Ακαδημία Πλάτωνος : Σχεδιάζοντας μια πρότυπη γειτονιά στο Δήμο Αθηναίων

#Γ. Ευμολπίδης, Χωροτάκτης - Πολεοδόμος Μηχανικός Π.Θ., MSc Columbia University Ειδικός Σύμβοuλος Δημάρχοu Αθηναίων

#Ν. Δαλάκης, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Α.Π.Θ. και Χωροτάκτης - Πολεοδόμος Μηχανικός Π.Θ., MSc ΑΠΘ, Υπ.Διδάκτωρ Α.Π.Θ

Η εργασία αυτή εξετάζει τη μελέτη πολεοδομικής αναδιοργάνωσης της γειτονιάς Ακαδημίας Πλάτωνος, στην 4η Δημοτική Κοινότητα του Δήμου Αθηναίων, ενώ παράλληλα αναλύει τα επιμέρους στάδια και διοικητικές διαδικασίες που απαιτούνται. 
Η συγκεκριμένη γειτονιά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για δύο βασικούς λόγους: (α) γιατί το αρχαιολογικό άλσος της Ακαδημίας του Πλάτωνα βρίσκεται εντός της περιοχής μελέτης αλλά τυγχάνει περιορισμένης και ελλιπούς ανάδειξης και (β) γιατί το υφιστάμενο ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής δεν έχει υλοποιηθεί σε ένα μεγάλο τμήμα της γειτονιάς, γεγονός που προσφέρει μεγαλύτερη ελευθερία πολεοδομικού σχεδιασμού.

Η συγκεκριμένη μελέτη ξεκίνησε το 2009 με την πρώτη φάση που ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε δημόσια διαβούλευση και η μελέτη προχώρησε στη δεύτερη φάση της, η οποία ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 2010. Η πολεοδομική μελέτη εκπονήθηκε από την αρμόδια Διεύθυνση Σχεδίου Πόλεως του Δήμου Αθηναίων.

Παρά την διεξοδική διαδικασία που ακολουθήθηκε και τη δημόσια διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε, η συγκεκριμένη μελέτη στην τελική της μορφή δεν εγκρίθηκε τόσο από τη Δημοτική Κοινότητα όσο και από το Δημοτικό Συμβούλιο. Συνεπώς, η ανάγκη αναθεώρησης της μελέτης ήταν επιτακτική καθώς τα χρονικά περιθώρια στένευαν. Οι βασικότεροι λόγοι που καθιστούσαν ασφυκτικά τα χρονικά περιθώρια ήταν δύο: (α) η αδυναμία αναστολής των οικοδομικών αδειών πέραν του ενός έτους, και (β) οι δικαστικές αποφάσεις που εκκρεμούσαν για εκτάσεις προς απαλλοτρίωση.

Η νέα δημοτική αρχή εξέτασε το θέμα της μελέτης κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα σχεδιασμού. Χωρίς ριζικές παρεμβάσεις στο πολεοδομική πρόταση της μελέτης και μετά από ένα νέο κύκλο διαβουλεύσεων τόσο με τους πολίτες όσο και με τη Δημοτική Κοινότητα, η νέα πρόταση της μελέτης κατάφερε να πετύχει μία συμφωνία.

Η εργασία αυτή παρουσιάζει και εστιάζει στη νέα προσέγγιση που υιοθετήθηκε, καθώς και στις διαδικασίες για την επίτευξη της συμφωνίας μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων (stakeholders). Η νέα αυτή προσέγγιση αποτελεί μία νέα πρότυπη πρόταση για τον πολεοδομικό σχεδιασμό των γειτονιών σε κέντρα πόλεων με υψηλή δόμηση και απουσία κοινόχρηστων χώρων.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γειτονιά Ακαδημίας Πλάτωνος ανήκει στο 4° Δημοτικό Διαμέρισμα και έχει έκταση περίπου 615 στρ. Η ευρύτερη περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος περιλαμβάνει και μία περιοχή μεταξύ της γειτονιάς και της περιοχής Ελαιώνα των Δήμων Αθηναίων και Περιστερίου, η οποία σύμφωνα με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Αθηναίων δεν είναι «γειτονιά», καθώς προσδιορίζεται ως Βιοτεχνικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ). Η έκταση της περιοχής αυτής είναι περίπου 395 στρ.

Η γειτονιά Ακαδημίας Πλάτωνος και η προαναφερόμενη όμορη περιοχή ΒΙΟΠΑ, δεν περιλήφθηκαν στο Πρόγραμμα των Πολεοδομικών Μελετών του Δήμου Αθηναίων για τις γειτονιές της Αθήνας, πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1989 και αναπτύχθηκε σταδιακά έως το 2004.

Οι μελέτες αυτές κάλυψαν σχεδόν το σύνολο της έκτασης του Δήμου Αθηναίων, με σκοπό αφενός να καθοριστούν χρήσεις γης και όροι δόμησης και αφετέρου ένα πλαίσιο παρεμβάσεων σε ότι αφορά τον κοινωνικό εξοπλισμό, την κυκλοφορία-στάθμευση, την ανάδειξη της ιστορικότητας κάθε περιοχής, κλπ.

Όμως ο χαρακτήρας των μελετών αυτών δεν ήταν αποτελεσματικό εργαλείο για την Ακαδημία Πλάτωνος, καθώς τα δομικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιοχής απαιτούσαν και απαιτούν συνολικό ανασχεδιασμό, δηλαδή αναθεώρηση του πολεοδομικού σχεδίου. Ο χαμηλός βαθμός υλοποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου σε μέρος της περιοχής, η αναλογικά χαμηλή πυκνότητα κατοίκων και ο αντίστοιχος δομημένος όγκος, η άμεση γειτνίαση με την βιομηχανική περιοχή Κηφισού, οι προοπτικές προστασίας και ανάδειξης του Αρχαιολογικού Άλσους, σε συνδυασμό με τα επακόλουθα προβλήματα, όπως περιγράφονται αναλυτικά παρακάτω, συνέτειναν στην ανάγκη όχι απλής αναβάθμισης, αλλά συνολικότερου σχεδιασμού της.

Το 2005 το Δημοτικό Συμβούλιο είχε εγκρίνει την σύνταξη πολεοδομικής μελέτης για την περιοχή της; Ακαδημίας Πλάτωνος από την Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων (Ε.Α.Χ.Α Α.Ε.), η οποία όμως τελικά δεν εκπονήθηκε. Τελικά, στο Τεχνικό Πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων του 2009, εντάχθηκε η Πολεοδομική Μελέτη της Ακαδημίας Πλάτωνος και η εκπόνηση της αναλήφθηκε από τη Διεύθυνση Σχεδίου Πόλεως.

2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Τα προβλήματα της περιοχής που καθιστούν αναγκαία την προώθηση της πολεοδομικής μελέτης μπορούν να συνοψιστούν σε τρεις ενότητες:

i. Απουσία οργανωμένου δικτύου κυκλοφορίας οχημάτων και πεζών και έλλειψη

τεχνικών υποδομών: Αδιάνοιχτες οδοί και κατά συνέπεια σημαντικές ελλείψεις σε δίκτυα κοινής ωφέλειας. Έλλειψη ιεραρχημένου οδικού δικτύου με αποτέλεσμα τη διαμπερή κυκλοφορία βαρέων οχημάτων καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, λόγω αφενός των εγκατεστημένων στην περιοχή δραστηριοτήτων (βιοτεχνιών, βιομηχανιών, χώρων αποθήκευσης και στάθμευσης) και λόγω της γειτνίασης της περιοχής με τα ΚΤΕΛ Κηφισού. Η προαναφερόμενη έλλειψη οργάνωσης της κυκλοφορίας σε συνδυασμό με το μικρό εύρος οδών και αντίστοιχα πεζοδρομίων, περιορίζουν τις δυνατότητες κυκλοφορίας πεζών, ειδικότερα σε περιοχές όπου εντείνεται η δόμηση και η πυκνότητα κατοίκησης.

ii. Απουσία λειτουργικής συνοχής και οργάνωσης του αστικού ιστού: Γειτνίαση

κατοικιών με οχλούσες δραστηριότητες, ασαφής οριοθέτηση μεταξύ δημόσιων και

ιδιωτικών χώρων, δυσχερής πρόσβαση στους υφιστάμενους χώρους εκπαίδευσης,

έλλειψη πολεοδομικής δομής γειτονιάς με ανάλογη κατανομή ελεύθερων χώρων και κοινωνικού εξοπλισμού, περιοχές με έντονα στοιχεία υποβάθμισης του δομημένου περιβάλλοντος. Γενικότερα τα χαρακτηριστικά της περιοχής προσιδιάζουν με αυτά των εκτός σχεδίου περιοχών παρά με αυτά των αστικών περιοχών.

iii. Αδυναμία ολοκληρωμένης ανάδειξης του Αρχαιολογικού Άλσους: Εμπόδια στην υλοποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου λόγω ασυμβατότητάς του με το όριο του Άλσους. Μη σαφής οριοθέτηση του Άλσους από οικοδομήσιμους χώρους. Έλλειψη οργανωμένου δικτύου πρόσβασης προς το Άλσος και γύρω από αυτό, δίκτυο που αφορά κυρίως τους πεζούς αλλά και επίσης και τις δημόσιες συγκοινωνίες και τα λοιπά οχήματα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το Αρχαιολογικό Άλσος τέμνεται από την οδό Κρατύλου, από την οποία διέρχεται η λεωφορειακή γραμμή 051 (Ομόνοια -Σταθμός Υπεραστικών Λεωφορείων Κηφισού).

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων τέθηκαν δύο βασικοί στόχοι της μελέτης: (α) η επανεξέταση των όρων δόμησης που ισχύουν και (β) η επανεξέταση του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου με επανακαθορισμό πλάτους οδών, καθορισμό τμημάτων του οδικού δικτύου που προορίζονται αποκλειστικά για πεζούς ή ποδήλατα και για οχήματα, καθορισμό ελεύθερων ιδιωτικών χώρων (προκήπια και στοές), καθορισμό κοινόχρηστων χώρων, χώρων υπαίθριων αθλητικών εγκαταστάσεων και χώρων για εγκαταστάσεις κοινωνικής πρόνοιας και εκπαίδευσης.

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων τέθηκαν οι παρακάτω αρχές σχεδιασμού:

i. Ανάδειξη και προστασία του Αρχαιολογικού Άλσους σε σχέση με την πόλη που το

περιβάλλει και δημιουργία προϋποθέσεων για την ένταξη του Άλσους στην

λειτουργία της γειτονιάς και της πόλης

ii. Αξιοποίηση των ευκαιριών που δίνουν τα σημερινά χαρακτηριστικά της περιοχής για

την δημιουργία μιας πρότυπης πολεοδομικής ενότητας από άποψη κοινωνικού

εξοπλισμού, ελεύθερων χώρων, κυκλοφορίας, χρήσεων γης και δόμησης.

iii. Δημιουργία «διαδρομών» σύνδεσης, που αφορούν κυρίως πεζούς και ποδηλάτες, με

σημαντικούς δημόσιους χώρους, πόλους κοινωνικής δραστηριότητας και

συγκοινωνιακές εξυπηρετήσεις.

iv. Βελτίωση του μικροκλίματος και της βιοκλιματικής συμπεριφοράς της περιοχής

μελέτης με αύξηση των ελεύθερων χώρων πρασίνου, δημόσιων και ιδιωτικών,

μείωση της επιφάνειας αμιγούς χρήσης οχημάτων.

v. Απομάκρυνση - αποθάρρυνση χρήσεων που επηρεάζουν αρνητικά την αναβάθμιση

της περιοχής και προσέλκυση χρήσεων συμβατών με την ιστορικότητα της.

3. Η ΝΕΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

Η συγκεκριμένη μελέτη ξεκίνησε το 2009 με την πρώτη φάση που ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε δημόσια διαβούλευση και η μελέτη προχώρησε στη δεύτερη φάση της, η οποία ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 2010. Η Β' Φάση της μελέτης απορρίφθηκε από την 4η Δημοτική Κοινότητα διότι «αντίκειται στις μέχρι τώρα αποφάσεις της 4ης Δημοτικής Κοινότητας και στις έως τώρα διαβουλεύσεις - προτάσεις όλων των τοπικών φορέων».

Για την περαιτέρω εξέταση και ανάλυση των απόψεων της Δημοτικής Κοινότητας καθώς και των κατοίκων, ο Δήμος Αθηναίων διοργάνωσε ημερίδα το Σεπτέμβριο του 2011 με θέμα τον πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής και τη διαβούλευση της υφιστάμενης μελέτης.

Η ομάδα μελέτης λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω καθώς και προτάσεις που έγιναν από ομάδες αρχιτεκτόνων στο πλαίσιο εργαστηρίου που πραγματοποιήθηκε με συμμετοχή του Δήμου, προχώρησε σε τροποποιήσεις της μελέτης με βασικό άξονα της νέας πρότασης τον περιορισμό των επιφανειών που διατίθενται για κινηση και στάση των οχημάτων και αντίστοιχη αύξηση των χώρων κοινοχρήστου πρασίνου και των χώρων κίνησης πεζών. Ο νέος άξονας αποτελεί μία ριζική πολεοδομική προσέγγιση που θα συνεισφέρει στην αύξηση των πράσινων υποδομών της περιοχής με επαναχαρακτηρισμό δρόμων, δηλαδή κοινόχρηστων χώρων που διατίθενται για οδικά μέσα.

Η βασική παρέμβαση καταργεί ουσιαστικά 2 οδικούς άξονες (οδοί Ιφιγενείας και Τριπόλεως) και τους θεσμοθετεί ως κοινόχρηστους χώρους πρασίνου. Εκατέρωθεν, του θεσμοθετημένου κοινόχρηστου χώρου οριοθετείται ζώνη πεζόδρομου πλάτους 3,5 μέτρων για την πρόσβαση των κατοίκων σε υπάρχοντες ή μελλοντικούς χώρους στάθμευσης εντός των κατοικιών.

Συνοπτικά, η νέα πρόταση περιλαμβάνει τις παρακάτω τροποποιήσεις:

i. Διεύρυνση των χώρων κοινοχρήστου πρασίνου ή καθορισμό πεζοδρόμων, με

παράλληλο περιορισμό του χώρου κίνησης οχημάτων κατά μήκος της οδού Σβώλου

στα 8m.

ii. Δημιουργία ζώνης κοινόχρηστου πρασίνου στον άξονα της οδού Ιφιγένειας (από Σβώλου έως Λένορμαν και από Σβώλου έως ανωνύμου), με εκατέρωθεν

χαρακτηρισμό πεζοδρόμων πλάτους 3,5m.

iii. Καθορισμό πεζοδρόμων (3,5m) περιμετρικά της παιδικής χαράς στο Ο.Τ. 119-120.

iv. Δημιουργία ζώνης κοινόχρηστου πρασίνου στον άξονα της οδού Τριπόλεως (από Πλάτωνος έως Λένορμαν), με εκατέρωθεν χαρακτηρισμό πεζοδρόμων πλάτους 3,5m.

v. Χαρακτηρισμό κοινόχρηστου πρασίνου και πεζοδρόμου (3,5m) στην οδό

Καλλικλέους (από Σβώλου έως Ζηνοδώρου).

vi. Κατάργηση του υπαίθριου χώρου στάθμευσης επί της οδού Σβώλου (ΟΤ 68).

vii. Κατάργηση του υπαίθριου χώρου στάθμευσης βόρεια της Αλκμαίονος και διεύρυνση-

εννοποίηση των χώρων κοινοχρήστου πρασίνου.

viii. Κατάργηση χαρακτηρισμού πεζοδρόμων στις οδούς: Μοναστηρίου, Τηλεφάνους, Κρατύλου, Βλαχοραφτίου, Βασιλικών.

Συνολικά, η νέα πρόταση: 
(α) αυξάνει τους κοινόχρηστους χώρους σε 48.4 στρ. από 35.2 στρ. και 
(β) αυξάνει το δίκτυο των πεζοδρόμων σε 37 στρ. από 36 στρ. Όσον αφορά το δίκτυο των πεζοδρόμων, η νέα πρόταση περιλαμβάνει αποχαρακτηρισμό 6.2 στρ. της αρχικής πρότασης και χαρακτηρισμό νέων 7.1 στρεμμάτων, σύμφωνα με τις επιμέρους προτάσεις τόσο των κατοίκων όσο και των δημοτικών συμβούλων της περιοχής.

Η νέα πρόταση εγκρίθηκε τόσο από το συμβούλιο της 4ης Δημοτικής Κοινότητας και σε συνέχεια από το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου. Η αρμόδια διεύθυνση θα προχωρήσει στην εκπόνηση της τελικής Γ Φάσης, με ορίζοντα ολοκλήρωσης τον Μάιο του 2013, οπότε λήγει και η σχετική 3η και τελευταία αναστολή οικοδομικών αδειών στην περιοχή. Παράλληλα, ο Δήμος θα προωθήσει την αναθεώρηση της κυκλοφοριακής μελέτης που είχε εκπονήσει η Ε. Α.Χ. Α. Α.Ε. το 2009, με στόχο την αναδιοργάνωση του οδικού δικτύου της περιοχής και τον καθορισμό οριστικού δικτύου πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων και δρόμων ήπιας κυκλοφορίας, καθώς και σε μελέτη διαμόρφωσης των κοινόχρηστων χώρων της

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά από μία μακρά διαδικασία διαβουλεύσεων και αναθεωρήσεων, ο Δήμος Αθηναίων κατάφερε να καταλήξει σε μία πολεοδομική πρόταση για την Ακαδημία Πλάτωνος, με την οποία συμφωνεί η πλειοψηφία των κατοίκων, των διαμερισματικών και δημοτικών συμβούλων. Η πρόταση αυτή διακρίνεται από μία ριζική προσέγγιση για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά παρόλα αυτά η νέα δημοτική αρχή θεωρεί ότι μπορεί να υλοποιηθεί και να αποτελέσει υπόδειγμα πολεοδομικής αναδιοργάνωσης σε περισσότερες γειτονιές της Αθήνας. Παρόλα αυτά η υλοποίηση της πρότασης αυτής θα πρέπει να συνεχίσει με συμμετοχικές διαδικασίες και τη συνεισφορά όλων των εμπλεκομένων stakeholders. Το έργο αυτό θα αποτελέσει πιλοτικό πρόγραμμα Δήμου Αθηναίων για την αναβάθμιση της γειτονιάς με διαδικασίες bottom-up.

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δήμος Αθηναίων, Διεύθυνση Σχεδίου Πόλεως, Τμήμα Πολεοδομικού Σχεδιασμού (Σεπτέμβριος 2009) Μελέτη Πολεοδομικού Ανασχεδιασμού της γειτονιάς Ακαδημίας Πλάτωνος και της περιοχής που περιβάλλει τη γειτονιά και το Αρχαιολογικό Άλσος - Α' Φάση.

Δήμος Αθηναίων, Διεύθυνση Σχεδίου Πόλεως, Τμήμα Πολεοδομικού Σχεδιασμού (Μάρτιος 2012) Μελέτη Πολεοδομικού Ανασχεδιασμού της γειτονιάς Ακαδημίας Πλάτωνος στη 4η Δημοτική Κοινότητα - Β' Φάση. 

Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (Ε.Α.Χ.Α.) Α.Ε. (2009) 
Διερεύνηση των κυκλοφοριακών επιπτώσεων από επεμβάσεις στο οδικό δίκτυο πέριξ του Αρχαιολογικού Χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος.