Αστικοί χώροι πολιτισμικής αναφοράς και εκπαιδευτικά προγράμματα

#Μαρία Α. Δρακάκη

Msc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων, Υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Αν. Σχ. Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ηρακλείου

Οι  χώροι πολιτισμικής αναφοράς αποτελούν το συγκριτικό πλεονέκτημα των πόλεων γιατί συμπυκνώνουν την πολιτιστική ταυτότητα που αυτές  διαμόρφωσαν στο πέρασμα του χρόνου και αναπτύσσουν σήμερα  με τη δυναμική της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας.  Ως χώροι πολιτισμικής αναφοράς νοούνται όχι μονάχα οι αρχαιολογικοί χώροι , τα μουσεία , τα μνημεία αλλά κάθε τόπος που συνδέεται με έργα υψηλής τέχνης αλλά και έργα ταπεινά που έχουν προκύψει από την ανθρώπινη δραστηριότητα με στόχο την ανάπτυξη, την ποιότητα της ζωής. Μοχλός της ανάπτυξης είναι ο πολιτισμός.γι’αυτό και ως προτεραιότητα  θα πρέπει να εντάσσεται στις πολιτικές μιας χώρας. 

Το Υπουργείο Πολιτισμού  το οποίο μάλιστα πρόσφατα διαχωρίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας στην χώρα μας αποτελεί την κεντρική θεσμική δομή για τη διαχείριση  του μεγαλύτερου μέρους  των πολιτιστικών αποθεμάτων της χώρας .Αν αναλογιστεί   κανείς τη διοικητική διάρθρωση του ΥΠΠΟ αλλά και τους  εποπτευόμενους  και επιχορηγούμενους  οργανισμούς  του καθώς και τους βασικούς  πολιτιστικούς τομείς παρέμβασης του κράτους, δηλαδή τα γράμματα, το θέατρο, τον χορό , τον κινηματογράφο, τις εικαστικές τέχνες , τη φωτογραφία , τη μουσική, τον λαϊκό πολιτισμό, τις αρχαιότητες είναι εύκολο  να συνειδητοποιήσει  πόσο μεγάλο εκπαιδευτικό έργο μπορεί να παραχθεί από το ΥΠΠΟ. 

Βασική προϋπόθεση  όμως γι’αυτό να υπάρξει «συνέργεια» όρος που έχει χρησιμοποιήσει ο Ευάγγελος Βενιζέλος στο παρελθόν  για να σηματοδοτήσει  την αναγκαιότητα της  σύγκλισης  των προσπαθειών  των Υπουργείων Παιδείας και  Πολιτισμού, του μεν πρώτου για τη διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής με  έμφαση στην πολιτισμική συνιστώσα και του δεύτερου για τη διαμόρφωση πολιτιστικής πολιτικής με έμφαση στην  εκπαιδευτική συνιστώσα.. 

Το εκπαιδευτικό έργο  του ΥΠΠΟ  μπορεί να συνδέεται  με τις δραστηριότητες των Μουσείων, με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις προγραμματικές συμβάσεις, μπορεί να μεταφράζεται σε εκπαιδευτικά προγράμματα που υιοθετούν  και διεκπεραιώνουν  οι θεσμοί του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων, η οριζόντια ανάγνωση  της πολιτιστικής αποκέντρωσης, αλλά και τα δίκτυα των δημοτικών εικαστικών τεχνών και των δημοτικών κινηματογράφων  που αποτελούν την κάθετη οργάνωση κατά τομείς τέχνης. 

Η προσπάθεια  δεν πρέπει να γίνεται αποσπασματικά  και ευκαιριακά, αλλά προαπαιτεί εξειδικευμένο  ανθρώπινο δυναμικό, συστηματικό σχεδιασμό και λογική ενιαία που θα ενεργοποιεί τόσο τους δημόσιους όσο και τους ιδιωτικούς πολιτισμικούς πυρήνες αναδεικνύοντας  μεν τις τοπικότητες  αλλά και δημιουργώντας ταυτόχρονα διαπολιτισμικές  γέφυρες επικοινωνίας 

Τα μουσεία  με τις συλλογές τους , τα μνημεία , οι αρχαιολογικοί χώροι , οι  χώροι τέχνης  δεν έχουν κώδικα επικοινωνίας εύληπτο για το ευρύ κοινό και δη για το παιδικό κοινό. Ο κινηματογράφος  είναι μια σύνθετη γλώσσα  με σύνθετες αφηγηματικές τεχνικές και κώδικες. Το  βιβλίο  ως καθρέφτης  της ιστορικής μνήμης και της ανθρώπινης συνείδησης  ζητά τον φυσικό του αποδέκτη, τον αναγνώστη. Η σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο καλλιεργείται. Η τέχνη καθώς και οι διαδικασίες που τη γεννούν, τα έργα τέχνης έχουν απόλυτη ανάγκη  την ερμηνευτική πρακτική  ως αποκαλυπτική διαδικασία.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα  είναι το μέσο σύνταξης ενός κώδικα επικοινωνίας που διευκολύνει την επαφή του κοινού με τα πολιτιστικά αγαθά της χώρας. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα  αποτελούν την πιο ολοκληρωμένη μορφή ερμηνείας εφόσον πληρούν κάποιες προϋποθέσεις  τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή τους. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα που είναι δυνατό να απευθύνονται σε διάφορες ηλικιακές ομάδες κοινού, αλλά και άλλες ομάδες., εκτός από τη συνήθη ερμηνευτική διαδικασία, επιδιώκεται να εξασφαλιστεί η ενεργητική  συμμετοχή του επισκέπτη, αλλά και η δυνατότητα προσωπικής επαφής του  με τον χώρο πολιτισμικής αναφοράς με αβίαστο και ευχάριστο τρόπο. Με τα εκπαιδευτικά προγράμματα επιδιώκεται η παροχή ευκαιριών για πολλαπλές αναγνώσεις ενός στοιχείου του χώρου  πολιτισμικής αναφοράς  μέσα από βιωματικές τεχνικές και σύνδεση με τη προϋπάρχουσα γνώση και εμπειρία των επισκεπτών. 

Εκπαιδευτικά προγράμματα  προσφέρονται σήμερα στους περισσότερους χώρους πολιτισμού, όμως παρατηρείται το φαινόμενο  σε κάποιες περιπτώσεις να ατονούν και να μην τηρούν τις απαραίτητες προδιαγραφές που διασφαλίζουν την ποιότητα και τη δυναμική τους σε σχέση  με τις ομάδες –στόχους. Οι αιτίες πολλές , οι αξιολογήσεις ανύπαρκτες συχνά .

Για το σχεδιασμό  εκπαιδευτικών προγραμμάτων  απαιτείται η συνεργασία  πολλών ειδικών, οι οποίοι θα έχουν πρόσβαση  σε πολλαπλές πηγές πληροφόρησης. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για να έχει την επιστημονική φερεγγυότητα και αναγκαία εμβάθυνση , να ενσωματώνει στοιχεία από την καλλιτεχνική δημιουργία και έμπνευση, από την ιστορική έρευνα, από τις επιστήμες, να αφομοιώνει και να αξιοποιεί τις σύγχρονες τάσεις επικοινωνίας και παιδαγωγικής, να κάνει χρήση των νέων τεχνολογιών και να χαρακτηρίζεται από διαπολιτισμική προσέγγιση, είναι απαραίτητο να σχεδιάζεται από διεπιστημονική ομάδα. Η οργανωμένη  εργασία διεπιστημονικών ομάδων  προσφέρει τα πιο ολοκληρωμένα  και επιτυχημένα εκπαιδευτικά προγράμματα σε χώρους πολιτισμικής αναφοράς.

Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων  είναι μια σοβαρή υπόθεση  όσο σοβαρή είναι και η διαμόρφωση του αναλυτικού προγράμματος στην τυπική εκπαίδευση. Και αν αναλογιστεί κανείς  ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα  υπερβαίνουν το αναλυτικό πρόγραμμα και σκεφτεί τη διαπίστωση που επισημαίνει «το ο,τιδήποτε είναι εκτός συμβατικής σχέσης της σχολικής τάξης είναι αποτελεσματικότερο παιδαγωγικά και προσλαμβάνεται κατά τρόπο ταχύτερο και καλύτερο», θα συμπεράνει το εξής απλό:

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα  σε κάθε χώρο πολιτισμικής αναφοράς δεν είναι πολυτέλεια , αλλά απαραίτητη επένδυση για το μέλλον.