Το μουσείο ως σύμβολο και σημείο αναφοράς για μια μεσαίου μεγέθους πόλη

Η συμμετοχική προσέγγιση λειτουργίας στο Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου στην Κομοτηνή

#ΘΕΑΝΩ ΠΑΣΧΑΛΗ

Γραμματέας στο ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Τα μουσεία μπορούν να αναδείξουν τη σημασία της πόλης στην οποία βρίσκονται, αλλά και να ενδυναμώσουν τόσο τους κατοίκους, όσο και τους επισκέπτες της, αποτελώντας δείκτες της υπερηφάνειας και της μοναδικότητάς της. Σε συνεργασία με τις δημοτικές αρχές και άλλους βασικούς εταίρους συμβάλλουν στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών στρατηγικών δημιουργίας ταυτότητας ενός τόπου (citybranding). Ένα τοπικό μουσείο αποτελεί ένα αξιόλογο τμήμα του ντόπιου πολιτιστικού προϊόντος. Ως φορείς πολιτισμού, τα τοπικά μουσεία μπορούν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη ενός τόπου

Περπατώντας σε μια πόλη όπως η Κομοτηνή καταλαβαίνεις το στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας από τις εικόνες που συνθέτουν το τοπίο, από τις μυρωδιές και από τους ήχους. Μια πόλη, όπου συμβιώνουν αρμονικά, δραστηριοποιούνται και αναπτύσσονται άνθρωποι με διαφορετική θρησκεία, πολιτισμό και καταβολές

Σκοπός της συγκεκριμένης εισήγησης είναι να αποτελέσει την αφορμή για έναν πιο άμεσο τρόπο λειτουργίας των μικρών τοπικών μουσείων, που συνήθως υπάγονται στην ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Δημοτικών Επιχειρήσεων, με στόχο την ξεκάθαρη αποτύπωση και την ενδυνάμωση της ταυτότητας ενός τόπου. 

Μέσα από την ανάλυση του όρου συμμετοχικό μουσείο, τα μοντέλα και τις καλές πρακτικές που εφαρμόζει ήδη το Εθνολογικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, οι οι συγκεκριμένες προτάσεις που θα παρουσιαστούν, μπορούν να εφαρμοστούν με τον ίδιο τρόπο ή με κάποιες τροποποιήσεις και σε άλλα τοπικά μουσεία και ίσως να αντιμετωπιστούν ως πρόκληση για το μέλλον για ανθρώπους ή διοικήσεις που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους και την πολιτιστική τους κληρονομιά,. 

Το χαμηλό κόστος, ο παρών εθελοντισμός σε πολλές πόλεις, η δημιουργικότητα των σύγχρονων ανθρώπων, αλλά και η αναζήτηση που υπάρχει στη νέα γενιά για νέες μορφές ψυχαγωγίας, είναι λόγοι που κάνουν τα παραπάνω πιο εφικτά, με έναν πιο δυναμικό και εύκολο τρόπο. Είναι οι λόγοι, στους οποίους μπορεί να βασιστεί η μελλοντική αύξηση της εφαρμογής των συμμετοχικών πρακτικών στη λειτουργία των μουσείων, έτσι ώστε να αποτελούν αυτά ζωντανά κομμάτια μια πόλης, τα οποία θα προωθούν τη μοναδικότητα της, την ενδυνάμωση της ταυτότητάς της και τους ανθρώπους της.

Το Αρχοντικό Σκουτέρη - Δίντσογλου είναι ένα μουσείο που μέσα από τη προτεινόμενη συμμετοχική προσέγγιση λειτουργίας του μπορεί να αποτελέσει τον χώρο συνάντησης καλλιτεχνών, τοπικών αρχών και φορέων, δομών και συλλογικοτήτων απ’ όλες τις κοινότητες του σύγχρονου, αλλά και παραδοσιακού γίγνεσθαι της πόλης. Είναι ο χώρος που μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την Κομοτηνή, που μέσα από τις συμμετοχικές πρακτικές θα επικοινωνήσει και θα συνεργαστεί με μεγάλο κομμάτι των πολιτών.

1. Εισαγωγή

Ένα μουσείο, συλλέγει και προστατεύει το παρελθόν, παρουσιάζει τις μνήμες και τα πειστήριά της στο παρόν και συμβάλλει για τη διαμόρφωση του μέλλοντος. Προάγει και ενθαρρύνει τον διάλογο του παρελθόντος με το παρόν, συνθέτοντας - και ίσως κάποιες φορές, απαντώντας - στους προβληματισμούς για το μέλλον. Το σύγχρονο μουσείο οφείλει να είναι κομμάτι του τόπου, της κοινωνίας που το περικλείει, της κοινωνίας που αναφέρεται. Το κέντρο βάρους της προσοχής και του ενδιαφέροντος των μουσείων έχει πια αλλάξει. Εκεί που προτεραιότητα τους ήταν οι συλλογές και τα αντικείμενα, τώρα είναι οι επισκέπτες, το κοινό, οι άνθρωποι. Νέες έννοιες και λέξεις ξεπροβάλλουν θέλοντας κάποιος να περιγράψει ένα επιτυχημένο μουσείο και τη σχέση του με την κοινωνία : συμμετοχή, συνεργασία, ποιότητα ζωής, αλληλεγγύη.

Στην εισήγηση αυτή έχουμε σαν στόχο να παρουσιάσουμε ρεαλιστικές προτάσεις για τη συμμετοχική προσέγγιση λειτουργίας του μουσείου Αρχοντικού Σκουτέρη-Δίντσογλου. Μικρά τοπικά μουσεία υπάρχουν στις πόλεις βουβά σε μια καθημερινότητα και σε τόπους που αλλάζουν. Σε μια πολυπολιτισμική πόλη όπως η Κομοτηνή, η ηχηρή παρουσία ενός μουσείου που προβάλλει την ιστορία του τόπου, θα ήταν μια ιδανική ευκαιρία να αποτελέσει το μουσείο σύμβολο και σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη πόλη.

Αφού γίνει μια σύντομη αναφορά στον όρο τοπικά μουσεία, στη συνέχεια θα αναλύσουμε την έννοια του συμμετοχικού μουσείου και τις προσεγγίσεις του, που αποτελεί μια καινοτόμα διαδικασία στη διαχείριση των σύγχρονων μουσείων. Ως καλό παράδειγμα τοπικού μουσείου που ακολουθεί συμμετοχικές πρακτικές, θα παρουσιάσουμε το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης που βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη, μια πόλη μεσαίου μεγέθους με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της Κομοτηνής.

Στην τελευταία ενότητα θα παρουσιαστούν συγκεκριμένες προτάσεις για συμμετοχικές δράσεις που έχουν σαν στόχο, να φέρουν στο μουσείο όσο περισσότερους ανθρώπους διαφορετικών καταβολών και ενδιαφερόντων είναι εφικτό, να έρθουν σε επαφή με τη συλλογή του μουσείου και να κοινωνικοποιηθούν μεταξύ τους, να γνωρίσουν τον τόπο τους. Οι φορείς και οι σύλλογοι που προτείνεται να συμμετέχουν, αφορούν ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης, που είναι ζωντανό, δραστήριο και το κυριότερο, πολυποίκιλο. Αφορούν ανθρώπους που είναι ανοιχτοί σε νέες προκλήσεις, αλλά και προσκλήσεις για την παραγωγή τοπικού πολιτιστικού προϊόντος, που θα βοηθήσει την τουριστική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Όλες οι προτάσεις βασίζονται σε ιδέες της συντάξασας που γεννήθηκαν από την επαφή και συνδιαλλαγή απόψεων με τους εκπροσώπους των συλλόγων

2. Τοπικά μουσεία, μουσεία πόλης

Τα τοπικά μουσεία αποτελούν χώρους ανάδειξης και προβολής του τοπικού πολιτισμού. Ο όρος τοπικό μουσείο είναι δύσκολο να αποσαφηνιστεί επειδή απουσιάζουν τα κοινώς αποδεκτά -σε παγκόσμιο επίπεδο- κριτήρια, που έχουν σχέση με το ρόλο ή το περιεχόμενό του. Θα μπορούσε απλά να επισημανθεί ότι τοπικά μουσεία είναι αυτά που εξυπηρετούν κυρίως άτομα που ζουν μέσα στα όρια μιας συγκεκριμένης περιοχής και έχει σαν στόχο να προσδώσουν την ταυτότητα αυτών σχετικά με τη ζωή και τον πολιτισμό τους (Δερμιτζάκη, Δοξανάκη, & Λιναρδάκης, 2009, σ. 20). Γιατί τα τοπικά μουσεία δεν αποκτούν ταυτότητα από το είδος των αντικειμένων τους αλλά οφείλουν να ορίζουν και να ορίζονται από την περιοχή γεωγραφικής και κοινωνικο-πολιτισμικής ταυτότητας (Χάιτας, 2008).

Τοπικά μουσεία είναι και τα μουσεία πόλης που μιλούν για αυτήν, την ιστορία της, τις μνήμες και αποτελούν βαρόμετρα του αστικού ήθους. Αναλαμβάνουν μια σύνθετη αποστολή ως ερμηνευτές του αστικού φαινομένου και έχουν το ρόλο του διαμεσολαβητή στη διαμόρφωση νέων πεδίων διαλόγου για τη ζωή στις πόλεις. Υιοθετούν πρακτικές που βασίζονται σε βασικές έννοιες όπως η συμμετοχικότητα, η συνεργασία, η ενδυνάμωση της κοινότητας και η ποιότητα ζωής της, η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη. Οι συλλογές τους μπορεί να αφορούν προσωπικά αντικείμενα κατοίκων, προφορικές μαρτυρίες, φωτογραφικό υλικό κ.α. Δίνουν την ευκαιρία για αναπαράσταση της αστικής μνήμης και ενθαρρύνουν προσωπικές συνδέσεις με την ιστορία (Μούλιου Μ., 2014). Ένα τέτοιο μουσείο θα πρέπει να είναι αποστασιοποιημένο από τις αντικειμενοκεντρικές πρακτικές των παραδοσιακών μουσείων, θα πρέπει να ακούει τη φωνή, να αφουγκράζεται τους ανθρώπους που είναι έτοιμοι να πουν τη δική τους ιστορία για τον τόπο. Έτσι το ίδιο το μουσείο γίνεται ο χώρος ενός διαρκούς διαλόγου μεταξύ διαφορετικών γενεών, διαφορετικών καταγωγών ή άλλων παραδόσεων (Χάιτας, 2008).

Τα μουσεία συνεισφέρουν στη βιωσιμότητα μιας πόλης αφού αποτελούν έναν από τους κεντρικούς πυλώνες της. Μέσα από ποικίλες συμμετοχικές δράσεις συμβάλλουν να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε την αλλαγή ή και κάποιες φορές να την επιδιώξουμε (Μούλιου Μ., 2015). Στις σύγχρονες κοινωνίες με κύριο χαρακτηριστικό την πολυσημία και την πολυφωνία, η συμβολή των τοπικών μουσείων είναι η δημιουργία πιο συνεκτικών αστικών κοινοτήτων (Μούλιου Μ., 2014). Είναι επίσης και η ενδυνάμωση του συναισθήματος της εντοπιότητας, προβάλλοντας τη μοναδικότητα της πόλης τους αλλά και των ίδιων των κατοίκων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο (Χάιτας, 2008).

3. Το συμμετοχικό μουσείο

Ως συμμετοχικότητα ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας οι ενδιαφερόμενοι φορείς, επηρεάζουν και ελέγχουν την ανάπτυξη πρωτοβουλιών, τα αποτελέσματα των οποίων τους επηρεάζουν. Μπορεί να λάβει διάφορες μορφές που κυμαίνονται από τη διάχυση πληροφοριών και τις μεθόδους διαβούλευσης έως τους μηχανισμούς συνεργασίας και ενδυνάμωσης, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη επιρροή και έλεγχο στους ενδιαφερόμενους φορείς (Rietbergen- McCracken & Narayan, 1998). Στις μέρες μας υπάρχει η γενικότερη παραδοχή ότι οι συμμετοχικές προσεγγίσεις αποτελούν ένα μέσο για την ενδυνάμωση των ανθρώπων να αναλάβουν το έλεγχο της πορείας ανάπτυξης της τοπικής κουλτούρας. Στόχος πλέον είναι ξένοι φορείς και νέες τεχνολογίες να προσαρμοστούν και να αποτελέσουν κάτι το πιο συμβατό με τις τοπικές συνθήκες, κάτι που θα οικοδομείται ή θα βασίζεται στη γνώση και τις δεξιότητες των ανθρώπων του τόπου (Kreps, 2010).

Όταν τα μουσεία σχεδιάζονται και επιβάλλουν την παρουσία τους στις κοινωνίες, ενυπάρχουν έξω από τα ενδιαφέροντά τους. Όταν όμως δίνεται η ευκαιρία στους ανθρώπους, να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη ενός μουσείου, οι ευκαιρίες είναι ακόμα περισσότερες να αποτελέσει αυτό, ένα σημαίνον κομμάτι της κοινωνίας, να μπορεί να απαντά στις ανάγκες του τόπου και τα ενδιαφέροντα της κοινωνίας του. Η κοινωνική συμμετοχή, δίνει στους ανθρώπους το αίσθημα του ανήκειν για το μουσείο και ότι έχουν λόγο στη δραστηριότητά του. Είναι το κλειδί για την ανάπτυξη του προγραμματισμού, των δραστηριοτήτων ενός μουσείου, έτσι ώστε να έχει λόγο ύπαρξης και να αποτελεί πλεονέκτημα και εφόδιο για την κοινωνία και τον τόπο (Kreps, 2003).

Ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί μια καινοτόμα διαδικασία για το χώρο των μουσείων. Σύμφωνα με την αρχή του συμμετοχικού σχεδιασμού ένα μουσειακό πρόγραμμα αναπτύσσεται και υλοποιείται σε στενή συνεργασία με το «μη-ειδικό κοινό» από τα πρώτα στάδια σύλληψης της ιδέας έως και την υλοποίησή της (Φουσέκη, 2010). Για να γίνει ένα μουσείο συμμετοχικό, δεν απαιτούνται μεγαλεπήβολα κτίρια ή εκθέσεις, αλλά μουσεία, που να έχουν ειλικρινές σεβασμό και να τους αφορά οι εμπειρίες, οι ιστορίες και οι ικανότητες του κοινού τους. Προκειμένου να αντιμετωπίζει ισάξια τον κάθε επισκέπτη, ένας συμμετοχικός πολιτιστικός οργανισμός, συλλέγει και μοιράζεται ποικίλο και μεταβαλλόμενο περιεχόμενο, σε συνεργασία με το κοινό (Simon, 2010).

Οι καλύτερες συμμετοχικές εμπειρίες δεν αφορούν μεγάλο αριθμό κοινού. Σχεδιάζονται κλιμακωτά και με την προοπτική να βοηθήσουν τους ανθρώπους να νιώσουν άνετα, μέσα από την σχεδιασμένη δραστηριότητα. Υπάρχουν πολύ τρόποι να σχεδιαστούν κλιμακωτές εμπειρίες, χωρίς να προδιαγράφεις και να ορίζεις το αποτέλεσμα, π.χ. ένας πίνακας με post it που μπορεί το κοινό να ψηφίζει το αγαπημένο του αντικείμενο, όπου αναφέροντας και το λόγο, προσφέρει μια προοδευτική εμπειρία σε σύγκριση με έναν πίνακα με κενές κάρτες και το απλό «πες μας τη γνώμη σου» . Μια αρχή, ένα ξεκίνημα που είναι υποστηρικτικό, βοηθά τους επισκέπτες να συμμετέχουν, ως δημιουργοί, κριτικοί, συλλέκτες και θεατές. Οι συμμετοχικές πρακτικές αποτελούν εφόδια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στοχευμένα, ακόμα και για την αντιμετώπιση ιδιαίτερων φιλοδοξιών του μουσείου, για να γίνει πιο πολυφωνικό, δυναμικό, υπεύθυνο και σχετικό ως κοινωνικός χώρος (Simon, 2012).

Το να υποστηρίζονται συμμετοχικές πρακτικές, σημαίνει, να υπάρχει εμπιστοσύνη στις ικανότητες του κοινού, να δημιουργήσει και να μοιραστεί ιδέες και σκέψεις σχετικά με το περιεχόμενο. Σημαίνει, το μουσείο να είναι ανοιχτό στη δυνατότητα, ότι ένα εγχείρημα μπορεί να αναπτυχθεί και να μεταλλαχθεί, με τέτοιο τρόπο, που να απομακρύνεται ακόμα και από την αρχική πρόθεση του ιδρύματος. Ανοίγονται νέοι τρόποι για διαφορετικά άτομα, να εκφραστούν και να συνδεθούν με τις πρακτικές και πολιτικές του πολιτιστικού οργανισμού. Ο σκοπός των συμμετοχικών πρακτικών, είναι να ανταποκριθεί ο οργανισμός, στις προσδοκίες του κοινού για ενεργή σύνδεση, αλλά και αυτό να γίνει με ένα τρόπο, ώστε να προάγει την αποστολή, με πυρήνα τις αξίες του μουσείου (Simon, 2010, σ. 2).

Δεν υπάρχει μία και μοναδική προσέγγιση, για να γίνει ένα μουσείο πιο συμμετοχικό. Η προσέγγιση θα πρέπει να απαντά στην αποστολή και τους στόχους του μουσείου. Για να σχεδιαστούν επιτυχημένες κοινωνικές εμπειρίες η αρχή δεν γίνεται έχοντας τη σκέψη «σχεδιάζω για το πλήθος». Η σωστή αρχή γίνεται με το να βρεθεί το προσωπικό του μουσείου στη θέση ενός οικοδεσπότη, που αρχικά με ευχάριστο και ζεστό τρόπο καλωσορίζει τον κάθε καλεσμένο ξεχωριστά και στη συνέχεια προσπαθεί να συστήσει και να συνδέσει τους ανθρώπους μεταξύ τους. Όταν αυτό θα γίνει οι καλεσμένοι θα αρχίσουν να αισθάνονται ότι αποτελούν μέρος μιας κοινής εμπειρίας. Το να μεταμορφωθεί ένα μουσείο σε ένα κοινωνικό κέντρο, απαιτείται να συνδεθούν τα άτομα μεταξύ τους και να υπάρχει υποστήριξη στις σχέσεις αυτές που αναπτύχθηκαν (Simon, 2010, σ. 26).

Τα μοντέλα συμμετοχής σύμφωνα με την Simon είναι τέσσερα: της συνεισφοράς, της συνεργασίας, της συν-δημιουργίας της φιλοξενίας. Στις πρακτικές της συνεισφοράς το κοινό καλείται να προμηθεύσει εξειδικευμένα ή συγκεκριμένα αντικείμενα και δράσεις ή ιδέες για μία προκαθορισμένη διαδικασία του μουσείου. Στο μοντέλο της συνεργασίας, οι επισκέπτες καλούνται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σαν ενεργοί εταίροι στη δημιουργία δράσεων του μουσείου, οι οποίες έχουν οριστεί και ελέγχονται ως διαδικασία από το μουσείο. Οι επιλογές και επιθυμίες του κοινού προσαρμόζονται στη σχεδίαση και το περιεχόμενο των εκθέσεων που προκύπτουν. Στο μοντέλο που βασίζεται στη συν-δημιουργία, το κοινό ενεργεί μαζί με το προσωπικό του μουσείου από το αρχικό στάδιο για να οριοθετήσει τους στόχους της δράσης αλλά και να αναπτυχθεί αυτή σύμφωνα με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του κοινού. Τέλος υπάρχει και το μοντέλο της φιλοξενίας, όπου το μουσείο παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες και την υποδομή για την πραγματοποίηση μιας δράσης μέσα σε αυτό από διάφορες ομάδες, συλλογικότητες ή το κοινό (Simon, 2010, σ. 187).

4. Οι συμμετοχικές πρακτικές του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης

Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, λειτουργεί από τον Οκτώβριο του 2002 και ιδρύθηκε για να διατηρήσει την ιστορική μνήμη, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Θράκης. Στεγάζεται σε ένα μισθωμένο πέτρινο νεοκλασικό κτήριο του 1899, στην Αλεξανδρούπολη. Είναι ένα έργο αυτοχρηματοδοτούμενο και επιχορηγήθηκε μερικώς από το Ίδρυμα Νιάρχου και το ΥΠΠΟ. Με σκοπό τη μελέτη, προβολή και προώθηση του πολιτισμού της Θράκης, είναι ένας ζωντανός τόπος γνωριμίας με το λαϊκό πολιτισμό του τόπου, που συνδέει την παράδοση και τη γνώση που εμπεριέχεται σε αυτήν, με τον προβληματισμό της σύγχρονης κοινωνίας και τις ανάγκες μια ακριτικής πόλης, όπως αυτή της Αλρξανδρούπολης. Η συλλογή του Μουσείου αποτελείται από αντικείμενα του υλικού πολιτισμού των Θρακών, σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό, καταγραφές- video, (Γιαννακίδου Α.).

«Το ΕΜΘ τολμηρό και δυναμικό, είναι ένας από τους ελάχιστους ζωντανούς πολιτιστικούς οργανισμούς στη Θράκη, παράδειγμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας και υπεύθυνης πολιτιστικής αποκέντρωσης, που υπηρετεί τον τόπο με ιστορική και πολιτιστική ευθύνη, χωρίς να στηρίζεται σε συντεχνιακές και κρατικοδίαιτες συμπεριφορές» αυτά αναφέρονται μεταξύ άλλων στην ανακοίνωση που εξέδωσε το Μουσείο Μπενάκη όταν τιμήθηκε το Εθνολογικό Μουσείο για τη δράση του στην περιφέρεια με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2015 (E-typos.com, 2015).

«...Τα μουσεία δεν είναι νεκροταφεία του παρελθόντος. Η παράδοση, αυτή η πολιτιστική κληρονομιά δεν αφορά μόνο τις φορεσιές και τις αναβιώσεις των δρώμενων, εμπεριέχει γνώση και αξίες, σκέψη, δημιουργία, γιατί καθετί πριν γίνει πολιτιστική κληρονομιά, ήταν δημιουργία. Τα αντικείμενα γίνονται αφορμή για δράσεις που συμβάλλουν στο να ξαναδούν οι άνθρωποι τη σχέση τους με το χώρο και το χρόνο, να ενισχυθεί η ιστορική, η κοινωνική και πολιτική τους συνείδηση...» (Γιαννακίδου, 2011). Με αυτά τα λόγια σηματοδοτεί η κα Γιαννακίδου τις πεποιθήσεις και τις κατευθυντήριες γραμμές διαχείρισης του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, το οποίο σε μια συνεχή διάδραση με το κοινό πραγματοποιεί πολυποίκιλες δράσεις.

Σε μια προσπάθεια να αποτελέσει το μουσείο σημείο αναφοράς για την πόλη, η επαφή με το κοινό και η συμμετοχή τους στη δράση και τη λειτουργία του κρίθηκε επιβεβλημένη. Πλήθος συμμετοχικών πρακτικών με εργαστήρια, δράσεις και πρωτοβουλίες απαντώνται στο πρόγραμμα του μουσείου, που τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο υποστηρίζει τον ανθρωποκεντρικό του χαρακτήρα, για το κοινό της πόλης και όχι μόνο. Οι εικόνες στο χρόνο αποτελεί μια συμμετοχική δράση του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 40 πολιτών και την καθοδήγηση των υπεύθυνων του μουσείου. «Προσπαθούμε να κάνουμε κάτι σχεδιασμένο και με συνέχεια» Με αυτά τα λόγια ο Γιάννης Κουκμάς, Πολιτιστικός Διαχειριστής του μουσείου, μας σύστησε το ΕΜΘ και μας παρουσίασε τη συγκεκριμένη δράση. «15 Φωτογραφίες που απαθανάτισαν σημεία, φυλάκισαν το τυχαίο, στιγμές και πρόσωπα για τα οποία κάτι είχαμε ακούσει, ξαναζωντάνεψαν. Εικόνες μιας πραγματικότητας που έχει χαθεί, ζωντάνεψαν μνήμες, ανακάλεσαν βιώματα, φώτισαν στιγμές της μνήμης του τόπου μας» (Κουκμάς, 2016). Μια ελπιδοφόρα δράση, σύμφωνα με το συμμετοχικό μοντέλο της συνεργασίας, με σημαντική αναφορά στην πόλη, τους ανθρώπους της και την ιστορία τους. Οι φωτογραφίες ξαναζωντάνεψαν, με κατασκευή αυθεντικών κοστουμιών, αναβίωσή των στιγμιότυπων στα ίδια σημεία που αυτά είχαν συντελεστεί. Από τα ηχεία της πόλης ακουγόταν ένα βαλς σε πρωτότυπη μουσική σύνθεση, αποκλειστικά για τη δράση. Όλοι οι συμμετέχοντες ξεκίνησαν από τα σημεία όπου αναβίωσαν τις φωτογραφίες και συγκεντρώθηκαν όλοι μαζί, στην εξέδρα που είχε στηθεί κάτω από τον φάρο της Αλεξανδρούπολης (Κουκμάς, 2016).

Στα πλαίσια των συνεργασιών του μουσείου με άλλους φορείς και δομές της πόλης και στο άνοιγμά του εκτός του μουσειακού του χώρου, πραγματοποίησε μαζί με τους Ποδηλάτες του ΜΓΣ Εθνικός Αλεξανδρούπολης, τη δράση με τίτλο Ιστορική Ποδηλατόβολτα Η Γέννηση μιας πόλης. Μέσα από μια περιπλάνηση στον χώρο και τον χρόνο, οι συμμετέχοντες ποδηλάτησαν στις γειτονιές και τα μνημεία που σημάδεψαν την γέννηση της πόλης μας και καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία της. Η βόλτα κατέληξε στο μουσείο όπου προβλήθηκε σπάνιο φωτογραφικό το οποίο συνοδεύτηκε από την ιστορική αφήγηση του Γιάννη Κουκμά (Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, 2014).

5. Ένα τοπικό μουσείο στην Κομοτηνή

Ένα τοπικό μουσείο μπορεί να αποτελέσει τον φορέα εκείνον που συμμετέχει ενεργά στις πολιτιστικές εκδηλώσεις και αποτελεί ένα αξιόλογο τμήμα του εγχώριου πολιτιστικού προϊόντος. Ως φορείς πολιτισμού τα τοπικά μουσεία μπορούν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη ενός τόπου, εφόσον η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη προϋποθέτει τη βελτίωση των κοινωνικών και πολιτιστικών συνθηκών, που σχετίζονται με την αξιοποίηση του ντόπιου δυναμικού- είτε αυτό είναι ανθρώπινο είτε φυσικοί πόροι είτε η ίδια παράδοση ενός τόπου (Δερμιτζάκη, Δοξανάκη, & Λιναρδάκης, 2009, σ. 20).

Περπατώντας σε μια πόλη όπως η Κομοτηνή καταλαβαίνεις το στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας από τις εικόνες που συνθέτουν το τοπίο, από τις μυρωδιές και από τους ήχους. Όλες οι κοινότητες που ζουν στην πόλη δραστηριοποιούνται μέσα στα πλαίσια της καθημερινότητας, στον επαγγελματικό και οικονομικό τομέα, στον πολιτιστικό και στην ψυχαγωγία. Δεν είναι μια περιοχή όπου τα πάντα λειτουργούν ή λειτουργούσαν αρμονικά όλα τα χρόνια. Οι κάτοικοι συνδιαλέγονται μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους: από την καθημερινή ζωή στην αγορά, στα μαγαζιά μέχρι σε κοινωνικές εκδηλώσεις, σε οικογενειακές και προσωπικές στιγμές. Το ενδιαφέρον να ζεις σε μια πόλη σαν την Κομοτηνή με το στοιχείο της χριστιανικής και της μουσουλμανικής μεινότητας να αναμειγνύονται και να λειτουργούν μέσα στα πλαίσια του αστικού τοπίου είναι αυτό που δίνει στην πόλη το ιδιαίτερο του χαρακτήρα της. Όλοι οι πολιτιστικοί σύλλογοι έχουν τη δική τους στέγη και τη μέριμνα των τοπικών αρχών για ό,τι κι αν προκύψει. Ο σεβασμός στις παραδόσεις και στις θρησκευτικές γιορτές δίνει ένα ιδιαίτερο χρώμα στην πόλη, όταν βλέπεις τα δύο στοιχεία να συνυπάρχουν αρμονικά.

Τα μουσεία μπορούν να αναδείξουν τη σημασία της πόλης στην οποία βρίσκονται αλλά και να ενδυναμώσουν τόσο τους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες της αποτελώντας δείκτες της υπερηφάνειας και της μοναδικότητάς της. Χωρίς να υπόκεινται σε εξωτερικές αρνητικές πιέσεις και χωρίς να αυτολογοκρίνονται, ενθαρρύνουν ανοικτές αντιπαραθέσεις για αμφιλεγόμενα κοινωνικά ζητήματα, τα οποία ακόμη αποτελούν ανοικτά τραύματα για μια πόλη, είτε πρόκειται για μνήμες προσφυγιάς και μετανάστευσης κτλ. Δεν αποτελούν μόνο διαμορφωτές της ταυτότητας ενός τόπου και μέσα για την αστική ανάπλαση παρηκμασμένων περιοχών, αλλά εκφράζουν με πολλαπλούς τρόπους ανθρώπινα επιτεύγματα και καινοτομίες και συμπυκνώνουν τα οφέλη από την άσκηση μιας μορφής πολιτιστικής δημοκρατίας. Σε συνεργασία με τις δημοτικές αρχές και άλλους βασικούς εταίρους συμβάλλουν στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών στρατηγικών δημιουργίας ταυτότητας τόπου (citybranding) (Μούλιου Μ. , 2015, σ. 86).

Στη συνομιλία που είχαμε με την Πρόεδρο της Δημοτικής Επιχείρησης κα Αναστασία Λιβεριάδου, σχετικά με τα τοπικά μουσεία, μας δήλωσε ότι δεν υπάρχει προσωπικό ή η δυνατότητα πρόσληψης κάποιων εργαζομένων για να είναι ανοιχτά για επίσκεψη σε καθημερινή βάση. Συνήθως οι επισκέψεις γίνονται μετά από συνεννόηση με το προσωπικό της επιχείρησης. Επίσης δεν υπάρχει κάποιος κανονισμός λειτουργίας των μουσείων ή κάποιο τμήμα διαχείρισης μέσα στα πλαίσια της Δημοτικής Επιχείρησης. Επομένως δεν υπάρχει και ξεχωριστός κωδικός στον ετήσιο οικονομικό προϋπολογισμό ή κάποια μελέτη που να μπορεί να προβλέψει τις τυχόν ανάγκες των μουσείων. Η είσοδος είναι ελεύθερη χωρίς έτσι να υπάρχει ένα επίσημο στοιχείο επισκεψιμότητας (Λιβεριάδου, 2016).

Όλα τα τοπικά, δημοτικά μουσεία στην Κομοτηνή, έτσι και το Αρχοντικό Σκουτέρη - Δίντσογλου, υπάρχουν απλά ανοιχτά, κατά παραγγελία, χωρίς κάποιο πλάνο δράσεων, χωρίς κάποιο προγραμματισμό, χωρίς το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για να υποστηριχτεί η λειτουργία τους και χωρίς να είναι γνωστή η ύπαρξή τους στο ευρύ κοινό της πόλης.

5.1 Το Αρχοντικό Σκουτέρη - Δίντσογλου

Στα τέλη του 19ου αι και στις αρχές του 20ου στην Κομοτηνή άνθησε η οικονομία χάρη στις εμπορικές δραστηριότητες (καπνά, βαμβάκι κτλ) τις επαφές των εμπόρων με το εξωτερικό, βόρειες χώρες και κεντρική Ευρώπη. Ένα από τα αποτελέσματα της εμπορικής αυτής άνθησης και πολιτιστικής επαφής ήταν και η ανέγερση κοινωφελών κτιρίων και κατοικιών. Ένα από τα σπίτια αυτά είναι και η οικία Δίντσογλου στην οδό Κούλογλου, όπου στεγάζεται το μουσείο, ενταγμένη σε μια σειρά κατοικιών της ίδιας εποχής στην περιοχή της οδού Βενιζέλου

Το κτίριο είναι διώροφη μονοκατοικία 312 τ.μ. με υπόγειο υπερυψωμένο από το έδαφος κατά 0,75μ. Εκτός του κυρίου κτίσματος μέσα στην αυλή υπάρχει και ένα μικρό ισόγειο βοηθητικό κτίσμα το οποίο πιθανόν να λειτουργούσε ως πλυσταριό. Στο ισόγειο βρίσκονται τα δύο καθιστικά, η κουζίνα και η μικρή εξωτερική τουαλέτα. Τα δωμάτια επικοινωνούν μέσω του μεγάλου χολ στο οποίο βρίσκεται και η σκάλα που οδηγεί στο υπόγειο και στον όροφο. Στο όροφο υπάρχουν τρία υπνοδωμάτια τα οποία διατάσσονται περιμετρικά του χολ το οποίο λειτουργεί και ως καθιστικό. Στο πίσω μέρος του σπιτιού βρίσκεται και το μπαλκόνι του οποίου η πρόσβαση γίνεται από την μικρή τουαλέτα που επικοινωνεί με το χολ (Αρχιτεκτονική Μελέτη για αποκατάσταση "Οικίας Δίντσογλου", 1999).

5.2 Η λειτουργία του Αρχοντικού Σκουτέρη- Δίντσογλου ως μουσείο

Σύμφωνα με το συμβόλαιο δωρεάς της οικίας Δίντσογλου προς τον Δήμο Κομοτηνής, σκοπός της δωρεάς, ήταν η δημιουργία Δημοτικού Θρακικού-Εθνολογικού-Ιστορικού-Πολιτιστικού Μουσείου Κομοτηνής-Θράκης. Για το σκοπό αυτό έγινε και η συντήρηση και επανάχρηση του κτιρίου. (Κοσμίδου, 1999) Επιθυμία της δωρήτριας κ. Βασιλικής Δίντσογλου ήταν τα τρία επίπεδα της οικίας να λειτουργήσουν κυρίως ως εκθεσιακοί χώροι και χώροι, που θα εξυπηρετούν τη καλή λειτουργία του μουσείου: α. στο υπόγειο να συσταθεί κέντρο ενημέρωσης των επισκεπτών, β. στο ισόγειο να αναπαρασταθούν η τραπεζαρία και το κυρίως σαλόνι του σπιτιού και γ. στον όροφο, το υπνοδωμάτιο και το γραφείο της οικίας καθώς και χώροι που θα είναι αφιερωμένοι στην έκθεση διάφορων αντικειμένων που θα χαρακτηρίζουν την ιστορία της πόλης μας (Χριστοδούλου, Τεχνική Έκθεση εξοπλισμού, 2003).

Μέσα από την αρχική επίπλωση και τα αντικείμενα, ο επισκέπτης γνωρίζει την ατμόσφαιρα μιας κατοικίας αστικής τάξης στην Κομοτηνή και την ιστορία της πόλης στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου, περίοδο ιδιαίτερη κρίσιμη και σημαντική για την ιστορία της Θράκης. Επίσης υπάρχουν φωτογραφίες, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μπαούλα, κοσμήματα κεφαλής, πόρπες, ζώνες, παραδοσιακές φορεσιές από την Ήπειρο και την Ανατολική Θράκη, υφαντά και μεταξωτά για κάθε χρήση όπως χαλιά, κλινοσκεπάσματα, τσεβρέδες, διακοσμητικά κ.α. των αρχών του 20ου από το Καραγάτσι της Ανατολικής Θράκης.

Το μουσείο λειτούργησε κανονικά μέχρι το 2006. Ήταν ανοιχτό σε καθημερινή βάση οπότε και γινόταν οργανωμένες ξεναγήσεις σε σχολεία, συλλόγους και μεμονωμένους επισκέπτες. Δεν υπάρχει πουθενά καταγεγραμμένος ο στόχος και η αποστολή του μουσείου ενώ μέσα από την έρευνα δε βρέθηκε ξεχωριστός εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας του μουσείου, ή ξεχωριστός κωδικός στον προϋπολογισμό για τα έξοδα λειτουργίας του μουσείου.

Σύμφωνα με την Πρόεδρο της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολιτισμού- Παιδείας- Αθλητισμού Κομοτηνής για να ενημερωθούμε για τα σχέδια της διοίκησης του φορέα που είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία και διαχείριση του μουσείου. Στα άμεσα σχέδια του Διοικητικού Συμβουλίου είναι η σύσταση μιας επιτροπής, ανθρώπων της πόλης σχετικών με το αντικείμενο των μουσείων, η οποία θα φροντίζει τη λειτουργία τους, θα προτείνει δράσεις αλλά και θα εποπτεύει και θα καταγράφει τα προβλήματά τους. Πρώτη μέριμνα αυτής της επιτροπής, θα είναι - σε συνεργασία με τη νομική υπηρεσία του Δήμου Κομοτηνής- να συνταχθεί ένας κανονισμός λειτουργίας όλων των μουσείων της πόλης, ανάμεσα σε αυτά και του Αρχοντικού Σκουτέρη - Δίντσογλου. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στον καθορισμό των στόχων και της αποστολής του κάθε μουσείου, στην αναφορά του στην πόλη και στους ανθρώπους της. Συνεχίζοντας η κα Λιβεριάδου, τόνισε ότι η δύσκολη οικονομική κατάσταση που επικρατεί, αλλά και η νομοθεσία περί προσλήψεων προσωπικού, δεν κάνει ευέλικτη την όλη διαδικασία, με αποτέλεσμα η επιχείρηση να είναι υποστελεχωμένη και σε αριθμό εργαζομένων αλλά και σε ειδικότητες. Επειδή όπως χαρακτηριστικά είπε δεν της αρέσει η σιωπή που επικρατεί στα μουσεία, και ιδιαίτερα στα μικρά τοπικά μουσεία των Δήμων, θα προσπαθήσει στο εγγύς μέλλον να βρει τις διαδικασίες αυτές που θα επιτρέψουν στην επιχείρηση, την πρόσληψη μουσειολόγων που θα έχουν στην ευθύνη τους, σε συνεργασία με την υπό σύσταση επιτροπή, τη σωστή λειτουργία των μουσείων (Λιβεριάδου, 2016).

6. Συμμετοχικές πρακτικές στη δράση του Αρχοντικού Σκουτέρη-Δίντσογλου από τους πολιτιστικούς συλλόγους της πόλης

6.1. Ο Σύλλογος Ηπειρωτών

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι μιας πόλης είναι δομές που δημιουργούνται από ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα και κοινούς σκοπούς μα πιο πολύ τους ενώνει η αγάπη για την πόλη τους.

Ζωντανοί μέσα στα πολιτιστικά δρώμενα ενός τόπου, δηλώνουν την παρουσία τους μέσα από στοχευμένες δράσεις και εκδηλώσεις. Ένας τέτοιος δραστήριος σύλλογος είναι ο Σύλλογος Ηπειρωτών Νομού Ροδόπης Άγιος Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων που ιδρύθηκε το 1926 και είναι από τους παλαιότερους στην Κομοτηνή (Σύλλογος Ηπειρωτών Ν.Ροδόπης).

Την παραμονή των Χριστουγέννων του 2015 μέλη του συλλόγου τραγούδησαν για πρώτη φορά τα ηπειρώτικα κάλαντα μέσα στο μουσείο. Αυτό μπορεί να επαναληφθεί - ακολουθώντας το συμμετοχικό μοντέλο της φιλοξενίας - με κάποιες όμως επιπλέον δράσεις γύρω από τις παραδόσεις που ακολουθούσαν οι οικογένειες της Ηπείρου στη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων εορτών. Ένα σημαντικό έθιμο της Ηπείρου που αναφέρεται και στα τοπικά κάλαντα, είναι τα σπάργανα του Χριστού : τηγανίτες στην πλάκα, ένα τοπικό γλύκισμα που τις έφτιαχναν την παραμονή των Χριστουγέννων (Νέα από την Ήπειρο). Μέλη του συλλόγου μπορούν να ετοιμάσουν τις τηγανίτες για τα παιδιά που θα πουν τα κάλαντα. Να αποτελέσει δηλ. το μουσείο ένα από τα σπίτια της γειτονιάς, όπου οι οικογένειες υποδέχονται όπως καλεί η παράδοση τα μικρά παιδιά. Παράλληλα θα μπορούσαν αυτά τα παιδιά να γνωρίσουν το μουσείο και να ξεναγηθούν σε αυτό, με μια πρωτότυπη αφορμή.

6.2. Η Φωτογραφική Ομάδα Κομοτηνής στο Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου

Την τέχνη της φωτογραφίας αγαπούν τα μέλη της Φωτογραφικής Ομάδας Κομοτηνής και το 2014 ίδρυσαν τον σύλλογό τους για την προβολή, καλλιέργεια και ανάπτυξη της τέχνης και ειδικότερα της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Δημιουργήθηκε από μια παρέα ανθρώπων που ήρθαν κοντά, μέσα από τις αναζητήσεις τους πάνω στη φωτογραφία και ειδικότερα, στο είδος εκείνο που συνήθως αποκαλούμε «καλλιτεχνική φωτογραφία» (Φωτογραφική Ομάδα Κομοτηνής, 2014).

Η προτεινόμενη δράση με τη Φωτογραφική ομάδα, με τη συνέργεια των μελών της, αλλά και άλλων εθελοντών, ακολουθεί το μοντέλο της συν-δημιουργίας και αφορά την αναβίωση παλιών φωτογραφιών μέσα στο χώρο του μουσείου. Στη συζήτηση που είχαμε με την Πρόεδρο της Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτισμού, που είναι αρμόδια για το σχεδιασμό δράσεων του μουσείου, διαφάνηκε η προθυμία υποστήριξης ποικίλων δράσεων, που αφορούν το Αρχοντικό Σκουτέρη. Έτσι, προτείνεται σε συνεργασία με την ΦΟΚ, να συλλεχθεί το απαραίτητο φωτογραφικό υλικό, που θα εμπνεύσει τα μέλη του, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μια έκθεση φωτογραφίας μέσα στο χώρο του μουσείου. Το ίδιο το αρχοντικό προκαλεί να αποτυπωθεί φωτογραφικά από επαγγελματίες αλλά και ερασιτέχνες μέσα από το ταξίδι στο χρόνο που κάνει σε αυτό ο επισκέπτης. Αποτελεί επίσης μια ιδανική ευκαιρία να συνεργαστούν διάφορα άτομα και φορείς για να πραγματοποιηθεί αυτή η έκθεση με τα στιγμιότυπα του παρελθόντος, που θα αναβιώσουν στον εσωτερικό αλλά και τον εξωτερικό χώρο του μουσείου.

Αρχικά θα πρέπει να γίνει, μια πρόσκληση στο κοινό μέσω του τύπου ή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, να φέρουν στο μουσείο φωτογραφίες. Τα μέλη της φωτογραφικής ομάδας στη συνέχεια, θα κάνουν την επιλογή και μετά με τη συνεργασία εθελοντών για την αναβίωση, φορέων, όπως του ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής για κοστούμια και ιδιωτών για τη συνολική επιμέλεια της εμφάνισης, να γίνει η φωτογράφιση στο μουσείο. Ο χώρος, η συλλογή του μουσείου αλλά και το φωτογραφικό υλικό, θα αποτελέσουν την έμπνευση για τα μέλη της φωτογραφικής ομάδας, που μέσα από αυτή τη συμμετοχική δράση θα μπορούν να παρουσιάσουν μια έκθεση φωτογραφίας εντός και εκτός του Αρχοντικού. Στόχος είναι να αποτελέσει το μουσείο αφορμή για καλλιτεχνική δραστηριότητα, συνεύρεση και κοινωνική συναναστροφή μυημένων και μη, στην τέχνη της φωτογραφίας και με την υποστήριξη της Δημοτικής Επιχείρησης να αναπτυχθεί ένα πολιτιστικό προϊόν, διαθέσιμο για την προβολή του μουσείου, της Φωτογραφικής Ομάδας Κομοτηνής και της πόλης γενικότερα.

6.3 Μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας στο Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου

Η μουσουλμανική μειονότητα στην Κομοτηνή, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής, εμπορικής, οικονομικής δραστηριότητας στην πόλη. Υπάρχουν αρκετά σωματεία, πολιτιστικοί σύλλογοι αλλά και ανεξάρτητοι καλλιτέχνες, που δημιουργούν, εκφράζονται και διατηρούν τις παραδόσεις τους, αλλά παράλληλα προσθέτουν στη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή του τόπου. Η παρακάτω προτεινόμενη δράση, αποτελεί αφορμή για ακόμα μία φορά, να συγκεραστεί, να συμβιώσει και να δημιουργήσει συλλογικά η μουσουλμανική κοινότητα με τις υπόλοιπες κοινωνικές δομές της πόλης. Το μουσείο αποτελεί τον χώρο και την αφορμή. Στόχος της πρότασης είναι να δοθεί ακόμα ένα λόγος, να συγχρωτιστούν το παρελθόν της πόλης μέσα από τη συλλογή του μουσείου, με το παρόν και την σύγχρονη πολιτιστική ζωή της πόλης, να συναντηθούν ακόμα μια φορά τα δύο επικρατέστερα πληθυσμιακά μέρη αυτής της πόλης να εμπνευστούν και να συν-δημιουργήσουν. Η συλλογή αποτελεί την έμπνευση και την πρόκληση δημιουργίας. Η Δημοτική Επιχείρηση αποτελεί τη δομή που θα φιλοξενήσει και θα υποστηρίξει την κοινή αυτή δράση, έτσι ώστε να εδραιωθεί μια σχέση ανταλλαγών, δανείων, προσφορών και δημιουργιών στο μουσείο και στην πόλη, αυτή τη φορά με πραγμάτωση μέσα από την τέχνη της κεραμικής.

Η συνάντηση με τη Ζεινέπ έγινε μέσα στο Αρχοντικό Σκουτέρη, το οποίο επισκέφθηκε για πρώτη φορά. Η τοιχογραφία του αρχοντικού, ενέπνευσε τη Ζεινέπ, της θύμισε τα σχέδια που υπάρχουν στα κεραμικά τεχνοτροπίας Ιζνίκ και έδειξε διάθεση και προθυμία, να δημιουργήσει μαζί με τα μέλη του εργαστηρίου, κεραμικά εμπνευσμένα από το μουσείο. Η προτεινόμενη δράση, σύμφωνα με το συμμετοχικό μοντέλο της συνεργασίας, δεν αφορά μόνο μια έκθεση κεραμικής από μέλη της μειονότητας μέσα στο μουσείο, αλλά μέσα από την αναπαραγωγή της τοιχογραφίας στα κεραμικά αντικείμενα, την αντικατάσταση των πλακιδίων στην κουζίνα του Αρχοντικού, αφού κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης του κτίσματος δεν υπήρξε η απαιτούμενη μέριμνα, έτσι ώστε η αισθητική των πλακιδίων να ταιριάζει με αυτήν του υπόλοιπου σπιτιού ή την εποχή.

Επίσης η δυνατότητα κατασκευής κεραμικών σκευών μαγειρικής, από τα μέλη του εργαστηρίου, δίνει την ευκαιρία μιας παράλληλης γιορτής γευσιγνωσίας. Έτσι, η συνεργασία με έναν πολιτιστικό σύλλογο (Ποντίων, Κρητών, Καππαδόκων κτλ.) θα είναι εφικτή, αφού μπορεί να γίνει η χρήση των σκευών που θα κατασκευαστούν, για την παρασκευή παραδοσιακών εδεσμάτων, που θα γευτούν οι επισκέπτες της έκθεσης.

Η δράση αυτή, θα αποτελέσει μια πολύ καλή ευκαιρία, να συγχρωτιστούν οι άνθρωποι του τόπου, να δημιουργήσουν, με αποτέλεσμα το όφελος του μουσείου αλλά και τη δικιά τους στενότερη συνεργασία. Η επίσκεψη μελών της μουσουλμανικής μειονότητας στο Αρχοντικό, σε ένα σπίτι που παρουσιάζει τη ζωή μιας αστικής οικογένειας, ίσως να αποτελέσει και αφορμή για μια επερχόμενη δράση τους στο μουσείο, αλλά και για περισσότερους επισκέπτες από τη μουσουλμανική κοινότητα ή τουρίστες από την Τουρκία στην Κομοτηνή.

6.4. Οι On-Bikes Ποδηλάτες Κομοτηνής στο Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου

Οι On-Bikes Ποδηλάτες Κομοτηνής, είναι μία συλλογικότητα της πόλης, που τα τελευταία τρία χρόνια δραστηριοποιείται γύρω από τη διάδοση και σωστή χρήση του ποδηλάτου μέσα στην πόλη. Αφορμή για τη συνεύρεσή τους, ήταν η αγάπη τους για το ποδήλατο στην καθημερινή ζωή, και χρονική συγκυρία, η κατασκευή ποδηλατοδρόμων στο ευρύτερο οδικό δίκτυο του κέντρου της πόλης (On Bikes-Ποδηλάτες Κομοτηνής, 2013).

Οι δράσεις που προτείνεται να συμμετέχουν οι On-Bikes Ποδηλάτες Κομοτηνής είναι δύο. Η πρώτη αφορά μια βόλτα με τα ποδήλατα στους δρόμους της πόλης, σε μια διαδρομή όπου θα χαρτογραφηθούν τα μουσεία της πόλης και η οποία θα καταλήξει στο Αρχοντικό Σκουτέρη - Δίντσογλου. Εκεί, το προσωπικό της Δημοτικής Επιχείρησης, θα περιμένει τους ποδηλάτες για να τους ξεναγήσει στο μουσείο. Η δεύτερη εκδήλωση αφορά τη συλλογή παλιών ποδηλάτων τα οποία αν φιλοτεχνηθούν και διακοσμηθούν μπορούν να αποτελέσουν στοιχεία που θα ομορφύνουν την αυλή του μουσείου τους καλοκαιρινούς μήνες.

6.5 Συμμετοχικές προτάσεις για εκθέσεις στο Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου

Ο πλούτος κάθε μουσείου είναι η συλλογή του. Μια συλλογή που μπορεί να είναι μόνιμη και να εμπλουτίζεται περιοδικά. Σε ένα σπίτι μουσείο όπως το Αρχοντικό Σκουτέρη, η μόνιμη συλλογή είναι η επίπλωση και τα αντικείμενα που κοσμούν τον χώρο, που σκιαγραφούν την πόλη των του 20ου αι., την οικογενειακή ζωή της αστικής τάξης της εποχής. Η συλλογή αυτή μπορεί να συνδεθεί με το παρόν Μια πρόταση, στη βάση της συνεργασίας της Δημοτικής Επιχείρησης με τους κατοίκους της πόλης, για να αποτελέσει το μουσείο χώρος όπου θα αποτυπώνεται και η σύγχρονη ζωή στην πόλη, είναι μια έκθεση φωτογραφίας από τις γειτονιές του παρελθόντος και πως αυτές άλλαξαν με το πέρασμα των χρόνων. Στην έκθεση αυτή θα μπορούσε να υπάρχουν μαρτυρίες ανθρώπων που μεγάλωσαν και έζησαν σε αυτές, μέσω κάποιου βίντεο ή ίσως και ζωντανά μέσα από παράλληλες δράσεις. Οι φωτογραφίες αυτές, το πριν και το μετά, θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν τρόπο να δει η νέα γενιά την πόλη και οι μαρτυρίες να φανερώσουν το πώς ζούσαν οι παλαιότεροι και πως αντιμετώπιζαν ή έβλεπαν τη γειτονιά τους. Να γίνει αφορμή να θυμηθούν και να συναντηθούν οι παλιοί και να μάθουν οι νέοι.

Σημαντική παρουσία στη σύγχρονη ζωή της πόλης έχουν οι φοιτητές. Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με 9 σχολές, προσθέτει στη δυναμικότητα της πόλης έναν μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων που ζουν και δραστηριοποιούνται στην πόλη. Δομές που δημιουργούνται από τους φοιτητές, προσφέρουν μια διαφορετική πνοή στην πολιτιστική ζωή. Το μουσείο μπορεί να γίνει το μέσο να γνωρίσουν οι νέοι αυτοί άνθρωποι που έρχονται για πρώτη φορά στην πόλη, την Κομοτηνή του παρελθόντος. Ίσως να αποτελέσουν το σύνδεσμο για κοινές δράσεις του Αρχοντικό Σκουτέρη-Δίντσογλου, με μουσεία του τόπου τους. Σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο μπορούν να γίνουν συμμετοχικές δράσεις, όπως συναυλίες, νύχτες γευσιγνωσίας που θα καλωσορίζουν κάθε Σεπτέμβρη τους νέους φοιτητές. Επίσης εκτός από τους φοιτητές που έρχονται και φεύγουν μετά το τέλος των σπουδών τους, υπάρχουν κι αρκετοί που αγάπησαν τον τόπο και μένουν μόνιμα στην πόλη. Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να εκφράσουν με διάφορους τρόπους τη σύγχρονη Κομοτηνή που έζησαν, αγάπησαν και επέλεξαν για μόνιμο τόπο κατοικίας. Οι προσωπικές τους μαρτυρίες, οι πρώτες εικόνες που αντίκρισαν όταν ήρθαν, η γειτονιά τους, μπορούν με σύγχρονα μέσα να αποτυπωθούν και να αποτελέσουν μια μόνιμη συλλογή που θα υπάρχει στο μουσείο. Ένας βιντεοσκοπημένος περίπατος, ένα σκίτσο, λίγες φράσεις σ’ ένα χαρτί συνθέτουν τις εμπειρίες αυτών των ανθρώπων, τα βιώματά τους στους δρόμους της πόλης, τις στιγμές τους.

7.Επίλογος

Οι συμμετοχικές πρακτικές και προσεγγίσεις, αποτελούν την πιο άμεση έκφραση επικοινωνίας που μπορεί να έχει ένας πολιτιστικός οργανισμός με το κοινό του. Κι όταν αυτός ο πολιτιστικός οργανισμός αφορά ένα μουσείο, έναν θεσμό που προστατεύει την πολιτιστική κληρονομιά κάθε τόπου και κάθε πολιτισμού, αυτό αποτελεί προστιθέμενη αξία, στα εφόδια που έχει η κοινωνία και μια πόλη να προετοιμαστεί για τις προκλήσεις του μέλλοντος. Από τη στιγμή που τα μουσεία σήμερα αποτελούν ένα από τα πιο δραστήρια κομμάτια της σύγχρονης πολιτιστικής δραστηριότητας, τα τοπικά μουσεία οφείλουν να αποτυπώνουν το σύγχρονο άνθρωπο και τις ανάγκες του, να αποτελούν σύμβολα για τον τόπο τους να συγχρωτίζουν και να κοινωνικοποιούν ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας, κουλτούρας, θρησκείας κτλ

Η εφαρμογή συμμετοχικών πρακτικών συμβάλλουν να γνωρίσει το κοινό ένα μουσείο, να το επισκεφτεί, να κοινωνικοποιηθεί, να συναντηθεί με την ιστορία του τόπου του, να τον σεβαστεί και να τον αγαπήσει. Η συμμετοχή όλο και περισσότερων ανθρώπων στη δράση και λειτουργία ενός πολιτιστικού οργανισμού, πόσο ακόμα ενός τοπικού μουσείου που συντηρεί και προβάλλει την ιστορία του τόπου, επιτρέπουν και προτρέπουν να θεωρηθεί και να αντιμετωπιστεί ως σημείο αναφοράς για την πόλη. Ένα σημείο συνάντησης, ένα σημείο δραστηριοποίησης και συμμετοχής, έναν χώρο που θα θέλει να γνωρίσει ο κάθε επισκέπτης της πόλης.

Στην Ελλάδα ευτυχής συγκυρία αποτελεί που στην ακριτική Αλεξανδρούπολη, υπάρχει μετά από ιδιωτική πρωτοβουλία ένα τοπικό μουσείο που ακολουθεί συμμετοχικές προσεγγίσεις και πρακτικές. Είναι το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, που χάριν του πάθους της ιδρύτριάς του κας Αγγελικής Γιαννακίδου, του ζήλου που επιδεικνύει το προσωπικό του, επιβιώνει, αναπτύσσεται και συνδέεται όλο και περισσότερο αλλά και πιο ουσιαστικά με την πόλη και την τοπική κοινωνία. Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι αποτελεί πλεονέκτημα για το μουσείο στην Αλεξανδρούπολη το γεγονός ότι είναι προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας ενώ αυτό της Κομοτηνής ανήκει σε Δημοτική Επιχείρηση. Είναι σύνηθες φαινόμενο στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης, να μην υπάρχει συνέχεια και συνέπεια σε δράσεις και ενέργειες παρελθόντων διοικήσεων. Το θετικό όμως είναι ότι υπάρχει διάθεση από τη νέα διοίκηση και συγκεκριμένο πλάνο ενεργειών.

Το Αρχοντικό Σκουτέρη - Δίντσογλου, το Δημοτικό Θρακικό Εθνολογικό Ιστορικό Πολιτιστικό Μουσείο οφείλει σήμερα, 13 χρόνια μετά τα εγκαίνιά του, να δικαιολογήσει τον τίτλο του. Να είναι ένα μουσείο, ένας χώρος που η Θράκη, θα γνωρίσει, θα συντηρήσει και θα προβάλλει την ιστορία της. Εκεί όπου η Θράκη θα συγχρωτιστεί μ’ άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς. Εκεί που οι πιο ζωντανοί και δραστήριοι σύλλογοι της πόλης, θα δημιουργήσουν, θα εκθέσουν, θα μάθουν, θα αφηγηθούν. Εκεί που διάφοροι άνθρωποι θα συναντηθούν, θα γνωριστούν, θα κοινωνικοποιηθούν και θα ξανάρθουν.

Η εισήγηση αυτή μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για έναν πιο άμεσο τρόπο λειτουργίας των μικρών τοπικών μουσείων, που συνήθως έχουν στην ευθύνη τους η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι Δημοτικές Επιχειρήσεις. Οι συγκεκριμένες προτάσεις που μπορούν να εφαρμοστούν με τον ίδιο τρόπο ή με κάποιες τροποποιήσεις και σε άλλα τοπικά μουσεία, μπορεί να αντιμετωπιστούν και ως πρόκληση για ανθρώπους ή διοικήσεις που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους και την πολιτιστική τους κληρονομιά. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία αυτών των πρακτικών αποτελεί η συνεργασία τοπικών αρχών και δομών με το κοινό, για να μπορέσει ένα μικρό τοπικό μουσείο να ζωντανέψει και να αποτελέσει σημείο αναφοράς μιας πόλης. Γιατί έναν τόπο τον χαρακτηρίζει η μορφολογία, η ιστορία, οι παραδόσεις αλλά και οι άνθρωποί του. Ακούστε τους!

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• On Bikes-Ποδηλάτες Κομοτηνής. (2013). Ανάκτηση Φεβρουάριος 22, 2016, από http://on- bikes.blogspot.gr/
• Αρχιτεκτονική Μελέτη για αποκατάσταση "Οικίας Δίντσογλου" (1999)Κομοτηνή: Δήμος Κομοτηνής. 
• Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, Μ. (2016, Μάρτιος 16). Ίδρυμα Μποδοσάκη. Ανάκτηση Απρίλιος 30, 2016, από Αναγνώριση Μουσείων: Ο λόγος στα Μουσεία για τα μουσεία - Χαιρετισμός: http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=2671 
• Δερμιτζάκη, Κ., Δοξανάκη, Τ., & Λιναρδάκης, Μ. (2009, Ιούνιος). Πολιτιστικός Τουρισμός και τοπικά μουσεία: παράγοντες που επηρεάζουν τη μεταξύ τους σχέση. Το Μουσείο (6).
• Εθνολογικό Μουσείο Θράκης. (2014, Σεπτέμβριος 14). Ανάκτηση Ιανουάριος 16, 2016, από Ιστορική Ποδηλατοβόλτα Αλεξανδρούπολης: “ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ”.: http://www.emthrace.org/istoriki-podilatovolta-alexandroupolis-i-gennisi-mias-polis/ Καταστατικό Πολιτιστικού Σωματείου με την επωνυμία "Φωτογραφική Ομάδα Κομοτηνής". (2014) Κομοτηνή.
• Κοσμίδου, Ζ. (1999, Νοέμβριος 11). Κομοτηνή: Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Κομοτηνής.
• Κουκμάς, Γ. (2016, Ιανουαρίου 10). Εθνολογικό Μουσείο Θράκης. (Θ. Πασχάλη, Συνέντευξη) 
• Λιβεριάδου, Α., Πρόεδρος της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολιτισμού- Παιδείας- Αθλητισμού Κομοτηνής(2016, Μάρτιος 21). Το Αρχοντικό Σκουτέρη και η λειτουργία του ως μουσείο. (Θ. Πασχάλη, Συνέντευξη)
• Μούλιου, Μ. (2014, Μαρτίου 9). Η δική μου/μας πόλη...Συμμετοχικές πρακτικές για τη συλλογή της μνήμης του αστικού χώρου και η συμβολή των μουσείων πόλεων. Αθήνα: Ένωση Προσοφρικής Ιστορίας και Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών.
• Μούλιου, Μ. (2015). Το Μουσείο ως ποιότητα, εμπειρία, αστικό σύμβολο και ήπια δύναμη. Παραδείγματα από τη διεθνή και εγχώρια μουσειακή πρακτική. Στο Ι. Πούλιος, Μ. Αλιβιζάτου, Γ. Αραμπατζής, Α. Γιαννακίδης, Ν. Καραχάλης, Ε. Μάσχα, και συν., Πολιτισμική Διαχείριση, Τοπική Κοινωνία και Βιώσιμη Ανάπτυξη. Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα
• Νέα από την Ήπειρο. Ανάκτηση Φεβρουάριος 25, 2016, από Τα Σπάργανα του Χριστού,οι παραδοσιακές Ηπειρώτικες τηγανίτες:
• Σύλλογος Ηπειρωτών Ν.Ροδόπης. (2015, Σεπτέμβριος 30). Ανάκτηση Ιανουάριος 15, 2016, από ΤΟ " ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΣΚΟΥΤΕΡΗ " ΣΤΟ ΣΥΛΛΟΓΟ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ Ν ΡΟΔΟΠΗΣ: http://epirotesrodopis.blogspot.gr/2015/09/blog-post_30.html#more 
• Φουσέκη, Κ. (2010, Ιούνιος 18). Εταιρεία Ελλήνων Μουσειολόγων. Ανάκτηση Φεβρουάριος 9, 2016, από Νέες τάσεις στη σύγχρονη μουσειολογία: Το παράδειγμα του Τμήματος Εκπαίδευσης και Διεύρυνσης Κοινού, Μουσείο Επιστημών: https://greekmuseologists.wordpress.com 
• Χάιτας, Α. (2008, Νοέμβριος). ΤΕΙ Πάτρας. Ανάκτηση Ιανουάριος 29, 2016, από http://edass.teipat.gr/edass/modules/document/fMe.php/743158/Το%20τοπικό%20^ουσείο%20ωc %20ερναλεΐο%20κοιν%^
• Χριστοδούλου, Κ. (2003). Τεχνική Έκθεση εξοπλισμού. Κομοτηνή: Δήμος Κομοτηνής Χριστοδούλου, Κ. (2016, Φεβρουάριος 17). Ίδρυση και λειτουργία του Αρχοντικού Σκουτέρη - Δίντσογλου ως μουσείο. (Θ. Πασχάλη, Συνέντευξη)

Ξενόγλωσση

• Kreps, C. (2003). Center for Museum Studies.Ανάκτηση Δεκέμβριος 23, 2015, από Fellowships in museum practice. Prarticipatory approaches to museum development: www.museumstudies.si.edu/kreps.htm 
• Simon, N. (2010). The Participatory Museum. Santa Cruz, California: Museum 2.0.
• Simon, N. (2012, Σεπτέμβριος 15). Opening up the museum. Ανάκτηση Νοέμβριος 4, 2015, από TEDxSantaCruz event on Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=aIcwIH1vZ9w 
• Rietbergen-McCracken, J., & Narayan, D. (1998, Απρίλιος). World Bank. Ανάκτηση Ιούνιος 1, 2016, από Participation and Social Assessment: http://info.worldbank.org/etools/docs/library/238582/toolkit.pdf

*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017