Η Βαρκελώνη έχει γίνει γνωστή για την ανάπλαση του αστικού της ιστού και τη βελτίωση των υποδομών της από τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992. Όμως, η συγκεκριμένη διοργάνωση δεν αποτελεί τη μόνη αφορμή και ευκαιρία που χρησιμοποίησε η Βαρκελώνη για την αστική της ανάπλαση. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να αναδείξει τη χρήση των ειδικών γεγονότων διεθνούς εμβέλειας από την πόλη της Βαρκελώνης τα τελευταία χρόνια και πως αυτά έχουν συμβάλει στην μορφή που έχει η πόλη σήμερα.
Προτείνεται να διερευνηθούν τα δύο βασικά ειδικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Βαρκελώνη τα τελευταία χρόνια (Ολυμπιακοί Αγώνες 1992 και Forum 2004) ως σημεία καμπής, που ορίζουν ένα πριν και ένα μετά, στον τρόπο που η πόλη αναπτύσσεται. Το Forum 2004 είναι μια εφεύρεση της Βαρκελώνης, που έδινε έμφαση στις εκφάνσεις του πολιτισμού ως αφορμές για την επικοινωνία των διαφόρων σύγχρονων Πολιτισμών.
Ενώ πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες 1992 η πόλη (σύμφωνα με τη στρατηγική του Bohigas και τη θεωρία της “μετάστασης”) επενέβαινε σημειακά στην πόλη (βλ. αναπλάσεις στη Gracia) με κεφάλαια αποκλειστικά δημόσια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες 1992 είναι αφορμή για να αναπλάθεται η πόλη σε μεγαλύτερη έκταση (βλ. Ολυμπιακό Χωριό) με κεφάλαια όμως μεικτά (ιδιωτικά και κρατικά).
Το Forum 2004 αποτελεί άλλο ένα σημείο τομής, με την ανάπλαση της περιοχής Forum. Από το προηγούμενο (μεικτό) μοντέλο επέμβασης στην πόλη, περνάμε σε ένα καινούργιο, όπου ο Δήμος απλά παραχωρεί τα εδάφη προς ανάπλαση και τα κεφάλαια είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ιδιωτικά.
Το Forum 2004 αποτελεί άλλο ένα σημείο τομής, με την ανάπλαση της περιοχής Forum. Από το προηγούμενο (μεικτό) μοντέλο επέμβασης στην πόλη, περνάμε σε ένα καινούργιο, όπου ο Δήμος απλά παραχωρεί τα εδάφη προς ανάπλαση και τα κεφάλαια είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ιδιωτικά.
Η μεταβολή της χρηματοδότησης από αποκλειστικά δημόσια, σε ένα μεικτό σχήμα ιδιωτικών και δημόσιων κεφαλαίων και η μετέπειτα χρηματοδότηση των έργων ανάπλασης από κυρίως ιδιωτικά κεφάλαια, έχει την επίδρασή της στο μοντέλο πόλης που υιοθετήθηκε και στις εικόνες της πόλης που παρήχθησαν. Η Βαρκελώνη, χαρακτηριζόμενη από το μοντέλο συμπαγούς πόλης, είδε να εισάγονται σταδιακά, ιδιαίτερα κατά την τελευταία φάση, μοντέλα που έχουν τις ρίζες τους σε άλλα πολεοδομικά περιβάλλοντα, πχ στις Μητροπόλεις της Βόρεια Αμερικής. Συσχετίζεται συνεπώς το μοντέλο χρηματοδότησης για την ανάπλαση τμημάτων της πόλης με την εικόνα πόλης που αυτό παράγει. Η εισήγηση επιχειρεί επίσης σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και ανάλυση κατά πόσο τα μοντέλα που περιγράφονται χρησιμοποιήθηκαν και σε πιο βαθμό από αυτές.
1. Εισαγωγή
Η φυσική ανάγκη των πόλεων να ανανεωθούν, να αναπλαστούν και να μετασχηματιστούν, συχνά αναζητά “αφορμές” για να λάβουν τόπο. Μια από τις πιο συχνές “αφορμές” που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια της ιστορίας των πόλεων είναι η διοργάνωση ειδικών εκδηλώσεων, κυρίως εμπορικών (Παγκόσμιες Εκθέσεις) ή αθλητικών (Ολυμπιακοί Αγώνες) και πιο πρόσφατα, συχνά, πολιτιστικών (Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης). Ο τρόπος που αυτές οι “αφορμές” έχουν χρησιμοποιηθεί ποικίλουν από πόλη σε πόλη, εξαρτώμενος από μια σειρά παράγοντες που τον καθορίζουν.
Στο παρόν κείμενο θα επικεντρωθούμε στην πόλη της Βαρκελώνης, ως παράδειγμα μελέτης, μια και διαχρονικά έχει δώσει δείγματα (τις περισσότερες φορές επιτυχημένα) αξιοποίησης αυτών των ειδικών γεγονότων, για να αναπλαστεί, να ανασυγκροτηθεί, να ενισχυθεί (πχ σε υποδομές) αλλά και για να εκπέμπει μια νέα, πιο ελκυστική εικόνα προς το διεθνές περιβάλλον. Το παρόν κείμενο, λόγω επιστημονικού αντικειμένου του γράφοντος, το ενδιαφέρει περισσότερο να διερευνήσει και να αναλύσει τις επιπτώσεις που έχει η χρήση των ειδικών αυτών γεγονότων στο τρόπο (μετα)σχηματισμού της πόλης, στις εικόνες πόλης που παράγονται και ποιες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται στις διάφορες περιόδους που τα συναντάμε.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφέρουμε για ποιους λόγους οι πόλεις επιδιώκουν την ανανέωση και το μετασχηματισμό. Προφανώς, ένας σημαντικός λόγος είναι η ανάγκη βελτίωσης της ζωής των πολιτών τους, σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού (των συγκοινωνιακών ή/και πολιτιστικών υποδομών τους, για παράδειγμα). Η ανάγκη δηλαδή η πόλη να είναι πιο εύκολα βιώσιμη, πιο φιλική στη χρήση της. Όμως, πολλές φορές, οφείλουμε να παραδεχθούμε, αυτή η αιτία δεν είναι η βασική κινητήριος δύναμη. Οι πόλεις συχνά μπαίνουν στην πολυέξοδη διαδικασία του μετασχηματισμού και της ανανέωσης (αποδεχόμενες μοιραία την ενοχλητική στην καθημερινότητα των πολιτών ταλαιπωρία που δημιουργούν τα αναγκαία έργα, ενώ η πόλη συνεχίζει να είναι σε λειτουργία), στην προσπάθειά τους να ανταγωνιστούν τις άλλες πόλεις. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται προφανώς στις μεγαλύτερες πόλεις (χωρίς αυτό να εκλείπει και σε περιφερειακές πόλεις), τις Μητροπόλεις, στην προσπάθειά τους να προσελκύσουν τρεις παράγοντες, βασικούς για τη λειτουργία και την οικονομική ανάπτυξή τους: α) τουρισμό, β) παγκόσμιο κεφάλαιο, γ) ταλέντο.
Ο Richard Florida, στο έργο του “The rise of the creative class'" , έχει με επιτυχία και διεξοδικά αναλύσει τη σημασία της προσέλκυσης ταλέντων για μια πόλη. Είτε αυτά πρόκειται για άτομα που δραστηριοποιούνται στον επιστημονικό χώρο, είτε στον πολιτιστικό και συχνά στο χρηματοπιστωτικό τομέα, η παρουσία τους είναι αναζωογονητική για μια πόλη, συμβάλουν στην βελτίωση της καθημερινή ζωή της, καθώς παράλληλα τραβούν τα φώτα της (διεθνούς) δημοσιότητας με τα επιτεύγματά τους. Αν και μπορούν να αναγνωριστούν ως άτομα που συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης, σίγουρα σε αυτό τον τομέα, πιο αποτελεσματικοί είναι οι δύο άλλοι προαναφερθέντες παράγοντες: ο τουρισμός και η προσέλκυση κεφαλαίων. Ο τουρισμός στηρίζεται στην οικονομία των μαζών, ενώ η προσέλκυση κεφαλαίων στις δυνατότητες επενδύσεων που προσφέρονται. Και οι δύο αυτοί παράγοντες είναι ιδιαίτερης σημασίας για τη σύγχρονη πόλη. Οι στρατηγικές ανάπλασης και μετασχηματισμού τμημάτων της πόλης έχει σαν στόχο την προσέλκυσή τους .
2. Οι τέσσερεις παράγοντες
Για να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο που η Βαρκελώνη έχει χρησιμοποιήσει τη διοργάνωση ειδικών γεγονότων διαχρονικά, χρήσιμο θα ήταν να αναφερθούμε σε 4 παράγοντες που προσδιορίζουν τη φυσιογνωμία της πόλης και που καθορίζουν τη λειτουργία και τον τρόπο σκέψης της.
Φιλοδοξία: Η Βαρκελώνη διαθέτει μια διαχρονικά εξωστρεφή κοινωνία. Πάντα πηγή των δράσεών της, είτε σε κοινωνικό επίπεδο, είτε σε πολιτικό, ήταν η φιλοδοξία της καταλανικής κοινωνίας να διακριθεί, να δοκιμάσει ότι πιο σύγχρονο, να αναπτυχθεί οικονομικά. Η καταλανική κοινωνία, με προεξάρχουσα (όπως θα πούμε παρακάτω) την αστική της τάξη, ήθελε να καταγραφεί στο διεθνές επίπεδο ως μια φιλοπρόοδη, δυναμική κοινωνία σε διάλογο με τις άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η φιλοδοξία της να διακριθεί ήταν πάντα η κινητήριος δύναμή της .
Μέγεθος: Η πόλη της Βαρκελώνης μπορούμε να πούμε ότι είναι μια μικρομεσαία Μητρόπολης της Ευρώπης, αναφερόμενοι στο μέγεθος της, όσο αφορά την έκταση και τον πληθυσμό που φιλοξενεί. Το μέγεθος, συχνά συνδεδεμένο με τις οικονομικές δυνατότητες της πόλης, διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης και την ικανότητα να επενδύσει ικανό παραγόμενο κεφάλαιο για το μετασχηματισμό της. Προφανώς, η Βαρκελώνη, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί, ως οικονομικό μέγεθος , το Λονδίνο και το Παρίσι. Τέτοιου είδους πόλεις, μικρού-μικρομεσαίου μεγέθους, είναι αυτές που ανατρέχουν κατά κόρον στις ευκαιρίες που τους δίνουν οι διοργανώσεις ειδικών γεγονότων, μια και, όντας εστίες προβολής για την εκάστοτε πόλη/χώρα, γίνεται αφορμή είτε προσέλκυσης ιδιωτικών κεφαλαίων από το εξωτερικό, είτε αφορμή διεκδίκησης επιπλέον κεφαλαίων από την κρατική δομή.
Πόλη-Κράτος: Ως γνωστόν, η Βαρκελώνη δεν είναι πρωτεύουσα κράτους, με ότι δυσκολίες για την ανάπτυξή της σημαίνει αυτό το γεγονός. Όμως, αποτελεί τη βασική πόλη μιας σημαντικής περιφέρειας της Ισπανίας, που, λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα της καταλανικής πολιτιστικής ταυτότητας, διαφοροποιείται εντελώς από τις υπόλοιπες πόλεις της Ισπανίας.
Παράλληλα, η Βαρκελώνη φέρει το βάρος της αντιπροσώπευσης μιας ολόκληρης κοινωνίας, της καταλανικής, που με κάθε τρόπο και αφορμή, επιδιώκει να εκφραστεί. Η Βαρκελώνη, έχει τόσο πολύ “διογκωθεί” εννοιολογικά και σημασιολογικά, όσο αφορά την, προς τα έξω, έκφραση της καταλανική ταυτότητα, που σε απουσία οποιουδήποτε άλλου ισχυρού φορέα έκφρασης μέσα στην Καταλονία, πρακτικά ταυτίζεται με αυτήν. Η Βαρκελώνη, όσο αφορά την προβολή της καταλανικής ταυτότητας, είναι η Καταλονία. Φέρει το βάρος της έκφρασής της, ως θεσμός. Έχει γίνει μια ιδιότυπη Πόλη-Κράτος .
Παράλληλα, η Βαρκελώνη φέρει το βάρος της αντιπροσώπευσης μιας ολόκληρης κοινωνίας, της καταλανικής, που με κάθε τρόπο και αφορμή, επιδιώκει να εκφραστεί. Η Βαρκελώνη, έχει τόσο πολύ “διογκωθεί” εννοιολογικά και σημασιολογικά, όσο αφορά την, προς τα έξω, έκφραση της καταλανική ταυτότητα, που σε απουσία οποιουδήποτε άλλου ισχυρού φορέα έκφρασης μέσα στην Καταλονία, πρακτικά ταυτίζεται με αυτήν. Η Βαρκελώνη, όσο αφορά την προβολή της καταλανικής ταυτότητας, είναι η Καταλονία. Φέρει το βάρος της έκφρασής της, ως θεσμός. Έχει γίνει μια ιδιότυπη Πόλη-Κράτος .
Αστική Κοινωνία: Σημαντικός παράγοντας για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της πόλης της Βαρκελώνης, είναι η δημιουργία και συγκρότηση μιας ισχυρής Αστικής Κοινωνίας που αντικατέστησε τις παλιότερες δομές, προερχόμενες από το φεουδαρχικό σύστημα εξουσίας. Η ύπαρξη μιας ισχυρής Αστικής Τάξης (κάτι που δεν είχε ποτέ η Ελλάδα), είναι ένα ιστορικό γεγονός μεγάλης σημασίας για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τη Βαρκελώνη. Εκδήλωση της ισχύος της Αστικής Τάξης στη Βαρκελώνη είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του Σχεδίου Ildefons Cerda (1859), όπου επιβάλλεται μια ομογενοποιημένη ποιοτικά (σε αισθητική και λειτουργία) βάση, στην οποία μπορεί να βρει τη θέση του κάθε άτομο της κοινωνίας, εξισορροπώντας και ενσωματώνοντας τις υπαρκτές διαφορές. Σε αυτό το σχέδιο κυριαρχεί η ισχυρή δομή της κανονικότητας των τετραγώνων που εκτείνονται σε όλες τις κατευθύνσεις του ορίζοντα. Δεν υπάρχει κέντρο και περιφέρεια, χαρακτηριστικό άλλων σχεδίων που επιβάλουν στη δομή της πόλης την επικρατούσε ιεραρχία.
Η Αστική Τάξη διαδραμάτισε άλλο ένα σημαντικό ρόλο. Αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη της εξωστρέφειας της πόλης. Και επίσης ήταν, ελλείψει κρατικών πόρων, το βασικό όχημα εξεύρεσης πόρων για όποια μορφή ανάπτυξη της πόλης της εποχής εκείνης. Η Αστική της Τάξη εξοικείωσε τη Βαρκελώνη με το ιδιωτικό κεφάλαιο και τη συνεισφορά των τοπικών οικογενειών με οικονομική επιφάνεια στην οικονομική ενίσχυση πρωτοβουλιών ανάπλασης τμημάτων της πόλης.
3. Οι Διεθνείς Εκθέσεις του 1888 και του 1929
Στους νεότερους παρατηρητές της εξέλιξης της Βαρκελώνης, η αστική ανάπτυξή της είναι συνδεδεμένη με τους επιτυχημένους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Όμως, ήδη πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες είχε επιχειρήσει, με επιτυχία, δύο φορές να εκμεταλλευτεί ειδικά γεγονότα διεθνούς εμβέλειας. Πρόκειται για τις Διεθνείς Εκθέσεις του 1888 (Universal Exposition) και του 1929 (International Exposition). Αυτές οι Διεθνείς Εκθέσεις αποτελούν την κατ’ εξοχήν έκφραση των “ειδικών γεγονότων” της εποχής και ήταν, για διάφορες πόλεις που τις φιλοξένησαν, η αφορμή και η ευκαιρία για να αναπλάσουν τμήματα των πόλεών τους και να τα αναζωογονήσουν. Οι Διεθνείς Εκθέσεις, αν και έχασαν από άλλες μορφές “ειδικών γεγονότων” (κυρίως αθλητικών) τον πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραμάτιζαν στο παρελθόν ως αφορμή αστικών αναπλάσεων, εξακολουθούν και στις μέρες μας να έχουν ισχυρό ρόλο, όπως στη Σεβίλλη με την Έκθεση του 1992 και στη Zaragoza με την Έκθεση 2008.
Επιστρέφοντας στην πόλη της Βαρκελώνης, οι δυο προαναφερθείσες Διεθνείς Εκθέσεις αποτέλεσαν τον προάγγελο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992. Η σχετική επιτυχία τους και ότι άφησαν ως υλικό αποτύπωμα αλλά και στη μνήμη της πόλης, ήταν μια ισχυρή παρακαταθήκη για να οραματιστεί η (μικρομεσαία όπως προαναφέραμε) πόλη της Μεσογείου τη διοργάνωση ενός κορυφαίου και άκρως απαιτητικού γεγονότος, των Ολυμπιακών Αγώνων. Ολυμπιακών Αγώνων που συνήθως διεκδικούνται από πολύ μεγαλύτερες και ισχυρότερες πόλεις. Και άλλες μικρομεσαίες πόλεις οραματίστηκαν και επέτυχαν τη διοργάνωση Ολυμπιακών Αγώνων (πχ Αθήνα), όμως η Βαρκελώνη, συνέδεσε το όραμα αυτό (όχημα εξωστρέφειας) με τη βαθειά της ανάγκη να αλλάξει, να μετασχηματισθεί, να αναπλαστεί, όχι μόνο υλικά (πολεοδομικά) αλλά και στον τρόπο σκέψης.
Η Διεθνής Έκθεση του 1888 έμεινε στην πολεοδομική ιστορία της Βαρκελώνης ως η αφορμή για την ανάπλαση της περιοχής της Ciutadella. Πρόκειται για το οχυρό που διατηρούσε από χρόνια η ισπανική διοίκηση της πόλης για να την ελέγχει. Η ανάπλαση είχε ως επίκεντρο την Ciutadella αλλά λειτούργησε ανακουφιστικά για μια ευρύτερη περιοχή. Προέβλεπε τον επανασχεδιασμό της Ciutadella σε πάρκο (το ομώνυμο πια πάρκο), ένας πνεύμονας ζωής μέσα στην πόλη, πολύ κοντά στο κέντρο της. Παράλληλα, κληρονόμησε στην πόλη υψηλής αισθητικής κτήρια, κάποια από τα οποία διασώζονται και σήμερα.
Η Διεθνής Έκθεση του 1929 ίσως άφησε περισσότερο το αποτύπωμά της στην πόλη σε σχέση με την προηγούμενη. Ήταν η αφορμή να αναπλαστεί ένα μέρος του λόφου της πόλης, το γνωστό Montjuic,προς τη σημερινή πλατεία Plaza Espana. Επιβλητικά κτήρια (που φιλοξενούσαν την έκθεση) στο ρυθμό του novecentismo (αρχιτεκτονικό κίνημα με καταλανικές ρίζες, επηρεασμένο από τον κλασικισμό), έγιναν σημεία αναφοράς και εικόνες της πόλης που ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Αποκορύφωμα του συγκροτήματος το εμβληματικό κτήριο που σήμερα φιλοξενεί το Εθνικό Μουσείο Τέχνης της Καταλονίας (MNAC). Αν και παράταιρο αισθητικά, σε εκείνη την Έκθεση (που στόχο είχε να αναδείξει τα τεχνολογικά επιτεύγματα της κάθε συμμετέχουσας χώρας), υλοποιήθηκε το Περίπτερο της Γερμανίας, με αρχιτέκτονα τον Mies van der Rohe. Ένα κτήριο-αναφορά στην αρχιτεκτονική ιστορία του Μοντέρνου, το οποίο ξανακτίστηκε στ σημείο που είχε αρχικά υλοποιηθεί.
4. Η προ-ολυμπιακή εμπειρία
Με τη μετάβαση από τη δικτατορία του Franco στη σύγχρονη ισπανική δημοκρατία, αλλάξει και η μορφή διοίκησης της Βαρκελώνης. Η αυτοδιοίκηση, ελεγχόμενη για μια μεγάλη περίοδο (1979-2011) από τους σοσιαλιστές, αλλάζει την επικρατούσα προσέγγιση και επανακαθορίζει τις προτεραιότητες. Στην αρχική της περίοδο (περίοδο που μας απασχολεί στο παρόν κεφάλαιο), ισχυρή ήταν η φιγούρα του αρχιτέκτονα Oriol Bohigas, που μαζί με μια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων που μόλις είχε ολοκληρώσει τις σπουδές τους στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Βαρκελώνης (ETSAB) βάζουν τις βάσεις για τις μετέπειτα στρατηγικές ανάπλασης της πόλης. Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο, σε αυτή τη σύντομη αναφορά σε εκείνη την κρίσιμη για την αρχιτεκτονική της πόλης περίοδο, να επικεντρωθούμε σε δύο σημεία : α) τη στρατηγική των σημειακών αναπλάσεων, ενισχυόμενη από τη θεωρία του Oriol Bohigas για την “αστική μετάσταση”, και β) τη συγκρότηση ενός σαφούς σχεδιαστικού λεξιλογίου, που με την πάροδο του χρόνου και την τελειοποίηση του, έγινε γνωστό ως “Urban Design of Barcelona” (Αστικός Σχεδιασμός της Βαρκελώνης).
Η διοίκηση της πόλης και η αρχιτεκτονική ομάδα που υλοποιούσε σχεδιαστικά τις αποφάσεις της (υπό τον Oriol Bohigas) επέλεξε αντί των επεμβάσεων σε μια εκτενή περιοχή της πόλης, τη στρατηγική των σημειακών επεμβάσεων μέσα στον ιστό της πόλης. Επανασχεδιάστηκαν πολλές μικρές πλατείες και υπαίθριοι χώροι της πόλης, με στόχο να αποδοθούν στους πολίτες της ποιοτικοί και σχεδιασμένοι χώροι που να μπορούν να φιλοξενούν τις σύγχρονες ανάγκες τους. Η επιλογή αυτή ήταν αποτέλεσμα της θεωρίας του Oriol Bohigas για την “αστική μετάσταση”, στην οποία υπήρχε η πεποίθηση ότι αν η πόλη επανασχεδιάσει και αναβαθμίσει ένα σημείο της πόλης (πχ μια πλατεία), η ίδια η πόλη, δηλαδή οι πολίτες της, θα ενεργοποιηθούν και θα βελτιώσουν το δικό τους ιδιωτικό χώρο. Εν είδη ενός “θετικού καρκίνου”, η ποιότητα του αστικού σχεδιασμού θα “μολύνει” την ευρύτερη περιοχή, θα “μετασταθεί” και θα χαρακτηρίσει το σχεδιασμό μικρής κλίμακας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Οι συνεχείς σχεδιαστικές ασκήσεις από την ίδια ομάδα νέων αρχιτεκτόνων που σχεδίαζαν τις επεμβάσεις αυτές, οδήγησαν στην τελειοποίηση του σχεδιαστικού λεξιλογίου και όσο αφορά την ποιότητα του σχεδιασμού, αλλά και την ποιότητα των υλικών και των προδιαγραφών. Αυτό οδήγησε σε ένα εκλεπτυσμένο σχεδιαστικό λεξιλόγιο που έχει γίνει γνωστός ως “Αστικός Σχεδιασμός της Βαρκελώνης”.
Θα πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι ο Σχεδιασμός που υλοποιήθηκε εκείνη την περίοδο, γνωστή ως “προ-ολυμπιακή περίοδος” της Βαρκελώνης (και που ουσιαστικά αφορούσε το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80) σχεδιάστηκε από την προαναφερθείσα αρχιτεκτονική ομάδα του Δήμου και υλοποιήθηκε με κρατικά κεφάλαια.
5. Ολυμπιακοί Αγώνες 1992
Η Ολυμπιακοί Αγώνες του 1992 ήταν για τη Βαρκελώνη ένα όραμα, αλλά και όχημα για την υλοποίηση των επιδιώξεων της τοπικής κοινωνίας. Η ανάγκη της πόλης για εξωστρέφεια, για ανάδειξη και προβολή προς τα έξω ότι καλύτερο διαθέτει (πολιτιστικά, κοινωνικά, οικονομικά), καθώς και η διάθεση για να αναπλάσει μέρος του αστικού ιστού της, γρήγορα μορφοποιήθηκε στην ιδέα της διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων. Εξάλλου, είχε και στο παρελθόν καταφύγει στη διοργάνωση “ειδικών γεγονότων” με το ίδιο σκεπτικό. Στην μεταδικτατορική Βαρκελώνη, η διεκδίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν η αφορμή για να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τις απαραίτητες αλλαγές μέσα στην πόλη (πρωτίστως στις συγκοινωνιακές και αθλητικές υποδομές της αλλά και στον ιστό της πόλης) και κατά την υλοποίηση να προσελκύσει τα απαραίτητα κεφάλαια.
Για την κατανόηση του σκεπτικού του παρόντος κειμένου, είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να εστιάσουμε την προσοχή μας στη χρηματοδότηση των έργων. Η κρατική χρηματοδότηση (που στη συγκεκριμένη περίπτωση αφορούσε κεφάλαια του Δήμου, της Περιφέρειας της Καταλονίας, αλλά και κεφάλαια προερχόμενα από την κεντρική διοίκηση της Ισπανίας) δεν επαρκούσε για να υλοποιήσει ένα τόσο μεγάλο έργο. Έτσι, συγκροτήθηκε ένα consortium από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, που προσέλκυσε ιδιωτικά κεφάλαια, τα οποία προστέθηκαν στην κρατική χρηματοδότηση . Η εμπειρία ενός μεικτού χρηματοδοτικού οχήματος ήταν πρωτόγνωρη για τη Βαρκελώνη, μια και, όπως προαναφέρθηκε, στην προηγούμενη φάση οι όποιες επεμβάσεις είχαν αυστηρά κρατική χρηματοδότηση.
Έχει συνεπώς ενδιαφέρον, από την πλευρά των επιστημόνων του χώρου, να μελετηθεί ποιά επίδραση στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση ενός τέτοιου έργου έχει η νέα αυτή μορφή χρηματοδότησης και τι διαφορετικές “Εικόνες Πόλεις” αυτή παράγει. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε διάφορα παραδείγματα επεμβάσεων ή αναπλάσεων στα πλαίσια της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων 1992, αλλά για την οικονομία του χώρου θα εστιάσουμε στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του Ολυμπιακού Χωριού. Το Ολυμπιακό Χωριό πρακτικά είναι τμήμα της παράκτιας ζώνης της πόλης, σε ένα σημείο όμως που κατά το παρελθόν ήταν περιοχή υποβαθμισμένη και δυσλειτουργική. Πρακτικά, λόγω των χρήσεων που επικρατούσαν στην περιοχή ήταν μια χωρική ενότητα αποκομμένη από τον υπόλοιπο ιστό της πόλης, και όσο αφορά τις χρήσεις, αλλά και όσο αφορά την υλική συνέχεια της πόλης. Στην ουσία, το Ολυμπιακό Χωρία (πια πλήρως ενταγμένο στον ιστό της πόλης που χρησιμοποιείται στις μέρες μας κυρίως ως κατοικία) ήταν μια από τις 4 μεγάλες ενότητες αστικής ανάπλασης και για αυτό είναι ιδιαίτερα επιβοηθητικό ως παράδειγμα μελέτης.
Η διάφορες ενότητες του Ολυμπιακού Χωριού (που διατηρεί τον ιστό που επιβάλει το σχέδιο Cerda) διαμοιράστηκαν για να σχεδιαστούν σε διάφορους ισπανούς αρχιτέκτονες, που είχαν μια κοινή ιδιότητα. Είχαν κερδίσει κάποιο από τα αρχιτεκτονικά βραβεία FAD (ετήσια ισπανικά βραβείο αρχιτεκτονικού έργου), συνεπώς είχαν ένα αναγνωρισμένο έργο και μια ικανότητα ποιοτικού σχεδιασμού.
Παρότι ακολουθούν τον ιστό της πόλης, μπορούμε να παρατηρήσουμε διάφορες μεταβολές που δεν τις συναντάμε στην υπόλοιπη πόλη. Κάποια δημόσιας λειτουργίας κτήρια (πχ αυτό που είχε προορισμό να φιλοξενήσει την Telefonica, ισπανική εταιρία τηλεπικοινωνιών, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Jaume Bach) αποκόπτονται από τον ιστό της πόλης, “υπερίπτανται” κάθετα στον δρόμο και διαφοροποιούνται όσο αφορά το σχεδιασμό τους αλλά και τα υλικά που χρησιμοποιούν. Εμφανίζεται δηλαδή μια στρατηγική διαφοροποίησης από τον υπόλοιπο ιστό της πόλης αλλά και την μορφολογία της, κάποια δειλά ίσως βήματα προς την κατεύθυνση της συγκρότησης κτηρίων-εικόνων. Ενώ δηλαδή η παραχθείσα αρχιτεκτονική (ή ο αστικός σχεδιασμός) της προηγούμενης φάσης (προ-ολυμπιακή περίοδο) δεν είχε αξιώσεις διαφοροποίησης και κατέβαλε προσπάθειες ισχυρής ένταξης στον ιστό της πόλης, η νέα αυτή αρχιτεκτονική επιδιώκει (θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε δειλά, σε σχέση με επόμενα παραδείγματα) μια διαφοροποίηση. Θα πρέπει πάντως να επισημάνουμε ότι σε επίπεδο κλίμακας η αρχιτεκτονική των ολυμπιακών αγώνων εντάσσεται στην κλίμακα της πόλης και συλλειτουργεί με αυτήν. Αυτή η παρατήρηση είναι σημαντική, ιδιαίτερα σε σχέση με την αρχιτεκτονική που θα δούμε ότι θα παραχθεί στην επόμενη φάση.
6. Forum 2004
Στις αρχές της νέας χιλιετίας, η Βαρκελώνη βρίσκεται χρονικά αρκετά μακριά από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και ψάχνει εναγωνίως άλλες “αφορμές”, άλλα “ειδικά γεγονότα” για να αποτελέσουν ξανά το όχημα για επεμβάσεις στην πόλη. Εξάλλου, σχεδόν δυο δεκαετίες από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η πόλη έχει ανάγκη από αλλαγές και βελτιώσεις. Υπάρχουν ακόμα περιοχές της πόλης που βρίσκονται στο περιθώριο και επιτακτικά ζητούν το μετασχηματισμό τους σε κάτι λειτουργικό και πιο βιώσιμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λεωφόρος Diagonal, ο οδικός άξονας μεγάλης σημασίας για την πόλη, που την διατρέχει διαγωνίως (ένα από τα λίγα στοιχεία που ανατρέπουν την κανονικότητα του σχεδίου Cerda) και που διακόπτεται βίαια κάπου στην περιοχή του Poblenou, χωρίς να καταλήγει στο παράκτιο μέτωπο, όπως είναι ο αρχικός σχεδιασμός του. Παράλληλα, η περιοχή εκείνη, όπου θεωρητικά έπρεπε να καταλήγει η λεωφόρος Diagonal, ασαφής σχεδιαστικά και με εγκαταλειμμένες χρήσεις από την παρακμάζουσα βιομηχανία και βιοτεχνία, αποτελεί ένα “κενό” στην πόλη που χρειάζεται επανασχεδιασμό.
“Αφορμές” όμως με τη διοργάνωση “ειδικών γεγονότων” δεν προκύπτουν και έτσι επιλέγεται να ανατρέξουν οι ιθύνοντες της πόλης στη φαντασία. Επιλέγουν να “επινοήσουν” ένα “ειδικό γεγονός”, το Forum των Πολιτισμών, κάτι που δεν υπάρχει αλλά θα δημιουργήσουν από το μηδέν. Φαντάστηκαν ένα είδος “πολιτιστικών Ολυμπιακών Αγώνων” που θα επαναλαμβάνονταν σε διαφορετικές πόλεις του κόσμου και θα είχε σαν στόχο την ανάδειξη της ανάγκης για συνύπαρξη και όσμωση των πολιτισμών αλλά και προβολή των ιδιαιτεροτήτων τους.
Έτσι, με όχημα αυτό το νέο “ειδικό γεγονός”, η πόλη της Βαρκελώνης εξορμά σε νέες περιπέτειες, ανάπλασης αυτή την φορά της περιοχής που προαναφέραμε. Και που πήρε το όνομα Forum, μια και φιλοξένησε τη συγκεκριμένη διοργάνωση. Η αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη περιοχή είχε ανάγκη επέμβασης και ανάπλασης. Δυστυχώς, όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος, η στιγμή αλλά και η μέθοδος δεν ήταν οι κατάλληλες, με αποτέλεσμα να δεχθεί έντονη κριτική από επιστημονικούς φορείς, αρχιτεκτονικές προσωπικότητες, συλλογικότητες αλλά και τους πολίτες της πόλης.
Με δεδομένο ότι οι περιορισμένες χρηματοδοτικές δυνατότητες της πόλης δεν επαρκούν, επιλέχθηκε μεν ένα consortium με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς χρηματοδότησης, που όμως άφηνε το κυρίαρχο ρόλο στον ιδιωτικό τομέα. Η πόλη, πέρα από τον επανακαθορισμό των χρήσεων, συμμετείχε οικονομικά σε μειοψηφικό επίπεδο, αφήνοντας τον ιδιωτικό τομέα να καλύπτει περίπου τα 2/3 του κόστους του έργου .
Το αποτέλεσμα είναι [εξαιρώντας τις δημόσιες χρήσεις (κτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για τις εκδηλώσεις του Forum των Πολιτισμών) και υπαίθριοι δημόσιοι χώροι, που έχουν σχεδιαστικό ενδιαφέρον και φέρουν αρχιτεκτονική ποιότητα] η ευρύτερη ανάπλαση της περιοχής να χαρακτηριστεί από πολύ υψηλά κτήρια, ασύνδετα μεταξύ τους και εκτός κλίμακας πόλης. Προσπάθειες επανασχεδιασμού του ενδιάμεσου χώρου (όπως πχ το πάρκο Forum, σχεδιασμένο από τον Enric Miralles) αποδειχτήκαν ότι δεν επαρκούν για να καλύψουν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό που παράχθηκε. Μια αρχιτεκτονική, που θυμίζει έντονα Μητροπόλεις της Βόρειας Αμερικής, όπου η παράδοση και ο υπάρχον χώρος είναι πολύ διαφορετικά. Παράχθηκαν ”Εικόνες Πόλης” που δύσκολα μπορούν να συνδεθούν με ότι εικόνες που παράγει η υπόλοιπη Βαρκελώνη. Δημιουργήθηκε ένα κομμάτι ξένο στην αστική φυσιογνωμία της πόλης, που φαίνεται, πάνω από μια δεκαετία από την υλοποίησή του, ότι δύσκολα μπορεί να αφομοιωθεί από αυτήν.
7. Συμπεράσματα
Επιδιώχθηκε μέσω του παρόντος κειμένου να αναλυθεί η επίδραση που έχει στη σύγχρονη πόλη η διοργάνωση των λεγομένων “ειδικών γεγονότων”. Γεγονότων δηλαδή που χρησιμοποιούνται ως αφορμή και ως επιχειρησιακό όχημα για να αναπλαστούν τμήματα της πόλης, να βελτιωθούν οι υποδομές αλλά και να εκφραστεί ο χαρακτήρας της πόλης και των πολιτών της. Επιστρατεύθηκε ως παράδειγμα μελέτης η Βαρκελώνη, μια και έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν τις διοργανώσεις “ειδικών γεγονότων” αρκετές φορές. Με αυτό τον τρόπο εκτιμούμε ότι γίνεται εμφανής η επίδρασή τους. Η επιλογή της Βαρκελώνης γίνεται γιατί αποδεδειγμένα αρκετές φορές κατάφερε να χρησιμοποιήσει θετικά και αποτελεσματικά αυτές τις αφορμές, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια βιώσιμη ανάπλαση συγκεκριμένων περιοχών της. Δυστυχώς όχι πάντοτε, όπως διαπιστώσαμε από το τελευταίο παράδειγμα.
Επιβοηθητικό της μελέτης μας είναι το γεγονός ότι οι αφορμές των διοργανώσεων αυτών έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της ιστορίας της πόλης, όπου επικρατούσε διαφορετική φιλοσοφία (από ανάγκη;) χρηματοδότησής τους. Από επεμβάσεις που προέρχονται από αμιγώς κρατικά κεφάλαια, μεταβαίνουμε σε συνθήκες όπου η χρηματοδότηση είναι μεν μεικτή (ιδιωτικά και κρατικά κεφάλαια) αλλά ο έλεγχος του παραγόμενου αστικού αποτελέσματος ελέγχεται από το σχεδιασμό του Δήμου. Και από αυτές τις συνθήκες καταλήγουμε στην περίπτωση του Forum 2004, όπου τον κύριο ρόλο ελέγχου έχει η ιδιωτική πρωτοβουλία που συνεισφέρει και τα περισσότερα κεφάλαια χρηματοδότησης.
Ανάλογα με την περίπτωση παρατηρούμε ότι παράγονται διαφορετικές ποιότητες χώρου και διαφορετικές “Εικόνες Πόλης”. Από την πλήρη ένταξη στον αστικό ιστό και τη φυσιογνωμία της πόλης, μεταβαίνουμε σε καταστάσεις “διακριτικής διαφοροποίησης” στην περίπτωση του Ολυμπιακού Χωριού, και από εκεί στην περίπτωση του Forum 2004, όπου το κτήριο έχει αυτονομηθεί, έχει γίνει κτήριο-εικόνα, αρκετά φωτογενές, πιθανώς αυτάρεσκο και εκτός κλίμακας της πόλης. Ενώ (σε διαφορετικό βαθμό) στις δύο πρώτες περιπτώσεις (δηλαδή και μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες ο αστικός σχεδιασμός αποτελεί το συνεκτικό υλικό που συνδέει το σύνολο, στην περίπτωση του Forum 2004 αποδεικνύεται ιδιαίτερα αδύναμος να επιτελέσει το συνεκτικό ρόλο του, να αποτελέσει το στοιχείο συνέχειας, με αποτέλεσμα να εντοπίζονται ασυνέχειες και κενά στην συγκρότηση της πόλης.
Η Βαρκελώνη, κυρίως λόγω της Ολυμπιακής εμπειρίας της, έχει μείνει στην αντίληψη των αρχιτεκτόνων αλλά και γενικότερα των επιστημόνων του χώρου, ως ένα παράδειγμα αρχιτεκτονικής και αστικού σχεδιασμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα μοντέλα σχεδιαστικών επεμβάσεων που χρησιμοποιήθηκαν να επηρεάσουν και άλλες πόλεις, κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο. Έχουμε αντίληψη ότι σχέσεις όσμωσης, με αμφίδρομη κατεύθυνση, υπάρχουν ανάμεσα στο σχεδιασμό της Βαρκελώνης και σε εκείνον του Παρισιού. Το Παρίσι, με έμφαση την περίοδο των Grands Projets του Mitterrand, αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση για το σχεδιασμό και τις βασικές στρατηγικές επιλογές της Βαρκελώνης πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, και αντίστοιχα, οι ποιότητες αστικού χώρου της ολυμπιακής Βαρκελώνης επηρέασαν επεμβάσεις στην πόλη του Παρισιού. Το Βερολίνο θα μπορούσε να θεωρηθεί μια πόλη που επιχείρησε ανά περιπτώσεις να υιοθετήσει στρατηγικές επεμβάσεων στην πόλη από τη Βαρκελώνη, κυρίως όσο αφορά την στρατηγική ενσωμάτωσης σε αστικό επίπεδο και στη συγκρότηση ενός ισχυρού αστικού ιστού, όπως παρατηρήσαμε στην προ-ολυμπιακή Βαρκελώνη αλλά και στο παράδειγμα του Ολυμπιακού Χωριού.
Εν κατακλείδι, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο αστικός σχεδιασμός της Βαρκελώνης είναι άμεσα συνδεδεμένος με τις διοργανώσεις “ειδικών γεγονότων”. Επιχειρήθηκε να αξιοποιηθούν οι αφορμές αυτές, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής της πόλης, τη συγκρότηση ενός πιο συνεκτικού πολεοδομικού ιστού και την εξασφάλιση μιας βιώσιμης συνθήκης διαβίωσης μέσα σε αυτήν. Με τα θετικά και τα αρνητικά των επιλογών της, η πόλη της Βαρκελώνης επιχείρησε να αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο τις ευκαιρίες και τις αφορμές που της δίνονταν, να κεφαλαιοποιήσει την ισχυρή σχεδιαστική παράδοση που η ίδια, με επιμέλεια, δημιούργησε και να διασφαλίσει ποιοτικά το παραγόμενο αστικό χώρο, προς όφελος των πολιτών της.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Florida, R. (2002) The rise of the creative class: And how it’s transforming work, leisure, community, and everyday life, New York: Basic Books. Παράλληλα, σημαντικό έργο του, στο οποίο συσχετίζει το θέμα του ταλέντου με τις σύγχρονες πόλεις και τον ανταγωνισμό τους είναι το: Florida, R. (2006) Who’syour city?, New York: Basic Books.
(2) Για την προσέλκυση τουρισμού, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι εικόνες που διαδίδονται μέσα από το internet (συχνά και μέσα από την παραγωγή ταινιών) και εστιάζουν είτε στην ποιότητα των δημοσίων χώρων, είτε σε κτήρια-τοπόσημα. Για τα πρώτο (την ποιότητα δημόσιων χώρων) η Βαρκελώνη φημίζεται για την υψηλή σχεδίαση δημόσιων υπαίθριων χώρων. Για το δεύτερο (τα τοπόσημα) η Βαρκελώνη έχει ακολουθήσει τα τελευταία χρόνια (χωρίς να αποφύγει την κριτική από την τοπική αρχιτεκτονική κοινότητα, ιδιαίτερα μετά την κρίση και από τους πολίτες της) τη λογική εστίασης στην κατασκευή φωτογενών κτηρίων που μπορούν να τραβήξουν τη δημοσιότητα και να γίνουν φορείς του μηνύματος της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού. Το διεθνές κεφάλαιο επιλέγει να επενδύσει σε εξωστρεφείς περιοχές που έχουν τη δυνατότητα να πολλαπλασιάσουν την επένδυσή του και να αποτελέσουν ένα φιλικό μικρο-περιβάλλον τεχνολογικής και οικονομικής έντασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, στη Βαρκελώνη, η περιοχή 22@, η περιοχή γύρω από την πρώην βιοτεχνική ζώνη (ατμομηχανή της οικονομίας κατά το παρελθόν που έχει αποδυναμωθεί πια) που έχει μετασχηματισθεί σε περιοχή προσέλκυσης εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.
(3) Δείτε τη ρητορική και τις επεξηγήσεις που χρησιμοποιεί στο παρακάτω βιβλίο ο Pasqual Maragall, δήμαρχος της πόλης της Βαρκελώνης κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες 1992, όπου αναδεικνύεται η σημασία της έμφυτης φιλοδοξίας στις τάξεις της καταλανικής κοινωνίας. Το βιβλίο στο οποίο αναφέρομαι πρόκειται για καταγραφή συζητήσεων ανάμεσα στον Pasqual Maragall και διακεκριμένες προσωπικότητες της Βαρκελώνης, από όλους τους χώρους (πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, επιστημονικούς), ανάμεσα στους οποίους και ο αρχιτέκτονας Oriol Bohigas. Several autors (1995) El tema es Barcelona: Converses de Pasqual Maragall amb Oriol Bohigas, Victoria Camps, Josep M. Espinas, Fabia Estape i Ramon Folch, Barcelona: La campana.
(4) Σε άρθρο του, ο Jordi Borja, αναφέρεται στο μέγεθος της πόλης της Βαρκελώνης, ως μια από τις βασικότερες αντιξοότητες που πρέπει να αντιμετωπίσει. Βλ. Borja, J. ‘Experimenten con ratas’, El Pais, 18/06/2007.
(5) Βλ. Trias, E. (1984) La Catalunya Ciutat i altres Assaigs, Barcelona: Ed. L’ Averc - Colleccio Signes. Σε αυτό το περιεκτικό και ενδιαφέρον βιβλίο του Eugenio Trias, γίνεται προσπάθεια να επιχειρηματολογηθεί γιατί η Βαρκελώνη βρίσκεται στην ανάγκη να εκφράσει ολόκληρη την καταλανική κοινωνία, να την αντιπροσωπεύσει.
(6) Για την κατανόηση της Αστικής Κοινωνίας χρησιμοποιούμε το έργο του Παναγιώτη Κονδύλη, όπου περιγράφει με γλαφυρό και διεισδυτικό τρόπο την Αστική Κοινωνία και τη μετάβαση αργότερα από αυτήν στη σύγχρονη Μαζικοδημοκρατική Κοινωνία, όπως αρέσκεται να τη χαρακτηρίζει. Βλ. Κονδύλης, Π. (2000) Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού, από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από το φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο. Επιβοηθητικό είναι και το βιβλίο του Fernard Braudel για τον Πολιτισμό της Μεσογείο. Βλ. Braudel, F. (1993) Grammaire des civilizations, Paris: edition Champ.
(7) Βλ. Busquets Grau, J. (2005) Barcelona: The Urban Evolution of a Compact City, Rovereto, Italy and Cambridge, Mass.: Nicolodi and Harvard University Graduate School of Design.
(8) Σημαντικές αναφορές μπορεί να κανείς να βρει στα βιβλία: Busquets Grau, J. (2005) Barcelona: The Urban Evolution of a Compact City, Rovereto, Italy and Cambridge, Mass.: Nicolodi and Harvard University Graduate School of Design και Marshall, T. (ed.) (2004) Transforming Barcelona, London: Routledge.
(9) Βλ. Sole Tura, J. and Subirats, J. (2010) La organizaci0n de los Juegos Olimpicos de Barcelona'92: un ejemplo de economia mixta o de sociedad pMlica y privada, Barcelona: Centre d’Estudis Olimpics, Universitat Autonoma de Barcelona.
(10) Χαρακτηριστικά είναι τα σχόλια που υπάρχουν στο βιβλίο Uni0 Temporal d'Escribes (ed.) (2004) Barcelona, marca registrada: un model per desarmar, Barcelona: Virus.
(11) Βλ. http://cdn.plataformaurbana.cl/wp-content/uploads/2007/08/2023478931_forum.pdf
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Florida, R. (2002) The rise of the creative class: And how it’s transforming work, leisure, community, and everyday life, New York: Basic Books. Παράλληλα, σημαντικό έργο του, στο οποίο συσχετίζει το θέμα του ταλέντου με τις σύγχρονες πόλεις και τον ανταγωνισμό τους είναι το: Florida, R. (2006) Who’syour city?, New York: Basic Books.
(2) Για την προσέλκυση τουρισμού, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι εικόνες που διαδίδονται μέσα από το internet (συχνά και μέσα από την παραγωγή ταινιών) και εστιάζουν είτε στην ποιότητα των δημοσίων χώρων, είτε σε κτήρια-τοπόσημα. Για τα πρώτο (την ποιότητα δημόσιων χώρων) η Βαρκελώνη φημίζεται για την υψηλή σχεδίαση δημόσιων υπαίθριων χώρων. Για το δεύτερο (τα τοπόσημα) η Βαρκελώνη έχει ακολουθήσει τα τελευταία χρόνια (χωρίς να αποφύγει την κριτική από την τοπική αρχιτεκτονική κοινότητα, ιδιαίτερα μετά την κρίση και από τους πολίτες της) τη λογική εστίασης στην κατασκευή φωτογενών κτηρίων που μπορούν να τραβήξουν τη δημοσιότητα και να γίνουν φορείς του μηνύματος της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού. Το διεθνές κεφάλαιο επιλέγει να επενδύσει σε εξωστρεφείς περιοχές που έχουν τη δυνατότητα να πολλαπλασιάσουν την επένδυσή του και να αποτελέσουν ένα φιλικό μικρο-περιβάλλον τεχνολογικής και οικονομικής έντασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, στη Βαρκελώνη, η περιοχή 22@, η περιοχή γύρω από την πρώην βιοτεχνική ζώνη (ατμομηχανή της οικονομίας κατά το παρελθόν που έχει αποδυναμωθεί πια) που έχει μετασχηματισθεί σε περιοχή προσέλκυσης εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.
(3) Δείτε τη ρητορική και τις επεξηγήσεις που χρησιμοποιεί στο παρακάτω βιβλίο ο Pasqual Maragall, δήμαρχος της πόλης της Βαρκελώνης κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες 1992, όπου αναδεικνύεται η σημασία της έμφυτης φιλοδοξίας στις τάξεις της καταλανικής κοινωνίας. Το βιβλίο στο οποίο αναφέρομαι πρόκειται για καταγραφή συζητήσεων ανάμεσα στον Pasqual Maragall και διακεκριμένες προσωπικότητες της Βαρκελώνης, από όλους τους χώρους (πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, επιστημονικούς), ανάμεσα στους οποίους και ο αρχιτέκτονας Oriol Bohigas. Several autors (1995) El tema es Barcelona: Converses de Pasqual Maragall amb Oriol Bohigas, Victoria Camps, Josep M. Espinas, Fabia Estape i Ramon Folch, Barcelona: La campana.
(4) Σε άρθρο του, ο Jordi Borja, αναφέρεται στο μέγεθος της πόλης της Βαρκελώνης, ως μια από τις βασικότερες αντιξοότητες που πρέπει να αντιμετωπίσει. Βλ. Borja, J. ‘Experimenten con ratas’, El Pais, 18/06/2007.
(5) Βλ. Trias, E. (1984) La Catalunya Ciutat i altres Assaigs, Barcelona: Ed. L’ Averc - Colleccio Signes. Σε αυτό το περιεκτικό και ενδιαφέρον βιβλίο του Eugenio Trias, γίνεται προσπάθεια να επιχειρηματολογηθεί γιατί η Βαρκελώνη βρίσκεται στην ανάγκη να εκφράσει ολόκληρη την καταλανική κοινωνία, να την αντιπροσωπεύσει.
(6) Για την κατανόηση της Αστικής Κοινωνίας χρησιμοποιούμε το έργο του Παναγιώτη Κονδύλη, όπου περιγράφει με γλαφυρό και διεισδυτικό τρόπο την Αστική Κοινωνία και τη μετάβαση αργότερα από αυτήν στη σύγχρονη Μαζικοδημοκρατική Κοινωνία, όπως αρέσκεται να τη χαρακτηρίζει. Βλ. Κονδύλης, Π. (2000) Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού, από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από το φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο. Επιβοηθητικό είναι και το βιβλίο του Fernard Braudel για τον Πολιτισμό της Μεσογείο. Βλ. Braudel, F. (1993) Grammaire des civilizations, Paris: edition Champ.
(7) Βλ. Busquets Grau, J. (2005) Barcelona: The Urban Evolution of a Compact City, Rovereto, Italy and Cambridge, Mass.: Nicolodi and Harvard University Graduate School of Design.
(8) Σημαντικές αναφορές μπορεί να κανείς να βρει στα βιβλία: Busquets Grau, J. (2005) Barcelona: The Urban Evolution of a Compact City, Rovereto, Italy and Cambridge, Mass.: Nicolodi and Harvard University Graduate School of Design και Marshall, T. (ed.) (2004) Transforming Barcelona, London: Routledge.
(9) Βλ. Sole Tura, J. and Subirats, J. (2010) La organizaci0n de los Juegos Olimpicos de Barcelona'92: un ejemplo de economia mixta o de sociedad pMlica y privada, Barcelona: Centre d’Estudis Olimpics, Universitat Autonoma de Barcelona.
(10) Χαρακτηριστικά είναι τα σχόλια που υπάρχουν στο βιβλίο Uni0 Temporal d'Escribes (ed.) (2004) Barcelona, marca registrada: un model per desarmar, Barcelona: Virus.
(11) Βλ. http://cdn.plataformaurbana.cl/wp-content/uploads/2007/08/2023478931_forum.pdf
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
- Κονδύλης, Π. (2000) Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού, από τη μοντέρνα στη μεταμοντέρνα εποχή και από το φιλελευθερισμό στη μαζική δημοκρατία, Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο.
Ξενόγλωσση
- Borja, J. ‘Experimenten con ratas’, El Pais, 18/06/2007.
- Braudel, F. (1993) Grammaire des civilizations, Paris: edition Champ.
- Bru, E. (1999) Coming from the South, Barcelona: Actar editions.
- Busquets Grau, J. (2005) Barcelona: The Urban Evolution of a Compact City, Rovereto, Italy and Cambridge, Mass.: Nicolodi and Harvard University Graduate School of Design.
- Florida, R. (2002) The rise of the creative class: And how it's transforming work, leisure, community, and everyday life, New York: Basic Books.
- Florida, R. (2006) Who’s your city?, New York: Basic Books.
- Gausa, M. (2010) Open: Arquitectura y ciudad contempomnea. Teoria e Historia de un cambio, Barcelona: Actar editions.
- Klingmann, A., (2007) Brandscapes: architecture in the experience economy, Cambridge: MIT Press.
- Marshall, T. (ed.) (2004) Transforming Barcelona, London: Routledge.Castells, M. (2010) The Power of Identity, London: Willey: Routledge.
- Moix, L. (1994) La Ciudad de los arquitectos, Barcelona: Anagrama.
- Moix, L. (2010) Arquitectura milagrosa: hazanas de los arquitectos estrella en la Espana del Guggenheim, Barcelona: Anagrama.
- Rowe, P. (2006) Building Barcelona: A second Renaixenca, Barcelona: Actar editions.
- Several autors (1995) El tema es Barcelona: Converses de Pasqual Maragall amb Oriol Bohigas, Victoria Camps, Josep M. Espinas, Fabia Estape i Ramon Folch, Barcelona: La campana.
- Sole Tura, J. and Subirats, J. (2010) La organizaci0n de los Juegos Olimpicos de Barcelona'92: un ejemplo de economia mixta o de sociedad publica y privada, Barcelona: Centre d’Estudis Olimpics, Universitat Autonoma de Barcelona.
- Trias, E. (1984) La Catalunya Ciutat i altres Assaigs, Barcelona: Ed. L’ Averc - Colleccio Signes.
- Torrens, L. and Vives, X. (2005) Estrategies de les arees metropolitanes europees davant l’ ampliacio de la Unio Europea, Barcelona: Ed. Pla estrategic metroplolita de Barcelona.
- Uni0 Temporal d'Escribes (ed.) (2004) Barcelona, marca registrada: un model per desarmar, Barcelona: Virus.
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.