Το λογισμικό liquid feedback και η συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των Τοπικών πολιτικών

#Δημοσιεύθηκε στο συμμετοχή

Πριν από έντεκα χρόνια ήταν πρωτοσέλιδο για άλλη μια φορά: ο Σβεν Άμπροζυ (Sven Ambrosy) (S.P.D.), ο νεότερος περιφερειάρχης της Γερμανίας. Τώρα είναι 44 ετών και τα Μ.Μ.Ε. τον καλούν πάλι, ακόμη και από τις Η.Π.Α.: η διοικητική περιφέρεια της Φριζίας (Κάτω Σαξωνία) είναι ο πρώτος δήμος στη Γερμανία που προσπαθεί να καταστήσει τη δημόσια συμμετοχή εφικτή μέσω διαδικτύου, με τη βοήθεια του ελεύθερου λογισμικού Liquid Feedback.

Στο «Forum Bürgerbeteiligung» της Stiftung Mitarbeit και της Ευαγγελικής Ακαδημίας του Λόκκουμ εξηγεί πώς τα κατάφερε. «Τις αργίες ακόμη και ένας περιφερειάρχης βρίσκει λίγο χρόνο». Το Πάσχα του 2012 διάβασε στον τύπο πώς το Κόμμα των Πειρατών οργανώνει και διαμορφώνει τις απόψεις του με τη βοήθεια του Liquid Feedback. Σκέφτηκε ότι ο τρόπος αυτός θα μπορούσε να λειτουργήσει και σε έναν δήμο. Τη Δευτέρα του Πάσχα έστειλε ένα σχεδιάγραμμα στον εκπρόσωπο τύπου του, τον Ζαίνκε Κλουγκ (Sönke Klug). «Τέλεια ιδέα», είπε εκείνος (στην επίσημη εκδοχή «Εξαιρετικά!»).

Τα πράγματα κύλησαν γρήγορα. Τον Μάιο υπερψηφίστηκε από την περιφερειακή επιτροπή, τον Ιούλιο το περιφερειακό συμβούλιο αποφάσισε τη μονοετή πιλοτική λειτουργία, τον Νοέμβριο το λογισμικό ανοικτού κώδικα ήταν κιόλας προσαρμοσμένο στις ανάγκες της περιφέρειας και το LiquidFriesland ανέβηκε στο διαδίκτυο.

Πώς δουλεύει;
Στη διεύθυνση www.liquid-friesland.de μπορούν να εγγραφούν πολίτες της Φριζίας που έχουν δικαίωμα ψήφου και είναι άνω των 16 ετών· λαμβάνουν τον κωδικό πρόσβασης ταχυδρομικώς. Τα αληθή ονοματεπώνυμα είναι υποχρεωτικά· όταν οι συμμετέχοντες είναι αναγνωρίσιμοι, η συζήτηση διεξάγεται ευγενικά και πολιτισμένα, κατά τον Άμπροζυ. Όποιος ενεργοποιεί την πρόσβαση μπορεί όχι μόνο να διαβάζει, αλλά και να συνομιλεί – μέσω της πρόσβασης επισκεπτών μπορεί να διαβάζει όποιος άλλος θέλει, αλλά δεν βλέπει ονόματα. Το LiquidFriesland είναι μια πύλη αποκλειστικά για πολίτες· περιφερειακό συμβούλιο και περιφερειάρχης μένουν εκτός, δικές τους τοποθετήσεις θα δημιουργούσαν την εντύπωση ότι τα πράγματα είναι (προ)αποφασισμένα. Επίσης, έτσι δεν γνωρίζουν από ποιον προέρχεται μια πρόταση και ποιος ψήφισε τι.

Όποιος είναι δηλωμένος μπορεί να αναρτήσει μια πρόταση και να ανοίξει ένα καινούριο θέμα, να προτείνει αλλαγές σε προηγούμενες προτάσεις, να γράψει σχόλια προς συζήτηση και στο τέλος της συνομιλίας να ψηφίσει. Στο LiquidFriesland τίθενται επίσης προς συζήτηση και ψήφιση υποδείγματα αποφάσεων για το περιφερειακό συμβούλιο από τη διοίκηση ή τις παρατάξεις.

Η διοίκηση κατοχύρωσε αυτή τη μορφή συμμετοχής ως δημοτικό δικαίωμα: τα αποτελέσματα δεν είναι δεσμευτικά, αλλά αντιμετωπίζονται ως προτροπές ή ενστάσεις σύμφωνα με την §34 του Δημοτικού Κώδικα της Κάτω Σαξωνίας και ως δημοψήφισμα (όταν τίθενται προς συζήτηση υποδείγματα αποφάσεων για το περιφερειακό συμβούλιο) σύμφωνα με την §35. Το συμβούλιο έχει δεσμευτεί να θέτει σε ημερήσια διάταξη αποτελέσματα του LiquidFriesland που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους και έχουν (ελάχιστη) απαρτία.

Ένα θέμα διατρέχει συγκεκριμένα στάδια: αρχικά είναι «νέο», απαιτούνται ορισμένοι υποστηρικτές/υποστηρίκτριες προκειμένου να ανοίξει μια συζήτηση – μια καλή προστασία από τα «τρολ». Εγκριτικές αποφάσεις του περιφερειακού συμβουλίου δεν χρειάζονται αυτή την απαρτία, περνούν αμέσως στο δεύτερο στάδιο, «υπό συζήτηση». Τώρα μπορούν να γραφτούν σχόλια και να προταθούν αλλαγές· το πρόσωπο που αναρτά την πρόταση αποφασίζει αν θα τις αποδεχτεί ή αν θα τις αφήσει να υπάρχουν ως εναλλακτικές δίπλα στη δική του πρόταση. Στο κλείσιμο της συζήτησης, οπωσδήποτε προτού συνεδριάσει το συμβούλιο, το θέμα «παγώνει». Μπορούν ακόμη να γίνουν τροποποιήσεις, όμως η συζήτηση έχει ολοκληρωθεί. Στο τέλος γίνεται ψηφοφορία. Όποιος θέλει μπορεί μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου να λάβει μια υπενθύμιση της προθεσμίας. Ποιος ψήφισε τι, γίνεται ορατό μετά το πέρας της ψηφοφορίας, προκειμένου να αποφευχθούν παιχνίδια τακτικής. Όλη η διαδικασία διαρκεί έξι εβδομάδες, εν τω μεταξύ η διοίκηση υποστηρίζει ότι αυτό το χρονικό διάστημα μπορεί να αναλωθεί σε λιγότερο σύνθετα θέματα.

Οφέλη και κόστος
O Άμπροζυ θεωρεί τα αποτελέσματα άκρως θετικά. Όλο και κάποια καλή ιδέα, κάποια αξιόλογη αντίρρηση έχει προέλθει από τους πολίτες, όπως λέει. Όπως όταν το περιφερειακό συμβούλιο είχε απορρίψει την εισαγωγή του ενιαίου υπηρεσιακού αριθμού κλήσης 115· η ψηφοφορία στο LiquidFriesland του έδωσε τα περιθώρια να αναθεωρήσει. Και, διόλου ασήμαντο, «μεγάλωσε ο αμοιβαίος σεβασμός». Η διοίκηση μαθαίνει ότι οι πολίτες έχουν εύλογα αιτήματα και επιχειρήματα, τα οποία μπορούν να βελτιώσουν τις δικές της αποφάσεις. Πρέπει επίσης να μάθει οπωσδήποτε να παρουσιάζει τα δικά της σχέδια εργασίας με γενικά εύληπτο τρόπο. Οι πολίτες, από την άλλη, μαθαίνουν ότι οι διοικήσεις γνωρίζουν ένα σωρό πράγματα και τα σχέδιά τους συχνά είναι δικαιολογημένα. Η απογοήτευση για προτάσεις που απορρίφθηκαν είναι πάντως πολύ πιο σπάνια απ’ όσο φοβόμαστε: ένας πολίτης πήγε μάλιστα στη συνεδρίαση της επιτροπής μόνο και μόνο για να την ευχαριστήσει που απέρριψε την πρότασή του. Το αίτημά του συζητήθηκε σοβαρά, η απόρριψη αιτιολογήθηκε επαρκώς, και αυτό αποτελούσε για εκείνον μια νέα θετική εμπειρία.

Και οικονομικά; Η εισαγωγή του αριθμού στοίχιζε κάτι παραπάνω από 11.000 ευρώ. Για άλλους δήμους θα ήταν φτηνότερο, πιστεύει ο Άμπροζυ, εφόσον η βασική προσαρμογή –ο ιδιαίτερος χειρισμός των προσχεδίων του δήμου– είχε ήδη γίνει. Η ανανέωση της λειτουργίας στοιχίζει περίπου 7.000 ευρώ ετησίως. Στη διοίκηση αναλογούν 1-2 ώρες την εβδομάδα για την ανάρτηση των προσχεδίων και την υποστήριξη· οι συζητήσεις διεξάγονται χωρίς συντονιστή. Οι περισσότερες ερωτήσεις αφορούν λησμονημένους κωδικούς πρόσβασης, ζήτημα στο οποίο θα δοθεί σύντομα τεχνική λύση. Εξάλλου, το κόστος είναι μικρό επειδή η περιφέρεια αναγόρευσε έναν δραστήριο πολίτη και μπλόγκερ ως άμισθο «πρεσβευτή» του LiquidFriesland: παρουσιάζει το πρότζεκτ σε εκδηλώσεις σε όλη την ομοσπονδία και διατηρεί σελίδα στο Facebook για όσους χρειάζονται βοήθεια.

Αξίζει τον κόπο, κατά τον Άμπροζυ, απλούστατα επειδή βελτιώνονται οι αποφάσεις. «Όποιος ασχολείται με την τοπική αυτοδιοίκηση το γνωρίζει: όποιος δεν μιλά έγκαιρα με τον πολίτη, αργότερα θα συναντήσει ακόμη μεγαλύτερη άρνηση. Βλέπει το LiquidFriesland και ως σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης: «Όταν κάποιο σχέδιο δεν προκαλεί συζήτηση, μπορούμε να το υλοποιήσουμε». Έτσι συνέβη με το σχέδιο δράσης για τα ολοήμερα νηπιαγωγεία: δημόσιοι έπαινοι – καμία αντίδραση στο LiquidFriesland. Στη δημόσια συμμετοχή φαίνεται να ισχύει ο σουηβικός κανόνας: «Αφού δεν κλαίει το παιδί, είναι καλή η μάνα».

Το θέμα καθορίζει τη δημόσια συμμετοχή
Νά γιατί ο Άμπροζυ απορρίπτει και μια άλλη αντίρρηση: με παραπάνω από 500 εγγεγραμμένους χρήστες/χρήστριες, σχεδόν το 50% των ψηφοφόρων στην ανατολική Φριζία, τα αποτελέσματα του LiquidFriesland δεν είναι σε καμία περίπτωση αντιπροσωπευτικά. Δεν θα έπρεπε η συμμετοχή να είναι πολύ μεγαλύτερη; «Μα ποιος άλλος να συμμετάσχει;» απαντά ο Άμπροζυ και διευκρινίζει: το LiquidFriesland είναι απλώς ένα «επιπλέον κανάλι». Πρόκειται για προτροπές και αντιρρήσεις, τίποτε παραπάνω. Ανάλογα με το θέμα συζητούν άλλοτε 20, άλλοτε 50 άτομα – αρκετά, για να ανακινηθεί άμεσα η εξειδικευμένη γνώση και ο πλούτος των ιδεών και να προστεθούν πτυχές που δεν ήταν γνωστές στη διοίκηση. Άλλωστε, ο Άμπροζυ πιστεύει ότι «το θέμα καθορίζει τη συμμετοχή, όχι το μέσο». «Όταν έχουμε έναν πραγματικά “πιασάρικο” θέμα συμμετέχει περισσότερος κόσμος και η συζήτηση ζωηρεύει». Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με την επιλογή που εκκρεμεί ανάμεσα σε δύο σχολικές τοποθεσίες. Ώς τώρα αφορά μάλλον λεπτομέρειες: ο ποδηλατόδρομος που σχεδιάζεται πρέπει να είναι δεξιά ή αριστερά κατά μήκος της περιφερειακής οδού; Ταιριάζει η ώρα που κλείνει η υπηρεσία με την ώρα αναχώρησης του τελευταίου λεωφορείου;

Παρεμπιπτόντως, μια ιδιαιτερότητα του Liquid Feedback δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου: εκεί κάποιος μπορεί όχι μόνο να συζητήσει και να ψηφίσει, αλλά και να μεταβιβάσει σε άλλους την ψήφο του για συγκεκριμένα θέματα – και να την ανακαλέσει ανά πάσα στιγμή, αρκεί να ψηφίσει ο ίδιος (εξού και ο χαρακτηρισμός «ρευστός»). Αυτό διευκολύνει, όταν κάποιος δεν θέλει ή νιώθει ότι δεν μπορεί να παρακολουθεί όλα τα θέματα. Στο LiquidFriesland, ωστόσο, οι περισσότεροι ψηφίζουν αυτοπροσώπως και αγνοούν τα θέματα στα οποία δεν συμμετέχουν ενεργά.

Και μετά;
Ακόμη κι αν η διοίκηση έχει ήδη δημοσιεύσει μια πρώτη έκθεση αξιολόγησης, αυτό δεν σημαίνει ότι έλαβε το βάπτισμα του πυρός. Μόνο όταν ένα «πιασάρικο θέμα», όπως λέει ο Άμπροζυ, ξυπνήσει τα πνεύματα, θα φανεί αν ένα «ρευστό» μεν, αλλά ασυντόνιστο, αυτόνομο σύστημα προτάσεων και συζητήσεων μπορεί να προσφέρει «καλές» λύσεις για όλους. Τότε η περιφέρεια θα βασιστεί και σε άλλα μορφώματα, όπως είναι οι συνελεύσεις των πολιτών· εντέλει, υπάρχει στην Κάτω Σαξωνία και το δημοτικό δημοψήφισμα. Μια τεχνολογική πλατφόρμα, ακόμη κι αν είναι καινοτόμα και αντισυμβατική όσο το LiquidFriesland, δεν μπορεί και δεν πρέπει να τα κάνει όλα.

Διάφοροι δήμοι σκέφτονται παρόμοια (Βόλφσμπουργκ, Σάουμπουργκ) ή βρίσκονται ήδη στο σημείο εκκίνησης (Ζέελτσε). Με την ιστοσελίδα OffeneKommune.de υπάρχει ήδη μια πύλη στο διαδίκτυο –επίσης με λογισμικό ανοικτού κώδικα– που θέλει να κάνει προσιτή σε όλους τους δήμους την πρόσβαση σε τούτη τη μορφή δημόσιας συμμετοχής. Οι πολίτες μπορούν πλέον να αναρτούν εκεί θέσεις «για τον δήμο τους». Ωστόσο το πράγμα αποκτά ενδιαφέρον όταν ο ίδιος ο δήμος συνεργάζεται και δεσμεύεται να διαχειριστεί τα αποτελέσματα της ψηφιακής συμμετοχής επίσης με μια σαφή, διαφανή διαδικασία. Είναι προτιμότερο μια ανοιχτή πλατφόρμα συμμετοχής να μη λειτουργεί μεμονωμένα, αλλά να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής με στόχο τη δημόσια συμμετοχή. Εδώ συγκαταλέγεται και η διαφανής, εύληπτη επικοινωνία σχετικά με όλους τους πολιτικούς στόχους, όπως τους όρισε για παράδειγμα η Χαϊδελβέργη, σταθεροί αρμόδιοι επικοινωνίας στη διοίκηση και κατευθυντήριες γραμμές ή ακόμη και καταστατικά, με τα οποία ο δήμος δεσμεύεται σε πολιτική προσανατολισμένη στη δημόσια συμμετοχή.

Για περισσότερες πληροφορίες στο διαδίκτυο:
Η πλατφόρμα: www.liquid-friesland.de. Πατώντας το κουμπί «πρόσβαση επισκεπτών» μπορούν να διαβάζουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι. Επίσης εδώ υπάρχει διασύνδεση με δύο επεξηγηματικά βίντεο στο Youtube.

Η σελίδα της περιφερειακής διοίκησης: http://www.friesland.de/liquid – εδώ υπάρχει και η έκθεση αξιολόγησης καθώς και πληροφορίες για το τι έγινε με τις ψηφοφορίες επί των εγκριτικών αποφάσεων της διοίκησης.

Εδώ περιγράφεται η «Έναρξη» με πέντε απλά βήματα: 50hz.de (άρθρο της 26.8.2013)

Φυσικά υπάρχει και ένα άρθρο στη βικιπαίδεια με περισσότερους συνδέσμους: de.wikipedia.org/wiki/LiquidFriesland.