"Γαλατικά χωριά" και χωρο-κοινωνικοί διπολισμοί στη συγκυρία της κρίσης

#Ειρήνη Μίχα

Λέκτορας Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ.

Με έναυσμα τις πολλαπλές, τα τελευταία χρόνια, αναφορές στον ελληνικό έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο στο γαλατικό χωριό του Asterix, στην εργασία επισημαίνεται η όλο και πιο έντονη μετατόπιση του δημόσιου λόγου από την πολιτική στην ηθική. 

Η απόδοση συγκεκριμένων μορφών συλλογικής δράσης με την εικόνα περιτειχισμένων ανυπότακτων χωριών εξυπηρετεί είτε την απόρριψη και απαξίωση κάθε μορφής διαμαρτυρίας, είτε αντίθετα την ανάδειξη της θωράκισης και του ηρωισμού σε πρότυπο αντίστασης. 

Τα νοητά τείχη των γαλατικών χωριών αποδυναμώνουν τη σημασία των ενδιάμεσων χώρων, εκεί όπου καθημερινά διεκδικούνται ποικίλα και συχνά συγκρουσιακά αιτήματα, όπου βιώνεται η ετερότητα και αναπτύσσονται σχέσεις μέσω των οποίων αμφισβητούνται όρια και παγιωμένες ιεραρχίες. 

Στόχος της εργασίας είναι να αποσταθεροποιηθεί το ερμηνευτικό πλαίσιο που, παράγοντας διπολικά σχήματα, εντείνει τους χωρο-κοινωνικούς διαχωρισμούς, ανακυκλώνει το φόβο και ταυτόχρονα καλλιεργεί την ψευδαίσθηση της περιχαρακωμένης ιδανικότητας.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το 2001, στο φόρουμ «Απραγματοποίητη Δημοκρατία», η Chantal Mouffe (στο: Hall κ.ά, 2010:65-66) επισήμανε ότι «όταν μια κοινωνία στερείται δυναμικής δημοκρατικής ζωής στην οποία αντιπαρατίθενται πολλές και ποικίλες δημοκρατικές πολιτικές ταυτότητες, τότε στρώνεται το έδαφος για την αντικατάσταση των πολιτικών ταυτοτήτων από ταυτίσεις εθνοτικής, θρησκευτικής, ή εθνικιστικής φύσης, γεννώντας ανταγωνισμούς τους οποίους δεν μπορεί να διαχειριστεί η δημοκρατική διαδικασία». Δώδεκα χρόνια μετά, ο προβληματισμός αυτός αποκτά ιδιαίτερη επικαιρότητα καθώς βρισκόμαστε απέναντι σε μια πρωτοφανή κυβερνητική αυταρχικότητα. 
Τα αίτια είναι πολυσύνθετα, ωστόσο είναι σαφές ότι η απώλεια ιδεολογικών ορίων ευνόησε και στη χώρα μας την ανάπτυξη ενός λαϊκίστικου επικοινωνιακού λόγου, που οδήγησε στη φθορά των θεσμών και στην άρση εμπιστοσύνης στα πολιτικά κόμματα. Η οικονομική κρίση συνοδεύεται σήμερα και από μια βαθύτερη πολιτική κρίση που κλονίζει το σύστημα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ενώ η ελληνική κοινωνία μοιάζει σταδιακά να εγκλωβίζεται σε έναν «εθνικισμό παραδοσιακό, ανεπίκαιρο, φανατικό και ξενοφοβικό» (Φραγκουδάκη, 2013:13). Σημαντικό διακύβευμα της σημερινής συγκυρίας είναι ότι αυτά τα «επικίνδυνα παραπροϊόντα» της, όπως τα αποκαλεί ο Arundhati Roy (στο: Bauman, 2008:25), διαμορφώνουν έναν ηθικοπλαστικό λόγο, με ζητούμενο την αποκατάσταση της διαταραγμένης φυσικής τάξης των πραγμάτων. 
Αυτή η επιχειρηματολογία, ρίχνοντας νοσταλγικές ματιές σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν, κατασκευάζει ευανάγνωστους, καθαρούς διαχωρισμούς (ταυτότητα/ετερότητα, ασφάλεια/ εγκληματικότητα, τακτοποίηση/αναρχία, ιδιωτικό/δημόσιο, συναίνεση/ασυμφωνία, ήρωας/ δειλός, ουτοπία/δυστοπία κ.ά) που θωρακίζουν κοινωνικές ταυτότητες και χώρους. 

Έτσι εδραιώνει την πεποίθηση ότι υπάρχει μία και αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, μια μοναδική λύση την οποία δε δικαιούμαστε να συζητήσουμε ή να αμφισβητήσουμε.

Έναυσμα στην εργασία ήταν οι πολλαπλές τα τελευταία χρόνια αναφορές στα ΜΜΕ και στον πολιτικό λόγο στη συμβολική σημασία του «γαλατικού χωριού». Ανιχνεύοντας τις συνδηλώσεις αντίστασης, ανυπακοής, ηρωισμού και θωράκισης που η αναπαράσταση (στις εγχώριες μεταλλάξεις της) συνήθως ενσωματώνει καθώς και το ιδεολογικό τους υπόβαθρο, η εργασία αποπειράται να αναδείξει κάποια από τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε ατομικά και κυρίως συλλογικά την κρίση και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που τη συντηρεί και την εδραιώνει.

Το υλικό της εργασίας αποτελούν άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά και ιστοσελίδες, στα οποία ο χώρος που παρουσιάζουν παραπέμπει στις ιστορίες του Asterix και ιδιαίτερα στο σκίτσο του γαλατικού χωριού που αντιστέκεται στη ρωμαϊκή κατοχή. Εξετάστηκαν 10 μεταλλάξεις του σκίτσου (από το 2002 μέχρι σήμερα), τα κείμενα που τις συνοδεύουν και 8 ακόμα αναφορές (χωρίς σκίτσο), οι οποίες ακολουθούν την επικαιρότητα της περιόδου της κρίσης (1). Η προσέγγιση των κειμένων στηρίζεται στην υπόθεση εργασίας ότι οι συγγραφείς (δημοσιογράφοι, πολιτικά πρόσωπα κ.ά.) υιοθετούν μια πολύ συγκεκριμένη ερμηνεία για το χώρο. Αυτή η νοηματοδότηση του χώρου, αλλά και η ιδεολογική ευελιξία των οικείων συμβολισμών του σκίτσου, παράγουν μια παγιωμένη αντίληψη διπολισμού που στις μέρες μας θέτει τη βάση του κυρίαρχου πολιτικού λόγου.

2. «ΕΜΕΙΣ» ΚΑΙ ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Οι πρώτες δυο αναφορές που εξετάστηκαν, δημοσιευμένες με δέκα χρόνια διαφορά, δεν έχουν σατιρικό χαρακτήρα. Το γαλατικό χωριό παίρνει τη μορφή καταφυγίου από τον απειλητικό και άχρωμο «έξω» κόσμο των «άλλων» σε ένα συγκινησιακό και νοσταλγικό λόγο που περιγράφει, στην πρώτη περίπτωση, τον «επίγειο παράδεισο» της Φιλοθέης μέσα στη «μεγαλο-τσιμεντούπολη» της Αθήνας (Βαλληνδρά-Νικούδη, 2002:24) και στη δεύτερη μια αρκετά διαφορετική συνοικία, τη Νέα Φιλαδέλφεια, που οι κάτοικοι παρομοιάζουν με γαλατικό χωριό καθώς «διαθέτει τη δική της 'θρησκεία' (την ΛΕΚ), ... έμβλημα (τον Βυζαντινό Δικέφαλο), μοναδικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και μια ιδιαίτερη κουλτούρα, ... απόρροια της κληρονομιάς των μικρασιατικών της ριζών (Γιαννουλοπούλου, 2012). Η παρομοίωση εκφράζει ρητά, και στις δυο αναφορές, την επιθυμία θωράκισης μιας προϋπάρχουσας ιδανικότητας. Στους σύγχρονους ωστόσο «ρευστούς καιρούς», όπως επισημαίνει ο Zygmunt Bauman, οι επιλογές ενός τόπου έχουν επιπτώσεις στο πώς ζουν και τι προσδοκίες έχουν και αυτοί οι «άλλοι» των γειτονικών ή άλλων περιοχών. Και αυτό δε σημαίνει μόνο κοινωνική ανισότητα, σημαίνει επίσης μια ρεαλιστική διαπίστωση: ότι στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας «δεν υπάρχει τόπος όπου μπορεί κανείς να δραπετεύσει» (Milan Kundera στο: Bauman, 2008:22,24-25).

Η δεύτερη παραποίηση στο σκίτσο του Rene Goscinny εμφανίστηκε σε blog το 2011. Το γαλατικό χωριό εδώ έχει αρνητική χροιά. Οι «ιδανικές» κοινότητες των «ανυπότακτων πλουσίων» (Εκάλη, Φιλοθέη και Ψυχικό) στοχοποιούνται ως ανέγγιχτες από «τις περικοπές, τη φτώχεια, την ακρίβεια, την ανεργία, την απελπισία και όλα όσα επέβαλε στους υπόλοιπους η Κυβέρνηση» (Π.Μ., 2011). Η αναπαράσταση σκιαγραφεί μια πραγματικότητα που αναμφίβολα βρίσκει απήχηση στην πλειοψηφία όσων ζουν έξω από τα νοητά τείχη της επιδεικτικής πολυτέλειας και της αλαζονικής αδιαφορίας. Δε λέει ωστόσο όλη την αλήθεια και ορισμένα συμφραζόμενα της δεν είναι καθόλου αυτονόητα. Στο χώρο υπάρχουν πάντα άκρα που δε συναντιούνται. Δεν έχουν όμως όρια τόσο ευδιάκριτα και τακτοποιημένα. Μελέτες για τις χωρικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης στην Αθήνα επισημαίνουν τόσο την εμβρυακή εμφάνιση περίκλειστων κοινοτήτων όσο και την αύξηση της κοινωνικής ανάμειξης στις πολυπληθέστερες μεσοαστικές περιοχές ιδιαίτερα με τη μεταναστευτική εισροή. Και είναι αυτές οι κοινωνικές ομάδες που, παρά τη χωρική εγγύτητα με τα γηγενή μεσαία στρώματα, βιώνουν πιο έντονα την κοινωνική ανισότητα. Ζουν σε σαφώς υποδεέστερες συνθήκες κατοικίας, αποκλεισμένες από κοινωνικές υπηρεσίες, συχνά σε άθλιες συνθήκες εργασίας (Μαλούτας, 2011:58-9, Χατζημιχάλης, 2012), εκτεθειμένες στην εγκληματικότητα και ταυτόχρονα στιγματισμένες για αυτήν. Η απροβλημάτιστη διαίρεση του χώρου σε αναπαραστάσεις εξαρτημένες από εικόνες τομής, ρήξης και ασυνάφειας, αναφέρεται περισσότερο σε οικείους συμβολισμούς που σκιαγραφούν ηθικές και όχι πραγματικές τοποθεσίες, Κατασκευάζει όμως ένα σκληρό δίπολο μεταξύ κάποιου «εμείς» και κάποιων «άλλων» - δίπολο με πολυσήμαντη χωρική υπόσταση.

3. Η ΠΕΡΙΧΑΡΑΚΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ

Οι πιο γνωστές ίσως αναφορές σε γαλατικά χωριά αφορούν πρακτικές διαμαρτυρίας και διεκδίκησης σε περιοχές όπως στην Κερατέα (για την αποτροπή δημιουργίας του ΧΥΤΑ στο Οβριόκαστρο) και πιο πρόσφατα στην Ιερισσό για την οποία χρησιμοποίησε τον όρο πρώτος ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Νίκος Δένδιας. Η δήλωσή του ότι «αν οποιαδήποτε κοινότητα, χωριό ή κωμόπολη στην Ελλάδα έχει την εντύπωση ότι μπορεί

να μετατραπεί σε γαλατικό χωριό και να εφαρμόσει δικό του Σύνταγμα και δίκαιο, ... αυτό δεν πρόκειται να περάσει» (Φωτόπουλος, 2013), προκάλεσε έντονες αντιδράσεις καθώς δε στόχευε μόνο τους κατοίκους που διαμαρτύρονταν για την εκμετάλλευση των μεταλλίων χρυσού. Ταυτίζοντας τη διαμαρτυρία με την ανυπακοή και την παρανομία, ο Υπουργός υπογράμμιζε την πολιτική καταστολής που εφαρμόζεται όλο και πιο έντονα. Η χρήση ενός οικείου συμβολισμού εξυπηρέτησε την ευαναγνωσιμότητα του μηνύματος και οριοθέτησε σε ένα βαθμό το πλαίσιο της αρθρογραφίας που ακολούθησε. Οι ανταποκρίσεις από την Ιερισσό ποικίλουν και σε αρκετές περιπτώσεις επισημαίνεται τόσο το μεγάλο διακύβευμα να αποφευχθεί η καταστροφή του περιβάλλοντος, όσο και η σημασία να αναπτυχθούν στη συγκυρία της κρίσης κοινωνικά κινήματα με νέες μορφές διεκδίκησης. Σε ορισμένα άρθρα ωστόσο, αναπαράχθηκε ο συμβολισμό του γαλατικού χωριού σε αφηγήσεις όπου οι συναισθηματικές λεπτομέρειες και οι ευανάγνωστες απλουστεύσεις ή υπερβολές υποβαθμίζουν τη σημασία της πολιτικής δράσης. Τίτλοι όπως «Οι Γαλάτες στην κοινωνία του ύπνου» και φράσεις όπως «έκαναν τον πόνο τους δύναμη αντίστασης» για να μην καταστραφεί η «γενέθλια γη», «παραμέρισαν τους εγωισμούς και τις μικροαστικές συνήθειες και ενώθηκαν σε μια γροθιά ισχυρή» κ.ά. (Ανώνυμο, 2013, και Χατζηνικόλας, 2013), εγκλωβίστηκαν στην επιθυμία του Υπουργού Δημόσιας Τάξης η συζήτηση να μη διεξαχθεί σε πολιτικό επίπεδο, ενισχύοντας όμως παράλληλα και την αντίληψη της περιχαρακωμένης ιδανικότητας.

Τα τελευταία χρόνια οι αναφορές σε ανυπότακτες στο σύστημα κοινότητες πληθαίνουν σημαντικά, καλύπτοντας ένα ευρύ ιδεολογικό φάσμα. Εκτός από τις αναφορές στην Κερατέα, που άλλοτε με ειρωνικά σχόλια περιγράφουν την επίθεση των κατοίκων στα ΜΑΤ «με βροχή από πέτρες, κροτίδες και βόμβες μολότοφ» (Καρανάτση, 2011) και άλλοτε υμνούν τις μάχες «σώμα με σώμα» που έδωσαν νέοι, γονείς, γιαγιάδες και παππούδες (Δρόσου, 2011), εμφανίστηκαν ως

γαλατικά χωριά η Κόρινθος με τους «Γαλάτες που δε θέλουν εκεί το Κέντρο Κράτησης» μεταναστών (Τζανάκης, 2012), η μικρή κοινότητα Ανθήλη της Φθιώτιδας με τους «μικρούς Αστερίξ» που αποφάσισαν σε λαϊκή συνέλευση να μην πληρώσουν το χαράτσι στη ΔΕΗ (Ανώνυμο, 2012) (2), η Σαλβατέρα ντε Μίνιο, ένας μικρός οικισμός στα σύνορα Ισπανίας Πορτογαλίας, που «αντιστέκεται στο ευρώ» (Ανώνυμο, 2011) αλλά και η Ισλανδία με τους «ψαράδες που δε μασάνε» και αρνούμενοι ως φορολογούμενοι, να σώσουν τις ιδιωτικές τράπεζες, αντιστάθηκαν στους κερδοσκόπους (Σερβετάς, 2011). Τα πολιτικά διακυβεύματα στα παραπάνω «γαλατικά χωριά» δεν είναι κοινά. Ωστόσο ζητούμενο στα κείμενα δε μοιάζει να είναι η κατάργηση της δημόσιας διαβούλευσης, η υποκριτικά απούσα μεταναστευτική πολιτική, το φορολογικό σύστημα της λιτότητας ή τα οικονομικά «παιχνίδια» της ελεύθερης αγοράς (ούτε βέβαια η κατανόηση του χωρο-κοινωνικού τους πλαισίου), αλλά η ανυπακοή, η αντίσταση και ο ηρωισμός ως ηθικές αξίες που υπερβαίνουν τον (ούτως ή άλλως απαξιωμένο) πολιτικό λόγο.

Όπως παρατηρεί ο Σταύρος Σταυρίδης (2011), «η εικόνα που επικρατεί σήμερα σχετικά με τις χειραφετημένες κοινότητες τις παρουσιάζει οχυρωμένες σε έναν τόπο, πάντα έτοιμες να αμυνθούν». Μια εικόνα που τείνει να κατασκευάζει τη γεωγραφία της χειραφέτησης με τη μορφή ενός χάρτη όπου σημαδεύονται ξεκάθαρα ελεύθερες περιοχές, περιτριγυρισμένες από εχθρούς. Και επισημαίνει ότι αυτή ακριβώς «η έμφαση σε χωρικά εντοπισμένες μοριακές ετερότητες τείνει να ορίζει το χώρο ως διεσπαρμένο και διαφοροποιητικό...». Απαξιώνοντας το σύνθετο πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων που τον διαμορφώνει, η εικόνα αυτή υιοθετεί «ένα συγκεκριμένο τύπο ηθικής που χωροποιεί: αυτό που βρίσκεται μακριά από το υπάρχον κακό είναι, εξ ορισμού, αμόλυντο, απόλυτα "άλλο"». Η αντίληψη αυτή παρακινεί όχι μόνο την υλική περιχαράκωση του τοπικού, αλλά και αμυντικές στρατηγικές υπεράσπισης, οι οποίες, όπως έχει υποστηρίξει ο Ernesto Laclau (στο: Hall κ.ά, 2010:29), μάλλον επιβεβαιώνουν τη μόνιμη περιθωριοποίηση του. Η νέα παγκόσμια ιεραρχία εξουσίας μοιάζει ακλόνητη, ακριβώς επειδή ο χώρος εμφανίζεται κερματισμένος και τοπικοποιημένος.

Ως γαλατικό χωριό στον ελληνικό Τύπο εμφανίζεται και το ελληνικό πανεπιστήμιο (Βελισσαρίου, 2011). Ίσως όμως πιο χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Αλέκου Αλαβάνου (2010) σε συνέντευξη στο πλαίσιο της προεκλογικής καμπάνιας της «Ελεύθερης Αττικής», όπου, περιγράφοντας το όραμα μιας «ανυπότακτης» περιφέρειας, ομολογεί ότι του αρέσει ο Αστερίξ και ο Οβελίξ: «Μου αρέσει που περιφρονούν, γελοιοποιούν και συντρίβουν τους Ρωμαίους. Θα ήθελα να μένω σε ένα τέτοιο χωριό». Σε ένα χωριό που, να θυμηθούμε, σχεδιάστηκε για να σατιρίσει ακριβώς την ψευδαίσθηση της χωρικά απομονωμένης και περιτειχισμένης ελευθερίας.

4. Η ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΤΑΓΜΕΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Το σκίτσο του γαλατικού χωριού, έχει χρησιμοποιηθεί και για κεντρικές περιοχές της Αθήνας. Η πρώτη περίπτωση αφορά το «ανυπόταχτο, πολιορκημένο από τα ΜΑΤ» χωριό των Εξαρχείων (Ανώνυμο, 2009β). Η δεύτερη αναρτήθηκε σε blog της Χρυσής Αυγής, αναφέρεται στον Άγιο Παντελεήμονα, τη μόνη, γράφουν, περιοχή που δεν «έχει πέσει στα χέρια των λαθρομεταναστών και των επαγγελματιών αντιρατσιστών» (Ανώνυμο, 2009α). Οι αναπαραστάσεις αυτές είναι λιγότερο διαδεδομένες. Η περιχαράκωση ωστόσο των συνοικιών του Κέντρου έχει κατασκευαστεί στον πολιτικό λόγο με πολύ πιο αρνητικούς χαρακτηρισμούς. Για παράδειγμα, φέτος το χειμώνα ο Δήμαρχος της Αθήνας, Γιώργος Καμίνης (2013), σε ημερίδα για την εγκληματικότητα και τη βία στην πόλη, στοχοποίησε τις δύο αυτές περιοχές ως «σημαδιακά άβατα», «με εκ διαμέτρου αντίθετη πολιτική ταυτότητα», και κοινό χαρακτηριστικό «μια ατμόσφαιρα διάχυτης απειλής».

Το ζήτημα της ασφάλειας στις πόλεις κυριαρχεί τις τελευταίες δεκαετίες στις πολιτικές πρακτικές από το διεθνές ως το τοπικό επίπεδο και είναι άμεσα συνυφασμένο με το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης και την πολιτική συρρίκνωσης του κράτους πρόνοιας. Η μετάβαση σε μια αστυνομοκρατούμενη καθημερινότητα επιτεύχθηκε και στη χώρα μας σταδιακά από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 βρίσκοντας ευρύτερη συναίνεση. Οι εκστρατείες για την ασφάλεια, ενισχυμένες καθημερινά και από τα ΜΜΕ, μοιάζουν να ικανοποιούν το αίσθημα φόβου και ανασφάλειας στρέφοντάς το ενάντια σε καθετί που παρεκκλίνει ή διαφέρει. Εντείνοντας την κοινωνική πόλωση, αυτή η ιδεολογία της υποταγμένης προστασίας διαμορφώνει πολύ πιο σκληρά όρια από εκείνα του τοίχου σε μια οχυρωμένη κοινότητα, ανακυκλώνει το φόβο, εδραιώνει τη μεικτοφοβία και το πιο ίσως σημαντικό μετατοπίζει τις κοινωνικές αντιθέσεις και συγκρούσεις από την πολιτική στην ηθική αντιπαράθεση - ανοίγοντας έτσι το δρόμο στην εθνικιστική και ρατσιστική ιδεολογία και βία.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

«αν γίνουμε γαλατικό χωριό, θα μας πέσει ο ουρανός στο κεφάλι» (3)

Η καουμπόικη παράδοση, επισημαίνει ο Eric Hobsbawm (2013:289-93), επανακάμπτει ως εδραιωμένος μύθος της Αμερικής την εποχή του Ρίγκαν, εκφράζοντας τον ατομιστικό αναρχισμό που είναι ενσωματωμένος στον αμερικανικό καπιταλισμό - τον αναρχισμό της αγοράς, αλλά και «το ιδανικό ενός ατόμου ανεξέλεγκτου από κάθε περιορισμό της κρατικής αρχής». Κάτι αντίστοιχο εκφράζουν και τα γαλατικά χωριά στην Ελλάδα της κρίσης μολονότι συχνά η επινοημένη παράδοσή τους θεωρείται όχημα για να εκθειαστεί η αρετή της κοινωνικής αλληλεγγύης και της συλλογικής διεκδίκησης. Η πεποίθηση ότι η δημοκρατία και η ελευθερία μπορούν να περιχαρακωθούν σε ένα χωριό, μια πόλη ή μια χώρα, υπονοεί την ύπαρξη ενός προϋπάρχοντος, ιδεατού συστήματος. Η δημόσια επίδειξη δύναμης και ρητορικών παλικαρισμών απέναντι στον «ξένο εχθρό» και τους «εσωτερικούς του πράκτορες» που απειλούν το έθνος, υπονοεί μια ιδεατή κοινωνία με στατική, «αμόλυντη» ταυτότητα, απόλυτα ομογενοποιημένη και άκρως ανδροκρατούμενη. Κοινωνία «καουμπόηδων» που, υπερασπιζόμενοι τα παραδοσιακά ιδανικά της κοινότητάς τους, εδραιώνουν την ιδεολογία της θωρακισμένης ασφάλειας, μιας ιδεολογίας που στηρίζεται στην ανακύκλωση του διάχυτου φόβου καθημερινά μέσω μιας ηθικής αντιπαράθεσης με στοχευμένες προκαταλήψεις, ανταγωνισμούς ομάδων και υποβόσκουσες εχθρότητες. Στο ίδιο πλαίσιο, ο αυταρχικός αντίλογος των κρατικών αρχών για τις επικείμενες καταστροφές εάν η γειτονιά μετατραπεί σε «ανυπότακτη κοινότητα» γίνεται πιο πειστικός γιατί δεν ενοχοποιεί το φόβο και την ανασφάλεια, αντίθετα τα ενδυναμώνει. Η ανάγκη απεγκλωβισμού από τις διπολικές διατυπώσεις που κατασκευάζουν αυτήν την αόρατη παγίδα και τις ορατές της χωρικές συνέπειες, μας οδηγούν σε δυο σύντομες επισημάνσεις:

Η πρώτη αφορά την απομυθοποίηση της αντίληψης που εμφανίζει τις συνδέσεις λαών και τόπων ως σταθερές, υποκείμενες στην απλουστευτική λογική της ομοιογένειας, ενώ είναι ασταθείς, υπό αμφισβήτηση και ρευστές. Αυτό απαιτεί μια διαφορετική ανάγνωση της ενότητας του «εμείς» και της ετερότητας του «άλλου», όχι όμως για να εγκατασταθεί μια διαλογική σχέση ανάμεσα σε γεωγραφικά διακριτές κοινωνίες, αλλά για να γίνουν

ορατές οι «διαδικασίες παραγωγής της διαφοράς σε έναν κόσμο, πολιτισμικά, κοινωνικά και οικονομικά, αλληλοσυνδεόμενων χώρων» (Gupta, 2005:82,87). Αυτό σημαίνει ότι είμαστε ανοικτοί σε μετασχηματισμούς της δικής μας ταυτότητας, ότι δημιουργούμε γέφυρες για να αναδειχθούν οι ενδιάμεσοι εκείνοι χώροι που παρέχουν τη δυνατότητα συνάντησης, ανταλλαγής και αμοιβαίας αναγνώρισης (Σταυρίδης, 2011), χώροι μέσα στους οποίους καθημερινά μυριάδες στάσεις και πρακτικές αναπροσδιορίζουν σημασίες και μετατοπίζουν όρια. Σημαίνει όμως εξίσου τη παραδοχή αυτού που η Doreen Massey (2001:28) αποκαλεί «ταυτοχρονία της διαφοράς»: ότι «οι πραγματικά υπαρκτοί "άλλοι" ίσως να μη μας ακολουθούν απλώς, αλλά να έχουν να πουν τις δικές τους ιστορίες». Η ανάγνωση αυτής της ταυτοχρονίας απαιτεί αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε το χώρο, αναλύουμε τις πληροφορίες που συλλέγουμε και κυρίως στον τρόπο με τον οποίο συνθέτουμε τις μικρές τοπικές ιστορίες με τη μεγάλη «παγκόσμια εικόνα».

Η αποδέσμευση από τη χωρική αντιπαράθεση μεταξύ ενός (αυθεντικού) μέσα και ενός έξω, απαιτεί επίσης την αλλαγή στάσης απέναντι στον αναγνωρισμένο εχθρό της ελίτ τάξης των παγκόσμιων χειριστών. Η αντιμετώπιση του κυρίαρχου άλλου ως δεδομένου εχθρού εδραιώνει την εξουσία του αντί να την απογυμνώνει. Και αντίστοιχα, η αποδοχή μιας υπάρχουσας χωρικής τάξης ως κατεστημένης απαξιώνει τις διαδικασίες κατασκευής της, αλλά και την ικανότητα των ανθρώπων να την ανατρέπουν μέσα από τη φυσική κινητικότητα, τις κοινωνικές σχέσεις και την πολιτική πράξη. Αναδεικνύοντας αυτές τις αλληλεπιδράσεις σε όλη τους τη συνθετότητα, αντιμετωπίζουμε τις αντιθέσεις όχι σαν προϋπάρχοντα και δεδομένα προνόμια, αλλά ως δυναμικές διαπραγματεύσιμες.

Η δεύτερη επισήμανση αφορά τον παραγκωνισμό του ηθικού λόγου. Για να αλλάξουν οι όροι με τους οποίους πραγματοποιείται ο δημόσιος διάλογος, χρειάζεται να αναπτυχθεί ένας πολιτικός λόγος που δεν απαιτεί την απόλυτη συναίνεση. Αντίθετα, αναγνωρίζοντας ότι ο χώρος είναι ένα συγκρουσιακό πεδίο που έχει ανάγκη την πολλαπλότητα, να χαράζει όρια όχι με εργαλεία που υποβαθμίζουν τους ανθρώπους σε οριοθετημένες και πάγιες ταυτότητες, αλλά με επιχειρήματα που αναδεικνύουν τον πολιτικό «άλλο». Να αναγνωρίζει ακόμα το δικαίωμα όλων να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο, αλλά επίσης, κατανοώντας ότι οι δυνατότητες και οι τρόποι συμμετοχής καθεμιάς και καθενός διαφέρουν, να επιδιώκει οι άνισοι κανόνες συμμετοχής να είναι ορατοί ώστε να μπορούν να γίνουν αντικείμενο αμφισβήτησης.

Ιστορικά δεν υπήρχαν γαλατικά χωριά. Δεν υπάρχει επίσης προκαθορισμένη ιδεατή δημοκρατία, αλλά και η ερμηνεία της δεν είναι «κοινός τόπος». Η δημοκρατική κοινωνία κτίζεται καθημερινά σε πολλαπλούς χώρους μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες αποκλίσεις από μια ηθικά κατασκευασμένη κανονικότητα. Για να αποσταθεροποιηθεί αυτή η κανονικότητα χρειάζεται μια πολιτική που να επιδιώκει να δώσει διάρκεια και χώρο σε αυτές ακριβώς τις αποκλίσεις. Το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας είναι να κοπάσει ο στρόβιλος που ανακυκλώνει το φόβο και αυτό δε γίνεται με την επινόηση μύθων και παραδόσεων, ούτε με εθνοσωτήριες ρητορείες, αλλά με την κοπιαστική και επίμονη καθημερινή οικοδόμηση εναλλακτικών επιλογών.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν 25 κείμενα. Στη σύντομη αυτή εισήγηση αναφέρονται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα, τα οποία σημειώνονται και στο τέλος της βιβλιογραφίας.

(2) Η είδηση αφορά την επιχειρηματική κίνηση 50 εμπόρων να εξαργυρώνουν παλιά χαρτονομίσματα, και αποτελεί αναδημοσίευση από τη γαλλική εφημερίδα Le Monde (Gatinois, 2011) στην οποία ωστόσο δεν υπήρχε αναφορά σε γαλατικό χωριό.
(3) Η φράση παραπέμπει σε άρθρο του Θεόδωρου Πάγκαλου στο Βήμα (2013), με τίτλο «Δεν υπάρχει μαγικό φίλτρο εισαγωγής» και βασικό επιχείρημα την επιτακτική και απαραίτητη μη αλλαγή πορείας στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης.

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Bauman Z, 2008. Ρευστοί καιροί. Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας, Μεταίχμιο, Αθήνα. 
• Gupta A., Ferguson J., 2005, Πέρα από την κουλτούρα: Χώρος, ταυτότητα και η πολιτική της διαφοράς, στο: Γιάννης Κυριακάκης, Μάρθα Μιχαηλίδου (επιμ.), Η Προσέγγιση του Άλλου. Ιδεολογία, μεθοδολογία και ερευνητική πρακτική, Μεταίχμιο, Αθήνα. 
• Hall St. et all, 2010. Η απραγματοποίητη δημοκρατία, Futura, Αθήνα. 
• Hall St., Massey D., Rustin M., 2013. "After neoliberalism: analyzing the present", Available from: http://www.lwbooks.co.uk/journals/soundings/manifesto.html [Accessed 12 September 2013]
• Hobsbawm E., 2013. Θρυμματισμένοι καιροί. Κουλτούρα και κοινωνία στον 20ό αιώνα, Θεμέλιο, Αθήνα.
• Μαλούτας Θ., 2011. «Χωρικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης στην Αθήνα. Από τις ρυθμίσεις του πελατειακού κράτους στην κρίση των ελλειμμάτων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 134-135/2011, σ. 51-70. 
• Massey D., 2001, Φιλοσοφία και πολιτικές της χωρικότητας, (μεταφ. Α. Πατσού), Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ - Παπασωτηρίου, Αθήνα. 
• Massey D., 2008. Για το χώρο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. 
• Mouffe Ch., 2010. Επί του πολιτικού, Εκκρεμές, Αθήνα.
• Springer S., 2011. "Public Space as Emancipation: Meditations on Anarchism, Radical Democracy, Neoliberalism and Violence", Antipode, 43:2, pp. 525-562. 
• Σταυρίδης Στ., 2011. «Χειραφετημένες χωρικότητες και η "πόλη των κατωφλιών"», Διαθέσιμο και στο: http://ratnet-blog2.blogspot.com/2011/04/b;og-post.html [τελευταία επίσκεψη 19 Ιουλίου 2013] 
• Χατζημιχάλης Κ., 2012. «Οι τόποι του ρατσισμού», Η Αυγή: Ενθέματα, 11 Νοεμβρίου, Διαθέσιμο και στο: http://enthemata.wordpress.com/2012/11/11/kxatzimihalis/ [τελευταία επίσκεψη 12 Σεπτεμβρίου 2013] 
• Φραγκουδάκη Ά. 2013, Ο εθνικισμός και η άνοδος της ακροδεξιάς, Αλεξάνδρεια, Αθήνα.

Αναφορές από το υλικό της εργασίας

• Αλαβάνος Α. (συνέντευξη στον Μιχάλη Σιάχο), 2010. «Για να βρούνε δουλειά οι νέοι είμαστε έτοιμοι να πάμε και φυλακή», Δρόμος, 11 Οκτωβρίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.e-dromos.gr/ [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013] 
• Ανώνυμο, 2009α. «Κυκλοφόρησε... Το γαλατικό χωριό που λεγόταν... Άγιος Παντελεήμονας»,Διαθέσιμο στο: http://www.eglimatikotita.blogspot.com/ [τελευταία επίσκεψη 8 Σεπτεμβρίου 2013]
• Ανώνυμο, 2009β. «Το άβατο», 14 Νοεμβρίου, Διαθέσιμο στο: http://panosz.wordpress.com/
• [τελευταία επίσκεψη 8 Σεπτεμβρίου 2013] 
• Ανώνυμο, 2011. «Ισπανία: Το χωριό που "επέστρεψε" στην πεσέτα», Το Βήμα, 29 Δεκεμβρίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.tovima.gr/ [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013] 
• Ανώνυμο, 2012. «Ένα ολόκληρο χωριό αντιστέκεται στο χαράτσι της ΔΕΗ!», Νέμεσις Ραμνουσία, 1 Ιανουαρίου, Διαθέσιμο στο: http://www.ramnousia.com/ [τελευταία επίσκεψη 8 Σεπτεμβρίου 2013]
• Ανώνυμο, 2013. «Ιερισσός: Οι Γαλάτες στην κοινωνία του ύπνου», Η Αυγή, 28 Μαΐου, Διαθέσιμο και στο: http://www.avgi.gr/ [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013] 
• Βαλληνδρά-Νικούδη Ντ., 2002. «Όταν κοιτάς από ψηλά...», Τα Εν Δήμω Φιλοθέης, Αθήνα, 28/2002, σ. 24.
• Βελισσαρίου Σ., 2011. «Ήταν κάποτε ένα γαλατικό χωριό, που λεγόταν ελληνικό πανεπιστήμιο», Η Εποχή, 17 Ιουλίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.epohi.gr/ [τελευταία επίσκεψη 11 Ιουλίου 2013]
• Γιαννουλοπούλου Ε., 2012. «Η πόλη της ΑΕΚ», Το Έθνος, 5 Μαρτίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.ethnos.gr [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013] Δρόσου Ι., 2011. «Ανακωχή στην Κερατέα για τις μέρες του Πάσχα», Η Εποχή, 24 Απριλίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.epohi.gr/ [τελευταία επίσκεψη 11 Ιουλίου 2013] 
• Gatinois Cl., 2011. «A Salvaterra de Mino, petite ville de Galice, les Espagnois renovent avec la peseta», Le Monde, 29 decembre. 
• Καρανάτση Έ., 2011. «Έκκληση για διάλογο στην Κερατέα», Η Καθημερινή, 25 Φεβρουαρίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.kathimerini.gr/ [τελευταία επίσκεψη 6 Σεπτεμβρίου 2013] «Ομιλία δημάρχου Αθηναίων σε ημερίδα για την εγκληματικότητα και τη βία στην πόλη», 2013, 30 Ιανουαρίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.cityofathens/ [τελευταία επίσκεψη 31 Ιανουαρίου 2013]
• Π.Μ., 2011. «Χωριά ανυπότακτων... πλουσίων», Η Νέα Ερυθραία on line, 22 Ιουλίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.sepik.net/ [τελευταία επίσκεψη 18 Μαΐου 2013] Πάγκαλος Θ., 2013. «Δεν υπάρχει μαγικό φίλτρο εισαγωγής», Το Βήμα, 2 Ιουνίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.tovima.gr/ [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013] Σερβετάς Ν., 2011. «Αντιστέκονται οι Ισλανδοί», Η Εποχή, 18 Απριλίου, Διαθέσιμο και στο:
• http://www.epohi.gr/ [τελευταία επίσκεψη 19 Ιουλίου 2013] Τζανάκης Στ., 2012.  «Γαλατικά χωριά»,  Τα Νέα, 25  Αυγούστου,  Διαθέσιμο και στο: http://www.tanea.gr/ [τελευταία επίσκεψη 11 Ιουλίου 2013] Φωτόπουλος Ν., 2013. «Κράτος τρομοκράτης εναντίον... γαλατικού χωριού», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 11 Απριλίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.efsyn.gr/ [τελευταία επίσκεψη 29 Σεπτεμβρίου 2013]
• Χατζηνικόλας Δ., 2013. «Τέρμα οι αυταπάτες με τους Ρωμαίους ή με τους Γαλάτες», Η Αυγή, 2 Ιουνίου, Διαθέσιμο και στο: http://www.avgi.gr/ [τελευταία επίσκεψη 15 Ιουλίου 2013]

*Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας διοργάνωσε Συνέδριο με θέμα "Μεταβολές κι ανασημασιοδοτήσεις του χώρου στην Ελλάδα της κρίσης" στον Βόλο, από 1 έως 3 Νοεμβρίου 2013.Συνεχίζουμε να παρουσιάζουμε τις πάντα επίκαιρες εισηγήσεις του συνεδρίου.