Τρίτη 7 Ιουλίου 2015

Κωνσταντινούπολη :Δημιουργώντας μια νέα ταυτότητα

Στην Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης (Büyükçekmece),
 αξιοθέατο είναι η γέφυρα που έχτισε ο Σινάν, τεχνικό
επίτευγμα του 16ου αιώνα. Ηταν σε χρήση έως περίπου το 1970
.
#ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ , 28 Ιουνίου 2015.
Το χτίσιμο μιας ταυτότητας για μια χώρα, μια πόλη, μια εταιρεία, είναι ό,τι πιο συναρπαστικό υπάρχει στον τομέα των δημιουργικών ιδεών και της επικοινωνίας. Μια χώρα «χτίζει» την εικόνα της, όχι αυθόρμητα, όχι τυχαία, όχι βιαστικά. Δεν πετυχαίνει κάθε απόπειρα σχεδιασμού και η Ιστορία είναι γεμάτη από αυτές τις αποτυχημένες προσπάθειες που -ούτως ή άλλως- υπερτερούν. Αλλά εκείνες οι απόπειρες που είχαν αποτέλεσμα ήταν εκείνες που κατόρθωσαν να γεννήσουν στον αποδέκτη ένα πλέγμα συνειρμών μέσα από έναν συνδυασμό βιώματος, εμπειρίας και εγκεφαλικής και συναισθηματικής εμπλοκής.
Kαι κάθε ιστορία «ταυτότητας» ενός τόπου δεν μπορεί να εξαντλείται ή να ορίζεται κυρίως από το περιτύλιγμα και την επικοινωνιακή γλώσσα αλλά να ενισχύεται και να διαστέλλεται από τον πλούτο της προσωπικής εμπειρίας. Το πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στις χώρες είναι τεράστιο και ανταποκρίνεται σε μια διαρκή μεταβλητή γεωπολιτικής συγκυρίας, οικονομικής στάθμης και κοινωνικής ωριμότητας. Κυρίως έχει να κάνει με ζητήματα εσωστρέφειας και εξωστρέφειας, διαχείρισης ιστορικής κληρονομιάς και αξιοποίησης ανθρώπινων πόρων. Αυτό που εκβάλλει στην αγορά μπορεί να είναι και ένας δυνητικός πλούτος για τη χώρα που επενδύει σε ζητήματα πολιτισμικής ταυτότητας.

Αν σκεφτεί κανείς την Κωνσταντινούπολη, συνειρμικά θα έρθει μπροστά ως εικόνα η Αγια-Σοφιά και το Μπλε Τζαμί και ο Βόσπορος. Αυτή η πρώτη, ανεπεξέργαστη αναπαράσταση είναι σχεδόν θυμική και αποτελεί τη βάση για μια πρωτόλεια πολιτισμική ανάγνωση του κόσμου. Εκεί είναι και η αφετηρία για την επεξεργασία αυτής της δυνατότητας μέσα από χειρουργικές επεμβάσεις για τη διάνοιξη ειδικών θαλάμων γνώσης και μνήμης. Τα νέα προϊόντα για τον τουρισμό, την αγορά, την παιδεία ή την έρευνα, ανταποκρινόμενα στο ενδιαφέρον του κοινού, που και αυτό χτίζεται, ανοίγονται σε πολλά, σύνθετα και συχνά αντίπαλα «πακέτα», ούτως ώστε όλα μαζί να αποτελέσουν μια δέσμη που να ανοίγει σε όλον τον κόσμο αλλά να εκπορεύεται και να συγκλίνει σε ένα σημείο. Εν προκειμένω, την Κωνσταντινούπολη, τη μητρόπολη της Τουρκίας με τις συναρπαστικές προκλήσεις του μέλλοντος.

Η Πόλη χτίζει πολλές γέφυρες προς τον κόσμο
Περνάς μια σειρά από ολάνθιστες ορτανσίες πριν φτάσεις στην έπαυλη που είναι η έδρα της Turing στο βάθος του κήπου. Είναι ένα μέρος που θα άρεσε και στην Αγκαθα Κρίστι, ιδίως η πράσινη σέρα όπου είχαμε μόλις γευθεί ένα δείπνο εκλεπτυσμένης οθωμανικής κουζίνας.

Η Turing, η εθνική και ερασιτεχνική οργάνωση για τον τουρισμό και την αυτοκίνηση στην Τουρκία, γεννήθηκε το 1923 μαζί με το κεμαλικό κράτος. Ακόμη και σήμερα αποπνέει την αύρα μιας αστικής λέσχης, αλλά πλέον συνδέεται άμεσα και με την κυβέρνηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, καθώς με ένα πρόγραμμα συνέργειας ιδιωτικού και δημοσίου τομέα συμμετέχει στη διαμόρφωση νέων προγραμμάτων τουριστικών προϊόντων.

Γι’ αυτόν τον λόγο βρέθηκα στην Τουρκία, για να γίνω κοινωνός του πρώτου «πακέτου» που ανέλαβε η Turing, εστιασμένο στον αρχιτέκτονα Σινάν, ο οποίος διαμόρφωσε το αρχιτεκτονικό μεγαλείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο απόγειό της τον 16ο αιώνα. Αυτός ο θεματικός τουρισμός για ειδικές ομάδες κοινού είναι ένας από τους δρόμους που ακολουθεί η Τουρκία για να διανοίξει κανάλια επικοινωνίας στο διεθνές κοινό. «Μας προβλημάτισε πολύ η σύνθεση και η προέλευση των προσκεκλημένων μας», μου είπε ένας από τους εκπροσώπους της Turing, ένας Τούρκος με κοσμοπολίτικο αέρα. Ημασταν μια ετερόκλητη και ανομοιογενής ομάδα από φοιτητές, ιστορικούς, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, από διάφορες χώρες, σε ηλικιακό εύρος από 20 έως 65. Στο ίδιο πούλμαν, με δύο εξαιρετικά ευσυνείδητες δημοσιογράφους από την Ταϊβάν που κατέγραφαν τα πάντα με τεράστια έκπληξη, την τουρκολόγο Ξένια Αϊκούτ από το Βελιγράδι, την οθωμανολόγο Ευαγγελία Μπαλτά, δύο αρχιτέκτονες από τον Λίβανο με γραφεία στη Νέα Υόρκη και τη Βηρυτό, φοιτητές από την Ιταλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Πορτογαλία, την Κόστα Ρίκα, Τούρκους της Γερμανίας, γεννημένους στην κοιλάδα του Ρήνου, τον Αλβανό ζωγράφο Αρτάν Σαμπάνι, ειδικούς σε ευρωπαϊκά θέματα από την Εσθονία, τον αρχιτέκτονα Washington Fajardo από το Ρίο ντε Τζανέιρο και πολλούς ακόμη.

Ο Σινάν επελέγη για να αποτελέσει πηγή τροφοδότησης ενός δικτύου επισκέψεων από το κέντρο της Κωνσταντινούπολης ώς το Σκούταρι στην ασιατική πλευρά και το Εγιούπ, ιερό μέρος για το Ισλάμ, αλλά και ώς την Αδριανούπολη και τα περίχωρα. Τζαμιά και συγκροτήματα ολόκληρα, κρήνες, καραβάν σεράι, υδραγωγεία και γέφυρες, ένας πλούτος αρχιτεκτονικός, καλλιτεχνικός και τεχνολογικός παρουσιάστηκε μέσα από πυκνές διαδρομές. Ξεναγός μας ήταν ο 63χρονος Αρντά Ντιντζόλ, ένας τζέντλεμαν της παλιάς Ισταμπούλ, υπόδειγμα ευγένειας και αρχοντιάς. «Αν και ήμουν πολύ μικρός», μου είπε, «κάθε φορά που σκέφτομαι τα Σεπτεμβριανά, νιώθω ένα κάψιμο στον λαιμό».

Οι άνθρωποι της Turing, που παρείχαν στο διεθνές γκρουπ μας άριστη φιλοξενία, είχαν την αγωνία αν όλα ήταν όπως τα περιμέναμε. «Είναι η πρώτη φορά που κάνουμε κάτι τέτοιο», μου είπε ο 30χρονος Τζενκ Γιλμάζ, γέννημα θρέμμα της Πόλης και συντονιστής του πρότζεκτ. Το πρόγραμμα ήταν ακριβό και η χρηματοδότηση εξασφαλίστηκε κυρίως από την Turing («Turkey Turing ve Otomobil Kurumu») και την Εταιρεία Ανάπτυξης για την Κωνσταντινούπολη, συντονισμένο στο πνεύμα του κρατικού πλάνου 2014-2023 για την ανάδειξη της τουρκικής μεγαλούπολης σε μείζον παγκόσμιο κέντρο διεθνούς τουρισμού.

Οι ενέργειες και οι πρωτοβουλίες είναι πολυεπίπεδες και τέμνονται σε σημεία ειδικού ενδιαφέροντος. Το πρόγραμμα για τον αρχιτέκτονα Σινάν ήταν έτοιμο προς παρουσίαση καθώς τα περισσότερα από τα μνημεία που επισκεφθήκαμε ήταν συντηρημένα ή προς αποκατάσταση. Μου έκανε εντύπωση ότι οι διαδρομές περνούσαν από όλες τις περιοχές κι έτσι όλα τα πρόσωπα της Κωνσταντινούπολης φανερώθηκαν. Από τη νυχτερινή απαστράπτουσα φαντασμαγορία των ουρανοξυστών και την αστική ευμάρεια του Νισάντασι ώς τις φτωχογειτονιές γύρω από το Τζαμί Piyalepasa και την επαρχιώτικη ακινησία του Σουλτάν Γκαζί, μιας εργατούπολης στον ιστό της Κωνσταντινούπολης δίπλα σε ενεργά ορυχεία αλλά και τα υδραγωγεία του Σινάν.

Φυσικά, ο Σινάν και η μοναδικότητά του υπηρετούν μια εκδοχή νεο-οθωμανισμού, καθώς επί Ερντογάν η αυτοκρατορική κληρονομιά είναι στο προσκήνιο. Οπως και η πίστη στην ορθοδοξία του Ισλάμ, που φαίνεται ακόμη και στην απουσία αλκοόλ σε όλα μας τα γεύματα, παρά το γεγονός ότι προορίζονταν για ξένους φιλοξενούμενους.

Για τον Σινάν είχαν ετοιμάσει ένα μικρό βίντεο γνωριμίας που μας προέβαλαν στο πρώτο δείπνο γνωριμίας. Το αναφέρω γιατί έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το θέμα χειρισμού της καταγωγής του. Στο βίντεο υπήρχε ασάφεια, αλλά ένας αδαής εύκολα καταλάβαινε ότι ο Σινάν είχε γεννηθεί μουσουλμάνος και έχανε έτσι την ενδιαφέρουσα πτυχή του εξισλαμισμού και του σώματος των Γενίτσαρων. Φίλοι από την Ελλάδα με είχαν ρωτήσει αν «μας είπαν» ότι ο Σινάν είχε γεννηθεί σε ελληνική οικογένεια στην Ανατολία. Ενας Τούρκος αρμενικής καταγωγής μού ψιθύρισε ότι «κατά πάσαν πιθανότητα ο Σινάν ήταν Αρμένης» και ένας Βούλγαρος αρχιτέκτων μού είχε στείλει μήνυμα: «Ελπίζω οι Τούρκοι να σας είπαν ότι ο Σινάν ήταν Βούλγαρος». Για να κάνω το θέμα πιο ερεθιστικό, όλα συγκλίνουν ότι ο Σινάν είχε γεννηθεί σε ελληνόφωνη χριστιανική οικογένεια στους Αγίους Αναργύρους της Καππαδοκίας το 1489.

Ανεξάρτητα από αυτό, η περιήγηση στα πάμπολλα μνημεία που σχεδίασε ο Σινάν ήταν μια αποκάλυψη για το βάθος των τεχνικών του γνώσεων πέραν της καλλιτεχνικής αρτιότητας. Δικαίως, οι σύγχρονοι Τούρκοι επενδύουν πολλά στην ανάδειξη της κληρονομιάς τους και χτίζουν αυτό το νέο τουριστικό προϊόν.

Στη «Λούρδη» του Ισλάμ
Στην Αδριανούπολη, τα μεγάλα τζαμιά του Σινάν είναι άρτια αποκατεστημένα και καθώς δεσπόζουν λόγω όγκου και μεγαλοπρέπειας στην επαρχιακή πόλη, δημιουργούν μια εντυπωσιακή αντίθεση. Παλαιά οθωμανική πρωτεύουσα, μετά την Προύσα και πριν από την Κωνσταντινούπολη, η σύγχρονη Αδριανούπολη, που δέχεται δεκάδες πούλμαν τουριστών από τη Βόρεια Ελλάδα, είναι μια επαρχιακή πόλη χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αλλά μέσα στα στενά βλέπεις πολλά παλιά σπίτια, Ελλήνων, Βούλγαρων, Αρμένηδων, Εβραίων και φυσικά Τούρκων, η παλιά συναγωγή ανακαινίστηκε και το Καραβάν Σεράι του Σινάν από τον 16ο αιώνα έχει γίνει χώρος εκθέσεων και εκδηλώσεων.
Στο Σκούταρι, το τζαμί της Μιχριμάχ, της κόρης του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, είναι κομψοτέχνημα, αλλά με εντυπωσίασε και η σύγχρονη ζωή ολόγυρα. Ανεβήκαμε και ψηλά στον λόφο Τζάμλισα μέσα στα πεύκα με την αχανή θέα στην Κωνσταντινούπολη και το ζαχαροπλαστείο όπου μαζεύονται οι εκδρομείς και οι κάτοικοι να ξαποστάσουν. Δεξιά, αν γυρίσει κανείς το βλέμμα και μέσα στην κατάφυτη πλαγιά, βλέπει το υπό κατασκευή γιγαντιαίων διαστάσεων νέο τζαμί που χτίζει το καθεστώς.
Στο Εμινονού, στην αγορά με τα μπαχαρικά, φάγαμε ένα μεσημέρι στον περίφημο «Παντελή» με την ωραία κουζίνα. Το χάρηκαν όλοι. Και μετά, μέσα στην παλιά αγορά, σε ένα κομμάτι που φαινόταν απείραχτο από τον χρόνο, επισκεφθήκαμε το τζαμί του (κροατικής καταγωγής) Rustem pasha, του συζύγου της Μιχριμάχ, ένα ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό, μικρό τζαμί του Σινάν, γεμάτο απ’ άκρη σε άκρη με πλακάκια Ιζνίκ.

Και στο Εγιούπ, μια Παρασκευή, με τη σύσταση οι γυναίκες της παρέας να είναι σεμνά ντυμένες, ζήσαμε από κοντά μια ισλαμική «Λούρδη», σαν λαϊκή θρησκευτική γιορτή. Τα αγοράκια ντυμένα με τις οθωμανικές σχολές ήταν έτοιμα πια για την περιτομή και ήταν αντικείμενο λατρείας από τους γονείς τους. Μου έμειναν οι εκφράσεις τους.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.