Το τοπίο είναι προτεραιότητα, όχι πολυτέλεια

Η Καστέλλα και το Μικρολίμανο (φωτ.) και η Σαντορίνη
αποτελούν τυπικά δείγματα της αλληλεπίδρασης
φύσης και πολιτισμού στο μεσογειακό τοπίο, το οποίο
αποτελεί ένα διαχρονικό σταυροδρόμι πολιτισμών.

#ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΟΥ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ( 6/6/2015 )

Μέσα στην αγκαλιά τριών ηπείρων -Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής- η λεκάνη της Μεσογείου, με έκταση 2.542.000 χλμ. και συνολική ακτογραμμή που φτάνει τα 46.000 χλμ., αποτελεί όχι μόνο ένα ζωντανό οργανισμό, τροφοδότη εδώ και χιλιετίες των γειτνιαζόντων κοινωνιών με καθοριστική συμβολή στην ποιότητα ζωής τους, αλλά και ένα διαχρονικό σταυροδρόμι πολιτισμών. Η ανάγκη, επομένως, για αντιμετώπιση των τρεχουσών και μελλοντικών απειλών, η αφύπνιση απέναντι στις πολλαπλές προκλήσεις καθώς και η αξιοποίηση ευκαιριών για τα μεσογειακά και παράκτια τοπία, προκύπτει αναμφίβολα ως επιτακτική.Αφουγκραζόμενο τη συγκεκριμένη ανάγκη, το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο (Med-INA) συνδιοργάνωσε στα τέλη Μαΐου (26-27/5) με το CIVILSCAPE, ένα ευρωπαϊκό δίκτυο αποτελούμενο από 112 περιβαλλοντικές ΜΚΟ, διημερίδα για το Μεσογειακό Θαλάσσιο Τοπίο (Marinescape Forum), στον Πειραιά, με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας. Σημείο αναφοράς, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, υπογεγραμμένης στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Τί ορίζεται ως τοπίο στη διεθνή συνθήκη; «Το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ φύσης και πολιτισμού», θα πει η κ.Αφροδίτη Σορώτου, αρχαιολόγος και επιστημονικός συνεργάτης του Μed-INA, εξηγώντας: «Στην πραγματικότητα, το τοπίο δεν είναι κάτι στατικό, είναι αυτό που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος με όλες τις αισθήσεις του. Πρόκειται για μία έννοια απ’ αυτήν του περιβάλλοντος, βάζοντας σε πρώτο πλάνο τον άνθρωπο και τον πολιτισμό που παράγει».

«Η νέα θεώρηση των πραγμάτων, φέρνει το τοπίο σε υψηλότερες θέσεις στην πολιτική ατζέντα, γίνεται αντικείμενο όχι μόνο διακρατικής αλλά και διυπουργικής συζήτησης, καθώς ήδη χώρες όπως η Ιρλανδία ή η Δημοκρατία της Τσεχίας υιοθετούν μία εθνική στρατηγική, με τα διαφορετικά υπουργεία – γεωργικής ανάπτυξης, βιομηχανίας, περιβάλλοντος, τουρισμού, μεταφορών... - να συνεργάζονται, λαμβάνοντας υπόψη για τις αποφάσεις τους το τοπίο», επισημαίνει η κ. Maguelonne Dejeant-Pons από το Συμβούλιο της Ευρώπης, εκτελεστική γραμματέας για την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου. Και συνεχίζει: «Αν μέχρι πρόσφατα εστιάζαμε στο παραγωγικό ή το καλό για την οικονομία, ζώντας σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία έχουμε πλέον αντιληφθεί την αξία της διατήρησης των παραδόσεων, της κουλτούρας, της ταυτότητας του χώρου. Ενδιαφερόμαστε για το τοπίο, όχι ως εμπόρευμα ή τουριστικό προϊόν αλλά σε άμεση σχέση με τους ανθρώπους που ζουν σ’ αυτό - μακροπρόθεσμα, πιο πολύτιμα μέρη θα είναι εκείνα που έχουν διατηρήσει την ταυτότητά τους. Για τον λόγο αυτό, ενθαρρύνεται η εμπλοκή των ίδιων των τοπικών κοινωνιών στη λήψη αποφάσεων, αξιοποιείται η παραδοσιακή γνώση για την προαγωγή της οικονομίας, δίνονται κίνητρα για κατάθεση προτάσεων.

Στην πράξη, έχει ήδη ξεκινήσει η λειτουργία ενός portal με πρωτοβουλία του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπου όλες οι χώρες-μέλη καλούνται να αναρτήσουν τις δράσεις και τις ιδέες τους σχετικά με το τοπίο, projects που σχεδιάζουν ή πραγματοποιούν, μεμονωμένα ή μη. Μην ξεχνάμε ότι προτεραιότητα για τη Συνθήκη είναι η καλύτερη διαχείριση του τοπίου μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες αλλά και η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ πολιτικής ηγεσίας και τοπικών πληθυσμών. Επειδή όμως η κάθε χώρα έχει τη δική της μεθοδολογία για την επίτευξη του στόχου κι εμείς δεν διεισδύουμε σε εθνικό επίπεδο, υποστηρικτικά προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργούν τα Παρατηρητήρια. Αλλες φορές ως κρατικοί φορείς, άλλες πάλι έχοντας συσταθεί με την πρωτοβουλία ΜΚΟ, πανεπιστημίων ή ερευνητικών ινστιτούτων, παίζουν καταλυτικό ρόλο σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση, την ενημέρωση, την επιρροή στον πολιτικό σχεδιασμό».

Διαμεσολαβητής

«Ενα τέτοιο Παρατηρητήριο, έρχεται να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής μεταξύ των απλών ανθρώπων, του χωρικού σχεδιασμού και των αποφάσεων της πολιτικής ηγεσίας. Ειδικά στη Μεσόγειο, η οποία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα – από κλιματική αλλαγή και κοινωνική ανισότητα έως οικονομική κρίση, πολιτικές διαμάχες και πολέμους», τονίζει η κ. Σορώτου. Μήπως ακούγεται κάπως ρομαντικό το να ασχοληθεί κάποιος με το τοπίο, σε μία περίοδο που η κατάσταση βράζει – κυρίως στην Ελλάδα...; «Κάθε άλλο!», χωρίς δεύτερη σκέψη η απάντηση της κ. Dejeant-Pons: «Σκεφτείτε πως υπάρχουν χώρες που ανακαλύπτουν και αναδεικνύουν τοπία, που... δεν υπάρχουν! Η Ελλάδα πρέπει να συνειδητοποιήσει πως το τοπίο δεν είναι πολυτέλεια, αλλά προτεραιότητα - είτε πρόκειται για την προστασία του έναστρου ουρανού από τη φωτορρύπανση, είτε για την προβολή του θησαυρού της τοπικής σας κουζίνας... Σίγουρα δεν είναι μόνο αυτό η λύση στα οικονομικά προβλήματα. Είναι όμως μέρος της λύσης», καταλήγει.

Στόχος ο διάλογος μεταξύ πολιτών και θεσμικών φορέων σε Ελλάδα, Ευρώπη και Μεσόγειο

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν φέτος στον Πειραιά για την Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας, πραγματοποιήθηκε στον Ναυτικό Ομιλο Ελλάδος η διημερίδα για το Μεσογειακό Θαλάσσιο Τοπίο (Piraeus Marinescape Forum, 26-27/5), η οποία συνδιοργανώθηκε από το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο (Med-INA) και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο και όργανο εφαρμογής της Σύμβασης της Φλωρεντίας (Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου) CIVILSCAPE, με την υποστήριξη του δήμου Πειραιά και του Landscape Research Group. Αφετηρία, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (European Landscape Convention), με την έννοια του τοπίου να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και στην ισχυροποίηση των διαδικασιών συμμετοχικής διακυβέρνησης. Η ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των θεσμικών φορέων σε Ελλάδα, Ευρώπη και Μεσόγειο, μεταξύ των προτεραιοτήτων, όπως και η συμβολή στη δημιουργία μιας στρατηγικής για τη Γαλάζια Ανάπτυξη, θεμελιωμένη στις αρχές της αειφορίας. Στο πέρας της διημερίδας, παρουσιάστηκε η «Δήλωση του Πειραιά για τα Μεσογειακά Θαλάσσια Τοπία», η οποία περιλαμβάνει –μεταξύ άλλων– την πρόταση για σύσταση Παρατηρητηρίου με στόχο τη μέριμνα για τη διατήρηση και προστασία των θαλάσσιων, παράκτιων και νησιωτικών τοπίων στη Μεσόγειο. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν, παρουσιάστηκαν στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Ημέρες Θάλασσας (European Maritime Days) στις 28/5, στη θεματική ενότητα «Παράκτιες Κοινότητες και Γαλάζια Κοινωνία».