονικών υπηρεσιών), είτε σε περιβαλλοντική υποβάθμιση ή πιέσεις κοινωνικών ομάδων (μετανάστες) φαίνεται να μην υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία σε γενικευμένες κρίσεις όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα στη χώρα

μας.

2. ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Οι συνθήκες του δημοσιονομικού ελλείμματος και του συσσωρεμένου χρέους, του καταποντισμού των ελληνικών ομολόγων και της κρίσης του τραπεζικού συστήματος, της αδυναμίας της κρατικής μηχανής για ανάληψη των δημόσιων υποχρεώσεών της (συμπαρασύροντας τους τομείς της ασφάλειας και της υγείας) και της παντελούς έλλειψης ρευστότητας είχαν σαν αποτέλεσμα την αρνητική ανάπτυξη, την απουσία επενδύσεων, την οικονομική και παραγωγική συρρίκνωση της χώρας, την καθολική κατάρρευση του κατασκευαστικού κλάδου, την συμπίεση και κλεισίματα των μεσαίας και μικρής κλίμακας επιχειρήσεων. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με τις υποχρεώσεις τους αποδείχθηκε ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις είχαν μεγαλύτερη ευελιξία να αντιδράσουν για την επιβίωσή τους, ενώ οι νέες τεχνολογίες μας έφεραν αντιμέτωπους με την πρωτοφανή επιτάχυνση /απαξίωση δραστηριοτήτων και προϊόντων και το ηλεκτρονικό εμπόριο και τις νέες μορφές κοινωνικής δυκτύωσης/ επαφές

2.1. ΝΕΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ

Παρακάτω -με τη μέθοδο της μακροσκοπικής παρατήρησης και της εμπειρικής ανάλυσης- στοιχειοθετούνται βασικά δομικά χαρακτηριστικά του μετασχηματισμού της εικόνας των ελληνικών αστικών κέντρων μέσω του παραδείγματος της Πάτρας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στην καθημερινότητά της.

Σε δημογραφικό επίπεδο ο πληθυσμός της Πάτρας μειώνεται. Οι μη γηγενείς κατοικοί της εγκαταλείπουν αθρόα την πόλη και επιστρέφουν στους τόπους καταγωγής τους (π.χ. Αλβανικής καταγωγής εργάτες οικοδομών έχουν ήδη πάρει το δρόμο του γυρισμού από τα μέσα του 2010, αλλά και οι φοιτητές/σπουδαστές επισπεύδουν την επιστροφή τους στην πόλη καταγωγής τους). Νέοι και ειδικότερα με υψηλών προδιαγραφών βιογραφικό, αναζητούν εργασίας σε άλλες χώρες και μεταναστεύουν. Σε επίπεδο ηλικία πληθυσμού, συνεχίζεται το φαινόμενο της γήρανσης και της υπογεννητικότητα εντεινόμενο και από το γεγονός της μετανάστευσης κυρίως νεότερων ηλικιακά ατόμων και της αναβολής δημιουργίας οικογένειας λόγω οικονομικής ανασφάλειας. Τολμούμε μάλιστα να διατυπώσουμε την πρόβλεψη ότι η απογραφή του 2011 θα είναι η λιγότερο αξιόπιστη στην αξιοποίηση της, στην ιστορία των στατιστικών επεξεργασιών.

Σε παραγωγικό επίπεδο παρατηρείται έντονη συρρίκνωση όλων των δραστηριοτήτων της οικονομίας. Κατ' αρχήν σημειώνεται ήδη για τέταρτη συνεχή χρονιά μεγάλη κρίση στον κατασκευαστικό κλάδο με όλες τις περαιτέρω συνέπειες σε επίπεδο παραγωγής και εμπορίας οικοδομικών υλικών, απασχόλησης και παροχής υπηρεσιών όλων των εμπλεκομένων επαγγελμάτων στον κλάδο της παραγωγής κτιρίων. Στο ίδιο μήκος κύματος εμπορικές δραστηριότητες (χονδρεμποριο, λιανικό εμπόριο) και υπηρεσίες έχουν καμφθεί με επιπτώσεις στην ζωή και την εικόνα της πόλης. Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει σε κλεισίματα επιχειρήσεων, αύξηση της ανεργίας και διακοπή της δραστηριότητας των αυτοαπασχολούμενων. Η τουριστική ζήτηση σημειώνει μείωση. Επιπλέον δυσμενέστερες εργασιακές συνθήκες περιβάλλουν όσους έχουν ακόμη εργασία σε σχέση με αποδοχές (κατάργηση συλλογικών συμβάσεων) αλλά και απαιτήσεις σε ωράριο, που συνεπάγεται περισσότερος χρόνος εργασίας σε όσους θα έχουν.

Σε κοινωνικό επίπεδο Η επερχόμενη κρίση δεν θα βιωθεί το ίδιο από όλους τους κατοίκους -οι φτωχοί θα γίνουν φτωχότεροι και θα θιγούν πρώτοι. Μέσα από την άρση κοινωνικών κατακτήσεων, δεδομένα εργασίας (συλλογικές συμβάσεις εργασίας), ασφάλισης, σύνταξης κ.α. θα προκύψει περίσσια εργατικών χεριών και σε πολλές περιπτώσεις αδυναμία να συντηρήσει κανείς το επίπεδο διαβίωσης του. Ο επερχόμενος μετασχηματισμός θα ακουμπήσει την κατανομή της ιδιοκτησίας, η οποία θα συγκεντρώνεται σε λιγότερα χέρια αφού λόγω της φορολογίας των ακινήτων, χρέη)., και το ιδιοκτησιακό του status κλπ. Διαφαίνεται η συμπίεση της Μεσαίας Τάξης (από την κοινωνία των 2/3 στην κοινωνία του 1/5). Αποτέλεσμα της ανέχειας αλλά και του κοινωνικού αποκλεισμού και της πόλωσης, της ψυχικής έντασης και πίεσης που επέφεραν οι νέες συνθήκες, είναι η αύξηση των επιθετικών και βίαιων αντιδράσεων (διαρρήξεις και βία στις πόλεις) αλλά και της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς (αυτοκτονίες, κατάθλιψη, ψυχικές διαταραχές). Η κοινωνική ανάγκη αλλάζει πρόσωπο, νέες εικόνες της εμφανίζονται στις πόλεις (φαινόμενο αστέγων, συσσιτίων). Η θέση των μεταναστών γίνεται όλο και πιο δυσμενής.

Η εικόνα της πόλης σε επίπεδο αισθητικό και χρήσεων γης παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά (www.thebest.gr/news/index/viewStory/113774, 21/02/2012):

α) Άδεια, εγκαταλελειμμένα και αδιάθετα κτίρια, κυρίως όμως κλειστά ισόγεια, καταστήματα και άδειοι πολυώροφοι επαγγελματικοί χώροι. Οι πινακίδες, ταμπέλες με τα «ΕΝΟΙΚΙΑΖΕΤΑΙ, ΠΩΛΕΙΤΑΙ» πολλαπλασιάζονται καθημερινά και ήδη βρίσκονται αναρτημένες στους ίδιους χώρους για χρόνια.

Ο κίνδυνος που εγκυμονεί είναι με την μεγάλη πύκνωση άδειων κτιρίων να προκύψουν σε κάποιες συνοικίες αστικά κενά (νότιες συνοικίες με πολλά αδιάθετα). (Καθημερινή, 09.04.2012, πρβλ. Καθημερινή 20.05.2011, Ελευθεροτυπία 13.11.2011).

β) Η κυκλοφορία ανθρώπων στο κέντρο της πόλης έχει μειωθεί σημαντικά, ως δευτερογενές αποτέλεσμα της ανεργίας, της μείωσης της καταναλωτικής δύναμης, του κλεισίματος των καταστημάτων καταναλωτικών ειδών, και αναψυχής.

γ) Παράλληλα σημειώνεται μείωση της κτήσης και της χρήσης των ΙΧ αυτοκινήτων, κάτι που συνεπάγεται λιγότερη κυκλοφορία, λιγότερο μποτιλιάρισμα καθώς και καλύτερες συνθήκες στην ζωή της πόλης (Νικολάου, 2011).

δ) περιβαλλοντικά έχουμε μείωση των ρύπων και των απορριμμάτων ως μείωση της κατανάλωσης και των μετακινήσεων.

Ταυτόχρονα προκύπτουν νέες κεντρικότητες με επαναπύκνωση της ζήτησης και μετακίνηση καταστημάτων σε εμπορικότερους δρόμους (Κάτω Πόλη). Οι αξίες γης μειώνονται με πιο έντονη την πτωτική τάση στις τιμές διαμερισμάτων/ακινήτων παρά των οικοπέδων και γεωτεμαχίων. Παρατηρείται επίσης μείωση της ζήτησης δεύτερης ή εξοχικής κατοικίας. Στο απώτερο μέλλον η Πανεπιστημιούπολη Πάτρα θα συρρικνωθεί λιγότερο βεβαίως απ' ότι άλλες περιφερειακές ή επαρχιακές πόλεις που διαθέτουν τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Παράλληλα η αδυναμία συντήρησης κρατικών κτιριακών υποδομών, κ/φ χρήσεων (σχολεία, νοσοκομεία) θα οδηγήσει στην απαξίωσή τους και στην πιθανή εγκατάλειψη τους. Το ίδιο ισχύει και για πολλά τεχνικά έργα τα οποία θα διαρκέσουν μέσα στο χρόνο ή θα παρατείνουν συνεχώς τα χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσής τους.

Σε πολεοδομικό επίπεδο ο κοινωνικός διαχωρισμός εντείνεται. Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον συναντήσουμε συνοικίες των Ελληνικών πόλεων αποκομμένες μέσω περιπολιών ιδιωτικής αστυνομίας κατασκευής μπαρών, κλπ.,.

2.2. ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ

Παράλληλα και παρόλη την γενικευμένη κρίση διαφαίνεται ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της παθολογίας του ελληνικού πολιτικού συστήματος και του τρόπου που αυτό παρεμβαίνει στη διαχείριση και το σχεδιασμό του χώρου διόλου δεν διαφέρουν από αυτά προηγούμενων περιόδων.

Συνοπτικά αυτά τα χαρακτηριστικά -ιστορικά αλλά και με επίκαιρη ισχύ- είναι η Έλλειψη στρατηγικών μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων στόχων, η συγκέντρωση βασικών αρμοδιοτήτων και κονδυλίων σε κεντρικό / κυβερνητικό επίπεδο, η κατασπατάληση πόρων σε άχρηστα έργα ή η χρηματοδότηση έργων που εξυπηρετούν διάφορες ανάγκες αλλά όχι σταθμισμένες προτεραιότητες. Το ΕΣΠΑ που αποτελεί και την μόνη χρηματοδοτυική πηγή κατανέμεται με τα ίδια πελατειακά και αμφιλεγόμενα κριτήρια όπως όλες τις προηγούμενες περιόδους. Ως ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρουμε ότι την άνοιξη του 2010, ένα μήνα μετά την εξαγγελία της Διοικητικής Μεταρρύθμισης «Καλλικράτη» προκηρύσσονταν μελέτες για δημαρχιακά κτίρια στη βάση της διοικητικής διάρθρωσης και αρμοδιοτήτων των Καποδιστριακών δήμων. Αντιλαμβανόμαστε ότι οι μελέτες αυτές δεν πρόκειτο να υλοποιηθούν, παρά μόνο να εκπονηθούν. Σήμερα σειρά οικισμών διαθέτουν άδεια πανέμορφα-πανάκριβα κτίρια, που το κόστος συντήρησης είναι απαγορευτικό για τη λειτουργίας τους όπως ακριβώς έγινε και με τα περισσότερα Ολυμπιακά Έργα για την Μετολυμπιακή τους χρήση. Στο ίδιο μήκος κύματος πανεπιστήμια κτήρια κατασκευασμένα σ' όλη την Ελλάδα τώρα κλείνουν και θα έκλειναν γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις δεν επρόκειτο ποτέ να έχουν τους φοιτητές για τους οποίους σχεδιαστήκαν.

3. ΝΕΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά της τελευταίας διετίας συνίστανται στην αλλαγή του θεσμικού πλασίου που αφορά στη ρύθμιση του χώρου (αστικού) όπου δεκάδες νόμοι και νομοθετικές διατάξεις ψηφίζονται (συχνά μάλιστα με ελάχιστη χρονική διάρκεια της διαδικασίας διαβούλευσης), που άμεσα ή έμμεσα αφορούν το Χώρο και την Ανάπτυξη του. Συχνά δε τέτοιο είδους ρυθμίσεις ενυπάρχουν σε νομοθετήματα , είναι νομίζω αδύνατο να παρακολουθήσει κανείς την ταχύτητα που μεταλλάσσεται το θεσμικό πλαίσιο παραγωγής του χώρου αυτή τη στιγμή, β) Ταμείο Αξιοποίησης Δημόσιας Περιουσίας για την Εκποίηση της με συνοπτικές διαδικασίες γ) Αλλαγές στο πλαίσιο λειτουργίας των επαγγελμάτων δ) Απελευθέρωση (π.χ. 4014/2011 προβλέπει δυνατότητα παροχής μελέτης στο Δήμο δωρεάν ε) Ψήφιση του ΝΟΚ που προβλέπει καταστρατήγηση των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων μέσω επιπλέον παροχών λόγω Βιοκλιματικής Δόσημης καθώς και γενικευμένες παρεκκλίσεις κατά περίπτωση μέσα από Απόφαση του Υπουργού ΠΕΚΑ. 

Για όλες αυτές τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις και τις επιπτώσεις έχει αναπτυχθεί πλούσιος διάλογος (αναρτημένος στην ιστοσελίδα «Διαύγεια» στα πλαίσια της διαβούλευσής τους) με τεκμηριωμένες επιστημονικά απόψεις. Παρακάτω παρατίθεται ο προβληματισμός/κριτική σε σχέση με το μεσοπρόθεσμο νομοθετικό πλαίσιο και τις χωρικές του επιπτώσεις:

Αγνοείται η συνταγματική υποχρέωση του κράτους για χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, ισοπεδώνεται η έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος, αφού κατατάσσεται στην ίδια μοίρα με τη δημοσιονομική και αναπτυξιακή πολιτική (αρθ. 11). Στις συγκεκριμένες ρυθμίσεις δεν εμπλέκεται καν ο Υπουργός ΠΕΚΑ, παρά αποκλειστικά ο Υπουργός Οικονομικών (αρθ.12, παρ. 3), με προφανή στόχο την παράκαμψη του Ε τμήματος του ΣτΕ και της νομολογίας του.

Καταργούνται τα τοπικά ή περιφερειακά καθεστώτα ρύθμισης των χρήσεων γης και δόμησης και «λαμβάνονται υπόψη» μόνο τα αόριστα και επιδεχόμενα πολλαπλών ερμηνειών και ρυθμίσεων «υφιστάμενα χωροταξικά πλαίσια εθνικού επιπέδου» (αρθ.11, παρ.1) δηλαδή το Εθνικό Χωροταξικό πλαίσιο και τα Ειδικά για τον Τουρισμό και τη Βιομηχανία, εκ των οποίων ιδίως το δεύτερο είναι υπό αναθεώρηση.

Εισάγονται με οριζόντιο και ισοπεδωτικό τρόπο και με αναιτιολόγητα κριτήρια (σχεδόν στην τύχη) «γενικοί κανόνες χωροθέτησης», αλλοιώνοντας βασικές αρχές του χωροταξικού και πολεοδομικού δικαίου όπως ισχύει ως σήμερα («κατηγορίες χρήσεων γης», τα όρια ΣΔ ανά χρήση, ποσοστά κάλυψης κλπ). Αντί βελτιώσεων στις αρκετές δυσκαμψίες αυτού του πλαισίου, η «διαδικασία χωροθέτησης» και «επενδυτικής ταυτότητας» ανάγεται απλώς σε διαδικασία σχεδιασμού και καταργείται η έννοια της «πολεοδόμησης», με την παροχή προνομιακών όρων δόμησης για «αξιοποίηση» της δημόσιας γης με όρους «εκτός σχεδίου». Έτσι, διευρύνεται αντί να περιορίζεται η εκτός σχεδίου δόμηση, σε αντίθεση προς το εθνικό χωροταξικό πλαίσιο και τις μέχρι σήμερα διακηρύξεις και καθιερώνεται μια πρακτική με αμφίβολη συνταγματική νομιμότητα

Δεν διερευνάται ούτε στο ελάχιστο η δυνατότητα ενσωμάτωσης της προκύπτουσας από την αξιοποίηση των δημοσίων ακινήτων ανάπτυξης, στην περιοχή που την περιβάλλει, τόσο από πλευράς υπέρβασης της φυσικής φέρουσας ικανότητας του τόπου, όσο και από πλευράς αναπτυξιακής ώθησης (απασχόληση, επιχειρηματικές ευκαιρίες κλπ). Δεν εισάγεται κανένα πραγματικά αναπτυξιακό κριτήριο για την αξιοποίηση των ακινήτων. Η όλη λογική του ΣΝ διαπνέεται από μια μονεταριστικού τύπου αντίληψη για την «αξιοποίηση».

Δεν προβλέπεται καμία διαδικασία διαφάνειας, διαβούλευσης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, με αναμενόμενο αποτέλεσμα τη διαιώνιση των φαινομένων αντιπαλότητας μεταξύ κρατικών και τοπικών επιλογών, και εν τέλει την αδρανοποίηση των όποιων επενδυτικών σχεδίων ( ολυμπιακά ακίνητα, όπου οι εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις έχουν αδρανοποιήσει κάθε προσπάθεια αξιοποίησης των εγκαταστάσεων που κόστισαν δισεκατομμύρια στον δημόσιο προϋπολογισμό και τον ελληνικό λαό.

Παρέχονται ανεξέλεγκτες ελευθερίες για τις ιδιαίτερα ευαίσθητες περιοχές, όπως τα δάση και ο αιγιαλός, που απολαμβάνουν ειδικής περιβαλλοντικής προστασίας ακόμα και από το σύνταγμα, χωρίς να θεσπίζονται -έστω- κάποια κριτήρια βάσει των οποίων κρίνεται ότι η «έγκριση χωροθέτησης» ενός επενδυτικού σχεδίου δικαιολογεί αυτού του τύπου την απορρύθμιση.

Ειδικά για τον παράκτιο χώρο και τον αιγιαλό, όπου είναι γνωστό ότι οι μέχρι σήμερα ιδιωτικοποιήσεις της περιουσίας του ΕΟΤ έχουν συνοδευτεί από πλήθος αυθαιρεσιών των ιδιωτών «επενδυτών», επιτρέπεται όχι μόνο η ιδιοποίησή του από τον «επενδυτή» και ο αποκλεισμός της χρήσης του από το κοινό (αρθ. 14), αλλά ακόμα και η «νομιμοποίηση» των αυθαιρέτων που έχουν γίνει μετά το 1993, μέσω νέων διαπιστωτικών πράξεων του ΕΟΤ (αρθ. 17, παρ. 1).

Οι νέες νομοθετικές ρυθμίσεις με το επιχείρημα της σωτηρίας της χώρας ανατρέποντας περιορισμούς που ίσχυαν τα τελευταία 3θ χρόνια με μια αναμφίβολα μονοδιάστατη μονεταριστική ερμηνεία της ανάπτυξης αντιπαρέρχονται το πνεύμα της αειφορίας στη βάση ικανοποίησης κοινωνικών και περιβαλλοντικών και όχι μόνο οικονομικών αναγκών. Η οικονομική ανάπτυξη προτάσσεται πάνω απ' όλα και όλους. Ο τρόπος που το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας θα εργάζεται στην κατεύθυνση αξιοποίησης μεγάλων δημοσίων εκτάσεων π.χ. Λιμενικών ζωνών, όχι μόνο είναι αδιαφανής αλλά αφήνει περιθώριο για τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις των νέων χωροθετήσεων στο αστικό περιβάλλον.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΝΕΩΝ ΑΞΙΩΝ

Το νέο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον της κρίσης με την έλλειψη οικονομικής, παραγωγικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και όπως διαμορφώνεται σταδιακά στις πόλεις αναδεικνύει συγκέντρωση κεφαλαίου σε λιγότερες περιοχές και σε λιγότερα χέρια. Το πολύ μεγάλο κεφάλαιο μέσα από συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις διευκολύνεται ή έχει προβάδισμα στις επενδυτικές του επιλογές. Αναφορικά με τον ρόλο της κρατικής παρέμβασης και ρύθμισης αυτός σταδιακά περιορίζεται και αφήνει μεγαλύτερη ευελιξία στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Επιπροσθέτως και λόγω έλλειψης ρευστού το κράτος αφήνει ημιτελείς δρομολογημένες του δραστηριότητες (τεχνικά έργα, κάλυψη καθημερινών αναγκών π.χ. καθαριότητα) μέσω παύσης πληρωμών. 

Παράλληλα μέσω των νέων τεχνολογικών που έχουν οδηγήσει στο μηδενισμό των αποστάσεων και του χρόνου διάδοσης της πληροφορίας, η κοινωνική δικτύωση πραγματώνεται από χρόνια μέσα από άλλους διαύλους. Νέες μορφές συμμετοχικών διαδικασιών και κοινωνικής διάδρασης έχουν προκύψει που ως στόχο έχουν την ανταλλαγή απόψεων, ανάπτυξη ιδεών και την αντιμετώπιση προβλημάτων. Ήδη ζήσαμε την οργάνωση και την παρουσία τους μέσα από τα κινήματα των πλατειών «Αγανακτισμένων» και των εθελοντικών ομάδων σε -ιστας (Πατρινίστας) Γίνεται λοιπόν αντιληπτό πως ο ελεύθερος χρόνος που (και εξαιτίας της ανεργίας) μεγεθύνεται, ξεπερνά τα όρια του στενού ατομικού χαρακτήρα και αποκτά κοινωνικό πρόσωπο που εκφράζετια μέσω της εθελοντικής προσφοράς, της μεγαλύτερης ανάληψης πρωτοβουλίας σε δράσεις αλληλοβοήθειας ή/και (από)περιθωριοποίησης των ευπαθών ομάδων.

Βιώνοντας σήμερα την γενικευμένη αυτή κρίση αντιλαμβανόμαστε ότι αντιλήψεις και εργαλεία που κυριάρχησαν στο σχεδιασμό των πόλεων και στην επιστήμη του Αστικού Σχεδιασμού (σε περιόδους μεγέθυνσης, έντασης της ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης) αδυνατούν να ακολουθηθούν, προπάντων όμως να αντιμετωπίσουν το μέγεθος και την πολυπλοκότητα του προβλήματος (Cohen, 2011). Ατενίζοντας το μέλλον διαφαίνεται πως οδηγούμαστε στην αλλαγή ενός παραδείγματος που εγκαταλείπει σταδιακά το στόχο ανταγωνιστική πόλη και μεγέθυνση και βαδίζει κυρίως προς μια Κοινωνία νέων Αξιών, στην αλληλέγγυα πόλη (Marcuse, 2010). 

Σε επίπεδο πολιτών διαφαίνεται ότι σ' αυτές τις ανώνυμες και εγωιστικές πόλεις, στην εποχή των τηλε- οι πολίτες αναζητούν τον συνάνθρωπο τα κοινωνικά κινήματα και η κοινωνική δικτύωση πραγματώνεται. Εκτιμούμε λοιπόν ότι στο μέλλον θα είναι ακόμη μεγαλύτερη η ανάγκη να έλθει στο επίκεντρο ο άνθρωπος, και ένας σημαντικός δείκτης θα αποτελεί η Κοινωνική βιωσιμότητα των οιοδήποτε παρεμβάσεων. Πολλές δε από αυτές θα έχουν άυλο χαρακτήρα και θα εστιάζουν σε βοήθεια με στόχο την αυτοβοήθεια.