Οι συνέπειες της χρήσης των κινητών συσκευών σε κοινωνικό επίπεδο και στην ενεργοποίηση των πολιτών.

#Ανθή Χρήστου.

Καταγραφή και μελέτη καλλιτεχνικών δράσεων που αξιοποιούν τον ήχο στα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (mobile & locative media) με στόχο την ανάδειξη των συνεπειών της χρήσης των μέσων αυτών σε κοινωνικό επίπεδο και την ενεργοποίηση των πολιτών.

Σε αυτήν την εργασία θα εξεταστεί ο ρόλος των κινητών μέσων επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (locative & mobile media) στην δημιουργία νέων αφηγήσεων για την πόλη μέσα από χωρικές εμπειρίες που συνδυάζουν το φυσικό και το ψηφιακό περιβάλλον. Έμφαση θα δοθεί στη θέση του ήχου στα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού μέσα από το θεωρητικό πλαίσιο και την παρουσίαση καλλιτεχνικών δράσεων. 

Οι εξελίξεις στον τομέα των τεχνολογιών κινητής και ασύρματης επικοινωνίας επέτρεψαν την ανάδυση νέων μορφών ψηφιακής επικοινωνίας και την ενσωμάτωση τους στη σύγχρονη καθημερινή ανθρώπινη δράση. Οι  τεχνολογίες αυτές επηρεάζουν τον τρόπο που προσλαμβάνουμε πληροφορίες για το φυσικό περιβάλλον, τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με αυτό και τον τρόπο που το αντιλαμβανόμαστε.

Ο κινητός ήχος (mobile sound) έχει αποτελέσει αντικείμενο θεωρητικής έρευνας και καλλιτεχνικής διερεύνησης. Η διάδοση του στην καθημερινή ζωή ξεκινά από την εμφάνιση του Sony Walkman και παραμένει κυρίαρχη στη σύγχρονη εποχή με τη χρήση των νέων κινητών συσκευών (mp3, iPod ). Η μουσική διαδραματίζει καίριο ρόλο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, στο πως επιλέγουμε να απομονωθούμε από αυτό ή να αλληλεπιδράσουμε μαζί του.

Για τις ανάγκες υλοποίησης και θεωρητικής τεκμηρίωσης της συγκεκριμένης εργασίας μελετήθηκαν σειρά δευτερογενών πηγών που αφορούν τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού,  την δημιουργία ηχοτοπίων, τον υβριδικό χώρο και την κινητή μουσική (mobile music).  Πέραν, της ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας , χρησιμοποιήθηκαν ως πρωτογενείς πηγές, οι ιστοσελίδες των καλλιτεχνικών δράσεων που παρουσιάζονται.

Η συγκεκριμένη εργασία επιχειρεί να παρουσιάσει τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού , με έμφαση σε καλλιτεχνικές δράσεις που αξιοποιούν τον ήχο στην δημιουργία νέων, υβριδικών χωρικών εμπειριών και να συγκεκριμενοποιήσει τη συμβολή τους στην ενεργοποίηση των πολιτών και στην δημιουργία νέων συνδέσεων στον δημόσιο χώρο της πόλης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Tα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού αποτελούν συστήματα τεχνολογικά διαμεσολαβημένης επικοινωνίας που προσφέρουν την δυνατότητα εμπλουτισμού του φυσικού περιβάλλοντος με ψηφιακές πληροφορίες και δημιουργούν καταυτόν τον τρόπο υβριδικές χωρικές εμπειρίες που μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο για κοινωνικές και πολιτιστικές δράσεις (Charitos, Paraskevopoulou,Rizopoulos, 2009). Σύμφωνα με την de Souza de Silva (2006), οι υβριδικοί χώροι συγχωνεύουν το φυσικό και το ψηφιακό περιεχόμενο σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, το οποίο δημιουργείται από ένα δίκτυο χρηστών που συνδέονται μέσω συσκευών κινητής τεχνολογίας. Η ανάπτυξη των τεχνολογιών κινητής και ασύρματης επικοινωνίας έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις του να είμαστε συνεχώς συνδεδεμένοι σε ψηφιακά δίκτυα και να είμαστε σε θέση να έχουμε πρόσβαση στο διαδίκτυο κάθε στιγμή της καθημερινής ανθρώπινης δράσης.

Τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογική ανάπτυξη, η εμφάνιση του Διαδικτύου 2.0 και η αύξηση της χρήσης των λεγόμενων έξυπνων κινητών συσκευών έχει προκαλέσει αύξηση καλλιτεχνικών δράσεων που αξιοποιούν τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού με στόχο την ανάδειξη της προβληματικής της συμμετοχής των πολιτών στη δημόσια σφαίρα αλλά και σε νέες αναγνώσεις του δημόσιου χώρου των πόλεων. 

Αρκετοί συγγραφείς έχουν επισημάνει την χρήση των έξυπνων κινητών συσκευών σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής και παράλληλα τους κινδύνους απομόνωσης του ατόμου από το χωρικό και κοινωνικό περιβάλλον που επιφέρει (Fritch, Anhem 2014). Στον αντίποδα, η de Souza de Silva (2013), τονίζει ότι  η  χρήση των κοινωνικών δικτύων βασισμένων στη γεωγραφική θέση μεταβάλλει τις πρακτικές συντονισμού και επικοινωνίας σε δημόσιους χώρους. Τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού  επιτρέπουν την  ανάδυση νέων υβριδικών χώρων, που αναπτύσσονται μέσα τη συνεχή ροή ψηφιακής πληροφορίας και υποστηρίζουν με τη δημιουργία δικτύων αναφοράς σε συγκεκριμένη τοποθεσία. Η πρακτική αυτή  επιτρέπει την αναγνώριση ότι οι χρήστες ανήκουν σε ένα ψηφιακό δίκτυο επικοινωνίας, το οποίο εξακολουθεί να  αναφέρεται σε τοποθεσίες του δημόσιου χώρου μιας πόλης. Τοποθεσίες που ενδυναμώνονται μέσα από τη σύνδεση τους με ένα εν δυνάμει παγκόσμιο δίκτυο χρηστών.

Τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού αναφέρονται κατά βάση σε ψηφιακές χαρτογραφήσεις. Ο χρήστης συνήθως αλληλεπιδρά με μια κινητή συσκευή η οποία του επιτρέπει να προσανατολίζεται στο φυσικό του περιβάλλον τοποθετώντας τη θέση του στο χάρτη που εμφανίζεται στην οθόνη της συσκευής. H Behrendt (2012) επισημαίνει τον κομβικό ρόλο του ήχου στην διαμόρφωση μιας πολυαισθητηριακής εμπειρίας και την ανάδειξη της κινητής μουσικής (mobile sound) ως μέσο δημιουργίας συμμετοχικών, διαδραστικών εφαρμογών και δράσεων. Ο ήχος μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια εμπειρία που δεν έχει μόνο οπτικά ερεθίσματα, αλλά που οδηγεί σε καθολική εμβύθιση.

Ο ρόλος του ήχου και της μουσικής στην δημιουργία συμμετοχικών εμπειριών μέσα από τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού αποτελεί κύριο αντικείμενο έρευνας της παρούσας εργασίας. Η ανάπτυξη των ψηφιακών εφαρμογών επικοινωνίας σε συνδυασμό με την πρωταγωνιστική θέση της μουσικής στην καθημερινή ανθρώπινη δράση (Fritch, Ahern 2014) θέτουν το σημείο εκκίνησης της παραπάνω προβληματικής.

Στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας επιχειρείται η παρουσίαση των εννοιών που θέτουν το θεωρητικό πλαίσιο με βάση το οποίο οριοθετείται η παραπάνω προβληματική. Αναπτύσσονται συνοπτικά τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού, η κινητή μουσική και ο υβριδικός χώρος, ενώ τονίζεται η μεταξύ τους συσχέτιση.

Στο δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται διάφορα παραδείγματα καλλιτεχνικών δράσεων που συνδυάζουν κινητές τεχνολογίες, συστήματα γεωεντοπισμού και καταγραφή ήχων και μουσικής όπως και ο αντίκτυπος των δράσεων αυτών στο κοινωνικό περιβάλλον των χώρων στους οποίους αναφέρονται.

Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που αντλήθηκαν από τη μελέτη τόσο των παραπάνω θεωριών όσο και των περιπτώσεων στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1.1 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΚΙΝΗΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΙ’ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ

Η έννοια του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε και δρούμε, αλλά και η ίδια μας η υπόσταση είναι θεμελιωδώς χωρική και η έννοια του χώρου και του περιβάλλοντος αποτελεί ουσιώδες συστατικό της καθημερινής μας εμπειρίας. Ο τρόπος που επικοινωνούμε με τους άλλους ανθρώπους σχετίζεται και εξαρτάται από το περιβάλλον στο πλαίσιο του οποίου συμβαίνει. (Χαρίτος, 2007).

Στη σύγχρονη εποχή, οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στα μέσα επικοινωνίας μέσα από μια πληθώρα πλατφορμών και συσκευών (Taliani, Charitos, 2013). Ta κινητά μέσα επικοινωνία δι’ εντοπισμού επιτρέπουν μια υβριδική περιβαλλοντική εμπειρία, υπό την έννοια ότι η εμπειρία αυτή συνίσταται τόσο σε φυσικά περιβαλλοντικά ερεθίσματα όσο και σε πληροφορία και συμβολικό περιεχόμενο που διαμεσολαβούνται από το υπολογιστικό σύστημα και χωροθετούνται στο φυσικό περιβάλλον (Χαρίτος, 2007).

Τα μέσα αυτά επιτρέπουν την εκμηδένιση της γεωγραφικής απόστασης καθώς συνδέουν απομακρυσμένους χρήστες που βρίσκονται εν κινήσει μέσα από οθόνες κινητών συσκευών που διαθέτουν συστήματα εντοπισμού θέσης (de Souza e Silva, 2013). H νέα, υβριδική πραγματικότητα θολώνει τα σύνορα ανάμεσα στα φυσικά και στα ψηφιακά περιβάλλοντα. Η ενσωμάτωση των  περιβαλλοντικών συστημάτων διεπαφής στο αστικό πλαίσιο οδηγεί σε νέους τρόπου αντίληψης του δημοσίου χώρου, σε νέες μορφές συμμετοχής, επικοινωνίας και κοινωνικής αλληλόδρασης (Schrock, 2012).

Τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού μπορούν να συμβάλλουν στην δημιουργία ψηφιακών αποτυπώσεων της πόλης, αποτυπώσεων που θα εμπλουτίζονται συνεχώς με τις εμπειρίες και τα βιώματα των κατοίκων, όπως αυτά καταγράφονται ψηφιακά (Charitos, Paraskevopoulou, Rizopoulos, 2009). Σύμφωνα με τη de Souza e Sliva (2006) η συνεχής σύνδεση μας στο διαδίκτυο μέσω των κινητών συσκευών, επιτρέπει νέες αναγνώσεις και συνδέσεις με το αστικό περιβάλλον στο οποίο μετακινούμαστε και στο οποίο προσδίδουμε νέες αναγνώσεις.

Oι έννοιες εντοπισμού θέσης και της δυνατότητας συνεχούς κίνησης διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην ανάλυση των κινητών μέσω επικοινωνίας δι΄ εντοπισμού. Η ίδια η έννοια του χώρου αποκτά νέες διαστάσεις καθώς νέα επίπεδα και βάθη προστίθενται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το χωρικό περιβάλλον (Collis, Christy, Nitins, Tanya, 2009). Η έννοια του περπατήματος και της μετακίνησης μέσα στην πόλη ενώ παράλληλα έχουμε μόνιμη δυνατότητα πρόσβασης στους υβριδικούς αυτούς χώρους μέσω των έξυπνων κινητών συσκευών συναντάται επίσης συχνά στη βιβλιογραφία.

Οι δράσεις που αξιοποιούν κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού αναπτύσσονται γύρω από τα κριτήρια της χωρικότητας, της κοινωνικής αλληλόδρασης και της προσωρινότητας. Οι εφαρμογές αυτές μας επιτρέπουν να διερευνήσουμε πώς οι ανθρώπινες κινήσεις, τα μέσα κινητής επικοινωνίας και το φυσικό περιβάλλον συνδέονται, αλληλεπιδρούν και συγχωνεύονται, συνθέτοντας νέες υβριδικές εμπειρίες και πολλαπλασιάζοντας τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τον δημόσιο χώρο (Bubaris, 2015).

1.2 ΕΝΟΤΗΤΑ: ΚΙΝΗΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΙ’ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΗΧΟΣ

Η τεχνολογία δύναται να διαμεσολαβεί  συλλογική εμπειρία αλλά δύναται και να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι χρήστες αλληλεπιδρούν με τον περιβάλλοντα χώρο (Bassoli, A., Brewer, J., Dourish, P., Martin K., Mainwaring, S., 2007). Οι χρήστες αλληλεπιδρούν με κινητά μέσα επικοινωνίας σε όλη την καθημερινή τους δράση – ενώ περπατάνε, τρέχουν ή περιμένουν σε ουρές. 

Η μουσική και ο ήχος συνοδεύουν το σύνολο σχεδόν των καθημερινών ανθρώπινων δράσεων. Η διάδοση των τεχνολογιών κινητής μουσικής (mobile music) κατά τις τελευταίες δεκαετίες, από το Sony Walkman μέχρι το iPod, είχε ως αποτέλεσμα την ενσωμάτωση της στις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων. Οι έννοιες της χωρικότητας και της κίνησης εξελίσσονται σταδιακά σε κοινούς οδηγούς των μουσικών εμπειριών(Hazzard, Benford, Burnett, 2014).

Το Sony Walkman και το iPod αντιπροσωπεύουν χαρακτηριστικά παραδείγματα της σχέσης μεταξύ μέσων κινητής επικοινωνίας και  ήχου. Και οι δύο αυτές τεχνολογίες κρίνονται ως εξατομικευμένες, επιτρέποντας στους χρήστες  να κατασκευάσουν την προσωπικό τους χώρο – απομακρυσμένο από τα κοινά ηχοτοπία που συχνά χαρακτηρίζουν τον δημόσιο χώρο (Frith, Ahern, 2014).

Ο ήχος στα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού έχει αποτελέσει αποσπασματικό αντικείμενο θεωρητικής έρευνας με έμφαση κυρίως στην πρακτική συμμετοχικής δημιουργίας ηχοτοπίων και σε ηχητικούς περιπάτους. Ένα πρώιμο παράδειγμα κινητού μέσου επικοινωνίας δι’ εντοπισμού στο όποιο ο ήχος πρωταγωνιστεί είναι το [murmur] project. Οι συμμετέχοντες του εγχειρήματος ηχογραφούσαν προφορικές ιστορίες που συνδέονταν με συγκεκριμένες τοποθεσίες μιας πόλης. Εν συνεχεία, οι χρήστες της ιστοσελίδας είχαν την δυνατότητα να ακούσουν τις ιστορίες αυτές ενώ πλοηγούνταν σε μια διεπαφή που είχε τη μορφή χάρτη (Freeman , DiSalvo, Nitsche, Garrett, 2011).

Ο ήχος στις εφαρμογές αυτές συνήθως εξαρτάται από το χωρικό περιβάλλον, τη χρονική στιγμή, καθώς και το ευρύτερο πλαίσιο (περιβαλλοντική και προσωπική κατάσταση, κοινωνικό πλαίσιο, κ.λπ.) στο οποίο βρίσκεται ο ακροατής. Τα στοιχεία αυτά θέτουν τις προϋποθέσεις για μια εμπειρία που είναι προσωπική αλλά παράλληλα στοχεύει και σε ένα βαθμό κοινωνικής αλληλόδρασης (Rebelo, P., Green, M., Hollerweger, F., 2008). H πλειοψηφία των εγχειρημάτων κινητής μουσικής αντιμετωπίζουν το αστικό περιβάλλον ως μια μουσική διεπαφή . Τα εγχειρήματα αυτά χαρακτηρίζονται συνήθως από μια κινητή επικοινωνιακή εμπειρία σε ένα αστικό δημόσιο χώρο (Taliani, K., Charitos, D, 2013).

Η Behrendt υποστηρίζει ότι ο ήχος επιτρέπει έναν εναλλακτικό τρόπο του αναπαριστάται η συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους πέραν από οπτικά μέσα (πχ. κουκίδες σε ένα χάρτη). Οι ήχοι μας επιτρέπουν την εμβύθιση. Είμαστε περικυκλωμένοι από τον κενό χώρο, ανάμεσα στα διάφορα αντικείμενα, ο οποίος είναι γεμάτος από ήχους. Οι συσκευές κινητής επικοινωνίας που συνοδεύουν την καθημερινή μας δράση και επιτρέπουν τη συνεχή σύνδεση μας με ψηφιακά δίκτυα επικοινωνίας, είναι κατά βάση συσκευές τεχνολογίας ήχου. Κατά την διάρκεια της αλληλεπίδρασης αυτής , οι χρήστες εμβυθίζονται στον ήχο και στην εικόνα του μέσου, ενώ ταυτόχρονα πλοηγούνται στο αστικό περιβάλλον και επικοινωνούν με τον περίγυρο τους (2012).

Η μουσική διερευνάται σε αυτό το επίπεδο μέσα από την έννοια της χωρικότητας, της εμβύθισης και της κίνησης. Η θεωρία των εικονικών σχημάτων μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό εικονικών αλληγοριών που διευκολύνουν την «ενσωματωμένη» εμπειρία.  Η θεωρία της ενσωματωμένης έννοιας εξερευνά την ιδέα των εικονικών σχημάτων (images schemas) ως δομές εντός των γνωστικών διεργασιών μας, που μας επιτρέπουν να κατασκευάσουμε εννοιολογικές αναπαραστάσεις για ενσωμάτωνες εμπειρίες. Ως φυσικά όντα, από την άποψη αυτή, οι άνθρωποι κατανοούν καλύτερα μη-φυσικές έννοιες, όπως για παράδειγμα τη μουσική, όταν αναφέρονται μέσα στο πλαίσιο χωρικών μεταφορών, όπως  ο προσανατολισμός, ο τόπος, η πλοήγηση (Hazzard, Benford, Burnett, 2014).

H ηχητική ανάλυση συμβάλλει καθοριστικά στην εστίαση στην ταυτόχρονη αλληλεπίδρασης με τα μέσα κινητής επικοινωνίας και το αστικό περιβάλλον και οδηγεί σε  πολυαισθητηριακή εμπειρία που ενσωματώνει τη χωρική και χρονική διάσταση των εγχειρημάτων αυτών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: THE NATIONAL MALL | ΕΝΑ CONCEPT ALBUM

Ένα παράδειγμα μέσου κινητής επικοινωνίας δι’ εντοπισμού που αξιοποιεί τη μουσική είναι η εφαρμογή “The National Mall” που κυκλοφόρησε το 2011 από το μουσικό ντουέτο “Bluebrain”. Η εφαρμογή διατίθεται αποκλειστικά στο app store της Apple και οι χρήστες μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν στο εθνικό πάρκο της Ουάσινγκτον (National Mall). Οι δημιουργοί περιγράφουν το εγχείρημα ως ένα «άλμπουμ βασισμένο στον εντοπισμό θέσης» (location aware album) το οποίο αποτελείται από μια σειρά ορχηστρικής μουσικής και ήχων που οι μουσικοί απέδωσαν σε διάφορες τοποθεσίες του πάρκου. Καθώς ο χρήστης περπατάει μέσα στο πάρκο, οι ήχοι αλλάζουν ανάλογα με τη θέση στην οποία βρίσκεται.

Σύμφωνα με τους Bluebrain, η εφαρμογή λειτουργεί αποκλειστικά εντός των φυσικών συνόρων του πάρκου και επιτρέπει στο χρήστη να επιλέξει ο ίδιος την ηχητική διαδρομή και την ταχύτητα που θα ακολουθήσει. Η μουσική και οι ήχοι προσαρμόζονται στο φυσικό περιβάλλον καθώς λόγου χάρη «ένα πιάνο ακούγεται κοντά στη λίμνη», ενώ η ένταση του ήχου αυξάνεται όσο πλησιάζεις σε κάθε τοποθεσία (2011). Οι δημιουργοί τονίζουν ότι στόχος του “The National Mall” είναι η συνεχής κίνηση του χρήστη μέσα στο πάρκο. Η μουσική ακολουθεί το χρήστη συνεχώς ενώ τη στιγμή που θα φύγει από το πάρκο, οι ήχοι εξαφανίζονται μέσα στη σιωπή.

Το “The National Mall” χαρακτηρίζεται έντονα από το στοιχείο της χωρικότητας. Ο μόνος τρόπος να βιώσεις το άλμπουμ είναι εντός των ορίων του εθνικού πάρκου της Ουάσινγκτον. Οι ήχοι και η μουσική που αναπαράγεται μέσω της εφαρμογής είναι προκαθορισμένη από τους δημιουργούς. Οι χρήστες μπορούν να ελέγξουν μόνο την επιλογή των κομματιών που θα ακούσουν, τη σειρά και την ταχύτητα ανάλογα με τη μουσική διαδρομή που θα ακολουθήσουν εντός του πάρκου. Τα χαρακτηριστικά αυτά, τοποθετούν την εφαρμογή στην κατηγορία των λεγόμενων «τοποθετημένων ήχων» (placed sounds) σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που προτείνει η Behrendt (2012).

Στην κατηγορία των «τοποθετημένων ήχων», οι δημιουργοί επιλέγουν τη σειρά των ήχων τους οποίους στη συνέχεια ενσωματώνουν σε μια τοποθεσία με τη συνδρομή πιθανώς μια κινητής συσκευής με σύστημα εντοπισμού θέσης. Οι χρήστες δημιουργούν ή συνδημιουργούν αποκλειστικά και μόνο τη σειρά και την ταχύτητα των κομματιών με τη μετακίνηση τους μέσα στην προκαθορισμένη περιοχή (Behrendt, 2012). Οι καλλιτεχνικές δράσεις που αξιοποιούν την παραπάνω πρακτική έχουν γίνει πιο δημοφιλείς εξαιτίας της εξάπλωσης των έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας.

Ο ήχος επιτρέπει μια εναλλακτική ανάγνωση του χώρου, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Μια ηχητική αντίληψη του χώρου επιτρέπει ένα χώρο που είναι περισσότερο διαπερατός και στον οποίο τα φυσικά όρια δεν είναι τόσο έντονα διακριτά. Η Behrendt επισημαίνει τη σημασία του χρόνου στον τρόπο που βιώνουμε το φυσικό χώρο μέσω μιας εφαρμογής όπως το “The National Mall”.  Οι ήχοι αποκαλύπτονται με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι χρήστες περπατούν στο πάρκο. Οι ακροατές θα πρέπει να δαπανήσουν μια ικανή ποσότητα χρόνου για να βιώσουν τη μουσική, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των καθημερινών μας αλληλεπιδράσεων με μέσα κινητής επικοινωνίας δι’ εντοπισμού εξαντλείται σε μια γρήγορη ματιά στην οθόνη. Τέλος, τη στιγμή που οι χρήστες θα φύγουν από το πάρκο η εμπειρία θα ολοκληρωθεί και δε υπάρχει κανένα ίχνος της στην τοποθεσία (2012).

Το “The National Mall” αναφέρεται σε συγκεκριμένη τοποθεσία, η αναπαραγωγή του είναι δυναμικά εξαρτώμενη από τις επιλογές του χρήστη και συνδέεται με την έννοια της κίνησης. Ο χρήστης για να εμβυθιστεί στην εμπειρία θα πρέπει να μετακινηθεί μέσα στο πάρκο.  Το ίδιο το πάρκο γίνεται η μουσική διεπαφή – δε χρειάζεται να ακολουθήσει κάποιο χάρτη στην οθόνη του κινητού του. Ο χρήστης έχει την δυνατότητα να παρακολουθήσει το φυσικό του περιβάλλον και να αφοσιωθεί στην αναπαραγωγή των ήχων. Η εφαρμογή χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της έκπληξης, καθώς δεν υπάρχει προκαθορισμένη σειρά αναπαραγωγής ήχων – ο χρήστης εξερευνεί το τόσο το φυσικό όσο και το υβριδικό χώρο που αναδύεται σταδιακά, σε κάθε του βήμα.

Η μελέτη του “The National Mall” αναδεικνύει επίσης τον αποκλεισμό που χαρακτηρίζει τις εφαρμογές που εξετάζονται στη παρούσα εργασία καθώς η βίωση του προϋποθέτει ότι ο χρήστης βρίσκεται σε δεδομένη τοποθεσία, στο εθνικό πάρκο της Ουάσιγκτον. Η μελέτη του όμως, επιτρέπει παράλληλα περαιτέρω κατανόηση στον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με τα κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού ενώ περπατάμε και στον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε την εμβύθιση (immersion) μέσω του ήχου. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: SOUNDSCAPES LANDSCAPES | ΕΝΑΣ ΗΧΗΤΙΚΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ

Ο ήχος και το περπάτημα αποτελούν τη βάση της καλλιτεχνικής δράσης “Soundscapes Landscapes” που υλοποιήθηκε το 2014 από την κολεκτίβα των Medea Electronique μετά από πρόσκληση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.

Το έργο είναι ένας ηχητικός περίπατος στην περιοχή πλησίον της Στέγης, η οποία ονομάζεται Δουργούτι, μέσω της χρήσης μιας οπτικοακουστικής πλατφόρμας που σχεδιάστηκε εξολοκλήρου για τις ανάγκες του εγχειρήματος. Πρόκειται ουσιαστικά για χαρτογράφηση της αθηναϊκής συνοικίας, που έχει «ενισχυθεί» με εγκαταστάσεις ήχου και βίντεο. Οι χρήστες, έχοντας ως αφετηρία την Στέγη και με τη χρήση μιας έξυπνης κινητής συσκευής είχαν τη δυνατότητα να περπατήσουν στην περιοχή με στόχο να αναγνωρίσουν και να ανακαλύψουν από κοντά όλα τα σημεία που υποδείκνυε ο χάρτης στην οθόνη της συσκευής τους.

Σκοπός του εγχειρήματος σύμφωνα με τους δημιουργούς ήταν να ωθήσει σε εξερεύνηση της γειτονιάς του Νέου Κόσμου, η οποία χαρακτηρίζεται από την πολυπλοκότητα, την πολυπολιτισμικότητα και τη βαθειά της ιστορία. Ο Κουτσομιχάλης αναφέρεται στην δράση ως μια υβριδική, διαδραστική εγκατάσταση που διερευνά το πλήθος των δημιουργικών δυνατοτήτων που προκύπτουν όταν σκεφτόμαστε την καταγραφή στο πεδίο (ηχητική και οπτική) και την  προσωπική αίσθηση που αναπτύσσουμε για το χώρου και την ταυτότητα του (2014).

H δράση “Soundscapes Landscapes” είναι ένας ηχητικός περίπατος (soundwalk) ο οποίος περιλαμβάνει ένα ηχοτοπίο (soundscape) που δημιουργήθηκε από τους δημιουργούς και «ενσωματώθηκε» σε σημεία της περιοχής. Το ηχοτοπίο αποτελείται ηχογραφήσεις πεδίου (field recordings), συνεντεύξεις κατοίκων της περιοχής, μουσική και συμπληρώνεται με κείμενα και ορισμένες εγκαταστάσεις video art. Η πρακτική της σύνθεσης ενός ηχοτοπίου (soundscape composition) αναφέρεται στην δημιουργία ενός ηχητικού περιβάλλοντος που ως ένα βαθμό αποτυπώνει και επεκτείνει το φυσικό ηχητικό περιβάλλον της περιοχής στην οποία αναφέρεται (Ward, 2014). Ο ηχητικός περίπατος είναι μια δημιουργική και ερευνητική πρακτική που συνδυάζει την ακουσματική εμπειρία με το περπάτημα και ενίοτε την επιπρόσθετη καταγραφή ήχων. Οι ηχητικοί περίπατοι μετατρέπουν την απλή, καθημερινή δραστηριότητα του περιπάτου σε μια αισθητική εμπειρία (Taliani, K., Charitos, D., 2013).

Oι ηχητικοί περίπατοι αναδεικνύουν τη συμβολή της ακουσματικής εμπειρίας και της κίνησης στην εμβύθιση στο, υβριδικό χώρο που δημιουργείται από την ενσωμάτωση ψηφιακής πληροφορίες σε ένα προκαθορισμένο χωρικό περιβάλλον. Στο συγκεκριμένο περίπατο, ο χρήστης μπορεί να επιλέξει ο ίδιος την αφετηρία και το τέλος της εμπειρίας, τους σταθμούς της διαδρομής καθώς και τη σειρά ή την ταχύτητα με την οποία θα τους περπατήσει. Ο χρήστης δύναται επίσης να επιλέξει αν θα διακόψει την ακρόαση του ηχοτοπίου για να διαβάσει τα κείμενα ή να παρακολουθήσει τις εγκαταστάσεις video art που συμπληρώνουν το έργο (Ward, 2014).

Κατά τον Μπουμπάρη, η συνέργεια ανάμεσα στο περπάτημα και στα μέσα επικοινωνίας οδηγεί στην δημιουργία υβριδικών περιπάτων κατά τους οποίους τα μέσα επικοινωνίας επηρεάζουν την περιπατητική εμπειρία ενώ ταυτόχρονα προσαρμόζονται στους ρυθμούς του περίπατου (2015). Καταυτόν τον τρόπο νέες αφηγήσεις δημιουργούνται και συνδημιουργούνται για τους δημόσιους χώρους από στους δημιουργούς και στους χρήστες που αλληλεπιδρούν με τα έργα.  

Ο ηχητικός περίπατος που δημιούργησαν οι Medea Electronique για την γειτονιά του Νέου Κόσμου χρησιμοποιεί την περιοχή και την οθόνη της κινητής συσκευής ως συστήματα διεπαφής. Μέσω αυτών, οι χρήστες είχαν την δυνατότητα να συνθέσουν την προσωπική τους ακουσματική εμπειρία και να αλληλεπιδράσουν με την περιοχή και το ηχοτοπίο της. Μέσω αυτής της διαδικασίας, δημιουργήθηκε μια πρόσθετη, προσωπική για τον κάθε χρήστη αίσθηση ταυτότητας της περιοχής ως αποτέλεσμα της εμβύθισης του στο έργο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: UNDERSOUND | ΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ

Ο τρόπος με τον οποίο οι κάτοικοι της πόλης σχετίζονται μεταξύ τους και με το αστικό περιβάλλον έχει μεταβληθεί λόγω της ανάπτυξης της κινητής και ασύρματης τεχνολογίας και της εμφάνισης των ιστολογίων, των κοινωνικών δικτύων και των ψηφιακών εφαρμογών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα κοινωνικά δίκτυα που είναι βασισμένα σε συστήματα εντοπισμού θέσης, όπως το Foursquare ή το Yelp, και τα οποία γνωρίζουν σημαντική επιτυχία τα τελευταία χρόνια.

Μια ομάδα ερευνητών πρότεινε το 2006 το εγχείρημα “undersound” το οποίο αναφέρεται σε ένα δίκτυο αναπαραγωγής και ανταλλαγής μουσικής ανάμεσα στους επιβάτες του μετρό του Λονδίνου. Η ερευνητική ομάδα πρότεινε την εγκατάσταση σταθμών στις στάσεις του μετρό, όπου οι επιβάτες μπορούν να κατεβάζουν ή να ανεβάζουν μουσική. Είναι μια εφαρμογή που επιτρέπει σε μουσικούς τοπικών συγκροτημάτων να ανεβάζουν τραγούδια με άδεια Creative Commons στους σταθμούς του μετρό, και στους χρήστες να κατεβάζουν και να διαμοιράζονται τα τραγούδια ενώ ταξιδεύουν. Τα τραγούδια μπορούν να διαμοιράζονται με άλλους χρήστες που χρησιμοποιούν τεχνολογία bluetooth κατά την διάρκεια των διαδρομών (Bassoli, A. , Brewer, J. , Martin, K. , Dourish, P. , Mainwaring, S., 2007).

Οι δημιουργοί με το εγχείρημα αυτό διερευνούν την εμπειρία της παραμονής στο μετρό και την διαμεσολαβημένη αντίληψη του αστικού χώρου μέσα από το σχεδιασμό ενός συστήματος διαμοιρασμού μουσικής το οποίο ενθαρρύνει τους ανθρώπους να αλληλεπιδρούν με τους υπόλοιπους χρήστες και με το χωρικό περιβάλλον του μετρό του Λονδίνου (Bassoli, A. , Brewer, J. , Martin, K. , 2006).

Aν και βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού, το εγχείρημα του “undersound” παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί αναδεικνύει την κοινωνική αλλήλοδραση μέσω μιας τεχνολογικά διαμεσολαβημένης εμπειρίες σε ένα χωρικό περιβάλλον που ενώ αποτελεί μέρος της αστικής καθημερινής δράσης δεν ενθαρρύνει την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στους χρήστες του. Η προτεινόμενη εφαρμογή αποτελεί αντανάκλαση και επέκτασης πρακτικών ανταλλαγής εφημερίδων και εισιτηρίων που παρατηρήθηκαν ανάμεσα στους επιβάτες του μετρό (Bassoli, A. , Brewer, J. , Martin, K. , Dourish, P. , Mainwaring, S., 2007).

Ο Tanaka υποστηρίζει πως η αντίληψη του  γεωγραφικού χώρου ως ένα καμβά που επιτρέπει την αναγραφή προσωπικών αφηγήσεων, επιθυμιών και αναμνήσεων,  προσφέρει ένα ισχυρό μέσο για τις κοινότητες για νέες αναγνώσεις του χωρικού τους περιβάλλοντος και συλλογικούς διαμοιρασμούς των υποκειμενικών αντιλήψεων των μελών τους (2006).  

To υπό εξέταση εγχείρημα στοχεύει στην δημιουργία ενός υβριδικού χώρου, όπου οι επιβάτες του μετρό μπορούν να αλληλεπιδράσουν, να δημιουργήσουν νέες κοινωνικές σχέσεις και να αναπτύξουν νέες αφηγήσεις του χωρικού περιβάλλοντος μέσα από την ανταλλαγή και την αναπαραγωγή της μουσικής .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ta κινητά μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού χαρακτηρίζονται από τη χωρικότητα, την προσωρινότητα και την δυνατότητα κίνησης. Στη σύγχρονη εποχή, η διάδοση των έξυπνων κινητών συσκευών και η δυνατότητα μόνιμης σύνδεσης στο διαδίκτυο επιτρέπει την ανάδυση πολλαπλών καλλιτεχνικών δράσεων που αξιοποιούν τα μέσα αυτά, προσδίδοντας νέες διαστάσεις σε τομείς της καθημερινής ανθρώπινης δράσης.

Οι δράσεις και οι εφαρμογές αυτές προσδίδουν νέα επίπεδα πληροφορίας στο χωρικό περιβάλλον, δημιουργώντας καταυτόν τον τρόπο υβριδικούς χώρους εμβύθισης των χρηστών. Οι χώροι αυτοί ενθαρρύνουν την κοινωνική αλληλόδραση, επιτείνουν την ανθρώπινη περιέργεια και ωθούν τους χρήστες σε νέες αναγνώσεις, στη δημιουργία συλλογικών έργων και αναμνήσεων, σε μια πιο δυναμική κατανόηση του αστικού περιβάλλοντος και σε ένα πιο ενεργό ρόλο μέσα στο δημόσιο χώρο (Taliani K., 2015).

Ο ρόλος της μουσικής, του κινητού ήχου και των ηχοτοπίων στις εφαρμογές αυτές αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστικός. Τα έργα και οι δράσεις που παρουσιάστηκαν στην παρούσα εργασία έχουν κοινό σημείο αναφοράς το γεγονός ότι το χωρικό  περιβάλλον αποτελεί το σύστημα διεπαφής και η κίνηση μέσα σε αυτό καθορίζει το είδος και την ταχύτητα της ηχητικής εμπειρίας. Κατά συνέπεια, μια απλή, καθημερινή διαδικασία όπως του περιπάτου ή της επιβίβασης στο μετρό μετατρέπεται σε μια καλλιτεχνική εμπειρία.

Η κινητή μουσική και οι έξυπνες συσκευές διερευνούν ηχητικές πτυχές της χωρικής αντίληψης, προσφέροντας μια εναλλακτική προσέγγιση στην γραμμική κατανόηση του χρόνου και την καρτεσιανή αντίληψη του χώρου (Taliani, K. ,Charitos, D. 2013). Αυτή η εναλλακτική αντίληψη και η εμβύθιση των χρηστών στα νέα, υβριδικά περιβάλλοντα αποτελούν κοινά στοιχεία των παραπάνω δράσεων.

Η πολυαισθητηριακή εμπειρία που προσφέρει ο συνδυασμός της χρήσης ήχου και κινητών μέσων επικοινωνίας δι’ εντοπισμού επιτρέπει την ανάδυση νέων πλαισίων αλληλεπίδρασης στο αστικό περιβάλλον. Οι χρήστες και οι κάτοικοι της πόλης έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν αυτά τα πλαίσια, να προβούν σε συλλογικές αφηγήσεις και να δημιουργήσουν νέες συνδέσεις με τον δημόσιο χώρο της πόλης.

Με αυτόν τον τρόπο, ενδέχεται να δημιουργηθούν νέες ταυτότητες για την πόλη που μπορούν να συμβάλλουν στη βαθύτερη κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων του αστικού χωρικού περιβάλλοντος και της συνύπαρξης μέσα σε αυτό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Bassoli, A. , Brewer, J. , Martin, K. , Dourish, P. , Mainwaring, S.(2007). Underground Aesthetics: Rethinking Urban Computing in Pervasive Computing, IEEE  (Volume:6, Issue: 3 ), pp 39 – 45.

2. Bassoli, A. , Brewer, J. , Martin, K (2006) ."undersound: Music and Mobility Under the City." Interactive Poster at the International Conference on Ubiquitous Computing, UbiComp, Orange County, CA, September 2006.

3. Behrendt, F. (2012). The sound of locative media in Convergance : The International Journal of Research into New Media Technologies 18(3), pp 283-295.

4. Bubaris, N. (2015). Media Walks, Culture, Media and Design, Proceedings of the 3rd International Hybrid City Conference, University Research Institute of Applied Communications, Athens 2015.

5. Charitos, D., Paraskevopoulou, O., Rizopoulos, C. (2009). Locative media art practices: locating meaning and narrative in hybrid spaces, in Cubbitt, S. & Thomas, P. (eds.), Proceedings of the RE:LIVE 3rd International New Media Art Histories Conference, Faculty of VCA and Music, University of Melbourne, Australia.

6. Collis, Christy and Nitins, Tanya (2009) Bringing the internet down to earth : emerging spaces of locative media. In: Record of the Communications Policy & Research Forum 2009, University of Technology, Sydney 2009.

7. De Souza de Silva, A. (2013). Location-aware mobile technologies: Historical, social and spatial approaches in Mobile Media & Communication 1(1), pp 116– 121.

8. De Souza se Silva, A. (2006). Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces. Space and Culture Vol. 9 , pp 261-278

9. Hazzard, A., Benford, S., Burnett, G. (2014) “Walk this Way: Musically Guided Walking Experiences”, Accepted for publication in CHI 2014 Conference Proceedings, Held April 2014, ACM Press.

10. Freeman J., DiSalvo C., Nitsche M., Garrett S. (2011). Soundscape Composition and Field Recording as a Platform for Collaborative Creativity.  Organised Sound, 16,  pp 272-281.

11. Frith, J., Ahern F.K. (2014). Make a sound garden grow: Exploring the new media potential of social soundscaping in Convergance : The International Journal of Research into New Media Technologies, pp 1-13.

12. Geepe, D (2011). Search Results The National Mall: A Location-Aware App-Album in The Wire. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: http://www.wired.com/2011/05/national-mall-location-aware-album/. Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015.

13. Rebelo, P., Green, M., Hollerweger, F. (2008). A Typology for Listening in Place, Proceedings of the 2008 Mobile Music Workshop, Vienna 2008.

14. Schrock A.R. (2012). Mobile Interface Theory: Location-Aware Mobile Devices in Urban Environments in International Journal of Communication 6 (2012), Book Review, pp 2082–2090

15. Taliani, K. (2015), Walking-with-Sound: wellbeing, citizen empowerment and agency through mobile sound art.

16. Taliani, K. ,Charitos, D. (2013). ‘Soundwalk’: An embodied auditory experience in the urban environment, Volume 17: Workshop Proceedings of the 9th International Conference on Intelligent Environments, pp 684 – 692.

17. Tanaka A., Gemeinboeck P. (2006). A Framework for Spatial Interaction in Locative Media in the Proceedings of the 2006 International Conference on New Interfaces for Musical Expression (NIME06), Paris  2006.

18. Ward, T. (2014). The Soundscapes Landscapes project: Sound and video art in an urban installation in International Conference on Interactive Mobile Communication Technologies and Learning (IMCL), Thessaloniki 2014.

19. Χαρίτος, Δ. (2007). Τα μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού και οι επιδράσεις τους ως προς την κοινωνική αλληλόδραση στο περιβάλλον της σημερινής πόλης, Ζητήματα Επικοινωνίας, τχ. 5, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 46-61.

Διαδικτυακές πηγές:

bluebrain music, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο:

http://bluebrainmusic.blogspot.gr/ [Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015]

[murmur project], Διαθέσιμο στο διαδίκτυο:

http://murmurtoronto.ca/    [Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015]

noTours, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο:

http://www.notours.org/ [Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015]

Soundscapes landscapes | medea electronique, Διαθέσιμο στο διαδίκτυο:

http://www.medeaelectronique.com/2012/08/soundscapeslandscapes/

[Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015]

Soundscapes landscapes | Μαρίνος Κουτσομιχάκης , Διαθέσιμο στο διαδίκτυο:

http://marinoskoutsomichalis.com/soundscapes-landscapes/

[Τελευταία προσπέλαση στις 29 Σεπτεμβρίου 2015]

*Σεπτέμβριος 2015.

Εργασία στα πλαίσια του Προγράμματος  Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών  , Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης

Μάθημα: Περιβάλλοντα επικοινωνίας στο φυσικό και το ψηφιακό κόσμο

Διδάσκων: Δημήτρης Χαρίτος