Δευτέρα 12 Αυγούστου 2013

Εναλλακτικές μορφές τουρισμού και περιφερειακή ανάπτυξη στη Νησιωτική Ελλάδα: Τάσεις, Προκλήσεις και Προοπτικές

#Καποδίστριας Κώστας
Διευθυντής ΙΕΚ Ζακύνθου, τ. Πρόεδρος Επιμελητηρίου Ζακύνθου
#Τασόπουλος Αναστάσιος
Καθηγητής Τμήματος Οικονομικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης,
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Ομιλία στο 11ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ - 2013 (ERSA - GR) που έγινε στην Πάτρα 14-15 Ιουνίου 2013
Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού στις μέρες μας ορίζονται ως μία επιλογή διακοπών που συνδέεται απόλυτα με τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες κάθε τόπου. 
Γαστρονομικός και Οινικός Τουρισμός.Είναι μια κατηγορία θεματικού τουρισμού που αναδεικνύει τοπικές γαστρονομίες και παραδοσιακούς χώρους εστίασης. Συνδυάζει παράδοση και δημιουργία για την σωστή ανάδειξη του τοπικού πολιτισμού. 
Αγροτουρισμός στα Ελληνικά Νησιά.Είναι συνυφασμένος με την φιλοσοφία της «πράσινης ανάπτυξης». Οι υποδομές είναι ήπιας κλίμακας και συνήθως χρησιμοποιούνται υλικά φιλικά προς το περιβάλλον ενώ προκρίνεται η υλοποίηση επενδύσεων με αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 
Τα νησιά ως Υδάτινη Πολιτεία.Μπορούν να σχεδιαστούν θαλάσσιες διαδρομές και περιηγήσεις. Και να αναδειχθούν θαλάσσιοι δρόμοι της αρχαιότητας και η κατανόηση της έννοιας του ταξιδιού και του εμπορίου προϊόντων στην αρχαιότητα.
Τα οφέλη μίας ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης είναι πολλά, λειτουργούν πολλαπλασιαστικά και κυρίως αφορούν την ενίσχυση της φήμης και δημιουργία μιας ισχυρής τοπικής ταυτότητας, μίας συνεχώς ανατροφοδοτούμενης αναπτυξιακής διαδικασίας που αξιοποιεί με βιώσιμο τρόπο τους φυσικούς πόρους.
Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού στις μέρες μας ορίζονται ως μία επιλογή διακοπών που συνδέεται απόλυτα με τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες κάθε τόπου, τις οποίες προσπαθεί να επικοινωνήσει στον επισκέπτη, που θα μοιραστεί με τους κατοίκους τις εμπειρίες του τοπικού τρόπου ζωής για όσον καιρό επιθυμεί.


Σήμερα, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού έχουν τόσο πολλές διαστάσεις που θα έλεγε κανείς ότι είναι «κομμένες και ραμμένες» στις προσωπικές ανάγκες του καθενός μας. Αποτελούν ένα σύνολο δραστηριοτήτων που αξιοποιούν το φυσικό κάλλος μίας περιοχής λιγότερο γνωστής από τα παραδοσιακά θέρετρα και έχουν στόχο να μυήσουν τον επισκέπτη (περιηγητή) στα μυστικά της κάθε περιοχής που συνιστούν την «τοπική ταυτότητα» όπως η τοπική αρχιτεκτονική, κουλτούρα, τοπικά προϊόντα, γαστρονομία και γενικότερα όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το Φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του κάθε τόπου.
Έτσι ο επισκέπτης, θα γνωρίσει το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, θα μάθει πως παρασκευάζονται τα γλυκά κουταλιού, τα λικέρ και τα προϊόντα από αρωματικά φυτά του γυναικείου Συνεταιρισμού, πως μαγειρεύεται το στοιφάδο , από ποίους αμπελώνες και ποιά η διαδικασία Οινοποίησης του «VERDEA» και του «Αυγουστιάτη», πως υφαίνεται ένα παραδοσιακό υφαντό στον αργαλειό και πως οι τεχνίτες πέτρας κατασκευάζουν τις δημιουργίες τους και ακόμη θα γνωρίσει ποια είναι τα μονοπάτια του απέναντι βουνού και των αιωνόβιων ελαιώνων.

Τα άτομα που επιλέγουν τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, είναι όσοι αναζητούν στις διακοπές τους τα 3 Φ: ΦΥΣΗ - ΦΙΛΙΑ - ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ και επιθυμούν να βιώσουν εμπειρίες τις οποίες θα μεταφέρουν μαζί τους και θα τις εξιστορήσουν επιστρέφοντας στην πατρίδα τους , ενώ τους αφήνει αδιάφορους η άποψη των 3 S: SUN - SEA -SAND, με άλλα λόγια ο μαζικός τουρισμός όπως αυτός έχει εξελιχθεί στις μέρες μας. Είναι επισκέπτες που ταξιδεύουν πολύ, είναι ενημερωμένοι και απαιτητικοί, βλέπουν το ταξίδι σαν εργαλείο ανακάλυψης νέων κόσμων και πολιτισμών, σαν ευκαιρία μάθησης και απόλαυσης ταυτόχρονα. Είναι περισσότερο περιηγητές και λιγότερο τουρίστες.
Άρα, στον σύγχρονο κόσμο η καλοπέραση των ημερών εκτός δουλειάς χωρίζεται σε δύο είδη: από την μία το παγκοσμιοποιημένο σκηνικό των παραθεριστικών θέρετρων και των μεγάλων αλυσίδων όπου το ντεκόρ και οι υπηρεσίες παρουσιάζουν μία κομψότατη ταυτότητα και ομοιογένεια ανεξάρτητα με το που βρίσκονται, και από την άλλη το εναλλακτικό τοπίο του τουρισμού με ταυτότητα, που προσαρμόζεται στο τοπίο, στα ήθη και τα έθιμα της περιοχής που τον αναπτύσσει.

Στην πρώτη εκδοχή ο πελάτης είναι μία απλή μονάδα, το νούμερο ενός δωματίου ενώ στην δεύτερη είναι ο φιλοξενούμενος. Στην πρώτη εκδοχή δεν πρόκειται ποτέ να πιούμε ένα ποτό με τον ιδιοκτήτη του πεντάστερου που στεγάζει τις διακοπές μας, ενώ στην δεύτερη ο ιδιοκτήτης του ξενώνα θα μας δείξει που βρίσκονται τα καλύτερα αρωματικά φυτά στα μονοπάτια της πατρίδας του.

Στο παραπάνω πλαίσιο, τα Νησιά της Ελλάδας αποτελούν προνομιακό τόπο ανάπτυξης επιτυχημένων δραστηριοτήτων εναλλακτικού - θεματικού τουρισμού. Γιατί η γνωριμία με τα Νησιά δεν έχει να κάνει μόνο με τον ζεστό καλοκαιρινό ήλιο και τη δροσερή θάλασσα. Είναι πρώτα από όλα, γνωριμία με τις ρίζες της Ευρώπης αλλά και με την δυναμική σύνθεση της αιώνιας φύσης με τον άνθρωπο.

Τα ιδιαίτερα πολιτιστικά, φυσικά και κλιματολογικά χαρακτηριστικά των νησιών σε συνδυασμό με τη δραστήρια και αυθεντικά φιλόξενη κοινωνία τους, έχουν συμβάλει στην ανάδειξη τους σε ένα πολύ αγαπημένο προορισμό διακοπών. Το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός βουνού και θάλασσας μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο αγροτοτουρισμός, ο φυσιολατρικός, ο πολιτιστικός , ο θρησκευτικός, κ.α. που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών τρόπων γνωριμίας με το νησί.
Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εισήγησης όμως, δεν θεωρείται σκόπιμη η αναφορά σε κάθε μία από τις παραπάνω μορφές εναλλακτικού τουρισμού και των δυνατοτήτων που αυτές προσφέρουν.

Θα επικεντρωθούμε σε εναλλακτικά προϊόντα που συνιστούν προτάσεις ολοκληρωμένων παρεμβάσεων και κατά την άποψή μας αναδεικνύουν την ιδιαίτερη τοπική ταυτότητα των Νησιών.
Γαστρονομικός και Οινικός Τουρισμός
Συνιστά μία κατηγορία θεματικού τουρισμού, τουρισμού δηλαδή με συγκεκριμένο περιεχόμενο και συγκεκριμένο στόχο και ορίζεται ως το ταξίδι εκείνο, που έχει ως βασικό άξονα τη γνωριμία του ταξιδιώτη με ένα ανεκμετάλλευτο για μας ακόμη στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, αυτό της γευστικής, υγιεινής και από τοπικά προϊόντα παραγόμενης τοπικής διατροφής.

Είναι συνεπώς, ο τουρισμός που αναδεικνύει τοπικές γαστρονομίες και παραδοσιακούς χώρους εστίασης, διασώζει παραδοσιακές γεύσεις, δημιουργεί κίνητρα σε επαγγελματίες ώστε να συνδυάσουν παράδοση και δημιουργία και να αναδείξουν μία ακόμη πτυχή του τοπικού πολιτισμού μας. Είναι ευρέως αποδεκτό, ότι μετά από μία περίοδο ιδιότυπης παντοδυναμίας της ομοιομορφίας, άρχισε εκ νέου η άνοδος προτίμησης στα τοπικώς παραγόμενα προϊόντα με ταυτότητα και στην παραδοσιακή γαστρονομία.

Η τάση αυτή σήμερα εκφράζεται σε παγκόσμιο επίπεδο οργανωμένα τόσο μέσα από καταναλωτικά κινήματα, όπως το Slow Food (έξυπνος τίτλος που δηλώνει αντιδιαστολή με τα fast foods) , όσο και μέσω εργαλείων τοπικής ανάπτυξης όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γαστρονομικής Κληρονομιάς (European Culinary Heritage Network) και αξιόλογων προσπαθειών σε εθνικό επίπεδο όπως από την Ελληνική Ακαδημία Γεύσεων, την Ελληνική Λέσχη Γαστρονομίας και την πρωτοβουλία «Κέρασμα».

Οι ακαδημαϊκοί που μελετούν τις εξελίξεις στην τουριστική αγορά, συμφωνούν ότι μία από τις κυρίαρχες τάσεις στην ανάπτυξη του τουρισμού είναι η ένταξη της οινο-γαστρονομίας στο τουριστικό προϊόν, καθώς σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, το 44% των τουριστών θεωρεί τις τοπικές γαστρονομικές συνήθειες ως ένα από τα κυρίαρχα κριτήρια επιλογής του προορισμού που θα επισκεφτεί.

Όλες οι ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης έχτισαν την ανάπτυξη τους πάνω στην προώθηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς: οι Ιταλοί και οι Γάλλοι έχτισαν μία ολόκληρη οικονομία πάνω στην παρμεζάνα και το καμαμπέρ όταν εμείς δεν είχαμε
καν σκεφτεί να κατοχυρώσουμε την ελληνική φέτα ως προϊόν με ονομασία προέλευσης.

Συνεπώς, η ενσωμάτωση της τοπικής γαστρονομίας και των πολιτιστικών στοιχείων στο τουριστικό προϊόν, ενισχύει την διαφοροποίηση και την αναγνωρισιμότητα και μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για ένα νέου τύπου ολοκληρωμένο σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο.

Με βάση τα παραπάνω, οι αρμόδιοι για θέματα αναπτυξιακής πολιτικής δημόσιοι φορείς θα μπορούσαν, σε συνεργασία με την ιδιωτική πρωτοβουλία και τον τοπικό πληθυσμό, να προωθήσουν τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων για την ανάπτυξη και ανάδειξη του συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος. Ειδικότερα, προτείνεται η δημιουργία οινογαστρονομικών διαδρομών που θα περιλαμβάνουν όλα τα σημεία γαστρονομικού και οινολογικού ενδιαφέροντος, όπως παραδοσιακά εργαστήρια τοπικών εδεσμάτων και προϊόντων, γυναικείους και κλαδικούς συνεταιρισμούς, χώρους παραγωγής και μεταποίησης τοπικών πρώτων υλών, επισκέψιμα οινοποιεία, παραδοσιακές ταβέρνες και καφενεία, αγροτουριστικά καταλύματα, καταστήματα τοπικών επώνυμων προϊόντων κτλ.

Η επιλογή των σημείων θα γίνει βάσει προδιαγραφών και ποιοτικών κριτηρίων με την δημιουργία των Τοπικών Συμφώνων Ποιότητας ώστε να διασφαλιστεί η συνολική ποιότητα της ενέργειας και τα σημεία αυτά να λειτουργήσουν ως πρεσβευτές του νησιού στην εγχώρια και ξένη τουριστική αγορά. Οι γαστρονομικές αυτές διαδρομές, δεν θα λειτουργούν μονοδιάστατα αλλά θα ενσωματώνουν όλα τα σημεία περιβαλλοντικού, ιστορικού, πολιτισμικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, όπως αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους, περιοχές φυσικού κάλλους, πολιτιστικές εκδηλώσεις, χώρους τέχνης και λαογραφίας κτλ.
Συνεπώς, οι διαδρομές θα αποτελέσουν τη βάση για μία ολοκληρωμένη τουριστική πρόταση, ώστε τόσο ο εγχώριος όσο και ο ξένος επισκέπτης να έρθει σε επαφή με την ιστορική εξέλιξη όλων των εκφάνσεων του γαστρονομικού πολιτισμού των νησιών μας.

Ήδη, πολύ αξιόλογη προσπάθεια έχει καταγραφεί από το Δίκτυο Οινοποιών του Νομού Ηρακλείου, το οποίο δημιουργήθηκε το 2006 και χρηματοδοτήθηκε από την Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader+. Σχεδόν το σύνολο των επισκέψιμων οινοποιείων του νομού Ηρακλείου (19 οινοποιοί), μετέχουν σε αυτή την προσπάθεια κοινής προβολής και ενιαίας οινικής ταυτότητας απολαμβάνοντας τα οφέλη της συνέργιας και επιτυγχάνοντας οικονομίες κλίμακας.

Έχουν σχεδιαστεί και εκδοθεί οινικές διαδρομές και ειδικοί χάρτες που διατρέχουν ποικιλοτρόπως το νομό, συνδυάζοντας τα επισκέψιμα οινοποιία με αξιοθέατα της ενδοχώρας. Το συγκεκριμένο εγχείρημα έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον τοπικού και πανελλήνιου εξειδικευμένου τύπου, ενώ παρουσιάστηκε ως καλή πρακτική σε διεθνές συνέδριο τουρισμού στο Dubai. Συνεπώς, υπάρχει μία πολύ σημαντική βάση και εμπειρία, που οφείλουμε όλοι να αξιοποιήσουμε.


Αγροτουρισμός στα Ελληνικά Νησιά

Ιστορικά, η έννοια του αγροτουρισμού ξεκινά κάπου τον 19ο αιώνα με τις ρομαντικές βόλτες αστών στην εξοχή με τα βαγόνια των πρώτων ατμοκίνητων σιδηροδρόμων της εποχής. Ως συγκροτημένη και εναλλακτική μορφή τουρισμού όμως ο αγροτουρισμός είναι μία αμερικάνικη εφεύρεση της δεκαετία του 60, τότε που για πρώτη φορά εμφανίζεται η έννοια του τουρισμού φάρμας ή ράντζου. Στην χώρα μας η αρχή θα γίνει το 1984 με την ίδρυση των πρώτων γυναικείων αγροτουριστικών συνεταιρισμών.

Ο αγροτουρισμός στις μέρες μας ορίζεται ως μία εναλλακτική μορφή τουρισμού, η οποία αναπτύσσεται σε περιοχές που δεν έχουν ακόμη κορεστεί από την τουριστική ανάπτυξη. Είναι μία επιλογή διακοπών που συνδέεται απόλυτα με τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες κάθε τόπου.

Ο αγροτουρισμός χωρίζεται σε δύο κατηγορίες στην πρώτη ανήκει ο αμιγής αγροτουρισμός όπου ο φιλοξενούμενος ψυχαγωγείται και χαλαρώνει με δραστηριότητες που η πόλη του απαγορεύει όπως το κυνήγι, το ψάρεμα, η ορειβασία και η πεζοπορία και ταυτόχρονα ασχολείται με αγροτικές εργασίες καθώς το αγρόκτημα του δίνει την ευκαιρία να συμμετάσχει στην περιποίηση των ζώων, στον τρύγο, στην τυροκομία, στο θερισμό, στο άρμεγμα, ή στη μελισσοκομία.
Η δεύτερη κατηγορία είναι ο σύνθετος αγροτουρισμός κατά τον οποίο οι επισκέπτες πέρα από τις παραπάνω δραστηριότητες τις οποίες περιστασιακά μπορούν να αναπτύξουν, ικανοποιούν κάποιες προσωπικές πιο εξειδικευμένες ανάγκες όποτε μιλάμε για θρησκευτικό τουρισμό, τουρισμό υγείας, πολιτισμού ή φυσιολατρίας. Ο αγροτουρισμός ευνοεί την αποκέντρωση και δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, δίνοντας ζωή σε περιοχές που αντιμετωπίζουν πληθυσμιακή μείωση και δημογραφική γήρανση. Και το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι η δημιουργία αυτών των θέσεων έρχεται κυρίως να στηρίξει τις πιο ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, των νέων και των γυναικών.

Σε έναν κόσμο όπου τα παιδιά πιστεύουν ότι τα αβγά και τα μήλα παράγονται στο σούπερ μάρκετ, ο αγροτουρισμός μπορεί να μετατραπεί σε μεγάλο μάθημα ζωής. Κοντά στην φύση το παιδί μαθαίνει πως παράγονται τα προϊόντα, συμμετέχει στην διαδικασία μαθαίνει τις διαφορετικές ποικιλίες, δοκιμάζει και μέσα από τις φυσικές δραστηριότητες ξεφεύγει από το μονόδρομο της ψυχαγωγίας μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή.

Τέλος ο αγροτουρισμός είναι πολιτικά ορθός και απόλυτα συνυφασμένος με την φιλοσοφία της «πράσινης ανάπτυξης», ενώ δίνει την δική του απάντηση σε όλους τους ευαισθητοποιημένους πολίτες που ανησυχούν για το μέλλον του πλανήτη. Οι υποδομές είναι ήπιας κλίμακας και συνήθως χρησιμοποιούνται υλικά φιλικά προς το περιβάλλον ενώ προκρίνεται η υλοποίηση επενδύσεων με αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η αρχιτεκτονική των ξενώνων πρέπει να εναρμονίζεται κατά το δυνατό με το φυσικό περιβάλλον και να μην το υποβαθμίζει, ενώ η ένταση επισκεψιμότητας και διαμονής να είναι αντίστοιχη της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, ώστε να μην λειτουργεί ανταγωνιστικά προς τους φυσικούς πόρους και να μην υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής του τοπικού πληθυσμού.
Και βέβαια αγροτουρισμός δεν σημαίνει ασκητική ζωή. Οι ξενώνες περά από όλες τις ανέσεις και τη μοναδική αισθητική τους προσφέρουν και το εξής σημαντικό: την ποιότητα ζωής που φέρνουν στο τραπέζι τα βιολογικά, τοπικά προϊόντα και τα πιάτα που φτιάχνονται από τα χέρια της νοικοκυράς.


Τα νησιά ως Υδάτινη Πολιτεία
Μία τρίτη ενδιαφέρουσα θεματική, αφορά στην έννοια της «Υδάτινης Πολιτείας» και θα καταλάβετε αμέσως παρακάτω τι σηματοδοτεί ο όρος αυτός. Οι παράκτιες περιοχές από την αρχαιότητα προσέλκυαν τον άνθρωπο καθώς αποτελούσαν αφενός επίκεντρο τροφό-συλλεκτικών δραστηριοτήτων μέσω της αλιείας και αφετέρου το κύριο μέσο μετακίνησης ανθρώπων και εμπορευμάτων, διευρύνοντας στο άπειρο τους ορίζοντες των περιοχών που είχαν την τύχει να τις περιβάλλει. Η θαλάσσια περιήγηση δεν αποτελεί φαινόμενο της σύγχρονης εποχής. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο, ότι από την αρχαιότητα υπήρχαν πλοία τα οποία χρησιμοποιούνταν για ψυχαγωγικούς λόγους. Το πιο γνωστό ήταν το περίφημο «Συρακουσία» που διέθετε 30 πολυτελή δωμάτια, ναό της Αφροδίτης, βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο και κήπο, ενώ λίγο αργότερα, οι Ρωμαίοι πολίτες επισκέπτονταν ομαδικά αρχαίες ελληνικές πόλεις με ειδικά ναυλωμένα πλοία για να παρακολουθήσουν διάφορα θεάματα ή θρησκευτικές εορτές.

Στις μέρες μας, είναι σαφές ότι υπάρχει μεγάλη αύξηση των δραστηριοτήτων θαλάσσιου και υποθαλάσσιου τουρισμού. Για παράδειγμα, τα σύγχρονα κρουαζιερόπλοια έχουν μετατραπεί σε πλωτά θέρετρα με διευρυμένες υπηρεσίες αναψυχής όπως spa, γήπεδα golf, αίθουσες τέχνης, θέατρα, επιχειρηματικά κέντρα μέχρι και buhgee jumping! Η κρουαζιέρα της πολυθρόνας και το κρουαζιερόπλοιο -πλωτός οίκος ευγηρίας των προηγούμενων δεκαετιών, μετεξελίσσεται πλέον σε «κρουαζιέρα δράσης» και χώρο πολυδύναμης δραστηριότητας. Η μέση ηλικία των επιβατών, έχει μειωθεί στα 48 έτη με το 34% να είναι μεταξύ 35-54 ετών και μόνο έναν στους 4 να είναι πλέον συνταξιούχος.

Περιοχές με ένα υγιές θαλάσσιο περιβάλλον όπως τα Ελληνικά Νησιά, διαθέτουν μακροπρόθεσμα τεράστιες δυνατότητες για οικονομική ανάπτυξη, σε περίπτωση που επιλέξουν να το αξιοποιήσουν και να επενδύσουν σε αυτό. Με πρόβλεψη ανάπτυξης 3% ετησίως για την περίοδο 2005-2009 και μεγαλύτερους επιμέρους ρυθμούς όπως 5% για τα σκάφη αναψυχής και διψήφιους ρυθμούς για τις κρουαζιέρες αναψυχής, ο ακμάζων θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός έχει ήδη αποδείξει τις δυνατότητές του για την δημιουργία εισοδημάτων και θέσεων απασχόλησης.

Προκειμένου όμως να ευδοκιμήσει αυτού του είδους ο τουρισμός, απαιτεί «καθαρό πιστοποιητικό υγείας» ενώ οι ανταγωνιστικές και ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενες χρήσεις των θαλασσών και των ακτών, έχουν αναδείξει την ανάγκη για θαλάσσια χωροταξία και μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στην διαχείριση των θαλάσσιων πόρων και ακτών, σύμφωνες με την Πράσινη Βίβλο για την μελλοντική θαλάσσια πολιτική της Ένωσης.

Ο πλούτος, η ποικιλία, τα ατελείωτα χιλιόμετρα των ακτών, οι προστατευμένες περιοχές, οι μοναδικές κλιματολογικές συνθήκες, τα υψηλά ποσοστά ηλιοφάνειας και το ενδιαφέρον και εναλλασσόμενο τοπίο, καθιστούν τα Νησιά ιδανικό προορισμό για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων θαλάσσιου και υποθαλάσσιου τουρισμού. Τα πλεονεκτήματα αυτά, ενισχύονται τόσο από τη ναυτική παράδοση, όσο και από τις ευνοϊκές για θαλάσσιους πλόες ειδικές συνθήκες: η θάλασσά μας θεωρείται ασφαλής από τη σκοπιά των ναυτικών κινδύνων, οι αποστάσεις μεταξύ των ακτών είναι μικρές, υπάρχουν πολλοί φάροι και σημεία αναφοράς, η ομίχλη είναι σπάνιο φαινόμενο, η ορατότητα είναι συνήθως εξαιρετική, ενώ εξίσου ευνοϊκές είναι και οι συνθήκες, που σχετίζονται με την ένταση των ανέμων και τις θερμοκρασίες περιβάλλοντος και θάλασσας.

Στο παραπάνω πλαίσιο, η συγκεκριμένη πρόταση και η έννοια της Υδάτινης πολιτείας αφορά την προσέγγιση του θαλάσσιου χώρου ως μιας αυτόνομης ενότητας, ώστε να αποτελέσει ολοκληρωμένη τουριστική πρόταση. Κατά συνέπεια, μπορούν να σχεδιαστούν θαλάσσιες διαδρομές και περιηγήσεις με καΐκια που να μεταφέρουν τους περιηγητές από ένα σημείο του νησιού στο άλλο, με στόχο την ανάδειξη της έννοιας της θαλάσσιας μεταφοράς που η ταχύτητα και οι εξελίξεις, μας έχουν κάνει να χάσουμε την αίσθηση που σήμαιναν αυτές οι δραστηριότητες έστω και πενήντα χρόνια νωρίτερα. Παράλληλα, μπορούν να αναδειχθούν οι θαλάσσιοι δρόμοι της αρχαιότητας και η κατανόηση της έννοιας του ταξιδιού και του εμπορίου προϊόντων στην αρχαιότητα. Αντίστοιχα, η ιδιαίτερη καθαρότητα των Ελληνικών θαλασσών και ο τεράστιος πλούτος του βυθού, μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για όσους αναζητούν τη μαγεία της υποβρύχιας εξερεύνησης σε οριοθετημένα καταδυτικά πάρκα.

Ο Ρόλος των ΜΜΕ του Τουρισμού, στην Οικονομία και στην Απασχόληση
Δεδομένης της σημασίας των ΜΜΕ στην συνολική απασχόληση και στην δημιουργία θέσεων εργασίας ιδιαίτερα για τις περιφερειακές οικονομίες της
Ευρωπαϊκής. Ένωσης οι οικονομικές επιδόσεις και οι δυναμικές ανάπτυξης των ΜΜΕ έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην μακροχρόνια μεγέθυνση των αντίστοιχων χωρών και της Ε.Ε. συνολικά. Επιδιώκεται λοιπόν η υποστήριξη της παραγωγικότητας και την προώθηση της ανταγωνιστικότητας ώστε να διασφαλιστεί μακρόχρονα η οικονομική ανάπτυξη και η περιφερειακή συνοχή.

Προϋπόθεση για την βελτίωση της ανταγωνιστικής ικανότητας αποτελεί η τεχνολογική αναβάθμιση των περιφερειακών ΜΜΕ που αντιμετωπίζουν διαρθρωτικά προβλήματα και υστερούν σε ρυθμούς ανάπτυξης, όπως αυτές εντοπίζονται κυρίως στην Ελλάδα. Προκειμένου οι περιφερειακές οικονομίες της Ε.Ε. - Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία και Πορτογαλία- να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά, τόσο την υψηλή ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών των ανεπτυγμένων παραγωγών της Ευρώπης, όσο και το χαμηλό κόστος διεθνών παραγωγών, πρέπει άμεσα να προσαρμοστούν στα νέα τεχνολογικά δεδομένα παραγωγής και δεξιοτήτων. Οι τουριστικές επιχειρήσεις και περιφέρειες που έχουν την ικανότητα να αυξήσουν την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητά τους με την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, καινοτομιών και ανάπτυξη νέων προϊόντων, έχουν και την δυνατότητα να αναδειχθούν 'κερδισμένες' στις παγκόσμιες αγορές.

Με άλλα λόγια, η ανταγωνιστικότητα είναι συνάρτηση του τεχνολογικού επιπέδου παραγωγής. Ανταγωνιστικά είναι σήμερα τα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, ενώ ο παράγοντας του χαμηλού εργατικού κόστους δεν αποτελεί πλέον ανταγωνιστικό πλεονέκτημα - ούτε καν και για τις παραδοσιακές (έντασης εργασίας) μεταποιητικές δραστηριότητες που ιστορικά έχουν βασιστεί στην απασχόληση φθηνά αμειβόμενου εργατικού δυναμικού. Η απελευθέρωση των αγορών που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση δεν αφήνει περιθώρια στις ανεπτυγμένες χώρες να ανταγωνιστούν τα χαμηλά εργατικά κόστη χωρών όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ανατολική Ευρώπη. Η ανταγωνιστικότητα των οικονομιών κρίνεται πλέον σε χαρακτηριστικά που αφορούν την ποιότητα, την πρωτοτυπία του σχεδίου και την καινοτομικότητα των προϊόντων.

Τα χαρακτηριστικά αυτά παραπέμπουν στην ικανότητα εντοπισμού, υιοθέτησης, απορρόφησης και διάχυσης της νέας παραγωγικής τεχνολογικής γνώσης που εξελίσσεται διεθνώς. Η ικανότητα αυτή αντανακλάται στις επενδύσεις μιας επιχείρησης σε τεχνολογία, στο είδος της τεχνολογίας που υιοθετεί και στην
καινοτομική δυνατότητα που αναπτύσσει (ως προς παραγωγικές διαδικασίες ή νέα προϊόντα). Συγχρόνως, η βελτίωση του ανταγωνιστικού επιπέδου των επιχειρήσεων μέσα από την τεχνολογική τους αναβάθμιση, έχει άμεση επίπτωση τόσο στην συνολική απασχόληση, όσο και στη διάρθρωσή της.

Περιττό να διευκρινίσουμε ότι οι προτάσεις ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε ένα νησί που προσφέρει απλόχερα δυνατότητες δεν εξαντλούνται στο πλαίσιο μίας εισήγησης που επικεντρώνεται στην ανάδειξη 3 μορφών θεματικού τουρισμού. Υπάρχουν και άλλες μορφές με μεγάλο ενδιαφέρον όπως ο τουρισμός υγείας αλλά και ο κοινωνικός τουρισμός ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων. Αυτό που αξίζει όμως να τονιστεί είναι ότι οι προτάσεις που παρουσιάστηκαν, έχουν ένα πολύ βασικό κοινό χαρακτηριστικό: αποτελούν ολοκληρωμένα τουριστικά προϊόντα που μπορούν πολύ εύκολα να συνδυαστούν και να ενσωματώσουν πολλά είδη θεματικού τουρισμού. Για παράδειγμα, ο οινογαστρονομικός τουρισμός ήδη εμπεριέχει στοιχεία αγροτουρισμού, πολιτιστικού και ιστορικού τουρισμού και συνδυάζεται θαυμάσια με περιπατητικό, φυσιολατρικό και ορειβατικό αλλά ακόμα και με θρησκευτικό ή αθλητικό.

Αντίστοιχα, οι θαλάσσιες περιηγήσεις και οι δρόμοι του νερού εμπεριέχουν στοιχεία ιστορικού, πολιτιστικού και αθλητικού τουρισμού ενώ συνδυάζονται κάλλιστα με Ενεργειακούς Δρόμους που διαπραγματεύονται παραδοσιακές και εναλλακτικές μορφές ενέργειας ή με Δρόμους Παράδοσης και τοπικής τεχνογνωσίας σχετικών παραδοσιακών επαγγελμάτων και φυσικά με τον οινογαστρονομικό τουρισμό όπως αυτός αναλύθηκε προηγουμένως. Μία ολοκληρωμένη προσέγγιση τουριστικής ανάπτυξης, προϋποθέτει βέβαια τις αντίστοιχες υποδομές και υπηρεσίες αλλά επίσης προϋποθέτει κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις, που γνώμονας τους δεν θα είναι μόνο το κέρδος αλλά η παροχή ανταγωνιστικών υπηρεσιών και η ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής του τόπου που δραστηριοποιούνται.

Τα οφέλη μίας τέτοιας αναπτυξιακής επιλογής είναι ποικίλα ενώ παράλληλα λειτουργούν πολλαπλασιαστικά και κυρίως αφορούν την ενίσχυση της φήμης και δημιουργία μιας ισχυρής τοπικής ταυτότητας, μίας συνεχώς ανατροφοδοτούμενης αναπτυξιακής διαδικασίας που αξιοποιεί με βιώσιμο τρόπο τους φυσικούς πόρους, αλλά και εν κατακλείδι, την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων
πληθυσμιακής μείωσης και δημογραφικής γήρανσης που αντιμετωπίζει η ύπαιθρος στις μέρες μας, με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις.

Αξιοσημείωτο είναι δε ότι οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού δεν επηρεάζονται εύκολα από τις κρίσεις και τα σκαμπανεβάσματα της αγοράς. Οι ρυθμοί ανάπτυξης του θεματικού τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ανοδικοί και σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ του 2006 που είναι διαθέσιμα, φαίνεται ότι ο θεματικός τουρισμός μεταξύ 2006 και 2005 παρουσίασε αύξηση διανυκτερεύσεων κατά 487%.

Για να μην κλείσουμε, αυτή την ενότητα όμως με αριθμούς, θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σε έναν στίχο του Οδυσσέα Ελύτη:
«Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι και ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις» Η Ζάκυνθος είναι από τα πολλά Ελληνικά νησιά που διαθέτουν όλα αυτά τα υλικά από μόνα τους... είναι λοιπόν στο χέρι μας να τα ξαναφτιάξουμε.



Πρακτικές αντιμετώπισης των σύγχρονων μορφών μαζικού τουρισμού

Το τουριστικό προϊόν και η οικονομία της Ζακύνθου βασικά εξαρτάται από πολυεθνικές εταιρείες μαζικού τουρισμού, που ενδιαφέρονται για παροχή φτηνών υπηρεσιών, κατά κύριο λόγο σε άγγλους πελάτες με χαμηλό εισόδημα και ταυτόχρονα για υψηλά κέρδη σε βάρος των ντόπιων μικρομεσαίων ιδιοκτητών.
Η περίπτωση του τουρισμού της Ζακύνθου εντάσσεται και αυτή στα προβλήματα που φέρνει η παγκοσμιοποίηση, όπου τα μεγάλα ταξιδιωτικά πρακτορεία καθορίζουν σχεδόν αποκλειστικά τους τουριστικούς προορισμούς και προσδιορίζουν τη μορφή και την ένταση της συγκέντρωσης και της διάχυσης της ανάπτυξης

Εκτός όμως από το φαινόμενο των tour operators πρέπει να αναφερθεί ο έντονος ανταγωνισμός των μεγάλων συγκροτημάτων και επιχειρήσεων με τους ντόπιους μικρομεσαίους στο επίπεδο εξυπηρέτησης - φιλοξενίας των πελατών τους. Η εμφάνιση των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων τύπου "all inclusive" ήδη απειλεί προοιωνίζοντας ακόμη πιο δυσοίωνες εξελίξεις στην ευρύτερη αγορά του νησιού, όχι μόνο λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού, αλλά και λόγω της πάγιας πολιτικής τους να επιλέγουν μαζική εισαγωγή προϊόντων έξω από την ντόπια αγορά, αλλά και να χρησιμοποιούν αρκετούς μη ντόπιους εργαζόμενους, ιδιαίτερα σε στελεχιακό επίπεδο. Εκτός όμως από το πρόβλημα της ροής των πόρων έξω από την τοπική αγορά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συνήθως υπάρχουν και σοβαρές περιβαλλοντικές συνέπειες από τη λειτουργία των μεγάλων συγκροτημάτων.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η Ζάκυνθος είναι κορεσμένη τουριστικά και ότι δεν πάει άλλο. Αυτά είναι παραμύθια του ανταγωνισμού. Η ουσία είναι ότι οι κορεσμένες είναι πια έμπειρες και καταρτισμένες περιοχές και έχουν πλέον κατακτήσει τουριστική αναγνωσιμότητα, με μια τεχνογνωσία τέτοια, που τους δίνει την δυνατότητα μετάβασης σε θεματικές μορφές τουρισμού. Πρέπει όμως να ξεπεράσουμε ή να εμπλουτίσουμε το πλαίσιο «σεξ, ήλιο και θάλασσα» και απαιτείται σημαντική προσπάθεια, επανασχεδιασμός και ιδιωτική μικρομεσαία πρωτοβουλία.

Είναι ξεκάθαρο ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις μπορούν πράγματι να αποτελέσουν την ελπίδα για την βιωσιμότητα των κοινωνιών και λειτουργώντας στον αντίποδα της παγκοσμιοποίησης, μπορούν να δημιουργήσουν δικές τους δομές και να αντεπιτεθούν με τα όπλα των άλλων.
Πρέπει όμως να γίνουν κάποιες ενέργειες που θα πρέπει να ξεκινήσουν οι μικρομεσαίοι του τουρισμού απέναντι στην αγορά του all inclusive. Και εδώ μπαίνει η λογική του δικτύου τοπικής, μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας το περιβόητο clustering!

Ο τουρισμός ως τομέας διαθέτει πολλές συμπληρωματικές επιχειρήσεις. Ενοικιαζόμενα ή ξενοδοχεία, εστιατόρια, ταβέρνες, μπαρ, κ.λ.π. Προφανώς, ήλθε το πλήρωμα του χρόνου οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες να αρχίσουν να συνεργάζονται μεταξύ τους, βοηθώντας ο ένας τον άλλο μέσα από μια επιχειρηματική σχέση συμπληρωματικότητας. Π.χ οι επιχειρηματίες εστίασης και λοιπών καταστημάτων διασκέδασης θα πρέπει να συμμετέχουν σε μια οργανωμένη υποδοχή και φιλοξενία επισκεπτών από κοινού με μικρομεσαίους ξενοδόχους και ιδιοκτήτες ενοικιαζομένων, έχοντας διασφαλίσει χαμηλές τιμές με ποιοτικά τοπικά Ζακυνθινά προϊόντα.

Θα πρέπει ως δίκτυο να διερευνήσουν τη δυνατότητα μείωσης του κόστους μέσα από ομαδικές αγορές αλλά και να εξετασθεί η δυνατότητα μέσα από το δίκτυο αυτό το επιχειρηματικό να μειωθούν έξοδα ,όπως προσωπικού και συντήρησης..
Για παράδειγμα: Η υπηρεσία καθαρισμού θα έχει εργοδότη το επιχειρηματικό δίκτυο και όχι έναν μεμονωμένο ιδιοκτήτη, με αποτέλεσμα και ο εργαζόμενος να έχει πλήρη απασχόληση και το μέλος του δικτύου χαμηλότερο κόστος με τη μορφή εισφοράς .

Άλλο παράδειγμα, που αφορά στα έξοδα συντήρησης ,είναι τα καθαριστήρια είναι προφανές ότι οι τιμές που θα έχει ένα επιχειρηματικό δίκτυο θα είναι μειωμένες σε σχέση με το αν ήταν κάποιος μόνος του.
Το μεγαλύτερο πάντως όφελος θα είναι η απεξάρτησή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων από τους tour operators,τα all inclusive και η επιβίωση της ίδιας της αγοράς από την καταστροφική είσοδο στο νησί των μεγάλων συγκροτημάτων.
Αντιμετωπίζουμε λοιπόν το all inclusive με αντίστοιχη μεθοδολογία καλύτερης ποιότητας. Ενώνουμε συμπληρωματικές επιχειρήσεις και απαντάμε με all quality in
Παρά τα αρνητικά που συσσώρευσε στον τόπο ο μαζικός τουρισμός, θεωρούμε ότι η αποκτηθείσα τεχνογνωσία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και θα βοηθήσει στην προτεινόμενη δικτύωση ώστε μέσα από τη ποιότητα να κάνουμε τη διαφορά προβάλλοντας επιτέλους σωστά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της πατρίδας μας.
Και τελειώνοντας να μπω και στο.... δια ταύτα του θέματος, προτείνοντας τα Επιμελητήρια, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και την τοπική αυτοδιοίκηση σαν τους φορείς που μπορούν να βοηθήσουν στην δημιουργία των επιχειρηματικών προαναφερόμενων δικτύων συνεργασίας εφόσον καταφέρουν να βρουν τον τρόπο συνεργασίας.

Και να θυμίσω ότι στο All Inclusive απαντάμε με All Quality In.

*Ευχαριστούμε τον Διευθυντή της ομάδας Leader Ζακύνθου κον Κούτση Μαρίνο καθώς και τον κον Μακρή Ηλία MSc Βιώσιμη Ανάπτυξη , για την σημαντική τους βοήθεια.


1 σχόλιο :

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.