Εναλλακτικές στρατηγικές ανάπτυξης του Τουριστικού προϊόντος στην Ελλάδα

#Γ. Νάστος

Η εργασία με τίτλο «Εναλλακτικές στρατηγικές ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος» έχει ως κύριο στόχο την ανάδειξη των πολλών αναξιοποίητων ακόμη, εναλλακτικών δυνατοτήτων του Ελληνικού τουρισμού και διερευνά την δυνατότητα εφαρμογής εναλλακτικών στρατηγικών που αφορούν την ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος στην Ελλάδα. Αρχικά εξετάζεται η υπάρχουσα κατάσταση του τουρισμού στην χώρα, όπου αναφέρονται ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, επισημαίνοντας τα βασικά προς ανάλυση δεδομένα. Έπειτα μελετάται και αναδεικνύεται η αναγκαιότητα της εφαρμογής εναλλακτικών στρατηγικών και πως αυτές μπορούν να επιτύχουν διεξόδους μεγέθυνσης του τουριστικού προϊόντος, παραθέτοντας ρεαλιστικές στρατηγικές ανάπτυξης.

Βασικός στόχος είναι η ανάδειξη της σημαντικότητας του τουρισμού στην Ελληνική οικονομία, η διαπίστωση της ατελούς εκμετάλλευσης και λειτουργίας του και παράλληλα οι πολύ μεγάλες δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησης, μέσα από δράσεις και πολιτικές οι οποίες θα δημιουργήσουν νέα θεματικά εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα (brand). Επίσης βασικό στόχο αποτελεί και η ανάδειξη της συμπληρωματικότητας των διαφόρων μορφών τουρισμού και πως μπορεί να λειτουργήσει αυτή η συμπληρωματικότητα προς όφελος της μεγέθυνσης και της δημιουργίας υπεραξίας σε όλη την χώρα.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύμφωνα με μελέτη της τράπεζας της Ελλάδος, τα άμεσα έσοδα από τον τουρισμό αποτελούν το 6% του ΑΕΠ και η άμεση συμβολή του εν λόγω τομέα στην απασχόληση ανέρχεται στο 10,8%. Αν συνυπολογιστεί και η έμμεση επίδραση του τουρισμού στην οικονομία της χώρας, η συνολική (άμεση και έμμεση) συμβολή του στο ΑΕΠ φθάνει το 17,2% και στην απασχόληση το 20,9%. Τα έσοδα από τον τουρισμό καλύπτουν το 27% (33 % περίπου είναι η εκτίμηση του ΣΕΤΕ για το 2010) (1), του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου.

Κατά την δεκαετία του 2000 είχαμε μια συνεχή μείωση του μεριδίου του ελληνικού τουρισμού σε σχέση με το σύνολο του παγκόσμιου τουρισμού. Έτσι έχουμε μείωση του μεριδίου κατά 1,8% την περίοδο 2004-2007 από 2% μείωση την περίοδο 2002-2003. Ανάλογη μείωση είχαμε και στα έσοδα του ελληνικού τουρισμού σε σχέση με τα έσοδα του παγκόσμιου τουρισμού, από 2% το έτος 2000 στο 1,8% το 2007. Επιπλέον σύμφωνα με τον Ταξιδιωτικό και Τουριστικό Δείκτη Ανταγωνισμού, που καταρτίζει το World Economic Forum, η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδος στον τομέα των τουριστικών υπηρεσιών έχει υποχωρήσει: το 2009 βρέθηκε στην 24η θέση σε σύνολο 133 χωρών, ενώ βρισκόταν στην 22η θέση το 2008 και το 2007.

Επίσης σημαντική υποχώρηση είχαμε και στον επιμέρους δείκτη της ανταγωνιστικότητας ως προς τις τιμές. Έτσι το 2009 η Ελλάδα βρέθηκε στην 114η θέση, ενώ βρισκόταν στην 103η το 2007. Οι εμπειρικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι η αύξηση του σχετικού κόστους ζωής στην Ελλάδα κατά 1% συνεπάγεται, μακροχρόνια, μείωση του αριθμού των τουριστών κατά 3% περίπου.

Από επεξεργασία των υπαρχόντων στοιχείων διαφαίνεται η σταδιακή αλλαγή στη σύνθεση των τουριστών - πελατών μας. Την τελευταία δεκαετία ο κύριος όγκος των εισπράξεων από την παροχή τουριστικών υπηρεσιών προέρχεται από κατοίκους χωρών-μελών της ΕΕ των 27, με πιο σημαντικές αγορές αυτές της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Ωστόσο το μερίδιό τους μειώνεται συγκριτικά με αυτό των αρχών της δεκαετίας του '00. Συνολικά το 65% περίπου των εισπράξεων για το έτος 2010, αφορούν κατοίκους της ζώνης του ευρώ. Όμως, οι εισπράξεις και από τις χώρες αυτές επιδεικνύουν πτωτική τάση (σχετικά τα όσα αναφέραμε παραπάνω για την επίδραση του πληθωρισμού στην χώρα μας). Από την άλλη πλευρά, καταγράφεται άνοδος των αφίξεων από τις αναδυόμενες οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης ιδίως από τη Ρωσία, από το Ισραήλ για τους γνωστούς γεωπολιτικούς λόγους, αλλά και από την Τουρκία, λόγω της μεγάλης ανάπτυξης και της αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος που παρουσιάζει η γείτονα χώρα.

2. ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΣΟΥΜΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ;

Εναλλακτικές στρατηγικές ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν στην Ελλάδα για τους παρακάτω λόγους :

• Γιατί το ακολουθημένο μοντέλο ανάπτυξης του Ελληνικού τουρισμού εξακολουθεί να στηρίζεται στο ξεπερασμένο δίπτυχο ήλιος - θάλασσα. Ο τουριστικός προορισμός Ελλάδα έχει κουράσει πλέον την διεθνή τουριστική ζήτηση (2). Βασικός στρατηγικός στόχος θα πρέπει να είναι η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, ώστε να προσφέρεται ποικιλία ποιοτικών υπηρεσιών, που θα καλύπτουν το ευρύτερο δυνατό φάσμα της μεταβαλλόμενης παγκόσμιας ζήτησης(3) .
• Γιατί η Ελλάδα έχει αναπτύξει τουριστικό προϊόν μαζικής και σε γενικές γραμμές χαμηλής ποιότητας προσφοράς, που απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, το οποίο έχει ανάγκη να αναβαθμιστεί.
• Γιατί πρέπει να προκαλέσουμε διάχυση της τουριστικής και γενικά της οικονομικής ανάπτυξης σε όλη την χώρα, προωθώντας την περιφερειακή εισοδηματική σύγκληση.
• Γιατί υπάρχουν πολλές κρυμμένες αναξιοποίητες δυνάμεις στην χώρα οι οποίες μπορούν να απογειώσουν το τουριστικό προϊόν, πολλαπλασιάζοντας τα οφέλη.
• Γιατί θα πρέπει να επιδιώκουμε την συνεχή βελτίωση και τον εμπλουτισμό του προϊόντος μας.
• Γιατί μπορεί να τονωθεί η εγχώρια ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και να αυξηθεί η εξαγωγική δυναμική σχετικά άγνωστων στο εξωτερικό, αλλά πολύ ποιοτικών προϊόντων και υπηρεσιών της ελληνικής οικονομίας.
• Γιατί οι ανταγωνιστές μας εφαρμόζουν με επιτυχία εναλλακτικές στρατηγικές ανάπτυξης, κερδίζοντας ολοένα και μεγαλύτερα μερίδια αγοράς και κατά συνέπεια θα σταματήσουμε σε λίγο να είμαστε ανταγωνιστικοί.
• Γιατί έχει εξελιχθεί η ζήτηση στον τουρισμό και υπάρχει μια ολοένα και περισσότερο αναπτυσσόμενη και δυναμική αγορά, η οποία ζητά την κατανάλωση νέων περισσότερο εξειδικευμένων και όσον το δυνατόν περισσότερο εξατομικευμένων τουριστικών πακέτων και προϊόντων, τα οποία προς το παρόν η χώρα δεν παρέχει. Έτσι έχουν προωθηθεί κυρίως στην διεθνή αγορά, εξειδικευμένα - εναλλακτικά τουριστικά πακέτα όπως οικοτουρισμού, θρησκευτικού - πολιτιστικού τουρισμού, διακοπών υγείας -ευεξίας, διακοπών περιπέτειας, οικογενειακού τουρισμού με ιδιαίτερη έμφαση στις δραστηριότητες των παιδιών, διακοπές για ηλικιακές ομάδες όπως για νέους, για ηλικιωμένους κ.λ.π., πακέτα για ειδικές ομάδες πληθυσμού όπως οι ανάπηροι, οι ομοφυλόφιλοι, οι έχοντας ειδικές ανάγκες κ.λ.π.
• Γιατί τέλος θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της εποχικότητας και να υπάρξει ζήτηση σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη περίοδο του έτους, τονώνοντας την απασχόληση.

3. ΤΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ -ΓΕΝΙΚΑ

Ο ελληνικός τουρισμός θα πρέπει να αλλάξει μοντέλο προώθησης και λειτουργίας και να παρθούν κρίσιμες στρατηγικές αποφάσεις οι οποίες θα έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη τουρισμού υψηλής ποιότητας. Η εφαρμογή στρατηγικών αποφάσεων προϋποθέτει μεταξύ άλλων και την προώθηση και εφαρμογή εναλλακτικών στρατηγικών τουριστικής ανάπτυξης. Οι προτεινόμενες εναλλακτικές στρατηγικές θα πρέπει να συμφωνούν, να εξειδικεύουν και να ολοκληρώνουν τους βασικούς στρατηγικούς στόχους του συνολικού σχεδιασμού «Τουρισμός στην Ελλάδα» και να έχουν ορίζοντα δεκαετίας. 

Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του στρατηγικού σχεδιασμού θα δοθεί έμφαση σε συγκεκριμένες δράσεις ανάπτυξης εναλλακτικών προϊόντων, λαμβάνοντας υπόψη και δεδομένα και παραδοχές που υπάρχουν στον αρχικό στρατηγικό σχεδιασμό. Για παράδειγμα σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην διατήρηση των παραδοσιακών μας αγορών (χώρες Ε. Ε.) με ταυτόχρονη προσπάθεια διεύρυνσης του μεριδίου σε χώρες που ξοδεύουν πολλά για τον τουρισμό όπως Ρωσία, Καναδάς, Κίνα, Ιαπωνία κ.λ.π. (βασικός στρατηγικός στόχος). Έτσι θα πρέπει να δημιουργηθούν κατάλληλα εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα που θα απευθύνονται στις ανωτέρω αγορές λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες τους, εκπληρώνοντας και τον ανωτέρω στόχο. Για παράδειγμα, χώρες όπως η Ελβετία, η Γαλλία και η Ιταλία έχουν ανεπτυγμένο εσωτερικό τουρισμό και συγκριτικά μικρή διείσδυση των Tour Operators, ενώ υπάρχει και μεγάλη δημοφιλία των προγραμμάτων εναλλακτικού τουρισμού. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στην δημιουργία και προώθηση των πακέτων στις αγορές αυτές.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γίνει καθορισμός συγκεκριμένων στόχων όσον αφορά το μέγεθος και την ποιότητα του εισερχόμενου τουρισμού και αντίστοιχα άρτια εναρμόνιση του παρεχόμενου προϊόντος με την στρατηγική μάρκετινγκ. Ο στόχος δεν θα πρέπει να είναι απλά μόνο η μεγιστοποίηση του αριθμού των τουριστών αλλά η εύρεση του κατάλληλου μείγματος μεταξύ του πλήθους του εισερχόμενου τουρισμού και των εν δυνάμει εσόδων που αυτοί θα αφήνουν στην χώρα. Επίσης βασικό στόχο θα πρέπει να αποτελέσει και η όσον το δυνατόν μικρότερη επιβάρυνση του πολύ αξιόλογου και ιδιαίτερου, φυσικού περιβάλλοντος μας. Το ζητούμενο δηλαδή είναι η εκ νέου τοποθέτηση του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος στην παγκόσμια αγορά, χρησιμοποιώντας νέες εναλλακτικές στρατηγικές, νέα στόχευση και εντάσσοντας νέα στοιχεία όπως η λογική της αειφορίας.

Χαράζοντας την κατάλληλη στρατηγική η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να εφαρμόσει δράσεις οι οποίες :

• Θα διευκολύνουν και θα αναπτύσσουν την κρουαζιέρα. Με μετριοπαθείς προβλέψεις ο τουρισμός κρουαζιέρας μπορεί να αποφέρει έσοδα 1,5 δις € τον χρόνο, από τα 600 εκατομμύρια που εκτιμάται ότι είναι τα τωρινά έσοδα. Εφικτό στόχο αποτελεί η πρώτη θέση στην Ευρώπη στις επιβιβάσεις (home porting), το οποίο αναλύεται σε μερίδιο > 25% στο σύνολο των Ευρωπαϊκών επιβιβάσεων από περίπου 10 % το 2009.

• Θα αναδείξουν νέους προορισμούς προσελκύοντας επισκέπτες και στην ηπειρωτική και ορεινή Ελλάδα. Αυτό μπορεί να γίνει με την συνέργεια και ανάδειξη τοπικών «δυνατών» σημείων, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένα τουριστικά πακέτα. Τέτοια δυνατά σημεία είναι ο πολιτισμός, η γαστρονομία, η περιήγηση, ο τουρισμός ευεξίας - υγείας και ο τουρισμός περιπέτειας.

• Θα ενθαρρύνουν και θα προωθήσουν την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού. Σύμφωνα με μελέτες ο παγκόσμιος συνεδριακός τουρισμός αναπτύσσεται με ποσοστό της τάξης του 5% ενώ στην Ελλάδα έχουμε ανάπτυξη 2,5%, ξεκινώντας μάλιστα από σχετική στασιμότητα στις αρχές της δεκαετίας. Επομένως όπως φαίνεται υπάρχουν πολύ μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης

• Θα οδηγήσουν στην ενθάρρυνση και προώθηση της αγοράς τουριστικής κατοικίας με στόχο την μόνιμη ή εποχιακή διαμονή εύπορων συνταξιούχων από άλλες χώρες, αλλά και εργαζόμενων ελεύθερων επαγγελματιών, οι οποίοι με την αλματώδη εξέλιξη του διαδικτύου μπορούν να έχουν ως τόπο διαμονής την χώρα μας και να παρέχουν τις υπηρεσίες τους μέσω πληροφοριακών συστημάτων οπουδήποτε στον κόσμο. Σύμφωνα με έρευνες τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Ευρωπαίοι θεωρούν την Ελλάδα ως βασικό υποψήφιο προορισμό δεύτερης κατοικίας.

• Θα διευκολύνουν και θα αναπτύξουν σύγχρονα τουριστικά προϊόντα όπως αυτά των resorts τα οποία παρουσιάζουν μεγάλη άνθηση στο εξωτερικό, αναβαθμίζοντας συνολικά την ποιότητα του τουρισμού των χωρών τους. Για την ανάπτυξη τέτοιων προϊόντων απαιτούνται βασικές τομές στην λειτουργία του κράτους, απλοποιώντας την νομοθεσία και δημιουργώντας σύγχρονα εργαλεία καθορισμού χρήσεων γης στις εκτός των οικισμών περιοχές (ειδικά χωροταξικά σχέδια).

• Θα αναπτύξουν νέους πόλους τουριστικής ανάπτυξης όπως του εκπαιδευτικού τουρισμού με την αναβάθμιση υπαρχόντων ή την δημιουργία νέων πανεπιστημιακών μονάδων διεθνούς εμβέλειας με στόχο την προσέλκυση φοιτητών από όλο τον κόσμο. Ιδιαίτερα μπορούν να αναπτυχθούν και να διδαχθούν γνωστικά αντικείμενα στα οποία η χώρα είναι παγκόσμια γνωστή όπως ναυτιλιακές σπουδές, τουρισμός, κλασικές σπουδές, ρητορική ικανότητα, αρχαίο δράμα, μεσογειακή διατροφή κ.λ.π.

• Η προσδοκώμενη αναβάθμιση - ανάπτυξη του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος με την ενσωμάτωση καινοτόμων - εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων προϋποθέτει και την χάραξη και εφαρμογή μιας αποτελεσματικής ψηφιακής στρατηγικής. Είναι πλέον κοινά αποδεκτό ότι η παροχή τεχνολογικών δυνατοτήτων στους επισκέπτες παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της ζήτησης για τον ελληνικό τουρισμό.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Το Ελληνικό τουριστικό προϊόν χαρακτηρίζεται από πάρα πολλές αναξιοποίητες δυνατότητες και από μεγάλες προοπτικές. Η Ελλάδα είναι ένας πάρα πολύ ανταγωνιστικός, διεθνώς προορισμός και δεν είναι τυχαίο που οι εκτιμήσεις διαφόρων σημαντικών φορέων όπως του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδιών και Τουρισμού (WTTC), προβλέπουν σχεδόν 50% αύξηση των επισκεπτών στα 21 περίπου εκ. για το έτος 2020. Σύμφωνα με μελέτες μόνο η άρση του καμποτάζ στην κρουαζιέρα, καθώς και η δημιουργία υποδομών πρόσδεσης κρουαζιερόπλοιων στα λιμάνια της χώρας, μπορούν να προσθέσουν ένα 4% στο Ελληνικό ΑΕΠ. Επίσης πολύ θετικό στοιχείο για τις προοπτικές του Ελληνικού Τουρισμού, είναι ότι η ανάπτυξη του, αποτελεί πλέον ζήτημα υψηλής ιεράρχησης και προτεραιότητας της πολιτικής ηγεσίας.

Για την πλήρη αξιοποίηση του Ελληνικού Τουρισμού γενικά, αλλά και για τις εναλλακτικές μορφές ειδικότερα, θα πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές και να ακολουθηθούν στρατηγικές οι οποίες θα επιτύχουν τα παρακάτω:

• Την παροχή οράματος μέσω στρατηγικού σχεδιασμού δεκαετίας. Τα ποικίλα κέρδη από την υλοποίηση του οράματος θα πρέπει επαρκώς να εξηγηθούν, να δίνουν προοπτική σε όλους τους stakeholders και shareholders και να λειτουργούν ως κίνητρο για να επιτευχθούν οι τιθέμενοι στόχοι.
• Την αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων στην περιφερειακή διοίκηση και την διατήρηση αποκλειστικά του επιτελικού και συντονιστικού ρόλου στην κεντρική διοίκηση. Είναι απαραίτητο να επιτευχθεί η δομική αλλαγή του μοντέλου λειτουργίας και των διαδικασιών εφαρμογής των πολιτικών της τουριστικής ανάπτυξης σε εθνικό επίπεδο. Έτσι σε κεντρικό επίπεδο θα τίθενται οι στόχοι και οι τουριστικοί τομείς που κάθε γεωγραφική ενότητα σε επίπεδο περιφέρειας έχει τις προοπτικές να αναπτύξει και να ενδυναμώσει. Η υλοποίηση των στόχων και των τομεακών τουριστικών πολιτικών και προγραμμάτων, θα γίνεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμων. Είναι επίσης αναγκαίο να υπάρχει feedback και έλεγχος υλοποίησης των στόχων που θα γίνεται σε εθνικό επίπεδο και θα οδηγεί στις απαραίτητες βελτιώσεις - αλλαγές.
• Την ενεργοποίηση του ιδιωτικού τομέα, με την προσέλκυση επενδύσεων και την άρση των γραφειοκρατικών εμποδίων. Θα πρέπει η χώρα να αποκτήσει ένα φιλικό για επενδύσεις περιβάλλον, με αλλαγή κουλτούρας από την διοίκηση και το πολιτικό προσωπικό. Για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να προωθηθούν απαραίτητα έργα και νομοθετήματα που καθυστερούν επί δεκαετίες και τα οποία όταν ολοκληρωθούν είναι ικανά να αλλάξουν το επιχειρηματικό περιβάλλον όπως κτηματολόγιο, χωροταξικά σχέδια, απλούστευση διαδικασιών αδειοδοτήσεων, άμεση επίλυση δικαστικών διαφορών, σταθερό φορολογικό σύστημα, πώληση κρατικών ακινήτων κ.λ.π..
• Την ενεργοποίηση του τραπεζικού συστήματος, καθώς και κεφαλαίων από προγράμματα είτε Ε.Ε., είτε εθνικά (ΕΣΠΑ, Αναπτυξιακός νόμος, ΠΔΕ κ.λ.π.), προς την δημιουργία υποδομών αναγκαίων για την τουριστική απογείωση της Ελλάδας όπως μαρίνες, γήπεδα γκολφ, συνεδριακά κέντρα, εκσυγχρονισμός αεροδρομίων, μεγάλα θεματικά πάρκα, δημιουργία υποδομών πρόσδεσης κρουαζιερόπλοιων και εκσυγχρονισμός λιμανιών, κ.λ.π.. Στα ανωτέρω είναι απαραίτητη και η συμμετοχή των ιδιωτών, μέσω εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων και παροχή κινήτρων για συμμετοχή σε επενδύσεις. Οι υποψήφιοι επενδυτές θα πρέπει να μπορούν να επιχειρούν σε ένα σταθερό οικονομικό περιβάλλον, με γνωστούς εκ των προτέρων όρους και προϋποθέσεις.
• Την πανελλαδική καταγραφή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των τουριστικών δυνατοτήτων κάθε περιοχής και επικέντρωση στην ανάπτυξη και αξιοποίηση, κάθε αξιοποιήσιμου πόρου, με ένταξη του στο γενικό πλαίσιο τουριστικής ανάπτυξης το οποίο θα γίνεται σε κεντρικό επίπεδο. Για να επιτύχει η πλήρη αξιοποίηση όλων των δυνατών τουριστικών δυνατοτήτων της χώρας, θα πρέπει καταρχήν να γίνει γνωστό τι μπορεί να αξιοποιηθεί και μετά να ενταχθεί στην εθνική στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης.
• Τη μελέτη και παροχή συνδυασμένων τουριστικών προϊόντων και πακέτων με έμφαση στην ελκυστικότητα του παρεχόμενου πακέτου και στην ικανοποίηση του επισκέπτη - πελάτη. Θα πρέπει να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες ποικίλλων τουριστικών συνεργιών τόσο μεταξύ γειτονικών προορισμών όσο και μεταξύ συγγενών θεματικών τουριστικών πακέτων και προϊόντων, όπως π.χ. γαστρονομία και πολιτισμός, τουρισμός κρουαζιέρας και συνεδριακός με τουρισμό ευεξίας κ.λπ.
• Την εφαρμογή επιθετικών στρατηγικών ανάπτυξης. Βασική στρατηγική της χώρας θα πρέπει να αποτελέσει η διατήρηση των μεριδίων στις ώριμες παραδοσιακές αγορές που στηρίζουν την Ελλάδα για δεκαετίες, με την βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και να επιχειρηθεί διείσδυση σε νέες αναπτυσσόμενες και με πολλές προοπτικές αγορές όπως της Ρωσίας, της Τουρκίας, του Ισραήλ, της Κίνας κ.λ.π. Επίσης θα πρέπει να δοθεί έμφαση και στην προώθηση νέων εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων όπως της κρουαζιέρας, του οικοτουρισμού, της γαστρονομίας, της υγείας, του συνεδριακού τουρισμού, του πολιτιστικού και θρησκευτικού τουρισμού κ.λ.π..
• Η εφαρμογή στρατηγικών ανάπτυξης, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη της εκ νέου τοποθέτησης του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος στην διεθνή αγορά, με έμφαση στην ενημέρωση των πολλών εναλλακτικών τουριστικών δυνατοτήτων της χώρας και την προσέλκυση επισκεπτών νέων κατηγοριών από νέους προορισμούς. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό στις διεθνείς αγορές ότι ο Ελληνικός τουρισμός δεν είναι μόνο Ήλιος - Θάλασσα, αλλά έχει και πολλές άλλες σημαντικές δυνατότητες.
• Την δημιουργία επί θητείας, θέσης Γενικού Γραμματέα Τουρισμού με σύμβαση πενταετίας, με αποστολή την εφαρμογή του αποφασιζόμενου στρατηγικού σχεδιασμού και την επίλυση γραφειοκρατικών προβλημάτων. Επίσης απαραίτητη κρίνεται και η στελέχωση επαγγελματικής ομάδας μάρκετινγκ στον εθνικό τουριστικό φορέα, ώστε με το κρίσιμο κομμάτι της προώθησης και τοποθέτησης του τουριστικού προϊόντος να ασχολούνται άτομα με πείρα και ικανότητες.
• Την έμφαση στις νέες τεχνολογίες με την δημιουργία ελκυστικής διαδραστικής ιστοσελίδας, που θα συνδέεται με τις κατά τόπους περιφερειακές ενότητες και θα αναδεικνύει όλα τα παρεχόμενα τουριστικά προϊόντα. Σύμφωνα με έρευνες περίπου το 50% των πακέτων κλείνονται από το διαδίκτυο, οπότε μια δημοφιλής και εύκολη στην χρήση ιστοσελίδα, μπορεί να δημιουργήσει σημαντική υπεραξία.
• Την εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού που ασχολείται με τον τουριστικό κλάδο, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα, αναβαθμίζοντας και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στους επισκέπτες. Η εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού θα δημιουργήσει περισσότερο επαγγελματική κουλτούρα, ακόμα και σε εποχιακούς εργαζόμενους, παρέχοντας υπηρεσίες σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
• Την προσέλκυση περισσότερων εταιριών χαμηλού αεροπορικού κόστους για πιο συχνή σύνδεση με τους τουριστικούς περιορισμούς.

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ηγουμενάκης Νίκος Γ., «Τουριστική Οικονομία», εκδ. Interbooks, 2007. 
• Προβόπουλος Γεώργιος (Διοικητής Τράπεζας της Ελλάδος), «ομιλία στο 9ο συνέδριο του ΣΕΤΕ», Αθήνα (2010).
• ΣΕΤΕ, «Ελληνικός Τουρισμός 2020 - Πρόταση για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο», Αθήνα 2010.
• ΣΕΤΕ, «Πρόταση Σχεδίου Μάρκετινγκ για τον Ελληνικό Τουρισμό», Αθήνα 2004.
• ΣΕΤΕ, «Η πρόκληση της ανταγωνιστικότητας και η ανάγκη επανατοποθέτησης του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος», Αθήνα 2005. ΣΕΤΕ, «Ελληνικός Τουρισμός : Στοιχεία και Αριθμοί», Αθήνα 2011.
• Τράπεζα  της   Ελλάδος,   «Ισοζύγιο  τρεχουσών  συναλλαγών  της   Ελλάδος.   Αιτίες ανισορροπιών και προτάσεις πολιτικής», Αθήνα 2010. 
• GBR Consulting, «Έρευνα ικανοποίησης πελατών ξενοδοχείων Αττικής», Αθήνα 2007. 
• McKinsey&Company «Η Ελλάδα δέκα χρόνια μετά (Προσδιορίζοντας το νέο μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας)», Αθήνα 2011. 
• J.R. Brent Ritchie & Geoffrey I. Crouch, «The Competitive Destination A Sustainable Tourism Perspective»,UK., εκδ. 2η Cabi Publishing., 2005 
• Thomas L. Wheelen & J. David Hunger, «Strategic Management and Business Policy», USA., εκδ. 12η, Pearson 2010.