Δυναμικές και χωρικά χαρακτηριστικά των αδελφοποιήσεων στην Ελλάδα

#Μ. Βενετσάνου, #Δ. Γιαμαλάκη, #Δ. Ζάχος, #Μ. Ζιακούλη και #Λ. Τοπάλογλου

Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Ο θεσμός των αδελφοποιήσεων στην Ευρώπη, έκανε την εμφάνιση του με ένα δυναμικό τρόπο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και συνεχίζεται αμείωτος μέχρι τις μέρες μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα οι δεσμοί αδελφοποίησης στην Ευρώπη ξεπερνούν τις 17.000, γεγονός που αντικατοπτρίζει από μόνο του το ενδιαφέρον των πόλεων και των κοινωνιών στο τοπικό επίπεδο να ισχυροποιήσουν την ειρήνη και την επικοινωνία μεταξύ τους. 

Σύμφωνα με τον Jean Bareth, έναν από τους ιδρυτές του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Δήμων και Περιφερειών (CEMR), «Αδελφοποίηση είναι η προσέγγιση δύο κοινοτήτων που επιδιώκουν με αυτό τον τρόπο να λειτουργήσουν με ευρωπαϊκή προοπτική, προκειμένου να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα τουρ και να αναπτύσσουν μεταξύ τους ολοένα στενότερους δεσμούς φιλίας». 

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να μελετήσει τις δυναμικές και τα χωρικά χαρακτηριστικά που προσέλαβαν οι αδελφοποιήσεις στην Ελλάδα. 

Προς διερεύνηση τίθενται τα παρακάτω ερωτήματα: Ποια είναι τα κυρίαρχα θεματικά πεδία συνεργασίας μεταξύ δύο πόλεων; Ποια είναι τα κίνητρα που οδηγούν δύο πόλεις σε αδελφοποίηση και ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που εμποδίζουν τη συνεργασία αυτή; Ποιες είναι οι επιπτώσεις των αδελφοποιήσεων στην ανάπτυξη, στην ποιότητα ζωής, στην οικονομία αλλά και στις αντιλήψεις των ανθρώπων στο τοπικό επίπεδο; Η ανάλυση στηρίζεται τόσο στη σχετική βιβλιογραφία όσο και σε εμπειρική έρευνα που έχει ως πεδίο αναφοράς πόλεις της Ελλάδας.

1.      ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο θεσμός των αδελφοποιήσεων στην Ευρώπη, έκανε την εμφάνισή του με ένα δυναμικό τρόπο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και συνεχίζεται αμείωτος μέχρι τις μέρες μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα οι δεσμοί αδελφοποίησης στην Ευρώπη ξεπερνούν τις 17.000, γεγονός που αντικατοπτρίζει από μόνο του το ενδιαφέρον των πόλεων και των κοινωνιών στο τοπικό επίπεδο να ισχυροποιήσουν την ειρήνη και την επικοινωνία μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Jean Bareth, έναν από τους ιδρυτές του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Δήμων και Περιφερειών (CEMR), «Αδελφοποίηση είναι η προσέγγιση δύο κοινοτήτων που επιδιώκουν με αυτό τον τρόπο να λειτουργήσουν με ευρωπαϊκή προοπτική, προκειμένου να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα τους και να αναπτύσσουν μεταξύ τους ολοένα στενότερους δεσμούς φιλίας». Με την έννοια αυτή, θα μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι η αδελφοποίηση αντανακλά μια προσπάθεια έκφρασης της ευρωπαϊκής ταυτότητας στην οποία την πρωτοβουλία έχουν οι πολίτες και οι τοπικές αρχές που τους εκπροσωπούν. Μπορεί να αναπτυχθεί μεταξύ μικρών χωριών, πόλεων, χωρών, εστιάζοντας παράλληλα σε ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα θεμάτων. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να μελετήσει τις δυναμικές και τα χωρικά χαρακτηριστικά που προσέλαβαν οι αδελφοποιήσεις στην Ελλάδα. Προς διερεύνηση τίθενται τα παρακάτω ερωτήματα: Ποια είναι τα κυρίαρχα θεματικά πεδία συνεργασίας μεταξύ δύο πόλεων; Ποια είναι τα κίνητρα που οδηγούν δύο πόλεις σε αδελφοποίηση και ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που εμποδίζουν τη συνεργασία αυτή; Ποιες είναι οι επιπτώσεις των αδελφοποιήσεων στην ανάπτυξη, στην ποιότητα ζωής, στην οικονομία αλλά και στις αντιλήψεις των ανθρώπων στο τοπικό επίπεδο; Η ανάλυση στηρίζεται τόσο στη σχετική βιβλιογραφία όσο και σε εμπειρική έρευνα που έχει ως πεδίο αναφοράς πόλεις της Ελλάδας.

Το άρθρο διαρθρώνεται ως εξής: Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται σε μια συνοπτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας και των πολιτικών σχετικά με τις αδελφοποιήσεις. Ακολουθεί η εμπειρική έρευνα και τα συμπεράσματα το τελευταίο κεφάλαιο.

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η εδαφική συνεργασία γενικότερα, αντανακλά έναν από τους βασικούς άξονες των αναπτυξιακών χωρικών πολιτικών της ΕΕ που αποσκοπούν στην εδαφική συνοχή (Topaloglou, 2011). Η εδαφική συνοχή με τη σειρά της, συνδέεται με την ανάγκη ενεργοποίησης του ενδογενούς αναπτυξιακού δυναμικού με αναφορά στον χώρο ή στον τόπο (σύμφωνα με την «place-based» προσέγγιση) (Barca, 2009).

Οι αδελφοποιήσεις ειδικότερα, παρέχουν ένα ευέλικτο πλαίσιο ανταλλαγών βέλτιστων πρακτικών, ανταλλαγής εμπειριών και ανάπτυξης αλληλεγγύης μεταξύ των πόλεων και των λαών πέρα από τις κρατο-κεντρικές λογικές. Άλλωστε οι αδελφοποιήσεις στηρίζονται στην εθελοντική συμμετοχή των πολιτών σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές. Στην κατεύθυνση αυτή, ιδιαίτερα σημαντικός θεωρείται ο ρόλος ευρωπαϊκών οργανισμών που προωθούν διαδικασίες αδελφοποίησης, όπως είναι οι Εθνικοί Οργανισμοί του CCRE, ο οργανισμός United Cities and Local Goverments και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανάπτυξης και    Συνεργασίας    (CCRE,2011).

Ο θεσμός της αδελφοποίησης πόλεων ξεκίνησε ουσιαστικά το 1945 ενώ σημαντικό ρόλο στην εδραίωση του θεσμού έχει διαδραματίσει το Συμβούλιο της Ευρώπης από το 1951. Από το 1989 με πρωτοβουλία του Ευρωπαϊ¬κού Κοινοβουλίου, η ΕΕ εν¬θάρρυνε και οικονομικά το θεσμό (Παπαγαρουφάλη, 2005). Σήμερα μπορεί κανείς να απαριθμήσει πάνω από 34.000 ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν εμπλακεί σε διαδικασίες αδελφοποιήσεων (Furmankiewicz M., 2005). Με¬ταξύ των πόλεων αυτών όπως φαίνεται  και από το Χάρτη Χαρτης 1. Οι αδελφοποιήσεις μεταξύ χωρών του CCRE παρακάτω, πρωτοστατούν κυρίως οι γερμανικές και γαλλικές πόλεις ενώ σημαντική παρουσία έχουν πόλεις από την Πολωνία, την Αγγλία, την Σουηδία και την Ουγγαρία.

Οι περισσότερες από τις αδελφοποιήσεις που υφίστανται σήμερα εστιάζουν σε πολιτιστικές δράσεις και σε προγράμματα ανταλλαγών και επισκέψεων νέων. Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο η συνεργασία αυτή επεκτάθηκε και σε άλλα πεδία όπως οικονομικές ανταλλαγές, τουρισμός, επενδύσεις, συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Cremer et al, 2001).

3.      ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

Η εμπειρική διερεύνηση στηρίζεται σε αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε κατά το δεύτερο 2μηνο του 2012 με τη χρήση δομημένων ερωτηματολογίων σε 160 συνολικά Καλλικρατικούς δήμους (το 49% του συνόλου των δήμων της χώρας) με δειγματοληψία, ανεξαρτήτως αν είχαν συνάψει αδελφοποίηση με πόλη του εξωτερικού. Συγκεντρώθηκαν συνολικά 49 ερωτηματολόγια τα οποία συμπληρώθηκαν ηλεκτρονικά μέσω ειδικής ιστοσελίδας που σχεδιάστηκε εκ των προτέρων για το σκοπό αυτό. Διαπιστώθηκε ότι το 63% των δήμων είχαν εμπλακεί σε δράσεις αδελφοποίησης, ενώ το 37% δεν έχουν επιχειρήσει αντίστοιχη δράση. Όσον αφορά το σύνολο των πόλεων που δεν έχουν συνάψει κάποια αδελφοποίηση, το 33% έχει επιχειρήσει κάποια αντίστοιχη προσπάθεια ανεπιτυχώς στο παρελθόν. Έχει σημασία ωστόσο ότι μόνο το 62% των αδελφοποιήσεων που έχουν συναφθεί εξακολουθούν να είναι ενεργές. Το Διάγραμμα 1, παρέχει πληροφορίες για την ένταση και τη χωρική διάσταση των αδελφοποιήσεων των συγκεκριμένων ελληνικών πόλεων με πόλεις άλλων χωρών, στο οποίο φαίνεται ο σημαντικός ρόλος της εγγύτητας, της γειτνίασης και των πολιτιστικών δεσμών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μεγαλύτερος αριθμός αδελφοποιήσεων έχει συναφθεί με πόλεις της

Κύπρου, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας. Ακολουθούν η Γερμανία, οι ΗΠΑ η Γαλλία και η Τουρκία στις οποίες συναντά κανείς τα παραπάνω κριτήρια που δημιουργούν ένα ευνοϊκό υπόβαθρο αδελφοποιήσεων.

Διάγραμμα 2: Συνηθέστεροι λόγοι σύναψης αδελφοποιήσεων

Διερευνώντας αρχικά τους παράγοντες που οδήγησαν τις συγκεκριμένες πόλεις σε αδελφοποίηση ζητήθηκε από τους αντίστοιχους δήμους να αξιολογήσουν τους σημαντικότερους λόγους που τους οδήγησαν σε αδελφοποίηση. Από το Διάγραμμα 2, γίνεται φανερό ότι οι σημαντικότεροι λόγοι που ωθούν μια πόλη να αδελφοποιηθεί με μια άλλη είναι: α) η ενίσχυση της διασυνοριακής κινητικότητας (27%), β) η επίλυση κοινών προβλημάτων (23%), γ) η πολιτική βούληση (20%) και δ) το οικονομικό όφελος για την τοπική οικονομία (18%). Προκύπτει με άλλα λόγια, ότι οι συγκεκριμένες αδελφοποιήσεις αντανακλούν μια ώριμη πολιτική απόφαση των τοπικών αρχών, έχοντας σημαντική αναφορά στο συνοριακό χώρο, προσβλέποντας στην αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και στην ενίσχυση των οικονομικών ανταλλαγών μεταξύ των πόλεων. Είναι σημαντικό να επισημανθεί εδώ ότι οι παράγοντες της χρηματοδότησης, του πολιτικού οφέλους και της βελτίωσης του περιβάλλοντος, δε φαίνεται να άσκησαν σημαντική επίδραση στην απόφαση αδελφοποίησης.

Εξετάζοντας στη συνέχεια, μεταξύ των δήμων που δεν έχουν συνάψει αδελφοποίηση, τα εμπόδια που συνάντησαν και τους λόγους της μη εμπλοκής τους σε αντίστοιχες δράσεις, προέκυψε ότι οι σημαντικότεροι λόγοι ήταν η αδυναμία οικονομικής συμβολής, η ανεπαρκής βοήθεια από το κράτος και την ΕΕ, η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, οι πολύπλοκοι και απαιτητικοί κανόνες και η έλλειψη γνώσης για τους δυνητικούς εταίρους (βλέπε Διάγραμμα 3, 1=ελάχιστο εμπόδιο, 5=μέγιστο εμπόδιο).

Διάγραμμα 3

Διερευνώντας τα θεματικά πεδία για τα οποία έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον οι Δήμοι που δεν έχουν συνάψει αδελφοποίηση είναι φανερό από τις πληροφορίες που παρέχει το Διάγραμμα 4 ότι τα περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και οικονομικά ζητήματα είναι τα κυρίαρχα. Αντίθετα παρατηρείται μειωμένο ενδιαφέρον για το χωρικό σχεδιασμό και την εκπαίδευση.

Διάγραμμα 4

Προκειμένου να εκτιμηθεί ο βαθμός επίπτωσης των αδελφοποιήσεων σε συγκεκριμένα θεματικά πεδία καθώς και σε ζητήματα όπως η ανάπτυξη, η ποιότητα ζωής, η τοπική οικονομία αλλά και οι αντιλήψεις των ανθρώπων, υποβλήθηκαν στους δήμους αντίστοιχα ερωτήματα. 

Το Διάγραμμα 5 (1=ελάχιστη επίπτωση, 5=μέγιστη επίπτωση) παρουσιάζει τα σχετικά αποτελέσματα, με βάση τα οποία μπορούν να γίνουν οι εξής παρατηρήσεις: 

Πρώτον, οι πολιτιστικές ανταλλαγές είναι το κυρίαρχο πεδίο συνεργασίας μεταξύ των πόλεων και τα εκπαιδευτικά ζητήματα φαίνεται να είναι αυτά που φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο από τις αδελφοποιήσεις μεταξύ των θεματικών πεδίων που εξετάστηκαν. Το εύρημα αυτό είναι συμβατό με τα στοιχεία πρόσφατων εμπειρικών ερευνών που δείχνουν ότι πολιτιστική συνεργασία αποτελεί το βασικό όχημα αυτού του τύπου εδαφικής συνεργασίας (Cremer et al, 2001). 

Δεύτερον, είναι φανερό ότι οι αδελφοποιήσεις δεν επηρεάζουν σημαντικά ούτε τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ευημερίας ούτε την αύξηση της απασχόλησης. 

Τρίτον, στη σφαίρα της τοπικής οικονομίας μόνο ο τουρισμός δείχνει να επηρεάζεται από τις αδελφοποιήσεις ενώ αντίθετα οι ροές μεταναστών,  εμπορευμάτων και  εργαζομένων φαίνεται  να  μένουν ανεπηρέαστες.

Τέταρτον, οι αντιλήψεις των ανθρώπων δείχνουν να επηρεάζονται θετικά όσον αφορά στην οικοδόμηση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών, τόσο στο τοπικό όσο και στο εθνικό επίπεδο.

4.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο παρόν άρθρο επιχειρήθηκε η εξέταση των βασικών χαρακτηριστικών των αδελφοποιήσεων στις ελληνικές πόλεις και η διερεύνηση των σημαντικότερων εμποδίων που προκύπτουν κατά τη σύναψη αδελφοποιήσεων για τις πόλεις που δεν ανέπτυξαν ανάλογη δραστηριότητα. Η ανάλυση που προηγήθηκε στη βάση των αποτελεσμάτων της εμπειρικής έρευνας, επιτρέπει την εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων.

Πρώτον, οι μοχλοί που κινητοποιούν τις ελληνικές πόλεις για να ενεργοποιηθούν στο πεδίο των αδελφοποιήσεων είναι η ανάγκη ενίσχυσης ανταλλαγών και κινητικότητας με ιδιαίτερη εστίαση στο συνοριακό χώρο λόγω χωρικής εγγύτητας, προκειμένου να επιλυθούν, μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών και τεχνογνωσίας, κοινά προβλήματα και κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πόλεις. Σ' αυτή την κατεύθυνση, η πολιτική βούληση των τοπικών αρχών είναι καταλυτικός παράγοντας.

Δεύτερον, οι λόγοι που πολλές ελληνικές πόλεις δεν κατάφεραν να δραστηριοποιηθούν στις αδελφοποιήσεις αφορούν κυρίως ζητήματα χρηματοδότησης, υποστήριξης και πολυπλοκότητας των μηχανισμών υλοποίησης. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η ανάπτυξη συστηματικής υποστήριξης τόσο από κρατικούς φορείς όσο και από τα συλλογικά όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως είναι η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) στο κεντρικό και οι Περιφερειακές Ενώσεις Δήμων (ΠΕΔ) στο περιφερειακό επίπεδο, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο.

Τρίτον, το γεγονός ότι ο πολιτισμός αναδεικνύεται ως βασικό πεδίο συνεργασίας μεταξύ των αδελφοποιημένων πόλεων καθορίζει τη βάση πάνω στην οποία μπορούν να οικοδομηθούν μακροπρόθεσμες στρατηγικές στο βαθμό της ενεργούς εμπλοκής και συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών και από τις δύο πλευρές. Συνεπώς, οι ελληνικές πόλεις επιλέγουν πλέον το θεσμό των αδελφοποιήσεων σαν ένα ακόμα μέσο διαφήμισης, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση των ροών επισκεπτών, καθώς ανέκαθεν στήριζαν την οικονομική τους ανάπτυξη στον τουρισμό μέσω της ανάδειξης της φυσικής και πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Τέταρτον, εξετάζοντας το βαθμό επίπτωσης των αδελφοποιήσεων σε συγκεκριμένα πεδία, γίνεται φανερό ότι αυτού του τύπου η εδαφική συνεργασία δε μπορεί να επηρεάσει ούτε θετικά ούτε αρνητικά την τοπική ανάπτυξη, τις οικονομικές ροές ή την απασχόληση. Ωστόσο η αντίστοιχη επίδραση φαίνεται να είναι σημαντική στο επίπεδο των αντιλήψεων των ανθρώπων και αυτό είναι από μόνο του πολύ σημαντικό καθώς ο τρόπος που σκέφτονται και ενεργούν οι άνθρωποι δεν αφήνει ανεπηρέαστη την πραγματικότητα.

5.      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Barca, 2009. An Agenda for a Reformed Cohesion Policy: A place-based approach to meeting European Union challenges and expectations.
• Topaloglou L., 2011. Are there causal relationships among border regions, territorial co¬operation and growth in the EU?. EastBordernet Conference, Remaking Borders 20-22 January 2011, Catania, Italy.
• Παπαγαρουφάλη Ε., 2007. Ο θεσμός των Αδελφοποιήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα: Πολιτικές διαχείρισης της 'διαφοράς' και των διαφορών της», Διεθνές Συμπόσιο: Αναθεωρήσεις του Πολιτικού: Ανθρωπολογική και Ιστορική Έρευνα στην Ελληνική Κοινωνία. Μυτιλήνη, 8-11 Νοεμβρίου 2007.
• Cremer R., De Bruin A., Dupuis A., 2001. International Sister-Cities: Bridging the Global-Local Divide. διαθέσιμο στο:http://www.jstor.org/discover/10.2307/3487956?uid=3738128&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4 &sid=56194733343.
• Furmankiewicz, M., 2007. International Co-operation of Polish Municipalities: Directions and effects, Journal of Economic and Social Geography. Vol. 98, Issue 3, pp 349-359. CCRE 2011., White paper for an active European citizenship. CCRE, Poland.