Βερολίνο: Μαθήματα από ένα δημοψήφισμα

Δημοσιεύθηκε στο blog Κοίτα τον ουρανό , στις 7.4.14 

Ανταπόκριση από το Βερολίνο: Κonstantin Schlaucher

Ένα φθινοπωρινό -μα ηλιόλουστο- κυριακάτικο πρωινό στο Βερολίνο αποφάσισα να γνωρίσω, κάνοντας μια βόλτα με μια καλή μου φίλη, την καινούργια μου γειτονιά.

“Θα πάμε να σου δείξω το Tempelhofer Feld, θα ξετρελαθείς” μου είπε και ανηφορίσαμε την Hermannstrasse. Η αλήθεια είναι ότι και μόνο η διαδρομή προς το Tempelhofer Feld μου θύμισε κάτι κυριακάτικες σαλονικιώτικες βόλτες προς την θάλασσα. Ένας χωματόδρομος με λεύκες δεξιά και αριστερά και στο τέλος ένα σημείο του ορίζοντα. Η θάλασσα θα έρθει εύκολα στο μυαλό ενός μετανάστη από την Μεσόγειο ως πρώτη απάντηση στην ερώτηση “Τι είναι εκεί;”

“Εκεί είναι το Tempelhofer Feld, 3.550.000 τετραγωνικά μέτρα Φύσης και ελεύθερου χώρου, μια τεράστια αστική παιδική χαρά!”

Και κάπως έτσι ήταν εκείνο το κυριακάτικο πρωινό. Εκεί, που παλιά βρίσκονταν το ιστορικό αεροδρόμιο Tempelhof του Βερολίνου, σήμερα υπάρχει αυτό το “χωράφι”, μια έξοδος διαφυγής από την καθημερινότητα της αστικής πολεοδομίας για πολλούς Βερολινέζους. Οι κάτοικοι του Βερολίνου μπορεί να μην έχουν την δυνατότητα της πρόσβασης σε ανοιχτή θάλασσα, αλλά αρέσκονται να κάνουν Σερφ με ένα πανί και μια σανίδα του σκεϊτ στους παλιούς αεροδιαδρόμους, όπου το 1948/1949 προσγειώνονταν τα αεροπλάνα των δυτικών, κάνοντας δυνατό τον ανεφοδιασμό του αποκλεισμένου οδικά και σιδηροδρομικά Δυτικού Βερολίνου με τα απαραίτητα προϊόντα, η περίφημη “γέφυρα αέρος” (Luftbrücke).

Χαρταετοί, αντί για αεροπλάνα, κυριαρχούν στον ουρανό πάνω από το παλιό αεροδρόμιο του Βερολίνου, νέοι κάνουν inline skate και jogging, οικογένειες κάνουν πικ νικ στο καταπράσινο λιβάδι του Tempelhof και μερικοί μερακλήδες έχουν χτίσει την δική τους πολιτεία λαχανόκηπων. Αυτά τα παρτέρια και οι αυτοσχέδιες καλύβες από ξύλινες παλέτες και άλλα ανακυκλώσιμα υλικά με κάνουν να νιώθω σαν να βρίσκομαι στο Σάϊρ, πατρίδα των αγαπημένων μας Χόμπιτ. Εύκολα ξεχνάει κανείς ότι βρίσκεται 800 περίπου μέτρα από το κέντρο της πιο πυκνοκατοικημένης περιοχής του Βερολίνου (Neukölln) και μονάχα η κεραία του πύργου της Alexanderplatz που γρατσουνάει τον ουρανό σου θυμίζει ότι κάπου εκεί έξω υπάρχει ένα πυκνοκατοικημένο και πολύβουο αστικό τοπίο.

Γυρνώντας πίσω στο πολύβουο αστικό τοπίο, κατευθυνόμενοι προς την έξοδο του δυνάμει μεγαλύτερου αστικού πάρκου στην Ευρώπη -ενδεχομένως και στον κόσμο- πέφτουμε ή καλύτερα πέφτουν πάνω μας, δυο κυρίες ντυμένες στα πράσινα και με άγριες διαθέσεις πολιτικής προπαγάνδας. “Έχετε υπογράψει;” μας ρωτάει η μια από τις δυο πρασινοντυμένες κυρίες και προτού καν προλάβουμε να κουνήσουμε αρνητικά τα κεφάλια μας αρχίζει η έταιρη να μας εξηγεί την κατάσταση και τον λόγο συλλογής υπογραφών.

Αυτό το υπέροχο αστικό λιβάδι αποτελεί μέρος ενός πολεοδομικού σχεδίου της δημοτικής αρχής του Βερολίνου. 5000 σπίτια, μια κεντρική βιβλιοθήκη και μια τεχνητή λίμνη πρόκειται για αρχή να καλύψουν ένα μέρος του Tempelhofer Feld.

“Α, κρίμα” σκέφτομαι και τους ρωτώ ποιοί είναι και τι ακριβώς θέλουν από εμάς να υπογράψουμε.

Η πρωτοβουλία 100% Tempelhof, είναι μια ομάδα πολιτών, άλλοι πολιτικοποιημένοι προερχόμενοι κυρίως από τα κόμματα των Πρασίνων, της Αριστεράς και των Πειρατών και άλλοι απλώς ανήσυχοι-ενεργοί πολίτες αποφάσισαν να οργανώσουν μια καμπάνια συλλογής υπογραφών με στόχο την αίτηση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Ένα δημοψήφισμα σχετικά με το μέλλον του Tempelhofer Feld, όπου οι πολίτες θα πρέπει να αποφασίσουν με ναι ή όχι, για το αν επιθυμούν την υλοποίηση του προγράμματος οικοδόμησης ενός μέρους του “αστικού χωραφιού” ή αν αντιτίθενται σε αυτήν. Σαν ιδέα η διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος με γοητεύει. Με ενημερώνουν ότι ημερομηνία διεξαγωγής ενδέχεται να είναι ίδια με την ημερομηνία των ευρωεκλογών και αφού τους εξηγώ ότι έχω δικαίωμα ψήφου, όντας μισός γερμανός, βάζω την υπογραφή μου. “Η πρώτη μου ενέργεια άσκησης πολιτικής στην πρωτεύουσα της Γερμανίας” σκέφτηκα.

Λίγες βδομάδες πριν την καταληκτική ημερομηνία συλλογής υπογραφών για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος και η πόλη νιώθω ότι βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο. Εθελοντές συλλέγουν υπογραφές σε σταθμούς του ηλεκτρικού, οι γείτονες από το διπλανό διαμέρισμα με ρωτούν αν έχω υπογράψει. Στο Πανεπιστήμιο όπου η πολιτική σπάνια αποτελεί θέμα συζητήσεων παρατηρώ ότι κάτι επιτέλους κινείται πολιτικά, φαινόμενο σπάνιο για το άλλοτε καυτό πολιτικά Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (FU Berlin) και ορισμένοι συμφοιτητές συλλέγουν υπογραφές για την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος! Ακόμα και σε διάφορα καφέ της -μοδάτης πλέον- περιοχής του Neukölln πολλές φορές, δίπλα στον κατάλογο, υπάρχει και λίστα συλλογής υπογραφών. Και εμένα, σαφώς, με έχει επηρεάσει όλη αυτή η ιστορία. Επισκέφτηκα την σελίδα στο Internet καθώς και στα άλλα μέσα κοινωνική δικτύωσης (facebook, twitter) και παρακολουθώ κάθε τόσο το ηλεκτρονικό μέτρημα των υπογραφών. Οι επισκέψεις μου πλέον στο Tempelhofer Feld έχουν γίνει πιο συχνές, καθώς κάθε φορά που κάποιος φίλος μου με επισκέπτεται την γειτονιά μου βρίσκω την ευκαιρία να τον ξεναγήσω στο “χωράφι με του χαρταετούς και στην γωνιά με τους μπαξέδες και τα σπιτάκια των χόμπιτ” και σαφώς και στο τέλος ενημερώνω για την καμπάνια συλλογής υπογραφών. Στο τέλος είτε υπογράφουν στην έξοδο του πάρκου ή αν δεν έχουν δικαίωμα ψήφου απλώς παίρνουν μια λίστα και γίνονται οι ίδιοι “κυνηγοί υπογραφών”.

Και ιδού, εκεί που τις περισσότερες φορές το θέμα συζήτησης στα δείπνα (dinet) σε φιλικά τραπέζια ήταν τα νέα μπαρ και κλαμπ που ανοίγουν συνεχώς στο Kreuzkölln, η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα -όταν οι συνδειπνότες ήταν Έλληνες- ή το θέμα των τιμών των ενοικείων και της γρήγορης κοινωνικοδημογραφικής αλλαγής των περιοχών στο Βερολίνο λόγω της ανάπλασης. Αυτή την φορά 10 μέρες μόλις πριν την ημερομηνία λήξης της συλλογής υπογραφών το κεντρικό θέμα συζήτησης στο τραπέζι ήταν πολιτικό· το Tempelhofer Feld και το δημοψήφισμα. Εκείνο το βράδυ σε ένα σπίτι στο Kreuzberg, δέκα νέοι με διαφορετικές κουλτούρες αλλά και πολιτικές ταυτότητες αντάλλαξαν, εντελώς αναπάντεχα και αυθόρμητα, απόψεις για ένα θέμα πολιτικής, το οποίο τους αφορούσε άμεσα. Ο Christian υποστήριξε ότι αυτή την στιγμή στο Βερολίνο υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με τα λίγα διαθέσιμα διαμερίσματα με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα ενοίκια την τελευταία διετία κατακόρυφα. Επίσης, το Βερολίνο είναι μια πόλη που χρωστά (η Ελλάδα της Γερμανίας) και η χρήση του Tempelhofer Feld για εργασίες οικοδόμησης και εκμετάλλευσης από ιδιώτες θα έφερνε έσοδα, τα οποία θα μετρίαζαν τα έξοδα συντήρησης του πάρκου.

Αμέσως, η Marlene αμφισβήτησε τις καλές προθέσεις τις Γερουσίας για οικοδόμηση νέων κατοικιών με χαμηλά ενοίκια προσιτών οικονομικά στον κόσμο, καθώς η μέχρι στιγμής πολιτική που ακολουθήθηκε με ιδιωτικοποίηση εργατικών κατοικιών ήταν στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. “Σπίτια ναι, αλλά σπίτια για ποιούς; Με τι ενοίκια; Αυτοί θα χτίσουν πλούσια λόφτς με τεράστια μπαλκόνια με θέα στο Tempelhof. Και όλα αυτά πού; Στο Neukölln! Λες και δεν υπάρχουν αλλού ελεύθεροι χώροι για χτίσιμο!” Υποστήριξε ότι η οικοδόμηση μια κεντρικής βιβλιοθήκης στην άκρη του Βερολίνου μόνο κεντρική δεν θα ήταν και πρότεινε να κάνουν πολλές μικρές σε διαφορετικές περιοχές του Βερολίνου. “Πολύ φοβάμαι ότι θα καταλήξουμε σε ένα νέο πανάκριβο έργο που δεν θα υλοποιηθεί ποτέ όπως το νέο αεροδρόμιο του Brandenburg.”

Η αλήθεια είναι ότι αυτή την οπτική δεν την είχα σκεφτεί και ότι μέχρι στιγμής τα επιχειρήματα κατά της οικοδόμησης του χωραφιού ήταν κυρίως οικολογικής ευαισθησίας, όπως η θέση που υποστήριξε ο Florian, πολιτικοποιημένος στο κόμμα των Πρασίνων.

Δύο στρατόπεδα αντιπαράθεσης σχετικά με το μέλλον του παλιού αεροδρομίου σχηματίστηκαν στο δείπνο εκείνο το βράδυ. Ή μήπως ήταν απλώς δυο πλευρές σε ένα κοινό στρατόπεδο; Μήπως τελικά το να παραμείνει το Tempelhofer Feld όπως είναι, 100% Tempelhofer Feld, είναι τελικά ένας μόνο στόχος της πρωτοβουλίας των πολιτών;

Κανείς από τους συνδειπνότες δεν τάχθηκε ανοιχτά κατά της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος· αντίθετα συμφώνησαν ότι είναι μια δίκαιη λύση. Θα συμπληρώσω εγώ με την σειρά μου ότι όχι μόνο ως λύση, αλλά και ως διαδικασία έχει ιδιαίτερη σημασία.

Σπάνια αποτελεί στο Βερολίνο η πολιτική θέμα συζήτησης μεταξύ ανθρώπων που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους. Η πληροφόρηση, η ανταλλαγή απόψεων σχετικά με ένα πολιτικό ζήτημα, η συμμετοχή σε μια συζήτηση ή και η πιο ενεργή ενασχόληση με θέματα άμεσου κοινωνικού ενδιαφέροντος φαίνεται να είναι ήδη τα πρώτα κέρδη από αυτήν την καμπάνια συλλογής υπογραφών για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Endlich, δηλαδή επιτέλους, έχει ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος για θέματα που αφορούν τους πολίτες, όχι σε επίπεδο ΜΜΕ, αλλά πραγματικά μεταξύ των πολιτών. Μπορεί το σκάνδαλο παρακολούθησης της καγκελάριου Μερκελ από την NSA να κυριαρχεί στα ΜΜΕ, αλλά λίγη επίδραση έχει άμεσα στην ζωή των Βερολινέζων, σε αντίθεση με το σχέδιο οικοδόμηση του Tempelhofer Feld.

Όχι μόνο στο Βερολίνο, αλλά και σε άλλες γερμανικές πόλεις, έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια δημοψηφίσματα σχετικά με την ενεργειακή πολιτική της πόλης (Αμβούργο), σχετικά με την κατάθεση υποψηφιότητας για τους Ολυμπιακούς αγώνες (Μόναχο) και σχετικά με την κατασκευή ενός πολυδάπανου σιδηροδρομικού σταθμού (Στουτγκάρδη). Η πρωτοβουλία γνωστή ως Stuttgart 21 αν και εκφράστηκε εκλογικά στις εκλογές του κρατιδίου της Βαδης Βυττεμβέργης το 2010 με την αναπάντεχη ήττα των Χριστιανοδημοκρατών από τους Πρασίνους, μετά από 65 χρόνια ηγεσίας, τελικά δεν κατάφερε να ανατρέψει τα σχέδια κατασκευής του καινούργιου σιδηροδρομικού σταθμού καθώς ηττήθηκε στο δημοψήφισμα. “Κερδισμένοι ανεξαρτήτως του αποτελέσματος βγήκαν οι πολίτες της Βάδη Βυρτεμβέργης και η πρωτοβουλία Stuttgart 21. Αυτή η ενέργεια αποτέλεσε από την μια παράδειγμα και έτσι έγιναν στην συνέχεια και άλλα δημοψηφίσματα σε τοπικό επίπεδο για θέματα άμεσου ενδιαφέροντος, όπως εδώ στην Χαϊδελβέργη, για την ανακατασκευή του “Μεγάρου Μουσικής” της πόλης. Από την άλλη, σα να έχουν γίνει λίγο πιο ενεργοί οι πολίτες.” Με αυτά τα λόγια αξιολογεί ο φίλος μου Theofilos το αποτέλεσμα της όλης διαδικασίας με αφορμή την διαμαρτυρία για την κατασκευή ενός νέου σιδηροδρομικού σταθμού.

“Αρχή μιας νέας παράδοσης;” σκέφτομαι εγώ. Μετά από χρόνια νεοφιλελεύθερης ξένης προς την κοινωνίας πολιτικής παρασκηνίου μήπως αρχίζουν πλέον οι γερμανικές πόλεις να αλλάζουν σελίδα και να κατευθύνονται προς μια δημοκρατικότερη πολιτική ανάπτυξης, όπου οι πολίτες θα έχουν πιο ενεργό ρόλο;

Η πρωτοβουλία 100% Tempelhof πέτυχε τον στόχο της και κατάφερε να συλλέξει 185.328 υπογραφές, 11.211 παραπάνω από όσες απαιτούνταν για την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Στις 25.05.2014 οι πολίτες του Βερολίνου θα έχουν την δυνατότητα να αποφασίσουν μέσω δημοψηφίσματος για το μέλλον του Tempelhofer Feld.