Τοπική ανάπτυξη και ειδικά ζητήματα χωροταξικού σχεδιασμού: η περίπτωση της Σύρου

#ΛΕΙΒΑΔΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τα ζητήματα της τοπικής ανάπτυξης, του προγραμματισμού και του σχεδιασμού του χώρου εμφανίζονται ιδιαιτέρως κρίσιμα, σε μία δύσκολη χρονική καμπή για το σύνολο της χώρας. Ο αναπτυξιακός προγραμματισμός και ο χωροταξικός σχεδιασμός πρέπει να εστιάζουν στις προκλήσεις της εποχής και στις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

Πολλές φορές, όταν μελετώνται οι αναπτυξιακές προοπτικές μίας περιοχής δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι ιδιαιτερότητες του χώρου (περιβαλλοντικές πιέσεις, χρήσεις γης, χωροταξικά δεδομένα περιοχής, ανάγκες και επιθυμίες των κατοίκων κλπ), παρά μόνο με ποιους τρόπους μπορεί να επιτευχθεί η ανάπτυξη διαφόρων οικονομικών μεγεθών. Ακόμη, σε αρκετές περιπτώσεις παραγκωνίζεται ο απώτερος στόχος της ανάπτυξης, που δεν είναι άλλος από τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων μίας συγκεκριμένης περιοχής.

Σκοπός του κειμένου είναι να παρουσιαστούν τρόποι προώθησης της τοπικής ανάπτυξης μέσω της ενεργοποίησης των τοπικών φορέων και του τοπικού πληθυσμού, προσμετρώντας τις ιδιαιτερότητες (χωρικές, δημογραφικές, οικονομικές κ.α) ενός συγκεκριμένου τόπου και αξιοποιώντας νέα τεχνολογικά εργαλεία. Ως παράδειγμα εφαρμογής ορίζεται η νήσος Σύρος και η πόλη της, Ερμούπολη· πρωτεύουσα των Κυκλάδων και της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.

Η ανάλυση της περιοχής μελέτης επικεντρώνεται στην ιστορία του τόπου, σε δημογραφικά δεδομένα, στα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και σε χωροταξικά δεδομένα. Αυτά αφορούν το φαινόμενο της νησιωτικότητας, τις περιβαλλοντικές πιέσεις (βιομηχανικά απόβλητα ναυπηγείου, χώροι υπό καθεστώς προστασίας, περιοχή Natura), το φυσικό περιβάλλον, τις χρήσεις γης, τη θαλάσσια χωροταξία αλλά και πολεοδομικά δεδομένα του ξεχωριστού αστικού ιστού της πόλης (κτίρια νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, πολιτιστικό απόθεμα, ιστορικοί οικισμοί). Επίσης, μελετώνται ζητήματα μεταφορικών συνδέσεων.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται κατευθύνσεις οικονομικής ανάπτυξης και χωρικού σχεδιασμού τόσο του αστικού όσο και του φυσικού και θαλάσσιου περιβάλλοντος της περιοχής. Οι προτάσεις στοχεύουν στην ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη, στη προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, στην προβολή του πολιτιστικού αποθέματος, στην ενθάρρυνση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας μέσω νέων τεχνολογιών, σε δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος και αποτελεσματικών παρεμβάσεων στον αστικό ιστό της πόλης. Το κείμενο συνοδεύεται από χαρτογραφικό υλικό για την οπτικοποίση των χωρικών δεδομένων και την καλύτερη κατανόηση των προτάσεων (ΣΓΠ).

Εν κατακλείδι, η παρούσα εργασία καταλήγει στη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων υλοποίησης τοπικού αναπτυξιακού προγραμματισμού λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές ανάγκες και τις χωρικές ιδιαιτερότητες, υιοθετώντας παράλληλα τις αρχές του εθνικού και ευρωπαϊκού προγραμματισμού της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου.

1. Εισαγωγή

Σύμφωνα με τους Παπαδασκαλόπουλο και Χριστοφάκη (2009), ο σχεδιασμός είναι η διατύπωση συγκεκριμένης στρατηγικής για μία περιοχή, ενώ ο αναπτυξιακός προγραμματισμός είναι η εφαρμογή του σχεδιασμού μέσω δομών και δράσεων. Ωστόσο, στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος «planning» που εμπεριέχει τις πτυχές και τις παραμέτρους τόσο του σχεδιασμού όσο και του προγραμματισμού. Ο όρος αυτός υποδηλώνεται είτε με την εκπόνηση ενός σχεδίου είτε μέσω ενός προγράμματος (Γιαουτζή, Στρατηγέα, 2011).

Όσον αφορά τώρα, τον αναπτυξιακό προγραμματισμό μίας συγκεκριμένης περιοχής (πχ ενός δήμου στην περίπτωση της Ελλάδας), τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μία τάση προς την ώθηση της τοπικής ανάπτυξης. Αυτή στοχεύει στην επίτευξη οικονομικής μεγέθυνσης και βελτίωσης του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων μίας συγκεκριμένης χωρικής οντότητας, με την παράλληλη διατήρηση του τοπικού πληθυσμού (Χριστοφάκης, 2001). Αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονέκτημα ενός τόπου, προωθεί τη συνεργασία μεταξύ τοπικών φορέων, απαιτεί τη συμμετοχή και την ενεργό δράση του τοπικού πληθυσμού, ως εναλλακτικός τρόπος διακυβέρνησης, «από κάτω προς πάνω» γνωστος ως Bottom Up (Coffey and Polese, 1985 και Stohr and Taylor 1981).

Αναμφίβολα, διαπιστώνεται πως οι έννειες του σχεδιασμού, του αναπτυξιακού προγραμματισμού και της τοπικής ανάπτυξης, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στη σημερινή πραγματικότητα, λόγω της οικονομικής κρίσης στη χώρα. Οι ορθολογικές και διαφανείς διαδικασίες στον τοπικό προγραμματισμό χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Έτσι, στην παρούσα εργασία, γίνεται μια προσπάθεια προώθησης των όρων που περιγράφησαν προηγουμένως, θίγοντας ταυτόχρονα ζητήματα χωροταξικής οργάνωσης και πολεοδομικού σχεδιασμού.

Περιοχή μελέτης της εργασίας είναι η νήσος Σύρος. Στην δεύτερη ενότητα της εργασίας πραγματοποιείται η ανάλυση της περιοχής ανάφοράς. Η ανάλυση επικεντώνεται σε σημαντικά ιστορικά στοιχεία του νησιού, σε ζητήματα νησιωτικότητας, στην περιγραφή των χωροταξικών δεδομένων του συνόλου του εξωαστικού χώρου αλλά και στην πολεοδομία της πόλης της Σύρου, της Ερμούπολης. Γίνεται, ακόμη, αναφορά στην τοπική οικονομία, με συνοπτική ανάλυση των παραγωγικών δραστηριότητων της περιοχής αναφοράς.

Στη συνέχεια της παρούσας εργασίας, παρουσιάζονται προτάσεις για τη βελτίωση τόσο χωροταξικών ζητημάτων όσο και προώθηση της βιώσιμης και ισόρροπης ανάπτυξης στη Σύρο, με την αξιοποίηση μεθόδων τοπικής ανάπτυξης.

Η εργασία ολοκληρώνεται με την εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με χωροταξικά, πολεοδομικά και αναπτυξιακά ζητήματα της περιοχής μελέτης, παρουσίαζοντας ένα ολοκληρωμένο αλλά συνοπτικό σχέδιο που υπακούει στις αρχές του σχεδιασμού, του προγραμματισμού, των κατευθύνσεων του Νέου ΕΣΠΑ (2014-2020) και τις ευρωπαϊκές επιδιώξεις, υπό το πρίσμα της τοπικής-ενδογενούς ανάπτυξης.

2. Ανάλυση περιοχής μελέτης

Η Σύρος ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και εντάσσεται στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Η Ερμούπολη, η πόλη της Σύρου, είναι πρωτεύουσα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, των Κυκλάδων και του ενιαίου Δήμου Σύρου - Ερμούπολης. Ο Δήμος Σύρου -Ερμούπολης είναι αστικός παρέχοντας διοικητικές και άλλων ειδών υπηρεσίες (υγείας, κοινωνικής πρόνοιας, εκπαίδευσης αθλητισμού) στους κατοίκους του (Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - Δάφνη, 2006).

Η γεωγραφική θέση της Σύρου στις Κυκλάδες μπορεί να χαρακτηριστεί ως κεντρική και σε σχετική κοντινή απόσταση από το λιμάνι του Πειραιά, που την συνδέει με την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα. Κατέχει την 11η θέση σε μέγεθος ανάμεσα στα νησιά των Κυκλάδων, ενώ είναι το μεγαλύτερο σε πληθυσμό νησί με 21.507 κατοίκους (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου -Ερμούπολης 2012-2014, ΕΛ.ΣΤΑΤ 2011).

Χάρτης 1: Χωροταξική ένταξη της Σύρου στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

Πηγή: Ιδία επεξεργασία, υπόβαθρο: http://geodata.gov.gr/maps/

2.1 Η ιστορία της Σύρου

Ιστορικά η Σύρος, δεν γνώρισε την τουρκοκρατία καθώς βρισκόταν υπό ένα ιδιαίτερο καθεστώς (που θύμιζε φέουδο) λόγω των αποικιών Βενετών και Γάλλων. Αποτέλεσε καταφύγιο για τους προσφυγικούς πληθυσμούς της Χίου, της Κάσου και των Ψαρών. Ο ερχομός των προσφύγων συνέβαλε στο μετασχηματισμό αφενός της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής σύνθεσης της περιοχής και αφετέρου της αποτύπωσής της στο χώρο, δηλαδή της χωροταξικής και οικιστικής δομής (www.hermoupolis.gr).

Στα μέσα του 19ου αιώνα, το λιμάνι της Σύρου αποτέλεσε σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου για την ανατολική Μεσόγειο. Οι κάτοικοι της Ερμούπολης επιδόθηκαν σε εμπορικές συναλλαγές υφασμάτων, μεταξιού, δερμάτων, και σιδερικών. Οι οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων δεν περιορίστηκαν στο εμπόριο, καθώς αναπτύχθηκε η μεταποίηση, η ναυτιλία και η ναυπηγική. Το 1861 ιδρύεται το ναυπηγείο της Σύρου που αποτελεί το παλαιότερο της Ελλάδας (Σαπουντζή, 2009). Αποτέλεσε την πρώτη «βαριά μεταποιητική - βιομηχανία» στην Ελλάδα και η ιστορία του είναι συνδεδεμένη με τις προσπάθειες οικονομικές ανασυγκρότησης του πρώιμου ελληνικού κράτους. Σημαντική χαρακτηρίζεται η ύπαρξη βιομηχανικής δραστηριότητας στο νησί και τα επόμενα χρόνια, με ξεχωριστή την κατεργασία δερμάτων στα βυρσοδεψεία της εποχής (Τραυλός, Κόκκου, 1980).

Η οικονομική ανάπτυξη του νησιού είχε θετικό αντίκτυπο και σε άλλους τομείς. Η ζωή στην πόλη ήταν ανεπτυγμένη κοινωνικά και πολιτιστικά. Απόρροια των παραπάνω είναι η δημιουργία χώρων για κοινωνικές παροχές «ευρωπαϊκού τύπου», πολιτισμού και ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, όπως το θέατρο Απόλλων και άλλα. Τα παραπάνω μαρτυρούν πως εκείνην την εποχή εμφανίστηκε αστική τάξη στην Ερμούπολης της Σύρου (Σαπουντζή, 2009, Στεφάνου, 2003). 

Χάρτης 2: Προσεγγιστική απεικόνιση της Ερμούπολης κατά τον 19ο αιώνα

Υπόβαθρο χάρτη: Google Earth, Πηγή: Ιδία επεξεργασία

Ο χάρτης 2 είναι μια προσπάθεια προσέγγισης της πόλης της Σύρου κατά τον 19ο αίωνα. Με πορτοκαλί χρώμα απεικονίζονται τα εργοστάσια της εποχής, με γαλάζια διαγράμμιση το ναυπηγείο στο λιμάνι, με κίτρινο χρώμα οι εμπορικές χρήσεις και με καφέ το ιστορικό κέντρο της Ερμούπολης. Το πράσινο χρώμα συμβολίζει τις κατ' εκτίμηση ανοικοδόμητες περιοχές, ενώ με έντονο μπλε αναπαριστάται ο χώρος διαμονής των αστών και με κόκκινο των εργατών.

2.2 Χωροταξική ανάλυση

Από μορφολογικής άποψης, το έδαφος του νησιού χαρακτηρίζεται πετρώδες και άγονο, με πολύ έντονο ανάγλυφο, χαμηλά βουνά, απότομες πλαγιές και στενές ρεματιές στο βόρειο τμήμα του. Το βόρειο μέρος του νησιού είναι ορεινό και άγονο, με το υψόμετρο να ανέρχεται από τα 300 έως τα 450 μέτρα. Εκεί εντοπίζονται κυρίως μικροί αγροτικοί και παραδοσιακοί οικισμοί. Οι περιοχές στο νότιο τμήμα του νησιού είναι πεδινές και εντοπίζονται μικρές εύφορες καλλιεργήσιμες κοιλάδες. Περιοχές με βλάστηση εντοπίζονται αποσπασματικά στην ενδοχώρα. Ακόμα, οι ακτές είναι πολυσχιδείς και σχηματίζουν σε αρκετά σημεία ασφαλείς όρμους (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου - Ερμούπολης 2012-2014, Δίκτυο Αειφόρων Νήσων Δάφνη).

Σε ότι αφορά τις χρήσεις και τις καλύψεις γης, παρατηρείται πως ο αστικός ιστός της Ερμούπολης καταλαμβάνει σημαντικό κομμάτι της επιφάνειας του νησιού, με σημαντική οικιστική επέκταση στο νότιο μέρος της πόλης. Στα δυτικά της πόλης εντοπίζονται χρήσεις γης που σχετίζονται με εξορυκτικές δραστηριότητες κυρίως μαρμάρων.  Το βόρειο τμήμα, που είναι πιο ορεινό, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, καλύπτεται κυρίως από φυσικούς βοσκότοπους. Στο νότιο τμήμα του νησιού καθώς και στην ενδοχώρα, εντοπίζεται κυρίως γεωργική γη και υπάρχουν ακόμη σύνθετα συστήματα καλλιέργειας. Τέλος, συμπεραίνεται πως η εντονότερη (σκληροφυλλική) βλάστηση είναι διάσπαρτη κυρίως στην ενδοχώρα του νησιού. Αναλυτική παρουσίαση των χρήσεων γης για την περιοχής αναφοράς γίνεται στο χάρτη 3, που έπεται: 

Χάρτης 3: Καλύψεις γης στη νήσο Σύρο

Πηγή: http://geodata.gov.gr/maps, υπόμνημα: Corine

Επιπλέον, τα κυριότερα χαρακτηριστικά του φυσικού και τεχνητού περιβάλλοντος του νησιού, συνοψίζονται στο χάρτη 4. Εντοπίζεται το οικιστικό και το οδικό δίκτυο. Παρατηρούμε την ύπαρξη προστατευόμενης περιοχής (περιοχή Natura), αρχαιολογικής περιοχής (Χαλανδριανή) και ανεμογεννητριών στο βόρειο τμήμα του νησιού, το λιμάνι της πόλης στα ανατολικά και άλλες χρήσεις όπως το μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) και τον αερολιμένα λίγο έξω από τον αστικό ιστό της Ερμούπολης και το χώρο ΧΥΤΑ βόρεια της πόλης. 

Χάρτης 4: Βασικά χαρακτηριστικά περιβάλλοντος και υποδομών στη Σύρο

Πηγή: Υπόβαθρο: openstreetmap, ιδία επεξεργασία

Σε αυτό το σημείο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως συγκριτικά με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, η Σύρος έχει καλή προσπελασιμότητα και δημιουργεί οικονομικές και διοικητικές αλληλεξαρτήσεις προς τα νησιά αυτά (βλ χάρτη 5). Σαφώς και η νησιωτικότητα1, ως φαινόμενο, περιορίζει τις δραστηριότητες αλλά τα γειτονικά νησιά επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου 2014-2020). Στο χάρτη 5 απεικονίζονται ακόμη θαλάσσιες συνδέσεις (κίτρινο χρώμα) ανάμεσα στον Πειραιά, την Σύρο, την Ρόδο και άλλα σημαντικά κέντρα όπως τα Χανιά, το Ηράκλειο και η Χίος και εξαρτήσεις στο εσωτερικό των Κυκλάδων (γαλάζιο χρώμα). 

Χάρτης 5: Χάρτης λειτουργικών αλληλεξαρτήσεων

Πηγή- Ιδία Επεξεργασία

Σχετικά με τις μεταφορές, η θαλάσσια σύνδεση του νησιού με τα γειτονικά νησιά και τον Πειραιά υλοποιείται καθημερινά μέσω επιβατηγών πλοίων, με περισσότερα δρομολόγια κατά τη θερινή περίοδο λόγω τουριστικής κίνησης. Το αεροδρόμιο αξιοποιείται μέσω ενός ημερήσιο δρομολογίου από και προς τον διεθνή αερολιμένα της Αθήνας, Ελ. Βενιζέλο. Οι χερσαίες μεταφορές, τώρα, περιορίζονται κατ' ανάγκη σε τοπικό επίπεδο νησιού. Η σύνδεση εντός αστικού ιστού επιτυγχάνεται μέσω της δημόσιας αστικής συγκοινωνίας, ενώ προς το υπόλοιπο οικιστικό δίκτυο μέσω λεωφορείων (Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - Δάφνη, 2006, www.ktel-syrou.gr).

Αναφορικά με τη λειτουργία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στο βόρειο τμήμα του νησιού είναι εγκατεστημένες αρκετές ανεμογεννήτριες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνδεδεμένες με το δίκτυο της ΔΕΗ (βλ χάρτη 4). Επιπρόσθετα, φωτοβολταϊκά συστήματα εντοπίζονται διάσπαρτα στο κεντρικό και νότιο τμήμα του νησιού, και ανήκουν σε ιδιώτες. Με βάση όμως τις ημέρες ηλιοφάνειας και την μέση ισχύ των ανέμων που επικρατούν, η Σύρος διαθέτει δυνατότητες για περαιτέρω εκμετάλλευση των ΑΠΕ. Ο δήμος μπορεί να αξιοποιήσει ευρωπαϊκά προγράμματα προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας· στρατηγική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Commission, Inforegio).

Οι τεχνικές υποδομές και τα δίκτυα ύδρευσης, επεξεργασίας λυμάτων (μονάδες βιολογικού καθαρισμού) και στερεών αποβλήτων (ΧΥΤΑ) ανταποκρίνονται επαρκώς στις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού (Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - Δάφνη, 2006, Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020).

Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που συναντώνται στο νησί, σχετίζονται με παραγόμενα λύματα και χρήση αμμοβολής από το ναυπηγείο καθώς και μείωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, κυρίως, από την αλιεία (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου-Ερμούπολης 2012-2014). Αναφορικά με περιβαλλοντικές πιέσεις νησιωτικών και παράκτιων περιοχών, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί δράσεις διασφάλισης του φυσικού περιβάλλοντος, προάσπισης των οικοσυστημάτων και βιώσιμης ανάπτυξης των συγκεκριμένων περιοχών (European commission: maritime affairs, blue growth).

2.3 Η πολεοδομία της Ερμούπολης

Η πόλη του νησιού, Ερμούπολη, είναι μία αμφιθεατρικά κτισμένη και πυκνοδομημένη πόλη γύρω από το φυσικό λιμάνι του νησιού. Η μορφολογική κλίση της Ερμούπολης είναι ήπια κοντά στη θάλασσα και αυξάνεται στις πλαγιές των δύο λόφων που βρίσκονται εντός ορίων ΓΠΣ (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου - Ερμούπολης 2012-2014).

Η οικονομική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην πόλη κατά τον 19ο αιώνα επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την αρχιτεκτονική των κτιρίων. Η οικονομική άνθιση ώθησε στην ανάπτυξη ενός ρυθμού αρχιτεκτονικής στην πόλη, του «ρομαντικού κλασικισμού, από την επιρροή δυτικών προτύπων. Χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής της Ερμούπολης είναι η ποικιλία, αφού εντοπίζονται νεοκλασικά σπίτια, δημόσια κτίρια, εκκλησίες, εργοστάσια και αποθήκες (Αγριαντώνη, Φενερλή, 2000, Τραυλός, Κόκκου, 1980). Από το 2006 με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού η Ερμούπολη χαρακτηρίζεται ως «Ιστορικός Τόπος».

Το 2002 το Ε.Μ.Π ερευνά την πολεοδομία και την αρχιτεκτονική της Ερμούπολης, και σήμερα ο δήμος διαθέτει ένα καινοτόμο μηχανισμό: το σύστημα Ψηφιακής Συλλογής και Διαχείρισης Ιστορικών Κτηρίων Ερμούπολης «HERMES» για την καταγραφή και την αξιοποίηση των νεοκλασικών κτιρίων της πόλης (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου Ερμούπολης 2012-2014).

Αν και πλέον είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο η πολεοδομική μελέτη (εικ. 3) για την Ερμούπολη, προβάλλοντας διαδικασίες διαφάνειας και διαβούλευσης, η μελέτη αυτή δεν έχει ορίσει ζώνες χρήσεων γης (π.χ. καθαρά εμπορικές χρήσεις κατά μήκος του λιμανιού) και δεν θωρακίζει το ιστορικό κέντρο της πόλης, όπου συναντώνται τα σημαντικότερα κτίρια, όπως το Δημαρχείο, το Θέατρο Απόλλων και άλλα νεοκλασικά. Παρ' όλα αυτά, διέπεται από τις βασικές Αρχές του σχεδιασμού (συντελεστές δόμησης, κάλυψης) ενσωματώνοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αστικού τοπίου της Ερμούπολης, με σεβασμό στην κλίμακα και τον άνθρωπο (hermoupolis.gr/NewsMain/urban_study.aspx). 

Εικόνα 3: Πολεοδομική Μελέτη Ερμούπολης

Ιδιαίτερο είναι το πρόβλημα στάθμευσης στην πόλη. Οι δημόσιοι χώροι στάθμευσης είναι περιορισμένοι και κατά την καλοκαιρινή περίοδο, το πρόβλημα αυτό εντείνεται. Για την αντιμετώπιση του έχουν παρθεί διάφορα μέτρα, όπως απαγόρευση διέλευσης αυτοκινήτων σε συγκεκριμένα οδικά τμήματα, πεζοδρομήσεις και έλεγχος της στάθμευσης μέσω πληρωμής στην περιοχή «Νησάκι», που εντοπίζεται στο τέλος του λιμένα και είναι ο μεγαλύτερος χώρος στάθμευσης για την πόλη (Κυκλοφοριακή Μελέτη Ερμούπολης).

Άλλοι σημαντικοί οικισμοί του νησιού, πέραν της Ερμούπολης, είναι αυτός της Άνω Σύρου και της Ποσειδωνίας. Ο οικισμός της Άνω Σύρου αποτελεί γνήσιο παράδειγμα μεσαιωνικού οικισμού. Η ρυμοτομία του παραδοσιακού αυτού οικισμού είναι ακτινωτή και προσαρμοσμένη στο φυσικό ανάγλυφο του χώρου. Ιδιαίτερο στοιχείο είναι η απουσία δρόμων στο εσωτερικό του οικισμού που χαρακτηρίζεται από το πυκνό δίκτυο πεζοδρόμων. Οι υψομετρικές καμπύλες του οικισμού της Άνω Σύρου καλύπτονται από τα στενά δρομάκια και από τα πολλά απότομα σκαλιά (Φιλότης, ΕΜΠ).

Ο οικισμός της Ποσειδωνίας προβάλλει το φυσικό τοπίο ως πλεονέκτημα έναντι στο πυκνά δομημένο αστικό περιβάλλον της Ερμούπολης, προσελκύοντας κυρίως κατοικίες παραθεριστικού τύπου. Τα περισσότερα σπίτια είναι παραδοσιακά αλλά εντοπίζονται και αξιόλογα νεοκλασικά κτίρια του 19ου αιώνα (Σαπουντζή, 2009).

Αρνητικό είναι το γεγονός πως το υπάρχων Γ.Π.Σ θεσπίστηκε πριν αρκετά χρονιά και δεν γνωρίζει τα χωροταξικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του νησιού των τελευταίων χρόνων, όπου η αστική διάχυση της πόλης εκτείνεται με μεταφορά επιχειρήσεων προς το νότιο εξωαστικό τμήμα της με άναρχη και ανεξέλεγκτη δόμηση (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου Ερμούπολης 2012-2014).

Σημαντικό κομμάτι κυρίως της Ερμούπολης αλλά και της Άνω Σύρου είναι η επαφή των οικισμών αυτών με τον πολιτισμό. Ιστορικά μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, λαϊκός πολιτισμός και πολιτιστικές εκδηλώσεις συνθέτουν το ιδιαίτερο πολιτισμικό προφίλ του Δήμου Σύρου - Ερμούπολης. Για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στο νησί, αξιοποιούνται η κεντρική πλατεία «Μιαούλη», το πρώην λατομείο «Χώρος Πολιτισμού Μάνος Ελευθερίου» και οι στενοί γραφικοί δρομίσκοι της Άνω Σύρου (www.hermoupolis.gr, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου - Ερμούπολης 2012-2014). Η πολιτισμική παράδοση του τόπου σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της πόλης, που αντανακλάται στα νεοκλασικά κτίρια, δικαιολογούν την υποψηφιότητα της Ερμούπολης για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το έτος 2021 (Ιστότοπος Δήμου, www.syros2021.eu).

2.4 Τοπική οικονομία και αναπτυξιακές δραστηριότητες

Η τοπική οικονομία χαρακτηρίζεται από συμμετοχή από τους τρεις παραγωγικούς τομείς. Η ανεργία στη Σύρο, σαφώς και έχει οξυνθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω της γενικότερης οικονομικής κρίσης της χώρας αλλά βρίσκεται σε καλύτερα επίπεδα από ότι ο μέσος όρος της Ελλάδας. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται συνολικά και για ολόκληρη την περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου, συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας (ΕΛ.ΣΤΑΤ, 2011, ΟΑΕΔ, 2012).

Ο πρωτογενής τομέας αν και αναπτυγμένος στη Σύρο αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα. Οι δραστηριότητες του τομέα επεκτείνονται κυρίως στην εύφορη περιοχή του νοτίου τμήματος και σε μικρότερο ποσοστό στο βόρειο τμήμα του νησιού. Οι βασικές γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής είναι τα κτηνοτροφικά φυτά, τα άνυδρα κηπευτικά, τα αμπέλια, τα οπωροκηπευτικά και καλλιέργειες σε θερμοκήπια. Αντίστοιχα, η κτηνοτροφία εξειδικεύεται κυρίως στην αιγοπροβατοτροφία και στα βοοειδή. Παράγονται γαλακτοκομικά προϊόντα, μέλι και κρασί. Επίσης, ανεπτυγμένη οικονομική δραστηριότητα θεωρείται η αλιεία. (Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020, Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - Δάφνη, 2006).

Ο αριθμός των βιοτεχνικών επιχειρήσεων στη Σύρο αποτελεί το 23,77% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων του νησιού. Συνολικά, το 13,32% του ενεργού πληθυσμού της Σύρου απασχολείται στη μεταποίηση σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ από την απογραφή του 2001 .

Η σημαντικότερη βιομηχανική μονάδα του Δήμου Σύρου - Ερμούπολης είναι το Νεώριο. Το Νεώριο Σύρου λοιπόν, που είναι η σημερινή ονομασία των συριανών ναυπηγείων, δραστηριοποιείται σε τρεις βιομηχανικούς τομείς. Οι παραγωγικοί τομείς του είναι ο επισκευαστικός τομέας, ο κατασκευαστικός και ο βιομηχανικός. Η στρατηγική της εταιρείας στοχεύει στην ισχυροποίηση της θέσης της στο έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον, εξασφαλίζοντας παράλληλα συνεχή αναπτυξιακή πορεία με εκσυγχρονισμό σε όλες τις διαδικασίες της (www.neorion-holdings.gr/, www.ellinikiaktoploia.net/). 

Εικόνα 3: Το Νεώριο Σύρου στο λιμάνι της πόλης

Οι δράσεις του Νεωρίου σχετίζονται με επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες για την αντιμετώπιση των ποιοτικών αναγκών σχετικά με την κατασκευή πλοίων και σκαφών και εξειδίκευσης και κατάρτισης του εργατικού δυναμικού της. Επιπλέον, το «marketing» της επιχείρησης στηρίζεται στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και των τελικών προϊόντων που παραδίδει στην αγορά και στην έγκαιρη παράδοση των εργασιών (www.neorion-holdings.gr/, www.ellinikiaktoploia.net/).

Το εργατικό δυναμικό που απασχολεί σήμερα η επιχείρηση ανέρχεται στα 550 άτομα συνολικά (μόνιμοι και έκτακτοι), και προέρχεται κατά κύριο λόγο από το ντόπιο πληθυσμό. Η βαριά βιομηχανική παράδοση του εργατικού δυναμικού συνδράμει στη διατήρηση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών της εταιρείας. (www.neorion-holdings.gr/, www.ellinikiaktoploia.net/).

Ωστόσο, σήμερα, το ναυπηγείο αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα αναφορικά με τη βιωσιμότητά του. Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από ναυπηγεία της Ελλάδας (πχ ναυπηγείο Χαλκίδας) και από άλλα στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου (Μάλτα, Τουρκία), τα οικονομικά προβλήματα της εταιρείας και οι υφιστάμενες συνθήκες κρίσης στην Ελλάδα, είναι οι κυριότερες αιτίες για το αμφίβολο μέλλον του Νεωρίου (http://www.koinignomi.gr/, http://www.cyclades24.gr/).

Άλλες σημαντικές μεταποιητικές δραστηριότητες είναι οι βιοτεχνίες παραδοσιακών προϊόντων όπως τα λουκούμια και τα τοπικά γαλακτοκομικά προϊόντα (Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020).

Βάση δεδομένων από το Επιμελητήριο Κυκλάδων για το έτος 2011, οι υπηρεσίες αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του τριτογενή τομέα, με το εμπόριο να είναι δεύτερο και μετά να ακολουθούν οι τουριστικές δραστηριότητες. Οι περισσότερες υπηρεσίες εντοπίζονται στην Ερμούπολη. Τα περισσότερα καταστήματα (εμπόριο) βρίσκονται στο κέντρο της πόλης (αγορά) και κατά μήκος του λιμανιού. Ακόμη. υπάρχουν σοβαρές και βιώσιμες επιχειρήσεις στην περιοχή μελέτης (Επιμελητήριο Κυκλάδων).

Σημαντικός θεωρείται ο τουρισμός για την τοπική οικονομία του νησιού, καθώς τα τελευταία χρόνια εμφανίζει σημαντική ανάπτυξη. Η Σύρος προσπαθεί να εκμεταλλευτεί αυτή την παγκόσμια τάση και ταυτόχρονα να αξιοποίηση την καλή τουριστική εικόνα των Κυκλάδων

(χαρακτηριστικά παραδείγματα Σαντορίνη, Μύκονος). Επιπρόσθετα γίνονται προσπάθειες για συμμετοχή μέσω εναλλακτικών μορφών τουρισμού , που μπορεί να αναπτύξει λόγω του ανάγλυφου της, του όμορφου τοπίου και του πολιτιστικού αποθέματος που διαθέτει (αρχιτεκτονική κτιρίων, ιστορικοί χώροι) (Ερευνα Επιμελητήριου Κυκλάδων).

Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχει παρατηρηθεί μαζικός τουρισμός, αν και αποτελεί τουριστικό προορισμό για Έλληνες και ξένους. Σημαντικά φαίνεται να εμφανίζεται ο εναλλακτικός τουρισμός στο νησί. Στη Σύρο εμφανίζεται ο πολιτιστικός τουρισμός, με ενδιαφέρον σε θεατρικές παραστάσεις, πολιτιστικά δρώμενα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία κ.α, θρησκευτικός τουρισμός (καθολικές εκκλησιές και μονές στην Άνω Σύρο), ενώ τον τελευταίο καιρό γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης συνεδριακού και αθλητικού τουρισμού (Έρευνα Επιμελητήριου Κυκλάδων).

Στη Σύρο τα τελευταία χρόνια, γίνονται προσπάθειες για ανάπτυξη τουρισμού κρουαζιέρας, κυρίως μέσω της εκμετάλλευσης του μεγάλου και ασφαλούς λιμένα. Περιεκτικότερα, έναντι στον αυξανόμενο τουρισμό από το διεθνή χώρο (Τουρκία) αλλά και από τις τάσεις για αύξηση της τουριστικής κίνησης από μικρότερα νησιά των Κυκλάδων καταβάλλονται προσπάθειες από αρμόδιους φορείς για προσέλκυσης του τουρισμού κρουαζιέρας στη Σύρο (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου, 2014-2020).

Επιπλέον, γίνονται προσπάθειες για ένταξη της Ερμούπολης στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO, γεγονός που αναμένεται να συμβάλει θετικά στην τουριστική ανάπτυξη (όπως επίσης και η υποψηφιότητα της Ερμούπολης για την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το έτος 2021, που αναφέρθηκε και προηγουμένως) (Δήμος Σύρου - Ερμούπολης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου - Ερμούπολης 2012¬2014).

Τέλος, σημαντική δομή τοπικής ανάπτυξης θεωρείται το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο κέντρο της Ερμούπολης. Η ύπαρξη πανεπιστημιακής σχολής επιτρέπει την αμφίδρομη μεταφορά γνώσης τόσο από το Πανεπιστήμιο προς την αγορά, όσο και από την αγορά προς το Πανεπιστήμιο. Η αλληλοτροφοδότηση της γνώσης αναμένεται να παράγει προϊόν και έσοδα για την τοπική οικονομία. Οι τοπικές επιχειρήσεις θα έρθουν με αυτόν τον τρόπο σε άμεση επαφή με νέες τεχνολογίες και πρακτικές (www.syros.aegean.gr/, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου - Ερμούπολης 2012-2014).

3. Ολοκληρωμένη πρόταση για την περιοχή αναφοράς

Είναι κοινός τόπος πως η αναπτυξιακή στρατηγική της Σύρου πρέπει να προωθήσει και να αξιοποιήσει τα ισχυρά σημεία της, ενώ ταυτόχρονα να βρει λύσεις για τον περιορισμό των αδυναμιών και των προβλημάτων της. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως τα επιχειρησιακά προγράμματα που εφαρμόζονται από το δήμο, ανά τακτικά χρονικά διαστήματα, έχουν αυτό τον σκοπό. Επιπρόσθετα, αυτά αποτελούν συνέχεια του ελληνικού προγραμματισμού (εκφράζεται κυρίως από Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς και τα Τομεακά και Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα) αλλά και εκφραστές των στρατηγικών της πολιτικής συνοχής, που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (Παπαδασκαλόπουλος, Χριστοφάκης, 2009).

Οι περιοχές χρειάζονται στρατηγικά πλαίσια αντιμετώπισης την προβλημάτων του τοπικού πληθυσμού, που συμβάλλουν στην αναπτυξιακή διαδικασία του τόπου, προωθούν την ισόρροπη ανάπτυξη, συμβάλουν στην κοινωνική συνοχή και προσπαθούν να διαμορφώσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους (Φαναριώτης, 1999), λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη την ιδιαιτερότητα (χωροταξικές και αναπτυξιακές διαφοροποιήσεις) της κάθε περιοχής (Θωίδου, Ανδρικοπούλου, 2004).

3.1 Χωροταξικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις

Ειδικά όμως για την περιοχή μελέτης, δηλαδή τη νήσο Σύρο, προτείνεται η σύνταξη μίας χωροταξικής μελέτης. Αυτή θα συμπεριλαμβάνει τα νέα δεδομένα που επικρατούν στο νησί αλλά και στη γενικότερη περιοχή (νομαρχιακή ενότητα, περιφέρεια). Με άλλα λόγια, θα προασπίζονται οι αρχές και οι στρατηγικές του υφιστάμενου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά, σχετικά με την διαφύλαξη προστατευόμενων και αρχαιολογικών περιοχών, την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο και συγκρατώντας τον τοπικό πληθυσμό, με παράλληλη διασφάλιση του φυσικού περιβάλλοντος (Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Παράκτιο και το Νησιωτικό χώρο, ΥΠΕΧΩΔΕ, 2009).

Αναφορικά με ζητήματα χωροταξίας για την περίπτωση της Σύρου, πρέπει να οριοθετηθούν περιοχές-ζώνες κατάλληλες για την περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ στο νησί, χωρίς να υποβαθμίζεται το φυσικό περιβάλλον και να μην παραμερίζονται άλλες σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. Επιπλέον, λόγω της τουριστικής ανάπτυξης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, κρίνεται σκόπιμος ο διαχωρισμός των ακτών που είναι ικανές να απορροφήσουν την τουριστική κίνηση και ποιες είναι εκείνες όπου πρέπει να διατηρηθούν αναλλοίωτες (προστατευόμενες παραλίες στο βόρειο τμήμα του νησιού). Επεξηγηματικά, χρειάζονται μελέτες για την φέρουσα ικανότητα τόσο των ακτών όσο και των οικοσυστημάτων που έχουν αναπτυχθεί σε αυτές.

Αρωγός στο συγκεκριμένο εγχείρημα, αναμένεται να είναι οικολογικές οργανώσεις όπως το Πρόγραμμα "Κυκλάδες Life" της WWF Ελλάς και οι δράσεις της Ε.Ε σχετικά με την προστασία και τη βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (Blue Growth). Η οικοσυστημική διαχείριση και η θαλάσσια χωροταξία πρέπει να κατανέμουν με τον βέλτιστο τρόπο τις θαλάσσιες χρήσεις ανάμεσα σε θαλάσσιες μεταφορικές συνδέσεις, αλιευτικές δραστηριότητες και στον τουρισμό, έτσι ώστε να μην υπάρχουν συγκρούσεις χρήσεων και να προστατεύεται η ποιότητα των υδάτων και των οικοσυστημάτων τους. Επίσης, πρέπει να προβλέπονται δράσεις διαχείρισης των παραγομένων λυμάτων και περιορισμός της αμμοβολής από το ναυπηγείο (Σεμινάριο οικοσυστημικής προσέγγισης και θαλάσσιας χωροταξίας, Σύρος, 2014).

Όσον αφορά τώρα, τον αστικό ιστό και τις πολεοδομικές παρεμβάσεις, αυτές οφείλουν να αναγνωρίζουν τις τάσεις εξάπλωσης της πόλης καθώς και τις αυξανόμενες ανάγκες μετακίνησης και στάθμευσης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, λόγω της τουριστικής κίνησης. Θεωρείται αναγκαία η δημιουργία ζωνών στην Ερμούπολη, προκειμένου να διαχωρίζονται οι χρήσεις γης, ανάμεσα σε εμπορικές-τουριστικές, προστατευόμενοι χώροι (νεοκλασικά, χώροι πολιτισμού) , κοινωφελείς χώροι και κατοικία. Οφείλεται ακόμα να προστατευθεί το ιστορικό κέντρο της πόλης, μειώνοντας τη χρήση Ι.Χ, αναδεικνύοντας έτσι τον πολιτιστικό απόθεμα, με παράλληλη ώθηση ήπιων μέσων μεταφοράς (συγκοινωνίες, ποδήλατο, περπάτημα) (Ανδρικοπούλου, Γιαννακού, Καυκαλάς, Πιτσιάβα-Λατινοπούλου, 2007).

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει επίσης να δώσει αποτελεσματικές λύσεις στην αυξανόμενη κίνηση οχημάτων και στο πρόβλημα στάθμευσης στο σύνολο της πόλης (που οξύνονται κατά την θερινή περίοδο) (hermoupolis.gr). Δημιουργία χώρων στάθμευσης περιμετρικά του αστικού ιστού, αύξηση της συχνότητας και του ωραρίου λειτουργίας των συγκοινωνιών και η δημιουργία δικτύου ποδηλατοδρόμων είναι δράσεις προώθησης των συνδυασμένων μεταφορών που θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση του εν λόγω προβλήματος (Πιτσιάβα-Λατινοπούλου, 2008). 

Εικόνα 4: Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις Ερμούπολης

Σε αυτό το μοτίβο κινούνται οι προτάσεις και οι μελλοντικές δράσεις της δημοτικής αρχής. Στο χαρτογράμμα (εικ.4) παρουσιάζονται οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις για το κέντρο και το λιμάνι της Ερμούπολης, που θα ισχύουν για την επικείμενη τουριστική περίοδο. Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις ενισχύεται η αποσυμφόρηση της πόλης μέσω υποχρεωτικής κυκλοφορίας σε συγκεκριμένους οδικούς άξονες και χρήσης περιφερειακών χώρων στάθμευσης καθώς και η προώθηση του περπατήματος με την πεζοδρόμηση κεντρικών αξόνων.

3.2 Αναπτυξιακές προτάσεις

Στη συγκεκριμένη παράγραφο παρουσιάζονται και αναλύονται προτάσεις που αναμένεται να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου, που θα επιφέρει θετικό αντίκτυπο σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας των κατοίκων της Σύρου, συμβάλλοντας στην αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου.

Ουσιαστικά, η ανάπτυξη οφείλει να είναι εξίσου ισόρροπη και να υπαγορεύεται από όρους βιωσιμότητας και αειφορίας. Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου σκοπού, προτείνεται η ενδυνάμωση και των τριών παραγωγικών τομέων της τοπικής οικονομίας, με δράσεις όμως που δεν θα είναι επιβλαβείς για το φυσικό περιβάλλον.

Για την επίτευξη της επιθυμητής ανάπτυξης υπό τους όρους τοπικής ανάπτυξης (όπως συζητήθηκε και στην εισαγωγή της εργασίας), οι προτάσεις για κάθε παραγωγικό κλάδο και τομέα της οικονομίας του νησιού, πρέπει να είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού και προγραμματισμού. Στις διαδικασίες του αναπτυξιακού προγραμματισμού, λοιπόν, οι κάτοικοι του Δήμου Σύρου -Ερμούπολης οφείλουν να είναι ενημερωμένοι τόσο από τη δημοτική αρχή αλλά και από τοπικούς συνεταιρισμούς, ομάδες επιχειρηματιών και το Επιμελητήριο Κυκλάδων. Η ουσιαστική και ενεργός συμμετοχή των δημοτών θα συμβάλει αποφασιστικά στην αποτελεσματικότητα των διαβουλεύσεων, που πρέπει να πραγματώνονται με διαφανείς και δημοκρατικές διαδικασίες (Kourliouros, 2014).

Για το συγκεκριμένο λόγο, προτείνεται συγκεκριμένα η δημιουργία μια ηλεκτρονικής πλατφόρμας από το Δήμο, όπου οι κάτοικοι του νησιού θα έχουν τη δυνατότητα ενημέρωσης, ανταλλαγής απόψεων και συμμετοχής στο σχεδιασμό και τις αναπτυξιακές διαδικασίες, αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες και εφαρμόζοντας στην ουσία το «e-planning» (Μοσχούτη, 2011).

Σχετικά με τον πρωτογενή και το δευτερογενή τομέα παραγωγής προτείνεται ο από κοινού (φορείς, αντιπρόσωποι, δημοτική αρχή, Τεχνικό Επιμελητήριο) προγραμματισμός δράσεων για την ενίσχυσή τους. Στόχος πρέπει να είναι η παροχή τοπικά παραγόμενων προϊόντων στην αγορά της Σύρου, όπου τα αγαθά θα έρχονται σε επαφή με τους τουρίστες (έμμεση διαφήμιση) και οι εξαγωγές προς ελληνικές πόλεις και το εξωτερικό.

Επιπρόσθετα, οι εμπλεκόμενοι φορείς (διοίκηση, εργατικά σωματεία, δημοτική αρχή) οφείλουν να δώσουν λύση στα περιβαλλοντικά προβλήματα και να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ναυπηγείου - Νεώριο, αποσκοπώντας στην αναβάθμιση του ρόλου του στο Αιγαίο Πέλαγος αλλά και στο χώρο της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Σύμφωνα με τους Barnes και Hayter (1997), η ενδογενής ανάπτυξη στηρίζεται στην τοπική επιχειρηματικότητα, όπου σημαντικό ρόλο κατέχουν η τεχνογνωσία, οι ατομικές ικανότητες των ατόμων και οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Διαπιστώνεται, πως αυτή είναι η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουν οι τοπικοί επιχειρηματικές της Σύρου. Σε αυτή την προσπάθεια καταλυτικό ρόλο καλείται να παίξει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου με την εισαγωγή τεχνολογικών εργαλείων και καινοτομιών στην αγορά του νησιού.

Η περαιτέρω ενασχόληση με τον τουρισμό, κλάδος που αναπτύσσεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στη Σύρο, διαφαίνεται απαραίτητη. Για την ανάπτυξη του τουρισμό προτείνονται οι ακόλουθες δράσεις: Ανάπτυξη κρουαζιέρας, προβολής-διαφήμισης πολιτισμικού αποθέματος και δημιουργίας τουριστικής ταυτότητας «Place Branding)). Πιο περιεκτικά, η καταλληλότητα του λιμένα (μεγάλο, ασφαλές λιμάνι) μπορεί να υποδέχεται ταυτόχρονα τα επιβατηγά πλοία και να φιλοξενεί κρουαζιερόπλοια (ήδη έχουν ξεκινήσει ενέργειες από τη δημοτική αρχή, όπως επισημαίνεται σε τοπικά μέσα ενημέρωσης (koinignomi.gr/, cyclades24.gr/). Η δημιουργία συγκεκριμένης τουριστικής ταυτότητας που θα προβάλει την μοναδική πολιτιστική κληρονομιά του τόπου είναι ενέργειες που θα τονώσουν την τουριστική κίνηση. Συμπληρωματικά, τοπικές δράσεις που θα επιμηκύνουν την τουριστική περίοδο και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, αναμένεται να συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού.

Ακόμη, η τουριστική ανάπτυξη του νησιού αναμένεται να συμβάλλει θετικά στην τοπική ανάπτυξη καθώς και να επιφέρει ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα και για τους υπόλοιπους παραγωγικούς κλάδους. Επεξηγηματικά, η αύξηση της τουριστικής ζήτησης, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας ενώ τα τοπικά παραγόμενα προϊόντα θα προβληθούν μέσω του τουρισμού και της άμεσης επαφής του επισκέπτη με αυτά.

4. Συμπεράσματα

Η εκπόνηση ενός αναπτυξιακού σχεδίου για μία περιοχή οφείλει να βασίζεται στην ανάλυση όλων των επιμέρους χαρακτηριστικών. Ο αναπτυξιακός προγραμματισμός και ο χωρικός σχεδιασμός πρέπει να συνδέονται καθώς οι οικονομικές δραστηριότητες αποτυπώνονται χωρικά δημιουργώντας προκλήσεις στο σχεδιασμό. Η οικονομική μεγέθυνση δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός αφού πρέπει να υπολογίζεται ο κοινωνικός και περιβαλλοντικός αντίκτυπος. Οι αναπτυξιακές διαδικασίες πρέπει να είναι αποτέλεσμα οικονομικού προγραμματισμού, διαμορφωμένου από τα υφιστάμενα χωροταξικά και πολεοδομικά δεδομένα, διασφαλίζοντας την αειφορία, συνυπολογίζοντας τις κοινωνικές ανάγκες και επιθυμίες, έτσι ώστε να βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο της περιοχής.

Η ανάλυση της εξεταζόμενης περιοχής μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τα κυριότερα χαρακτηριστικά του τόπου. Η ιστορία, οι χρήσεις γης του εξωαστικού χώρου, οι ανάγκες

15

για περιβαλλοντικό σχεδιασμό (επέκταση των ΑΠΕ, προστασία των οικοσυστήματων και διαχείριση της παράκτιας ζώνης), η ξεχωριστή αρχιτεκτονική κτιρίων της Ερμούπολης, το πολιτιστικό απόθεμα και οι αναπτυξιακές προοπτικές (ιδίως μέσω του τουρισμού) συνθέτουν ένα ευρύ φάσμα χωρικών και αναπτυξιακών δεδομένων. Όλα αυτά πρέπει να αποτελούν τη βάση για τη διατύπωση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου χωρικής και αναπτυξιακής οργάνωσης.

Οι προτάσεις που διατυπώθηκαν στην προηγούμενη ενότητα του κειμένου λαμβάνουν υπόψη τις κατευθύνσεις των υφιστάμενων χωροταξικών και αναπτυξιακών υπερκείμενων πλαισίων που επηρεάζουν το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό στην περιοχή μελέτης. Επιπλέον, προωθούνται οι στόχοι τόσο του Νέου ΕΣΠΑ 2014-2020 όσο και οι κοινοτικές πολιτικές για την «Ευρώπη 2020».

Οι θέσεις, που αναλύθηκαν, στηριχτήκαν στην ανάλυση της περιοχής αναφοράς προσμετρώντας τα χωρικά δεδομένα και τις αναπτυξιακές και παρουσιάζονται συνοπτικά στον πίνακα (πιν. 1) που έπεται:

Πίνακας 1: Συνοπτική παρουσίαση αναπτυξιακού σχεδίου

Πηγή: Ιδία επεξεργασία

Συμπερασματικά, καταλήγουμε πως οι προτάσεις ενισχύουν την αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη της Σύρου. Οι στόχοι και οι δράσεις στοχεύουν σε πρακτικές εφαρμογές χωροταξικής οργάνωσης, πολεοδομικού σχεδιασμού και αναπτυξιακού προγραμματισμού, μέσω της τοπικής ανάπτυξης. Διαπιστώνεται, πως το προτεινόμενο σχέδιο αποβλέπει στην ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας, στη συνεργασία ανάμεσα σε εμπλεκόμενους φορείς, στη συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού και στη διαβούλευση· ως αναγκαία προαπαιτούμενα στάδια για το σχεδιασμό μίας περιοχής.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Η νησιωτικότητα είναι ένα διαρκές φαινόμενο που προσδιορίζεται από αλληλεπίδραση ανάμεσα σε φυσικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες είναι ανάλογη της γεωγραφικής ασυνέχειας του χώρου και της απόστασης από την ηπειρωτική χώρα, ενώ είναι αντιστρόφως ανάλογο του μεγέθους του νησιού (Κουτσοπούλου, 2013, Παπαδασκαλόπουλος, Χριστοφάκης, 2009).

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• Αγριαντώνη Φ. και Φενερλή Α. (2000), Ερμούπολη - Σύρος, Ιστορικό Οδοιπορικό, Αθήνα: Ολκός 
• Ανδρικοπουλού Ε., Γιαννακού Α., Καυκαλάς Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου Μ.  (2007), Πόλη και Πολεοδομικές Πρακτικές, Αθήνα: Κριτική 
• Γιαουτζή Μ. και Στρατηγεία Α. (2011), Χωροταξικός Σχεδιασμός, Θεωρία και Πράξη , σελ: 19-26, 66-75,215-287, Αθήνα: Κριτική
• Δίκτυο Αειφόρων Νήσων - Δάφνη (2006), ΣΥΡΟΣ, Ερευνητικό έργο: Έρευνα για την Αειφόρο ανάπτυξη στη Σύρο, Επιστημονική Υποστήριξη: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Διεπιστημονικό Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών, Αθήνα
• Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Σύρου Ερμούπολης 2012 - 2014, Δήμος Σύρου - Ερμούπολης
• Επιχειρησιακό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2014 - 2020: Σύρος (2010), Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής
• Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου 2013 - 2015 (2012), Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιβάλλοντος & Υποδομών
• Καυκαλάς Γ. (2004), Ζητήματα Χωρικής Ανάπτυξης, Θεωρητικές Προσεγγίσεις και Πολιτικές, σελ: 173¬238, Αθήνα: Κριτική
• Κουτσοπούλου, Α. (2013), Δυναμική των νησιωτικών συστημάτων: Προς μία στρατηγική ολοκληρωμένης ανάπτυξης του ελληνικού μικρονησιωτικού χώρου, 11ο Τακτικό Επιστημονικό Συνέδριο- 2013 Ελληνικό τμήμα της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA- GR), Πάτρα, διαθέσιμο στο http://grsa.prd.uth.gr/index.php/el/component/content/article/19-ergsageneralgr/83-praktika-conf11 
• Κυκλοφοριακή   Μελέτης   Ερμούπολης   διαθέσιμο   στο   http://www.gipapamanolis.gr/index.php/11-newsflashes/syros-topikes-ediseis/172-prostheti-meleti-kykloforiakou.html 
• Μοσχούτη Ε. (2011), Πρακτικές Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Ψηδιακού Σχεδιασμού για τη Διαμόρφωση Στρατηγικών Χωρικής Ανάπτυξης, Εφαρμογή στο Δήμο Σύρου-Ερμούπολης, Διπλωματική Εργασία,ΤΜΧΑ,ΑΠΘ: Ιούνιος, 2011
• Παπαδασκαλόπουλος Α. και Χριστοφάκης Μ. (2003), Αγορά Χωρίς Σύνορα, σελ: 49-71, Αθήνα: Παπαζήση Παπαδασκαλόπουλος Α. και Χριστοφάκης Μ. (2009), Περιφερειακός Προγραμματισμός, σελ: 21 -34, 147¬170, 267-270, 286-288, Αθήνα: Παπαζήση 
• Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης και Νήσων Αιγαίου: 2007-2013, Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιβάλλοντος & Υποδομών 
• Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης: 2014 - 2020, Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιβάλλοντος & Υποδομών 
• Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου: 2014 - 2020, Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Περιβάλλοντος & Υποδομών 
• Πολεοδομική Μελέτη Ερμούπολης διαθέσιμο στο http://www.hermoupolis.gr/NewsMain/urban_study.aspx 
• Σαπουντζή Χ. (2009), Οι πολεοδομικές πρακτικές ως παράγοντας μετασχηματισμού του Τοπίου: Η περίπτωση της Ερμούπολης Σύρου, Αθήνα: Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ 
• Στεφάνου Ι. (2003), Ο πολεοδομικός σχεδιασμός της Ερμούπολης. Μια πρότυπη πολεοδομική αντιμετώπιση ιστορικής πόλης, Αθήνα: Εργαστήριο Πολεοδομικής Σύνθεσης ΕΜΠ 
• Σχεδιασμός   του   Παράκτιου   Χώρου   στην   εποχή   της   κλιματικής   αλλαγής,   διαθέσιμο   στο http://grsa.prd.uth.gr/conf2013/2_loukogeorgaki_etal_ersagr13.pdf 
• Τεχνικό Επιμελητηρίο Κυκλάδων (2014), Έρευνα για τον Τουρισμό στη Σύρο (Business Plan)
• Τραυλός Ι. και Κόκκου Α.(1980), Ερμούπολη. Η δημιουργία μιας νέας πόλης στην Σύρο στις αρχές του 19ου αιώνα, Αθήνα: Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος 
• Φαναριώτης Π.  (1999).  Δημόσια Διοίκηση Αποκέντρωση και Αυτοδιοίκηση, σελ:195-201  Αθήνα:Σταμούλης
• ΦΕΚ 128/Α/2008, Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, ΥΠΕΚΑ
• ΦΕΚ 1138/Β/2009, Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού, ΥΠΕΚΑ 
• ΦΕΚ Β' 1138/2009,Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Παράκτιο Χώρο και τα Νησιά, ΥΠΕΚΑ 
• ΦΕΚ 3155/Β/2013, Έγκριση τροποποίησης Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αυτού,ΥΠΕΚΑ
• Φιλότης, Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τομέας Υδάτινων Πόρων & Περιβάλλοντος διαθέσιμο στο http://filotis.itia.ntua.gr/ 
• Φραντζεσκάκης Γ., Γκόλιας Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου Μ., (2008), Διαχείριση Κυκλοφορίας, Αθήνα:Παπασωτηρίου
• Χριστοφοράκης Μ. (2001), Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, σελ: 57-72, 279-285, Αθήνα: Παπαζήση

Ξενόγλωσση

• Barnes, Tl. and Hayter, R. (1994), "Economic Restructuring, Local Development and Resource Towns: Forest Communities in Coastal British Columbia." Canadian Journal of Regional Science 17 : 289-310.
• Coffey, W.J. and Polese, M. (1985), Local development: Conceptual bases and policy implications, Regional Studies, 19:2, 85-93
• Kourliouros E. (2014), Local Development and Collaborative Planning: A Theoretical Framework of
• Analysis, Department of Geography, University of the Aegean Stohr, W. and Taylor, D.R.F. (1981) Development from Above or Below? Chichester: J.Wiley & Sons.

Διαδικτυακές πηγές Ελληνική ηλεκτρονική

#Εισήγηση στο 4ο συνέδριο πολεοδομίας - χωροταξίας στο Βόλο