Αστικό Σύστημα Καινοτομίας: Ένας Νέος Ρόλος για την Πόλη;

#ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΚΑΤΟΥ, Τμήμα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

#ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Τμήμα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Το άρθρο που ακολουθεί μελετά την έννοια του «αστικού συστήματος καινοτομίας» και το πιθανό μεθοδολογικό πλαίσιο ανάλυσής του. Το άρθρο είναι δομημένο ως εξής: 

Η πρώτη ενότητα είναι εισαγωγική και αναλύει την κύρια ιδέα ενός συστήματος καινοτομίας και τον τρόπο με τον οποίο η πόλη μετατράπηκε σταδιακά στο κεντρικό σημείο του ενδιαφέροντος. 

Η δεύτερη ενότητα ασχολείται με τη θεωρητική και εμπειρική ανάλυση της έννοιας του αστικού συστήματος καινοτομίας, επανεξετάζοντας με αυτό τον τρόπο τις σχετικές μελέτες και εκθέσεις. 

Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται σε ορισμένα μεθοδολογικά ζητήματα. 

Η τέταρτη ενότητα περιγράφει τα παραδείγματα τεσσάρων αστικών συστημάτων καινοτομίας, του Σαν Φρανσίσκο, του Λος Άντζελες, της Νέας Υόρκης και της Βοστώνης. 

Η πέμπτη ενότητα είναι συνθετική και επικεντρώνεται στην προσπάθεια να προσδιοριστούν πρώτα οι βασικοί παράγοντες που συνδέονται με την άνοδο των περιοχών αυτών ως επιτυχημένες περιπτώσεις αστικού συστήματος καινοτομίας και στη συνέχεια να προταθεί ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την ανάλυσή τους. Αυτό συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, τον καθορισμό των κύριων και δευτερευόντων παραγόντων - παικτών και την περιγραφή των απαραιτήτων αλληλεπιδράσεων μεταξύ τους. 

Το «αστικό σύστημα καινοτομίας» είναι μία αναδυόμενη έννοια, το οποίο σημαίνει ότι δεν έχει ακόμα πλήρως διαμορφωθεί, δομηθεί και αναπτυχθεί. Δυσλειτουργίες και στρεβλώσεις αποτελούν τμήματα του αρχικού σχηματισμού του. Η ήδη υπάρχουσα έννοια του συστήματος καινοτομίας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις μοναδικές κοινωνικές πτυχές που τείνουν να σχηματίζονται στη διάσταση του αστικού περιβάλλοντος. Σε ένα σύστημα καινοτομίας μιας τόσο μικρής κλίμακας θα πρέπει να δοθεί προσοχή όχι μόνο στους οικονομικούς φορείς, αλλά και σε όλο το φάσμα των κοινωνικών προκλήσεων. Ως εκ τούτου, το τώρα είναι η «κρίσιμη» στιγμή για να τεθούν οι βάσεις για μελλοντικές επιτυχείς περιπτώσεις.

1. Εισαγωγή

Παρατηρώντας την ταχεία ανάπτυξη της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και ενώ την ίδια στιγμή υποστηρίζεται ότι η παγκοσμιοποίηση και η χωρική εγγύτητα τείνουν να γίνουν συμπληρωματικές διαδικασίες, η έννοια των «συστημάτων καινοτομίας» (εθνικά, περιφερειακά, κλαδικά κλπ.) κάνει την εμφάνιση της προκειμένου να βοηθήσει στην κατανόηση των παραγόντων που διαμορφώνουν την διαδικασία της καινοτομίας, καθώς επίσης και στην αλληλεπίδραση μεταξύ της τελευταίας και της γεωγραφίας. Ο Freeman ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την έννοια του «εθνικού συστήματος καινοτομίας», εντοπίζοντας τους κύριους παίκτες και περιγράφοντας τις απαραίτητες αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους.

Σταδιακά, η συζήτηση και το σημείο του ενδιαφέροντος μετακινήθηκε από την εθνική κλίμακα σε άλλες πιο «τοπικές» μονάδες ανάλυσης. Η γεωγραφία έγινε πιο σημαντική, αλλά και πιο «περιορισμένη» στα όριά της. Ως συνεπαγωγή των παραπάνω οι πόλεις αναβαθμίστηκαν σε σημαντικούς παίκτες τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίοι συμμετέχουν άμεσα στο διεθνές οικονομικό φάσμα και ανταγωνίζονται επίσημα στην προσέλκυση πόρων, εργατικού δυναμικού και άμεσων ξένων επενδύσεων. Ως εκ τούτου, όπως υποστήριξαν ο Peng Fei, Jing και Yang "η πόλη έχει γίνει η κύρια κινητήρια δύναμη της τοπικής, περιφερειακής και εθνικής ανάπτυξης». Επιπλέον, η καινοτομία (πολιτική, θεσμική και τεχνολογική) για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης δοκιμάζεται μέσα στα όρια του αστικού περιβάλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο προκύπτει η έννοια του αστικού συστήματος της καινοτομίας, μια έννοια που προσελκύει το ερευνητικό ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας για όλους τους παραπάνω λόγους.

Οι ήδη υφιστάμενες έννοιες συστημάτων καινοτομίας δεν ασχολούνταν με τις ιδιαίτερες κοινωνικές πτυχές που τείνουν να διαμορφώνονται σε ολόκληρο το φάσμα του αστικού περιβάλλοντος. Ένα σύστημα καινοτομίας μιας τόσο μικρής κλίμακας πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή όχι μόνο στους οικονομικούς παράγοντες, αλλά και σε ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών προκλήσεων. Με βάση τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι τώρα είναι η «κρίσιμη» στιγμή που απαιτεί να τεθούν οι βάσεις για μελλοντικές επιτυχημένες περιπτώσεις αστικών συστημάτων καινοτομίας. Δυστυχώς, πρόκειται για μια κλίμακα συστήματος καινοτομίας που εξακολουθεί να ερευνάται, επομένως η ακόλουθη ενότητα προσπαθεί θέσει μια θεωρητική βάση για το Αστικό Σύστημα Καινοτομίας.

Το άρθρο αυτό προσπαθεί να αναλύσει την έννοια του αστικού συστήματος της καινοτομίας, καθώς και το ευρύ φάσμα των παραγόντων που επηρεάζουν - διαμορφώνουν αυτό το νέο σύστημα και πώς αυτοί αλληλεπιδρούν με την καινοτομική δραστηριότητα σε ένα αστικό επίπεδο. Προκειμένου να εξεταστούν με ένα πιο λεπτομερή τρόπο τα σημεία που αναφέρονται παραπάνω, παραθέτονται επιτυχημένα παραδείγματα καινοτόμων μητροπολιτικών περιοχών των ΗΠΑ τα οποία παρουσιάζονται και αναλύονται παρακάτω.

2. Βιβλιογραφική ανασκόπηση: θεωρητική και εμπειρική ανάλυση

Όπως υποστήριξε ο Davenport η καινοτομία είναι η εισαγωγή ενός νέου στοιχείου με στόχο να φέρει ριζικές αλλαγές. Είτε αφορά σε διαδικασίες, προϊόντα ή οργανισμούς, η καινοτομία καθορίζει την ανταγωνιστικότητα μιας χώρας, η οποία εξαρτάται σε τελική ανάλυση από την ικανότητα των επιχειρήσεων να καινοτομούν και να βελτιώνονται (Porter, 1995). Ενώ προσπαθούμε να κατανοήσουμε την καινοτομική δραστηριότητα και να επωφεληθούμε από αυτή αλλά και τα πλεονεκτήματά της όσο το δυνατόν περισσότερο, αναδύεται η ιδέα ενός "συστήματος καινοτομίας». Αυτή η συγκεκριμένη έννοια πρωτοέκανε την εμφάνισή της το 1841 όταν ο Friedrich List έγραψε για το «Εθνικό Σύστημα της Πολιτικής Οικονομίας» το οποίο ο Freeman αποκάλεσε το 1995 «Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας». Ωστόσο, ήταν ο B.-A. Lundvall που εισήγαγε - το 1985 - πιο συγκεκριμένα την έννοια του «συστήματος καινοτομίας» σε γενικές γραμμές. Το μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε αργότερα σε περιοχές αλλά και σε τομείς περιοχών.

Αν και δεν υπάρχει ακριβής ορισμός του συστήματος καινοτομίας και η έννοια είναι ακόμη αναδυόμενη, σύμφωνα με τον Freeman, ένα πολύπλοκο και διαδραστικό σύνολο σχέσεων μεταξύ των παραγόντων του συστήματος (εθνικό, περιφερειακό, τομεακό), το οποίο περιλαμβάνει επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα είναι στην πραγματικότητα υπεύθυνο για την καινοτομική δραστηριότητα και την τεχνολογική ανάπτυξη.

Επιπλέον, το σύστημα καινοτομίας έχει περιγραφεί από τον Beije το 1998 ως «ένα γκρουπ από ιδιωτικές επιχειρήσεις, από δημόσια ερευνητικά ιδρύματα, και από αρκετούς διαμεσολαβητές της οικονομίας, που σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους προωθούν τη δημιουργία μίας ή μιας ομάδας τεχνολογικών καινοτομιών (μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο) ιδρυμάτων ... που προωθούν ή διευκολύνουν τη διάδοση ή την εφαρμογή των συγκεκριμένων τεχνολογικών καινοτομιών ». 

Προς αυτή την κατεύθυνση, επισημαίνοντας τα χαρακτηριστικά και συγκρίνοντας, ταυτόχρονα, τις διαφορετικές ερμηνείες των διαφόρων συστημάτων καινοτομίας παρατηρεί κανείς ότι τα συστήματα αυτά μπορούν να αναλυθούν σε έξι διαστάσεις (Coenen και Diaz Lopez, 2010): Όρια του συστήματος, φορείς και δίκτυα, ιδρύματα, γνώση, δυναμικές και πολιτικές επιπτώσεις. Εκτός από τις διαστάσεις που αναφέρονται παραπάνω, ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά μπορούν να εντοπιστούν σε όλες τις προσεγγίσεις συστημάτων καινοτομίας. Όλα εξαρτώνται από την καινοτομία, καθώς και από τη διαδικασία της μάθησης (Johnson, Edquist και Lundvall, 2003) με την πλήρη συμμετοχή όλων των φορέων (π.χ. επιχειρήσεις, καταναλωτές, πανεπιστήμια, δημόσιους οργανισμούς) μέσω διαδικασιών όπως «μάθηση μέσω της πράξης» ή μαθαίνοντας ο ένας από τον άλλο μέσω της ανταλλαγή γνώσεων. Επιπλέον, όταν πρόκειται για την εκτίμηση της πορείας ενός συστήματος καινοτομίας, η ανάλυσή γίνεται πάντα με βάση την ιστορική ανάλυση της οικονομικής και καινοτομική δραστηριότητα και τη διάχυση της γνώσης (Godin, 2006). Ο λόγος που η έννοια του συστήματος καινοτομίας ασκεί μία έλξη στους διαμορφωτές πολιτικής είναι ότι μπορεί να υποδείξει τις αδυναμίες του συστήματος (Soete, Verspangen και Ter Weel, 2010) και δίνεται η δυνατότητα στους ακαδημαϊκούς να δώσουν προσοχή στο πλαίσιο της πολιτικής. 

Τα συστήματα καινοτομίας έχουν κατηγοριοποιηθεί - όπως προαναφέρθηκε - στα εθνικά συστήματα καινοτομίας, στα περιφερειακά και στα κλαδικά, με τα δύο πρώτα να στηρίζονται στη χωρική διάσταση -όπως ισχύει και για την περίπτωση συστήματος καινοτομίας που αναλύεται σε αυτό το άρθρο -.

Το ερώτημα το οποίο παραμένει, είναι τι είναι αυτό που κάνει ορισμένες χώρες - περιοχές "καλύτερες" ή στην πραγματικότητα πιο καινοτόμες από άλλες, σε ότι αφορά στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη. Τα εθνικό σύστημα καινοτομίας βοήθησε στη διαδικασία της επισήμανσης των παραγόντων που διαμορφώνουν αυτήν την επιτυχημένη πορεία. Ωστόσο, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να γενικεύουμε από τις επιπτώσεις των εθνικών πολιτικών οικονομιών, ώστε να καθοριστεί ένα πρότυπο ενός γενικού συστήματος καινοτομίας σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, η προσέγγιση του εθνικού συστήματος καινοτομίας, θεωρεί ως δεδομένη την σχετική ομοιογένεια στο εσωτερικό των χωρών, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα. 

Σε πολλούς δείκτες (π.χ. επενδύσεις, οικονομικές επιδόσεις, φτώχεια, Ε & Α) περιοχές εντός των χωρών μπορεί να διαφέρουν σημαντικά. Στη συνέχεια, οι ερευνητές και μελετητές των συστημάτων καινοτομίας αποφάσισαν να αναπτύξουν μια περιφερειακή - προσέγγιση της έννοιας του συστήματος καινοτομίας έχοντας ως βάση «περιοχές» που συνήθως αναφέρονται σε μια γεωγραφική περιοχή στο εσωτερικό μιας χώρας. Ως εκ τούτου, η έννοια των Περιφερειακών Συστημάτων Καινοτομίας, βασίζεται στη σχέση μεταξύ της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της βιομηχανικής εγκατάστασης (Δ 'Allura, Galvagno, και Mocciaro Li Destri, 2012). Παρά το γεγονός ότι πολλές ομοιότητες μπορούν να εντοπιστούν μεταξύ του εθνικού και του περιφερειακού συστήματος καινοτομίας, η δεύτερη διαφέρει ουσιαστικά από την πρώτη (Κορρές, 2012, 2013). Μερικά από τα χαρακτηριστικά που μπορούν να αναλυθούν λεπτομερώς σε περιφερειακό επίπεδο είναι η εσωτερική οργάνωση των επιχειρήσεων, οι σχέσεις μεταξύ τους, ο ρόλος του δημόσιου τομέα και της δημόσιας πολιτικής, καθώς και το θεσμικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού τομέα. Την ίδια στιγμή σε εθνικό επίπεδο, οι πτυχές αυτές θα μπορούσαν να διαφέρουν σημαντικά. Το περιφερειακό σύστημα καινοτομίας αναδεικνύει την περιφερειακή πτυχή της παραγωγής και την εκμετάλλευση νέων γνώσεων, με αποτέλεσμα να επεξηγεί τις περιφερειακές διαφορές στην καινοτομική δραστηριότητα αλλά και την οικονομική ισχύ.

Η έννοια του περιφερειακού συστήματος καινοτομίας εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, του 1980 και του 1990, όταν η καινοτομική δραστηριότητα σε όλες τις εκφάνσεις της -από ημιαγωγούς, ηλεκτρονικών υπολογιστών και λογισμικού έως την ρομποτική και τη βιοτεχνολογία συνηθιζόταν να απαντάται κατά κύριο λόγο σε προάστια, όπως είναι το Silicon Valley στην California, την έδρα της Apple, του Google και του Face Book που συνήθως παρατίθεται ως χαρακτηριστικό παράδειγμα για μια περιοχή με μεγάλο δυναμικό καινοτομίας. Όπως υποστηρίζει ο Φλόριντα (2014), υπήρχε μια μεταπολεμική τάση μετατόπισης του πληθυσμού, των επιχειρήσεων, και της οικονομικής δραστηριότητας από τα αστικά κέντρα στα προάστια, μία άνοδος των λεγόμενων κορυφαίων πόλεων της βιομηχανίας και της τεχνολογίας στην περιφερειακή προαστιοποίηση, καθώς και μια ομαδοποίηση των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και των επιχειρηματικών κεφαλαίων στη Silicon Valley και σε άλλα προαστιακά "nerdistans".

Αυτό που βιώνουμε σήμερα, ωστόσο, είναι μια μετατόπιση του ταλέντου και της απασχόλησης από τα προάστια πίσω στην πόλη ένα φαινόμενο που παρατηρείται κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, υποδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο ότι θα είναι η πόλη - και όχι η περιφέρεια - η χωρική ενότητα που θα αποτελέσει τον πυρήνα της οικονομικής και πολιτικής δύναμης. Ο Adam Smith, ήταν αυτός που παρατήρησε και υπέδειξε το 1776 την τάση των νέων καινοτομικών επιχειρήσεων να ευδοκιμούν σε αστικές περιοχές, όπου ο καταμερισμός της εργασίας ήταν περισσότερο διακριτός και η αγορά ήταν μεγαλύτερη. Οι πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές είναι πιο παραγωγικές (Zoltan, 2005) και οι πόλεις που είναι δυναμικά αποτελεσματικές και παραγωγικές αποτελούν πολύ σημαντικούς πυλώνες για την εθνική οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα οι ισχυρές αστικές οικονομίες είναι απαραίτητες για τη δημιουργία αναγκαίων πόρων για δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις σε υποδομές, εκπαίδευση και υγεία, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την εξάλειψη της φτώχειας. Την ίδια στιγμή, όμως, μία πόλη ή μια μεγάλη αστική περιοχή (με τη συγκέντρωση των επιχειρήσεων, τα περιουσιακά στοιχεία και τις δεξιότητες που αυτό συνεπάγεται) δεν αντιστοιχεί αναγκαστικά σε υψηλά επίπεδα καινοτομίας. Υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα ποσοστά της καινοτομικής δραστηριότητας μεταξύ των αστικών περιοχών. Με άλλα λόγια, προκειμένου να προκύψουν συμπεράσματα σχετικά με το τι προκαλεί διαφοροποιήσεις στο ποσοστό καινοτομικής δραστηριότητας στις πόλεις απαιτείται να μικρύνει η κλίμακα μελέτης, εστιάζοντας σε ένα «Αστικό Σύστημα Καινοτομίας».

Συνεπώς, τι είναι αυτό που κάνει τις πόλεις καινοτόμες ή πόλους έλξης της καινοτομίας; Οι επιχειρήσεις είναι οι πιο σημαντικές μονάδες καινοτομίας, και οι πόλεις υποστηρίζουν την καινοτομία μέσω των επιχειρήσεων με μια σειρά από τρόπους.

Οι Athey, Glossop, Harrison, Nathan και Webber χρησιμοποιούν δύο συγκλίνοντες τρόπους σκέψης, προκειμένου να διαμορφώσουν ένα μοντέλο αστικής καινοτομίας, και αυτοί είναι τα αστικά κέντρα και οι τοπικές συνδέσεις. 

Έτσι, οι «αστικοί παράγοντες» ή αλλιώς τα κύρια συστατικά του ενός υποθετικού αστικού συστήματος, εκτός από τις επιχειρήσεις, που δείχνουν τους λόγους που η καινοτομία είναι συγκεντρωμένη στις πόλεις και γύρω από αυτές είναι:

• Οι πόλεις παρέχουν πρόσβαση σε μεγάλες αγορές, από τοπικές έως παγκόσμιες.

• Τα αστικά περιουσιακά στοιχεία είναι κρίσιμα, για την ενίσχυση της καινοτομικής δραστηριότητας των επιχειρήσεων και τις ανταγωνιστικές τους επιδόσεις.

• Ένα σύνολο δημόσιων ιδρυμάτων και φορέων που να υποστηρίζουν την καινοτομία (πανεπιστήμια, μεμονωμένοι «παράγοντες αλλαγής» και ορισμένοι φορείς της οικονομικής ανάπτυξης).

• Η αστική εγγύτητα και η συνδεσιμότητα, επίσης βοηθάει στο σχηματισμό των επιχειρήσεων και των δικτύων γνώσεων, αυξάνοντας έτσι τη ροή των καινοτόμων ιδεών και φέρνοντας τα προϊόντα στην αγορά.

• Οι πόλεις με έντονους αστικούς καινοτομικούς «άξονες» έχουν πρόσβαση σε μεγάλες και διαφορετικές αγορές με διεθνή απήχηση. Οι Athey κ.α., επίσης, επισημαίνουν ότι αυτές οι πόλεις προσφέρουν καλά αναπτυγμένες υποδομές μεταφορών και επικοινωνιών, μέσω των οποίων οι επιχειρήσεις και τα αστικά ιδρύματα έχουν πρόσβαση ο ένας στον άλλον και διενεργούν συναλλαγές στην αγορά, συνεργάζονται ή μοιράζονται τις ιδέες τους. Επιπλέον, οι πόλεις και οι τομείς με ισχυρές τοπικές συνδέσεις τείνουν να είναι εκείνοι που έχουν πυκνά δίκτυα και ποικίλες αλυσίδες εφοδιασμού, καθώς και συμπλεγματικού τύπου βιομηχανικές δομές, με ισχυρούς δεσμούς με τους αστικούς οργανισμούς. Η καινοτομία σε τομείς που απαιτούν υψηλά επίπεδα γνώσης δημιουργεί ανάγκη για ισχυρές τοπικές συνδέσεις.

Παρά τα όσα αναφέρονται ανωτέρω, και σύμφωνα με τα όσα υποστηρίζουν οι Turkeli και Wintjes, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι στο παρελθόν, έχει δοθεί γενικά προσοχή στα πλεονεκτήματα της χωρικής συγκέντρωσης της τεχνολογικής και οικονομικής ανάπτυξης, αλλά αυτού του είδους οι συγκεντρώσεις εισήγαγαν ταυτόχρονα συγκεντρωμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Ως εκ τούτου, η καινοτομία αλλά και η πολιτική για ανάπτυξή της θεωρούνται όχι μόνο καθοριστικά, αλλά και επικοινωνιακά στοιχεία με στόχο την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η επικοινωνία μεταξύ των πολλαπλών επιπέδων και τομέων.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το αστικό σύστημα καινοτομίας είναι αναγκαίο για τον εντοπισμό συγκεκριμένων παραγόντων που καθιστούν ορισμένες πόλεις πιο καινοτόμες από άλλες, ή με άλλα λόγια είναι απαραίτητο προκειμένου να βρεθούν τρόποι για την προσέλκυση επιχειρηματικών κεφαλαίων. Σύμφωνα με τον Florida (2014), υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που συνδέονται με την επένδυση επιχειρηματικών κεφαλαίων σε μητροπόλεις σε όλο τον κόσμο και απεικονίζονται στο παρακάτω διάγραμμα.

Αρχικά, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι επενδύσεις επιχειρηματικών κεφαλαίων σχετίζονται με δύο βασικούς δείκτες της υψηλής τεχνολογικής δραστηριότητας: με τη μέτρηση της καινοτομίας μέσω των κατά κεφαλήν διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και με τη χωρική συγκέντρωση μονάδων υψηλής τεχνολογίας. Παράλληλα, η σχέση των επενδύσεων επιχειρηματικών κεφαλαίων και των μισθών και των εισοδημάτων είναι αμφίδρομη και αντανακλά επίσης την έντονη συγκέντρωση της βιομηχανίας της τεχνολογίας σε μητροπολιτικές περιοχές που αποτελούν πόλους έλξης επενδύσεων επιχειρηματικών κεφαλαίων. Επιπλέον, παρατηρείται τα επιχειρηματικά κεφάλαια έλκονται από μεγάλες μητροπόλεις που διαθέτουν πανεπιστήμια αλλά και από πόλεις που διαθέτουν κολέγια, λόγω του ότι οι επιχειρήσεις που σχετίζονται με καινοτομία αναζητούν νέους ταλαντούχους ανθρώπους, όχι μόνο για να στελεχώσουν το προσωπικό τους, αλλά και για να αποτελέσουν τους πελάτες τους. Σχετικά με τον παράγοντα ανοχή στην διαφορετικότητα από την κοινωνία, ο Φλόριντα υποστηρίζει ότι οι περιοχές που ενσωματώνουν χωρίς δυσκολία στην κοινωνία τους την ομοφυλοφιλία είναι επίσης πιθανό να έχουν μια καλύτερη υποκειμενική αντιμετώπιση στην καινοτομία και τον κίνδυνο. Ωστόσο, οι περιοχές με κατοίκους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, οι οποίοι αποδέχονται τη διαφορετικότητα είναι πιο πιθανό να δεχτούν την καινοτομία λόγω της καλύτερης ικανότητας απορρόφησης γνώσεων. Σε ό, τι αφορά το δείκτη πυκνότητας, πυκνότερες και πιο συμπαγείς μητροπολιτικές περιοχές προσελκύουν μεγαλύτερες ποσότητες επενδυτικών επιχειρηματικών κεφαλαίων. Τέλος, η μεταβολή που παρουσιάζουν οι μητροπόλεις σε σχέση με τη μισθολογική ανισότητα συνδέεται με τις πιο πυκνοκατοικημένες, πιο εύπορες, υψηλής τεχνολογίας και γνώσεων περιφέρειες, ενώ η εισοδηματική ανισότητα είναι πιο στενά συνδεδεμένη με τη φτώχεια, τη φυλή και τη διάσπαση των συντεχνιών.

Στα επόμενα κεφάλαια θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τους παράγοντες που αναφέρονται παραπάνω, και επηρεάζουν το Αστικό Σύστημα Καινοτομίας, παρατηρώντας μερικές από τις πιο επιτυχημένες μητροπολιτικές περιοχές.

3. Μεθοδολογία και δεδομένα

Στην ενότητα που ακολουθεί, παραθέτονται τέσσερα παραδείγματα επιτυχημένων αστικών συστημάτων καινοτομίας τα οποία και αναλύονται προκειμένου να αποδειχθεί ότι οι προαναφερθέντες παράγοντες επηρεάζουν πραγματικά - ή όχι το Αστικό Σύστημα Καινοτομίας - αναζητώντας ταυτόχρονα και άλλους. Αυτές οι τέσσερις μητροπόλεις είναι: το Σαν Φρανσίσκο, η Νέα Υόρκη, η Βοστώνη και το Λος Άντζελες. Αυτές οι μητροπολιτικές περιοχές επιλέχθηκαν ως παραδείγματα διότι αποτελούν τις τέσσερις πρώτες περιοχές παγκοσμίως σε επενδύσεις επιχειρηματικών κεφαλαίων, σύμφωνα με τον Florida (2014).

Με την ανάλυση του αστικού συστήματος καινοτομίας των περιοχών αυτών στόχος μας είναι να επισημάνουμε τους παράγοντες που διαμόρφωσαν την επιτυχή πορεία τους. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν για το έτος 2010 από Απογραφή των Ηνωμένων Πολιτειών, το Αμερικανικό Γραφείο Πατεντών και Εμπορικών Σημάτων, την πόλη και την κομητεία του Σαν Φρανσίσκο, την πόλη της Βοστώνης, την πόλη της Νέας Υόρκης, την πόλη του Λος Άντζελες, το Ίδρυμα Brookings και το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Οι δείκτες που επιλέχθηκαν βασίστηκαν στην βιβλιογραφική ανασκόπηση του άρθρου, καθώς και στους δείκτες της έκθεσης «Περιφέρειες του ΟΟΣΑ με μια ματιά 2013».

4. Παραδείγματα ΑΣΚ:  Σαν Φρανσίσκο, Νέα Υόρκη, Βοστώνη, Λος

Αντζελες

4.1.1. Σαν Φρανσίσκο

Το Σαν Φρανσίσκο είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Καλιφόρνια. Βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα της πολιτείας μεταξύ του Ειρηνικού Ωκεανου και του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο σε ένα στενό τμήμα ξηράς και αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό και προστατευμένο λιμάνι στον κόσμο. Ο πληθυσμός του ανερχόταν σε 4.335.391 κατοίκους το έτος 2010. Μερικοί παράγοντες που διευκολύνουν την πρόσβαση των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες στην περιοχή σε αγορές τοπικής και παγκόσμιας κλίμακας ακολουθούν παρακάτω. Σχεδόν το 40% του πληθυσμού δεν είναι γεννημένο στις ΗΠΑ, κάτι το οποίο δείχνει ότι η κοινωνία είναι ανοιχτή στη διαφορετικότητα. Ο παράγοντας αυτός, όπως έχει επισημάνει και ο Florida (2014) βοηθάει στην προσέλκυση επιχειρηματικών κεφαλαίων εξαιτίας του γεγονότος ότι η κοινωνία είναι περισσότερο ανοιχτή στην καινοτομία και υπάρχει μια συσσώρευση ταλέντου από ολόκληρο τον κόσμο. Το γεγονός αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί και από τον Πίνακα 1, καθώς διαφαίνεται ότι σχεδόν το 45% του πληθυσμού κατέχει πτυχίο κολλεγίου. Αυτό σημαίνει ότι το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων είναι υψηλό και ικανό να στελεχώσει τις επιχειρήσεις που ζητούν εργαζόμενους ανάλογου επιπέδου. Επιπλέον, η μέση ηλικία είναι 38,3 ετών και το 60% του πληθυσμού του Σαν Φρανσίσκο είναι άγαμοι, πράγμα που σημαίνει ότι η πόλη είναι ικανή να προσφέρει στις επιχειρήσεις εργαζόμενους που έχουν σαν προτεραιότητα την καριέρα τους.

Άλλος παράγοντας που αυξάνει την ελκυστικότητα της μητροπολιτικής περιοχής του Σαν Φρανσίσκο είναι ο οικονομικός. Το ΑΕΠ της πόλης είναι ιδιαίτερα υψηλό όπως και το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα. Αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι μπορούν να επενδύσουν περισσότερα χρήματα στην εκπαίδευσή τους, ή οι επιχειρήσεις μπορούν να πληρώνουν υψηλότερους μισθούς, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα την συνεχή ανατροφοδότηση του συγκεκριμένου αστικού συστήματος καινοτομίας. Επίσης, παρατηρείται υψηλό ποσοστό διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ανά εκατομμύριο κατοίκων, κάτι που αποτελεί σαφή ένδειξη ότι η περιοχή συγκεντρώνει ένα σημαντικό αριθμό εφευρετών και ως εκ τούτου ιδανικών εργαζομένων για τις επιχειρήσεις. Την ίδια στιγμή, όμως, ο πίνακας υποδεικνύει ότι η ανεργία βρίσκεται σε ένα μέσο επίπεδο, ενώ το επίπεδο της φτώχειας είναι υψηλό. Όπως επεσήμανε ο Florida, τα μεγαλύτερα οικιακά κόστη και η ανισότητα αναλογούν σε μεγαλύτερες επενδύσεις επιχειρηματικών κεφαλαίων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όσο οι επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας μεγαλώνουν, τόσο αυξάνεται και η ανάγκη για υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου εργαζόμενους που λαμβάνουν μεγαλύτερους μισθούς και επομένως ξοδεύουν περισσότερο σε όλους τους τομείς άρα και στην κατοικία. Αυτό σηματοδοτεί τον αποκλεισμό από τις επιχειρήσεις του τοπικού πληθυσμού χαμηλού ή και μέσου μορφωτικού επιπέδου και ταυτόχρονα την αναζήτηση νέων εργαζομένων αλλού. Όσο λοιπόν οι υψηλά αμειβόμενοι εργαζόμενοι συσσωρεύονται, τόσο αυξάνονται και οι δαπάνες στέγασης.

4.1.2. Νέα Υόρκη

Η ραγδαία εμπορική ανάπτυξη της Νέας Υόρκης μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στον κυβερνήτη DeWitt Clinton ο οποίος προώθησε την κατασκευή του καναλιού Erie (από το Buffalo μέχρι το Albany), το οποίο εγκαινιάστηκε το 1825. Σήμερα η μητρόπολη της Νέας Υόρκης είναι το νευραλγικό κέντρο των ΗΠΑ. Αποτελεί ηγετική παρουσία στον κατασκευαστικό κλάδο, το εξωτερικό εμπόριο, το τραπεζικό σύστημα, τις εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών και τη θεατρική παραγωγή. Η Νέα Υόρκη είναι επίσης η έδρα του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, του μεγαλύτερου χρηματιστήριου στον κόσμο. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν 18.897.109 κάτοικοι το

2010.

Οι κοινωνικοί παράγοντες που κάνουν την πόλη ελκυστική για τις επιχειρήσεις είναι οι εξής: Αρχικά σχεδόν το 37% του πληθυσμού δεν έχει γεννηθεί στις ΗΠΑ, γεγονός που, όπως στην περίπτωση του Σαν Φρανσίσκο, δείχνει ότι η κοινωνία είναι ανοιχτή στη διαφορετικότητα και υποδέχεται νέους κατοίκους όπως επίσης και νέες ιδέες αλλά και την καινοτομία. Επιπλέον, το 36% του πληθυσμού κατέχει πτυχίο κολλεγίου. Ουσιαστικά και σε αυτή τη μητρόπολη το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων είναι υψηλό και ως εκ τούτου ικανό να στελεχώνει επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη από εξειδικευμένους εργαζόμενους. Ταυτόχρονα το ποσοστό του πληθυσμού μέσης ηλικίας έχει μια μικρή διαφορά με αυτό στο Σαν Φρανσίσκο ενώ το 56,40% του πληθυσμού είναι άγαμοι. Τα στοιχεία αυτά αποδεικνύουν ότι και σε αυτή την περιοχή παρατηρείται συγκέντρωση φιλόδοξων νέων ατόμων.

Άλλος παράγοντας που συνάδει στην ελκυστικότητα της μητροπολιτικής περιοχής του Σαν Φρανσίσκο είναι ο οικονομικός. Το ΑΕΠ της πόλης είναι ιδιαίτερα υψηλό όπως και το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα. Παρά το γεγονός ότι το ΑΕΠ της Νέας Υόρκης είναι πραγματικά υψηλότερο από εκείνο του Σαν Φρανσίσκο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι χαμηλότερο λόγω του ότι ο πληθυσμός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ταυτόχρονα, ο πίνακας υποδεικνύει ότι σε αυτή τη μητροπολιτική περιοχή το ποσοστό ανεργίας βρίσκεται σε ένα μέσο επίπεδο, ενώ τα επίπεδα φτώχειας είναι πραγματικά υψηλά. Ωστόσο το κόστος στέγασης στη Νέα Υόρκη είναι πολύ χαμηλότερο από ότι στο Σαν Φρανσίσκο.

4.1.3.  Βοστώνη

Η Βοστώνη είναι η πρωτεύουσα της πολιτείας της Μασαχουσέτης και η μεγαλύτερη πόλη της. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της πολιτείας, στον κόλπο της Μασαχουσέτης. Καμία πόλη των ΗΠΑ δεν διαθέτει περισσότερους ιστορικούς συλλόγους και καμία πόλη δεν έχει διατηρήσει περισσότερα από τα αρχικά της κτίρια της ως μνημεία στην ιστορία της Αμερικής, καθιστώντας την παράλληλα και τουριστικό κέντρο. Ο πληθυσμός της πόλης ήταν 4.552.402 κάτοικοι το 2010.

Ορισμένοι κοινωνικοί παράγοντες της μητροπολιτικής περιοχής της Βοστώνης που επηρεάζουν το Σύστημα Καινοτομίας της πόλης παραθέτονται παρακάτω. Σχεδόν το 75% του πληθυσμού είναι γεννημένο στις ΗΠΑ, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς είναι λευκοί. Όπως επισημαίνεται και από τον πίνακα, δεν είναι η φυλετική ποικιλομορφία το κύριο πλεονέκτημα της Βοστώνης, όπως ίσχυε στο Σαν Φρανσίσκο και τη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, το μορφωτικό επίπεδο είναι προφανώς πολύ υψηλό, η μέση ηλικία του πληθυσμού είναι 38,5 ετών και σχεδόν το 70% του πληθυσμού είναι άγαμοι. Αυτό υποδεικνύει ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο του πληθυσμού είναι υψηλό και ικανό να στελεχώνει επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη από εξειδικευμένους εργαζόμενους.

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ελκυστηκότητα της μητροπολιτικής περιοχής της Βοστώνης είναι αυτός που περιλαμβάνει οικονομικά δεδομένα. Το ΑΕΠ της πόλης είναι αρκετά υψηλό, αν και λίγο χαμηλότερο από το ΑΕΠ του Σαν Φρανσίσκο. Το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα, ωστόσο, είναι υψηλότερο από ότι σε Σαν Φρανσίσκο και Νέα Υόρκη. Την ίδια στιγμή ο αριθμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ανά εκατομμύριο κατοίκους είναι επίσης μια μεγάλη ένδειξη ότι η περιοχή συγκεντρώνει ένα τεράστιο αριθμό εφευρετών και ως εκ τούτου κατάλληλων εργαζομένων για τις επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον πίνακα, το ποσοστό ανεργίας βρίσκεται σε ένα μέσο επίπεδο, ενώ τα επίπεδα φτώχειας είναι εξαιρετικά υψηλά. Τέλος, τα κόστη στέγασης είναι υψηλότερα από ότι στη Νέα Υόρκη, αλλά όχι τόσο υψηλά όσο στο Σαν Φρανσίσκο.

4.1.4   Λος Άντζελες

Το Λος Άντζελες είναι η μεγαλύτερη πόλη στην πολιτεία της Καλιφόρνια και η δεύτερη μεγαλύτερη αστική περιοχή των ΗΠΑ. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα της πολιτείας στα παράλια του Ειρηνικού Ωκεανού. Ο πληθυσμός το 2010 ήταν 12.828.837 κάτοικοι. Ορισμένοι κοινωνικοί δείκτες που εξηγούν το Σύστημα Καινοτομίας στο Λος Άντζελες παραθέτονται παρακάτω. Σχεδόν το 40% του πληθυσμού της πόλης δεν έχει γεννηθεί στις ΗΠΑ, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς είναι ισπανόφωνοι - λατινοαμερικάνοι. Όπως διαφαίνεται και από τον πίνακα, η περιοχή χαρακτηρίζεται από μια έντονη πολυπολιτισμικότητα. Το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων είναι το χαμηλότερο σε σχέση με τα αντίστοιχα ποσοστά σε Σαν Φρανσίσκο, Νέα Υόρκη και Βοστώνη. Η μέση ηλικία είναι 35,1 έτη, διαθέτει δηλαδή τους νεότερους κατοίκους από όλες τις προαναφερθείσες μητροπόλεις. ενώ οι άγαμοι κατέχουν ποσοστό 70% του πληθυσμού.

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ελκυστικότητα της μητροπολιτικής περιοχής του Λος Άντζελες περιστρέφεται γύρω από τα οικονομικά δεδομένα. Το ΑΕΠ της πόλης είναι αρκετά υψηλό, αν και αποτελεί το μισό του αντίστοιχου της Νέας Υόρκης. Το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα είναι χαμηλότερο από τα κατά κεφαλήν εισοδήματα των προαναφερθέντων μητροπολιτικών κέντρων, κάτι που μάλλον συμβαδίζει με το όχι και τόσο υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Την ίδια στιγμή ο αριθμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ανά εκατομμύριο κατοίκους, είναι λίγο μεγαλύτερος από ότι στη Νέα Υόρκη. Επιπλέον, ο πίνακας δείχνει ότι η ανεργία βρίσκεται σε ένα μέσο επίπεδο, ενώ τα επίπεδα φτώχειας είναι εξαιρετικά υψηλά φθάνοντας σχεδόν τα αντίστοιχα ποσοστά της Βοστώνης. Τέλος, τα κόστη στέγασης είναι λίγο υψηλότερα από ότι στη Νέα Υόρκη, αλλά όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό όσο στο Σαν Φρανσίσκο.

5. Επίλογος

Οι λόγοι που η καινοτομία χωροθετείται σε πόλεις όπως υποστήριξε ο Bodero, κ.ά. -που θεωρούν τις πόλεις ως κινητήριες δυνάμεις του εισοδήματος και της οικονομικής ανάπτυξης-βασίζονται σε επιχειρήματα που έχουν να κάνουν με τις προμήθειες και την προσφορά. Οι παροχές που έχουν να κάνουν με την παραγωγή και την ανάπτυξη είναι καλύτερες στις πόλεις από ό, τι σε λιγότερο αστικοποιημένες περιοχές και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συντελεστές της παραγωγής (κεφαλαίου και εργασίας) είναι σχετικά διαθέσιμοι, άφθονοι, αποτελεσματικοί και συμπληρωματικοί. Επιπλέον στις πόλεις, προσφέρονται οι απαραίτητες υποδομές για τη διεργασία παραγωγικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, η οικονομία είναι πιο ισχυρή και δυναμική σε αυτές τις περιοχές, ένα επίτευγμα που προκύπτει μέσα από την πιο διαφοροποιημένη παραγωγική δομή, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη συνεργείων και συνεργασιών μεταξύ οργανισμών και επομένως την καινοτομία.

Συνεπώς, μέσα από την ανάλυση που διενεργήθηκε παραπάνω προέκυψε ότι τα κύρια στοιχεία που έπαιξαν μεγαλύτερο ρόλο κατά τη διαμόρφωση του Αστικού Συστήματος Καινοτομίας για την μητροπολιτική περιοχή του Σαν Φρανσίσκο ήταν:

• Η θέση του

• Τα διακεκριμένα Πανεπιστήμια της περιοχής

• Οι κάτοικοι (μέση ηλικία, πολυπολιτισμικότητα, το μορφωτικό επίπεδο, ο πληθυσμός)

• Η κυβερνητική επιχειρηματική πολιτική της πόλης

• Συγκέντρωση επιτυχημένων επιχειρήσεων

• Αστικό περιβάλλον

Για την μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης, τα κύρια χαρακτηριστικά που συντέλεσαν στο αστικό σύστημα καινοτομίας της ήταν:

• Η θέση

• Τα διακεκριμένα Πανεπιστήμια της περιοχής

• Οι κάτοικοι (μέση ηλικία, διαφορετικότητα, μορφωτικό επίπεδο)

• Συγκέντρωση επιτυχημένων επιχειρήσεων

• Ταυτότητα - Αναγνωρισιμότητα της πόλης

Για την μητροπολιτική περιοχή της Βοστώνης τα κύρια χαρακτηριστικά που συντέλεσαν στο αστικό σύστημα καινοτομίας της ήταν:

• Η θέση

• Τα διακεκριμένα Πανεπιστήμια

• Οι κάτοικοι (μέση ηλικία, μορφωτικό επίπεδο)

• Η κυβερνητική επιχειρηματική πολιτική της πόλης

• Ταυτότητα - Αναγνωρισιμότητα της πόλης

Για την μητροπολιτική περιοχή του Λος Άντζελες τα κύρια χαρακτηριστικά που συντέλεσαν στο αστικό σύστημα καινοτομίας ήταν:

• Η θέση (κλίμα)

• Τα διακεκριμένα Πανεπιστήμια

• Η κυβερνητική επιχειρηματική πολιτική της πόλης

• Ταυτότητα - Αναγνωρισιμότητα της πόλης

Με άλλα λόγια, οι τέσσερις αυτές μητροπολιτικές περιοχές προσελκύουν νεαρά, πολυπολιτισμικούς, ιδιαίτερα μορφωμένα άτομα που αναζητούν ένα αστικό περιβάλλον με υψηλό βιοτικό επίπεδο και ταυτόχρονα να έλκουν καινοτόμες επιχειρήσεις οι οποίες έχουν ανάγκη από ένα συγκεκριμένο εργατικό δυναμικό. Οι επιχειρήσεις αυτές στη συνέχεια, προσελκύουν επενδυτικά κεφάλαια και με αυτό τον τρόπο σχηματίζεται ένας φαύλος κύκλος. 
Ως εκ τούτου, το πλαίσιο ενός επιτυχημένου αστικού συστήματος της καινοτομίας που προκύπτει μετά από την ανάλυση των παραδειγμάτων αυτών των τεσσάρων μητροπολιτικών περιοχών που αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελείται από:

Διάγραμμα 2: Πλαίσιο αστικού συστήματος καινοτομίας

• Τους κατοίκους, αφού είναι αυτοί οι οποίοι συντελούν ουσιαστικά στην ύπαρξη της πόλης (νεαρή μέση ηλικία, ανοιχτοί στη διαφορετικότητα, έχουν ως προτεραιότητα την καριέρα),

• Διακεκριμένα πανεπιστήμια ώστε να παρέχουν στις επιχειρήσεις εργαζόμενους με το εκπαιδευτικό επίπεδο που απαιτείται,

• Το αστικό περιβάλλον της πόλης, έτσι ώστε να είναι ελκυστική για να ζήσει κάποιος εκεί,

• Τη στρατηγική θέση της πόλης,

• Τη συγκέντρωση επιχειρήσεων και οργανισμών,

• Την επενδυτικού τύπου επιχειρηματική πολιτική από την κυβέρνηση της πόλης,

• Τη μοναδική ταυτότητα της πόλης (αναγνωρισιμότητα μέσω του branding κτλ)

• Όλα τα παραπάνω βέβαια, ενώ σχηματίζουν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους.

Στο άρθρο αυτό, προσπαθήσαμε να αποσαφηνίσουμε την έννοια του Αστικού Συστήματος της Καινοτομίας και των παραγόντων που την επηρεάζουν, λόγω του ότι παρατηρούμε να αναδύεται μια νέα αστική γεωγραφία των επενδυτικών κεφαλαίων και των νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. 
Την ίδια στιγμή οι λιγότερο επιτυχημένες πόλεις θέλουν να επιτύχουν τους στόχους των πετυχημένων. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτά τα τέσσερα παραδείγματα μητροπολιτικών περιοχών προσελκύσει νέους, πολυπολιτισμικούς, ευφυείς ανθρώπους που με τη σειρά τους προσελκύουν την καινοτομία, τις επιχειρήσεις, τα επιχειρηματικά επενδυτικά κεφάλαια, κλπ. 
Παράλληλα, όμως, το Αστικό Σύστημα Καινοτομίας συνδέεται με πολλούς παράγοντες εκτός από αυτούς που έχουμε ήδη αναλύσει, οι οποίοι επηρεάζουν όλα τα συστήματα καινοτομίας, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς είναι δύσκολο να εντοπιστούν και αυτό συμβαίνει λόγω της κοινωνικής τους φύσης. 
Επιπλέον, αυτό που αντιλαμβανόμαστε, βασισμένοι στα παραπάνω παραδείγματα, είναι ότι οι πόλεις που είναι ήδη επιτυχημένες, «ευφυείς» και προσελκύουν επενδυτικά κεφάλαια, μπορούν ευκολότερα να προχωρήσουν. Έτσι, το ερώτημα που προκύπτει είναι: μπορούν να πετύχουν οι λιγότερο επιτυχημένες πόλεις εφαρμόζοντας στρατηγικές προκειμένου να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο αστικού συστήματος καινοτομίας;

Βιβλιογραφία

• American Lung Association State of the Airhttp://www.stateoftheair.org/
• Asheim, B. T., Coenen, L., and Svensson-Henning, M. (2003). Nordic SMEs and regional innovation systems. Department of Social and Economic Geography Lund University.
• Athey, G., Glossop, C., Harisson, B., Nathan, M., Webber, C. (2007), Innovation and the City - How innovation has developed in five city-regions. NESTA
• Beije, P. (1998). Technological change in the modern economy: basic topics and new developments. Cheltenham: Edward Elgar.
• Boston Business Hubhttp://businesshub.boston.gov/ 
• Brookings Institution. http://www.brookings.edu/
• Chang, Y.-C., and Chen, M.-H. (2004). Comparing approaches to systems of innovation: the knowledge perspective. Technology in Society, 26(1).
• City and County of San Francisco http://sfgsa.org/
• City of New York http://www1.nyc.gov/
• City of Los Angeles Californiahttp://www.lacity.org/
• Coenen, L., and Diaz Lopez, F. J. (2010). Comparing systems approaches to innovation and technological change for sustainable and competitive economies: an explorative study into conceptual commonalities, differences and complementarities. Journal of Cleaner Production, 18(12), 1149-1160.
• Cohen, W. M., and Levinthal, D. A. (1990). Absorptive capacity: a new perspective on learning and innovation. Administrative science quarterly, 35(1), 128-152.
• Cooke, P., Uranga, M. G., and Etxebarria, G. (1997). Regional innovation systems: Institutional and organisational dimensions. Research policy, 26, 475-491.
• D'Allura, G., Galvagno, M., and Mocciaro Li Destri, A. (2012). Regional Innovation Systems: A Literature Review. Business Systems Review, 1(1), 139-156.
• Davenport, T.A. (1993). Process Innovation: Re- engineering work through information technology. Harvard Business School Press .
• Doloreux, D. (2003). Regional Innovation Systems in the Periphery: the Case of the Beauce in Quebec (Canada). International Journal of Innovation Management, 07(01), 67-94.
• Doloreux, D., and Parto, S. (2005). Regional innovation systems: Current discourse and unresolved issues. Technology in Society, 27(2), 133-153.
• Ehrenhalt, A. (2012). The Great Inversion and the Future of the American City. Florida, R. (1995). Toward the learning region. Futures, 27(5).
• Florida, R. and Mellander, C. (2014). Rise of the Startup City: The Changing Geography of the Venture Capital Financed Innovation. CESIS Electronic Working Paper Series, No 377.
• Freeman, C. (1995). The "National System of Innovation" in historical perspective. Cambridge Journal of Economics, 19, 5-24.
• Godin, B. (2006). The Knowledge-Based Economy: Conceptual Framework or Buzzword? The Journal of Technology Transfer, 31(1), 17-30.
• Grenning, T. (2008). Entrepreneurship and Innovation - Organizations, Institutions, Systems and Regions. In 25th DRUID Celebration Conference. Copenhagen, Denmark.
• Johnson, B., Edquist, C., and Lundvall, B.-A. (2003). Economic Development and the National System of Innovation Approach. In First Globelics Conference. Rio de Janeiro.
• Korres, G. M. (2012). Handbook of Innovation Economics. Nova Science Pub Inc.
• Korres, G. M. (2013). The European national and regional systems of innovation. In E. G. Carayannis and G. M. Korres (Eds.), The Innovation Union in Europe: A Socio-Economic Perspective on EUIntegration (pp. 85-98). Edward Elgar Publishing Limited.
• List, F. (1841). The National System of Political Economy. Translated by Sampson S. Lloyd M.P., 1885 edition, Fourth Book, "The Politics", Chapter 33.
• Lundvall, B.-A. (1992). National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning. London: Pinter Publishers.
• OECD. (1997). National Innovation Systems.
• OECD. (1999). Managing National Innovation Systems.
• OECD, (2013). Regions at a glance .
• Official Website of the City of Bostonhttp://www.cityofboston.gov/
• Peng-fei NI, Jing BAI and Yang XU, The Key Factors and Mechanism of City Innovation System.
• Porter, M.E. (1990) The Competitive Advantage of Nations, New York, Free Press.
• Schrempf, B., Kaplan, D. and Schroeder, D. (2012). National, Regional and Sectoral Systems of Innovation - An overview. FP7 Project Progress (Deliverable 2.2).
• Smith, A. (1776), The wealth of Nations, London: W. Strahan and T. Cadell.
• Turkeli, S. and Wintjes, R. (2014). Towards the societal system of innovation: The metropolitan areas in
• Europe. UNU-MERIT Working Paper Series (040).
• U.S. PATENT AND TRADEMARK OFFICEhttp://www.uspatentoffice.com/ United 
• States Census Bureauhttp://www.census.com/
• Uyarra, E., and Flanagan, K. (2013). Reframing regional innovation systems - Evolution, complexity and public policy. In P. Cooke (Ed.), Re-framing Regional Development: Evolution, Innovation, and Transition. Routledge.

#Εισήγηση στο 4ο συνέδριο πολεοδομίας - χωροταξίας στο Βόλο