Τετάρτη 7 Ιουνίου 2017

Η σημασία των μουσείων για την πολιτιστική ταυτότητα και την τουριστική ανάπτυξη των πόλεων

Το παράδειγμα του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας

#ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΥΛΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ
Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Ο πολιτισμός ως πόρος χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια για την προβολή της ταυτότητας πόλεων και τόπων και την προσέλκυση επισκεπτών σε αυτούς. Ειδικότερα, τα μουσεία αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς πόρους, οι οποίοι μπορούν να ενισχύσουν την ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας των πόλεων και την αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας σε αυτές. 
Ιδιαίτερα, για την Ελλάδα, η οποία διαθέτει σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα του απώτερου και πρόσφατου παρελθόντος της, η ύπαρξη μουσείων χρησιμεύει στην συγκέντρωση και την έκθεση υλικών τεκμηρίων των διαφόρων πολιτιστικών επιτευγμάτων της που γίνονται διαρκώς σημεία θαυμασμού για το φιλομαθές κοινό αλλά και αφορμές για νέα καλλιτεχνική και κοινωνική δραστηριότητα στις σύγχρονες πόλεις.
Μετά από είκοσι χρόνια εργασίας και οργάνωσης, τον Νοέμβριο του 2015 εγκαινιάσθηκε για το κοινό το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, το οποίο αποτελεί ένα νέο κέντρο πολιτισμού και ταυτόχρονα μια πρόκληση για την ανάπτυξη της πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής της Λάρισας.

Η μόνιμη συλλογή του μουσείου εστιάζει στην προβολή της ιστορικής πορείας και εξέλιξης του υλικού πολιτισμού των ανθρώπων και της ζωής στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας από την προϊστορία μέχρι και τα νεότερα χρόνια (19ος αι.). Σε αυτή υπάρχουν εκατοντάδες αντικείμενα τέχνης που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών των τελευταίων δεκαετιών, ενώ η τελευταία ενότητα λειτουργεί ως χώρος έκφρασης σύγχρονων καλλιτεχνών που εμπνέονται από την ιστορία της Θεσσαλίας. Επιπρόσθετα, την ίδια περίοδο εκπονήθηκε το Σχέδιο Μάρκετινγκ της Λάρισας (πρώτη πόλη στην Ελλάδα), το οποίο παρουσιάζει την στρατηγική γύρω από την οποία πρέπει να διαμορφωθεί και να προβληθεί η εικόνα της πόλης.
Το άρθρο αυτό έχει ως στόχο να παρουσιάσει ορισμένα θεωρητικά ζητήματα για τη συμβολή των μουσείων στην τουριστική ανάπτυξη και την βελτίωση της εικόνας των πόλεων, την αποτίμηση της πορείας του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, την παρουσίαση ορισμένων τοποθετήσεων σχετικών φορέων, έπειτα από συνεντεύξεις, για τη μέχρι τώρα λειτουργία του αλλά και τις προοπτικές συνεισφοράς του στην πόλη. Τέλος, παρουσιάζει ορισμένους από τους στόχους και κατευθύνσεις που θέτει το Σχέδιο Μάρκετινγκ και μπορούν να συνδυαστούν με τη λειτουργία του Μουσείου και επιχειρεί να προτείνει μια διαδρομή για την ενοποίηση των μουσείων της πόλης και την συγκεντρωτική προβολή τους.

Ι.Εισαγωγή
Η προβολή ενός τόπου έχει αποτελέσει από τα μέσα περίπου του προηγούμενου αιώνα αντικείμενο μελέτης προκειμένου να καταστήσει τις πόλεις περισσότερο ελκυστικές, να τις αναβαθμίσει και να ενισχύσει την επισκεψιμότητα τους. Ένας από τους τρόπους προβολής των πόλεων είναι αυτός που εστιάζει γύρω από την προώθηση του πολιτισμού και της ιστορίας της. Πολλές δράσεις έχουν πραγματοποιηθεί στα πλαίσια ευρύτερων στρατηγικών προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ο πολιτισμός και η τοπική γνώση για την τουριστική ανάπτυξη μιας πόλης (Δέφνερ & Μεταξάς, 2012).

Τα μουσεία είναι χώροι στους οποίους συγκεντρώνονται και εκθέτονται ευρήματα και στοιχεία ιστορίας και πολιτισμού. Ιστορικά, δεκάδες μουσεία έχουν αποτελέσει έναυσμα για την αναζωογόνηση μιας πόλης-περιοχής, την προβολή και την προώθηση της. Τα μουσεία είναι από τα σημαντικότερα μέσα προβολής επειδή συχνά μπορούν να αποτελέσουν σύμβολο και να συσχετισθούν με την εικόνα ενός προορισμού (Δέφνερ & Μακρυγιώργου, 2012). Ειδικότερα, παγκόσμια παραδείγματα έχουν αποδείξει ότι τα μουσεία και γενικότερα οι πολιτιστικές δραστηριότητες έχουν συνεισφέρει στην αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών, στην προβολή τους και εν κατακλείδι στην εξ ολοκλήρου τροποποίηση της ταυτότητας τους (πχ Μουσείο Τέχνης Guggenheim, Μπιλμπάο) (Γιαννακού, 2016). Συνεπώς, ο ρόλος των μουσείων ως οργανισμοί προβολής πολιτισμού, ειδικά αν κάποιο μουσείο έχει ιδιαίτερες προδιαγραφές και χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να τονίσουν την μοναδικότητα του, μπορεί να συνδεθεί με την εικόνα ης πόλης και να συνεισφέρει στην γνωστοποίηση της σε ένα ευρύ κοινό το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον για επισκέψεις σε μουσειακούς χώρους.

Η πόλη της Λάρισας δεν είναι γνωστή ως μια τουριστική πόλη και δεν θεωρείται φημισμένος τουριστικός προορισμός, παρόλα αυτά έχει πολιτιστικά στοιχεία τα οποία μπορούν να της προσδώσουν μια ιδιαίτερη ταυτότητα. Ειδικότερα, η Λάρισα είναι σε μια περίοδο που μπορεί να αρχίσει να αξιοποιεί όλους του πολιτιστικούς της πόρους συνδυαστικά τους οποίους άφησε αναξιοποίητους ή αξιοποιούσε τμηματικά τόσα χρόνια. Το γεγονός αυτό ενισχύεται από δύο παράγοντες. Αρχικά, από το γεγονός ότι η Λάρισα είναι η πρώτη πόλη στην Ελλάδα που υιοθέτησε Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ και έπειτα από την έναρξη της λειτουργίας του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, το οποίο αποτελεί ένα μουσείο εμβέλειας που υπερβαίνει το τοπικό επίπεδο, σχετίζεται με την ιστορία της περιοχής και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό. Αυτά τα δύο γεγονότα που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των ετών 2015-2016, μπορούν συνδυαστικά να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της εξωστρέφειας της πόλης και την προβολής της.

Στο άρθρο αυτό επιχειρείται να γίνει μια αποτίμηση της λειτουργίας του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας και να προταθούν ορισμένες ενέργειες που πιστεύεται ότι θα ενισχύσουν την παρουσία του σε συνδυασμό με την προβολή της πόλης με στόχο την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών.

2. Η συνεισφορά των μουσείων στην ανάπτυξη των πόλεων
Αυτό που αποκαλείται Μάρκετινγκ ενός τόπου ορίζεται ως μια διαδικασία συγκεντρωτικών και αλληλένδετων ενεργειών με στόχο την αύξηση της ελκυστικότητας ενός τόπου σε μακροπρόθεσμη βάση. Το μάρκετινγκ των πόλεων στις μέρες μας εστιάζει σημαντικά γύρω από την προβολή των πολιτιστικών στοιχείων των πόλεων προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον συγκεκριμένων ομάδων τουριστών και να ενισχύσουν την εικόνα των πόλεων. Η εικόνα των πόλεων συνδυάζεται με τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της τα οποία χρησιμοποιούνται για να συνθέσουν μια ιδιαίτερη χωρική ταυτότητα (branding) (Δέφνερ, 2016).

Το Μάρκετινγκ των πόλεων έχει σημειωθεί ότι μπορεί να γίνεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους (Silberberg, 1994 στο Δέφνερ & Μακρυγιώργου, 2012) οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια:
a. Ομαδοποίηση πολιτιστικών προϊόντων ομοίου χαρακτήρα (π.χ. μουσεία-μουσεία,
αρχαιολογικοί χώροι μεταξύ τους, μουσικές σκηνές μεταξύ τους κ.α.)
b. Ομαδοποίηση πολιτιστικών προϊόντων διαφορετικού τύπου (π.χ. μουσεία με
αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία με θέατρα κ.α.)
c. Ομαδοποίηση πολιτιστικών προϊόντων με τουριστικά αλλά μη πολιτιστικά προϊόντα (π.χ. μουσεία με ψυχαγωγικές δραστηριότητες, συνέδρια, αθλητισμό κ.α.)

Από την άλλη η δημιουργία ταυτότητας για τις πόλεις δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη υπόθεση. Φυσικά, η πολιτιστική ταυτότητα μιας πόλης είναι ένα πιο συγκεκριμένο σαν αντικείμενο παρόλα αυτά απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη. Αρχικά, μιλώντας για ταυτότητα ενός τόπου εννοούμε την ιδιαιτερότητα και τη διαφορετικότητα του δηλαδή όλα τα στοιχεία που συμβάλλουν στη μοναδικότητα του. Η σύνδεση της πολιτιστικής ταυτότητας μιας πόλης με την αύξηση του τουρισμού γίνεται μέσω του σχεδιασμού, ο οποίος γίνεται για να καταστήσει την πόλη ελκυστική και ανταγωνιστική μέσα από διάφορες στρατηγικές και δράσεις (Αναστασιάδης & Φλιατάρη, 2015).

Εστιάζοντας περισσότερο στα μουσεία, στη σημερινή πραγματικότητα αυτά αποτελούν ιδιαίτερα διαδεδομένο πολιτιστικό πόλο έλξης. Η συνεισφορά τους στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη τεκμηριώνεται μέσα από πληθώρα παραδειγμάτων επιτυχημένων μουσειακών χώρων τους οποίους εκμεταλλεύτηκαν οι πόλεις για την προσέλκυση επισκεπτών. Η λειτουργία των μουσείων και των πολιτιστικών χώρων μέσα σε μια πόλη μπορούν να παράγουν περαιτέρω οικονομικά οφέλη όπως η κατανάλωση τοπικών αγαθών, η προσέλκυση νέων επενδύσεων που σχετίζονται με δράσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (Defner & Metaxas, 2006).

Η επιτυχία των μουσείων να διαφοροποιηθούν και να αποτελέσουν σημείο που θα χρησιμοποιηθεί σε τουριστικές πολιτικές και σε πολιτιστικές στρατηγικές εξαρτάται κυρίως από το ίδιο το μουσείο και συγκεκριμένα μέσω της εσωτερικής του διαχείρισης. Για το λόγο αυτό με βάση τα σημερινά δεδομένα είναι απαραίτητη η εκπόνηση μουσειολογικής έκθεσης για κάθε μουσείο για να οριστεί ο τρόπος οργάνωσης και οι δράσεις στα πλαίσια της λειτουργίας του μουσείου (Δέφνερ & Μακρυγιώργου, 2012), αλλά παράλληλα είναι απαραίτητη και η ύπαρξη μάρκετινγκ για τα μουσεία για να μπορέσουν να διατηρήσουν το χαρακτήρα και την ανταγωνιστικότητα τους σε μακροχρόνια περίοδο (Defner & Metaxas, 2006).

Καταληκτικά, τα μουσεία είναι χώροι ιδιαίτερου πολιτιστικού ενδιαφέροντος, τα οποία τις τελευταίες δεκαετίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην αναζωογόνηση και στην οικονομική ανάπτυξη των πόλεων. Για να το πετύχουν αυτό, έπρεπε να δραστηριοποιηθούν με τέτοιο τρόπο που να υπερβαίνει τον «παραδοσιακό» χαρακτήρα της έκθεσης αντικειμένων για να αποτελέσουν και να λειτουργήσουν ως μοχλός επισκεπτών της πόλης στην οποία βρίσκονται μέσα από την προσφορά ιδιαίτερων και διαφοροποιημένων εμπειριών (Minghetti, Moretti & Micelli, 2002).

3. Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας: Αποτίμηση και Προοπτικές

Ο καινούριος μουσειακός χώρος του ΔΜΛ που εγκαινιάσθηκε στα τέλη του 2015 στη Λάρισας αποτελεί μια νέα πρόκληση διότι έχει όλες τις δυνατότητες ενός περιφερειακού κέντρου πολιτισμού και είναι αναγκαίο η πορεία προβολής και λειτουργίας του να βασιστεί σε μια ολοκληρωμένη και συγκροτημένη στρατηγική προώθησης σε συνεργασία με τοπικούς φορείς. Η δημιουργία του μουσείου αυτού είχε ως στόχο την προβολή της θεσσαλικής ιστορίας καθώς τα ευρήματα που εκθέτονται σε αυτό βρέθηκαν σε ανασκαφές που έλαβαν χώρα σε όλη την Θεσσαλία. Η δημιουργία και η λειτουργία ενός μουσείου, στο οποίο εκθέτονται όλες οι υλικές μαρτυρίες που άφησαν οι περασμένοι αιώνες, είναι πολύ σημαντική για την περιφέρεια της Θεσσαλίας τόσο σε περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο, κυρίως γιατί το μουσείο αυτό είναι περισσότερο συνδεδεμένο με τον τόπο (τοποκεντρικό χαρακτήρα) παρά με κάποια χρονολογική περίοδο.

3.1. Σημαντικότερα Στοιχεία
Μετά από χρόνια προσπάθειας οργάνωσης και συντονισμού, πέρυσι το φθινόπωρο άνοιξε για το κοινό το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας (ΔΜΛ), το οποίο αποτελεί έναν χώρο συγκέντρωσης των αρχαιολογικών και ιστορικών ευρημάτων που ανακαλύφθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας από την προϊστορία μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Η ολοκλήρωση του έργου επιτεύχθηκε μετά από είκοσι χρόνια αφού η χρηματοδότηση του έργου συγκεντρωτικά καλύφθηκε από τα δύο τελευταία Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ 1994¬1999, 2000-2006) και το προηγούμενο ΕΣΠΑ (2007-2013). Από τα ΚΠΣ χρηματοδοτήθηκαν η μελέτη και η κατασκευή του κτιρίου του μουσείου (παρόλο που ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το κτίριο έγινε το 1984) και η μουσειολογική μελέτη ενώ από το ΕΣΠΑ χρηματοδοτήθηκε η συνολική έκθεση και τα εργαστήρια. Συγκεκριμένα, το μουσείο θεμελιώθηκε το 1996, η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 2006 και το μουσείο άρχισε να λειτουργεί το 2016 (Σδρόλια, 2016-συνέντευξη).

Το ΔΜΛ είναι χτισμένο πάνω στο λόφο «Μεζούρλο», ο οποίος βρίσκεται πάνω από στην περιφερειακή οδό Λάρισας-Τρικάλων. Η ευρύτερη έκταση είναι 54 στρέμματα τα οποία παραχωρήθηκαν από το Δήμο της Λάρισας στο Υπουργείο Πολιτισμού για την κατασκευή του (Σδρόλια, 2016-συνέντευξη). Το εξωτερικό περιβάλλον του μουσείου καλύπτεται από ένα μικρό και σχετικά πυκνό δασάκι ενώ υπάρχουν και μονοπάτια με χαλίκια που χρησιμοποιούνται από διάφορους κατοίκους της πόλης για περιπάτους και αναψυχή. Είναι ένας σχετικά μεγάλος και πολύ όμορφος χώρος διότι έχει έντονο το στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος και δεν βρίσκεται στο κέντρο μιας πόλης. Η συγκεκριμένη τοποθεσία παρουσιάζει πλεονέκτημα όσον αφορά τους επισκέπτες από άλλες πόλεις καθώς περνά από αυτή περιφερειακός δρόμος της Λάρισας, ο οποίος είναι κύριο τμήμα του εθνικού οδικού δικτύου της χώρας και ενώνει την Εθνική οδό Αθήνας-Θεσσαλονίκης (ΠΑΘΕ) με την εθνική οδό Λάρισας-Τρικάλων. Από την άλλη, έχει ένα σημαντικό μειονέκτημα, το οποίο αφορά τους κατοίκους της Λάρισας διότι είναι δύσκολα προσβάσιμο από αυτούς (έξω από την πόλη, όχι σε κεντρικό σημείο), παρόλα αυτά δεν είναι τόσο αποκομμένο αφού βρίσκεται πάνω στην σύνδεση των δρόμων που οδηγούν από το κέντρο της Λάρισας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο.

Κάποια περαιτέρω πλεονεκτήματα τα οποία παρουσιάζει η θέση του μουσείου σχετίζονται με τις μεταφορικές υποδομές διότι το αεροδρόμιο της Νέας Αγχιάλου, το λιμάνι του Βόλου και ο ΠΑΘΕ βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση από την πόλη της Λάρισας οπότε μπορούν να διευκολύνουν την προσέλευση τουριστών στην περιοχή. Επιπρόσθετα, στην πόλη, λόγο του μεγέθους της, υπάρχουν αρκετές ξενοδοχειακές μονάδες και πολιτιστικοί φορείς που θα μπορούσαν να συνδράμουν στην περαιτέρω προβολή του μουσείου.

Από τη μουσειολογική έκθεση του ΔΜΛ (SWOT analysis) προκύπτει ότι οι σημαντικότερες δυνάμεις-ευκαιρίες του μουσείου είναι ο διαχρονικός και πανθεσσαλικός χαρακτήρας του μουσείου, η θεματική του πληρότητα, η κομβική θέση της Λάρισας στην Ελλάδα, γειτνίαση με τα Μετέωρα ενώ οι κυριότερες αδυναμίες-απειλές είναι η άρτια λειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου, η απομακρυσμένη θέση του μουσείου από το κέντρο της πόλης και ότι δεν είναι προσβάσιμο με ΜΜΜ (ΣΕ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, 2010).

Εν κατακλείδι, είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι παρόλο που τα περισσότερα μουσεία τοπικής και περιφερειακής εμβέλειας είναι στην πραγματικότητα διαχρονικά, μόνο το ΔΜΛ έχει συμπεριλάβει τον όρο στην ονομασία του. Τα υπόλοιπα μουσεία ονομάζονται «αρχαιολογικά μουσεία», παρόλο που τα εκθέματα τους προέρχονται από ποικίλες χρονικές περιόδους (π.χ. προϊστορική, βυζαντινή). Επίσης, το ΔΜΛ είναι το μοναδικό μουσείο το οποίο διαθέτει ενότητα εντός της μόνιμης συλλογής του για την έκθεση έργων νέων καλλιτεχνών που εμπνέονται από την ιστορία του τόπου (Παπαναστασούλη, 2017).

3.2. Οικονομική Αποτίμηση Μουσείου
Μια σύντομη ανασκόπηση και αποτίμηση της πορείας του ΔΜΛ που πραγματοποιήθηκε για τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του έδειξε ότι το ενδιαφέρον για το μουσείο συγκριτικά με άλλους πολιτιστικούς χώρους της περιοχής, ενώ παρόλο που ενώ η μελλοντική πορεία του μουσείου παρουσιάζεται ευοίωνη τα αποτελέσματα δεν είναι ακόμα τα επιθυμητά. Στην παρούσα αξιολόγηση αποκλείονται τα στοιχεία του 2015, διότι το μουσείο άρχισε να λειτουργεί τέλη Νοεμβρίου 2015, οπότε συγκεντρωτικά δεδομένα υπήρχαν μόνο για το 2016.

Γενικότερα, από τα δεδομένα Ιανουαρίου-Αυγούστου 2016 (διαθέσιμα δεδομένα) επιτρέπουν να γίνει μια σύγκριση της επισκεψιμότητας διαφόρων μουσείων-αξιοθέατων της πόλης και της ΠΕ, φαίνεται ότι η επισκεψιμότητα του ΔΜΛ είναι μεγαλύτερη από όλων των υπολοίπων χώρων που προσμέτρησαν αριθμό εισιτηρίων συνολικά. 

Ειδικότερα ισχύει κατά προσέγγιση:
Αριθμός Εισιτηρίων Ιανουάριος-Αύγουστος 2016:
-Αρχαιολογικοί χώροι Περαιβικής Τριπόλεως Ελασσόνας: 231
- Αρχοντικό Γ. Σβαρτς: 5.428
- Παλιόσκαλα Καλαμακίου: 407
- Α’ Αρχαίο Θέατρο Λάρισας: 6.000
- Μπεζεστένι-Αγ. Αχίλλειος: 6.500
- Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας: 18.000

Επιπρόσθετα, για το ΔΜΛ καταγράφηκαν μεμονωμένες ή οργανωμένες επισκέψεις τουριστών από χώρες όπως: Ην. Βασίλειο, Ιταλία, Η.Π.Α., Κίνα, Λετονία, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Ουκρανία, Τουρκία, Ολλανδία, Κύπρος, Ισραήλ, Ρουμανία, Λιθουανία και Αυστραλία (Περιφέρεια Θεσσαλίας, Τμήμα Διά Βίου Μάθησης, Απασχόλησης, Εμπορίου & Τουρισμού, 2016).

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ακριβή στοιχεία του ΔΜΛ ο συνολικός αριθμός των επισκεπτών για το 2016 έφτασε τους 22982 ενώ οι μήνες με την μεγαλύτερη επισκεψιμότητα ήταν οι Φεβρουάριος, Μάρτιος και Απρίλιος με επισκέπτες που έφταναν περίπου τους 3500 ο καθένας. Βέβαια, ένα σημαντικό μέρος των επισκεπτών για όλους τους μήνες λειτουργίας του μουσείου ήταν μαθητές ή σχολεία ενώ ο μοναδικός μήνας στον οποίο καταγράφηκαν αποκλειστικά επισκέψεις ατόμων ή γκρουπ ήταν ο Σεπτέμβριος (608 άτομα). Επιπρόσθετα, πέρα από ορισμένες συγκεκριμένες μέρες που τα νούμερα των επισκεπτών είναι αυξημένα, πιθανώς λόγο της προσέλευσης γκρουπ επισκεπτών ή σχολείων, η μεγαλύτερη επισκεψιμότητα εντοπίστηκε τις Πέμπτες και τα Σαββατοκύριακα. Τέλος, λόγο του εξαιρετικά χαμηλού εισιτηρίου του ΔΜΛ τα έσοδα δεν ήταν ιδιαίτερα υψηλά κατά τη διάρκεια του έτους (4552 ευρώ) γεγονός που ενισχύθηκε από το ότι οι περισσότεροι επισκέπτες ήταν μαθητές οπότε πλήρωναν μειωμένο εισιτήριο (Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, 2017).

3.3. Απόψεις Σχετικών Φορέων 
Στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας, έγιναν ορισμένες συνεντεύξεις με αρμόδιους φορείς, οι οποίοι εξέφρασαν τις απόψεις τους για την μέχρι σήμερα λειτουργία του μουσείου και τις προοπτικές που έχει αυτό αναφορικά με την προβολή της πόλης. Οι τέσσερις φορείς από στους οποίους έγιναν οι συνεντεύξεις ήταν η Αρχαιολογική Υπηρεσία Λάρισας, η οποία στεγάζεται στο ίδιο κτίριο με το Διαχρονικό Μουσείο, ο Σύλλογος Φίλων Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, η Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Τουρισμού Λάρισας και το Τμήμα Εμπορίου και Τουρισμού της Περιφέρειας Θεσσαλίας.

Όλοι οι παραπάνω φορείς αναγνωρίζουν τη σημασία και την ιδιαιτερότητα του ΔΜΛ για την πόλη της Λάρισας τονίζοντας τον διαχρονικό και τοποκεντρικό χαρακτήρα του, παρόλα αυτά δεν πιστεύουν ότι το συγκεκριμένο μουσείο πρέπει να έχει μονάχα τοπικό αλλά κυρίως περιφερειακό χαρακτήρα ενώ χρειάζεται να γίνουν συνεργασίες με φορείς των υπόλοιπων μεγάλων πόλεων της Θεσσαλίας για να ενισχύσουν αυτόν τον χαρακτήρα. Επίσης, τυχών συνεργασίες με εθνικούς και διεθνείς πολιτιστικούς φορείς θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες για την προώθηση της πόλης της Λάρισας μέσω του μουσείου αυτού επειδή έχουν καταγραφεί αρκετές μεμονωμένες επισκέψεις από ευρωπαϊκές κυρίως χώρες προκειμένου να προβληθεί η ιστορία της πόλης στο εξωτερικό.

Πιο συγκεκριμένα, όλοι οι παραπάνω φορείς τονίζουν την σημασία του ΔΜΛ για την πόλη παρόλα αυτά επισημαίνουν ότι χρειάζεται να συνδυαστεί με άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, γεγονότα ή μνημεία (κυρίως με το Α’ Αρχαίο Θέατρο) για να αποτελέσει δυνατό πόρο αξιοποίησης με στόχο την ενίσχυση της εικόνας της πόλης. Επιπρόσθετα, αποδέχονται την ανάγκη ύπαρξης και ανάπτυξης ολοκληρωμένης πολιτικής προβολής της πόλης μέσω του ΔΜΛ (και γενικότερα των μουσείων της).

Τέλος, τονίζουν ότι οι δράσεις προβολής του μουσείου δεν έχουν γίνει συνδυαστικά με την προβολή της πόλης και ότι αυτές οι δράσεις ήταν μεμονωμένες. Ακόμα και οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι αρκετά ενημερωμένοι για την ύπαρξη και της δράσεις του μουσείου (και όλων των μουσείων και πολιτιστικών φορέων). Πρέπει να υπάρξουν συντονισμένες δράσεις προβολής αρχικά σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και έπειτα σε εθνικό και διεθνές. Θεωρούν ότι πρέπει να γίνει μια ολοκληρωμένη προσπάθεια μέσα από την συνεργασία των πολιτιστικών και διοικητικών τοπικών φορέων για να επιτευχθούν καλύτερα και σφαιρικότερα αποτελέσματα που να μπορούν να προσφέρουν μια νέα πολιτιστική ταυτότητα στην πόλη και να την αναδείξουν.
Μέχρι στιγμής οι τρόποι προβολής του ΔΜΛ είναι αρκετά περιορισμένοι και η προώθηση του μουσείου έχει γίνει σε τοπικό και σε περιφερειακό επίπεδο ενώ, εκτός από το αρχικό spot διαφήμισης του μουσείου, το οποίο προβλήθηκε σε κρατικό κανάλι, δεν έγιναν άλλες επιτυχημένες ενέργειες προώθησης του σε επίπεδα μεγαλύτερα του περιφερειακού.

Σύμφωνα με τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από τις συνεντεύξεις με αρμόδιους φορείς, οι ενέργειες προβολής του μουσείου ήταν μεμονωμένες και καλύπτανε μόνο το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, εκτός από το διαφημιστικό spot, για τα εγκαίνια του μουσείου, οργανώνονται κάποιες πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα για να προσελκύσουν τοπικό κοινό ενώ μια μορφή διαφήμισης που έγινε με τη χρηματοδότηση της Περιφέρειας Θεσσαλίας ήταν η εγκατάσταση διαφημιστικών αφισών σε 6 ταξί της Λάρισας.
4. Σχέδιο Μάρκετινγκ Λάρισας (Πολιτιστικός Τομέας)
Όσον αφορά το Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ τη Λάρισα το οποίο εκπονήθηκε από τους επιστήμονες του Εργαστηρίου Τουρισμού, Σχεδιασμού, Έρευνας και Πολιτικής του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αποτελείται από 7 εξειδικευμένα πακέτα προώθησης των σημαντικότερων τομέων που έχει ή μπορεί να αναπτύξει η πόλη. Ένα από αυτά τα πακέτα είναι το «Open Tourism - Open Culture Πολιτισμός - Τουρισμός», στο οποίο δόθηκαν κατευθύνσεις για την ανάδειξη και ην προστασία του πολιτιστικού στοιχείου της Λάρισας, την ενίσχυση της πολιτιστικής της ταυτότητας και της επισκεψιμότητας της (δήμος Λαρισαίων, c.2010).

Η ανάγκη της Λάρισας να συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν την πολιτιστική εικόνα της, ήταν το πρωταρχικό που σημειώθηκε από το Σχέδιο Μάρκετινγκ της Λάρισας, μιας και είναι ευρέως αποδεκτό ότι η πόλη έχει πολιτιστικά στοιχεία τα οποία όμως προβάλλονται μεμονωμένα και έτσι δεν δημιουργούνται συνέργιες, οι οποίες θα μπορούσαν να ωφελήσουν την πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη της πόλης. Επιπρόσθετα, στο σχέδιο τονίζεται ότι η Λάρισα δεν μπορεί να αποτελέσει αυτή καθεαυτή τουριστική πόλη διότι δεν διέθετε διαχρονικά αυτόν τον χαρακτήρα παρόλα αυτά μπορεί να ενισχύσει τους πόρους της με στόχο να βελτιώσει την υπάρχουσα τουριστική κίνηση σε συγκεκριμένους τομείς και για συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.

Οι στόχοι που θέτει το Σχέδιο για την πόλη της Λάρισας και μπορούν να συνδυαστούν με τη λειτουργία του ΔΜΛ (και γενικότερα των μουσείων) είναι (Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ Λάρισας 2016-2020: Πολιτισμός, Τουρισμός, 2015):

* ανάδειξη της ταυτότητας της Λάρισας ως πολιτιστικής πόλης με ιστορικά στοιχεία και σύγχρονες πολιτιστικές δραστηριότητες,
* προσέλκυση πολιτιστικού τουρισμού,
* σταδιακή καθιέρωση της πόλης ως ‘πόλης του θεάτρου’,
* καθιέρωση της πόλης ως ‘ανοιχτής’ στη συνεργασία και τη διεξαγωγή πολιτιστικών γεγονότων,
* καθιέρωση και προβολή της Λάρισας ως τουριστικού προορισμού κυρίως για Σαββατοκύριακα (city break),
* ενίσχυση της τουριστικής επισκεψιμότητας της Λάρισας όλο το χρόνο,
* προβολή της Λάρισας ως σημείο αφετηρίας για μονοήμερες εκδρομές (περιπατητικός / φυσιολατρικός τουρισμός, οινοτουρισμός, κ.λπ.),
* αύξηση των διανυκτερεύσεων Σαββατοκύριακου,
* προβολή και ανάπτυξη τουριστικών υπηρεσιών(ξεναγήσεων, εξυπηρετήσεων για γκρουπ) και συνεργασία φορέων,
* περαιτέρω ενίσχυση της τουριστικής εικόνας της Λάρισας ως κέντρου δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου,
* ενίσχυση της εικόνας της πόλης ως πόλης για συνέδρια / κλαδικές εκδηλώσεις,
* αξιοποίηση των παρεμβάσεων στους δημόσιους χώρους ως στοιχείο τουρισμού.

Στη συνέχεια το Σχέδιο εστιάζει και δίνει κατευθύνσεις για το πώς μπορεί να ενισχυθεί η οικονομική ανάπτυξη της πόλης μέσα από τον πολιτισμό, τον τουρισμό και την βελτίωση των υποδομών και των υπηρεσιών. Τέλος, ορίζει το στοχευόμενο κοινό (target group) στο οποίο απευθύνονται το πολιτιστικό προϊόν της Λάρισας, το οποίο απαρτίζεται από θεατρικό-μουσικό κοινό, εκδρομείς, πολιτιστικούς τουρίστες, οικογένειες συνέδρους και επισκέπτες Σαββατοκύριακου, τις δραστηριότητες που πρέπει να γίνουν για την τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη και τους εταίρους (αρμόδιους φορείς) που πρέπει να δραστηριοποιηθούν για την επίτευξη του σχεδίου (π.χ. ένωση ξενοδόχων, ΚΤΕΛ, τοπικοί διοικητικοί φορείς, ΕΟΤ κ.α.).

5.Συμπεράσματα-Προτάσεις
Τα κυριότερα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τα παραπάνω είναι ότι η δημιουργία του ΔΜΛ, ενός μουσείου που εστιάζει περισσότερο στον τόπο διαχρονικά επισημαίνοντας αυτόν τον χαρακτήρα με το όνομα του καθώς και η υιοθέτηση Σχεδίου Μάρκετινγκ για την πόλη της Λάρισας αποτελούν δυο ξεχωριστά συμβάντα που μπορεί να εκμεταλλευτεί η πόλη για την προβολή της. Επίσης, δανειζόμενη την επωνυμία της «διαχρονικότητας» από το ΔΜΛ να δημιουργήσει μια εικόνα που να σχετίζεται με τα στάδια που πέρασε η πόλη κατά τη διάρκεια όλων των ιστορικών περιόδων, στοχεύοντας να προσελκύσει φιλομαθές τουριστικό κοινό το οποίο να θελήσει να ενημερωθεί για την ιστορία της πόλης.

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να προταθεί ενοποίηση όλων των μουσείων της πόλης της Λάρισας προκειμένου να προβληθούν συγκεντρωτικά και να μπορέσουν να στηρίζουν σφαιρικά την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό μιας πόλης ώστε να αποτελέσουν προϊόν το οποίο να χρησιμοποιηθεί από τουριστικά πακέτα και φορείς για να τονώσουν και να διατηρήσουν την επισκεψιμότητας της πόλης.

Η πρόταση που θα παρουσιαστεί παρακάτω γίνεται με στόχο να μπορέσει η Λάρισα να προσελκύσει επισκέπτες και να αποτελέσει τουριστικό προορισμό Σαββατοκύριακου (όπως προβλέπει το σχέδιο μάρκετινγκ) αφού είναι δύσκολο να στοχεύσει σε μεγάλη ανάπτυξη του τουρισμού της.

Από όλες τις δραστηριότητες που προτείνονται στο σχέδιο Μάρκετινγκ για την τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης αυτή στην οποία θα σταθούμε σε αυτό το άρθρο είναι το «Δίκτυο Μουσείων και Εκθεσιακών Χώρων» και αυτό γιατί στην πόλη της Λάρισας υπάρχουν πολλά μουσεία, κτίρια ή αξιοθέατα σημαντικού πολιτιστικού ενδιαφέροντος συνεπώς η σύνδεση και η ενοποίηση τους αποτελεί ένα αξιόλογο κομμάτι μελέτης που θα μπορούσε να αναπτυχθεί στο μέλλον. Η παρούσα εργασία εστίασε σε μια πρόταση που αφορά την ενοποίηση αποκλειστικά των μουσείων της πόλης, προκειμένου να προσελκύσει κοινό που ενδιαφέρεται για χώρους εκθεμάτων και προβολής ιστορίας.

Τα μουσεία της πόλης παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω:
1. Μουσείο Εθνικής Αντιστάσεως
Το μουσείο αυτό στεγάζεται στις παλιές φυλακές της Λάρισας και συγκεκριμένα στο κτίριο της Πυριταποθήκης, το οποίο βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του 5ου Γυμνασίου- Λυκείου Λάρισας. Το κτίριο αυτό έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο ενώ χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Το γενικότερο θέμα της μόνιμης έκθεσης του μουσείου, που έχει ονομασία «1941-1944: η Θεσσαλία αντιστέκεται», περιλαμβάνει εκθέματα που αφορούν τον τρόπο αντίστασης της περιοχής κατά τη διάρκεια του Ελληνοιταλικού πολέμου και της Κατοχής (Δήμος Λάρισας, 2016).
2. Μουσείο Κούκλας
Το συγκεκριμένο μουσείο αποτελεί ένα ιδιαίτερο χώρο στον οποίο είναι συγκεντρωμένες κούκλες φυσικού μεγέθους του θιάσου Τιριτόμπα. Οι 300 κούκλες που εκθέτονται στο μουσείο έχουν χρησιμοποιηθεί σε παραστάσεις στο παρελθόν ενώ στον χώρο υπάρχει εργαστήριο κατασκευής κούκλας. Είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο μουσείο είναι το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και ο σύλλογος που δραστηριοποιείται στο μουσείο πραγματοποιεί περιοδείες για διαγωνισμούς σε διάφορες χώρες αποσπώντας βραβεία και διακρίσεις. Το μουσείο αυτό στεγάζεται σε ένα από τα κτίρια του Μύλου του Παπά (Λύτρα, 2008).
3. Μουσείο στρατιωτικής κτηνιατρικής
Το συγκεκριμένο μουσείο ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1998 και ολοκληρώθηκε το 2005 είναι επίσης το μοναδικό στην Ελλάδα και το μεγαλύτερο σε όλα τα Βαλκάνια. Ειδικότερα, είναι ένας χώρος στον οποίο εκθέτονται ο εξοπλισμός και τα υλικά που χρησιμοποιούσε το Κτηνιατρικό Σώμα πριν την κατάργηση χρησιμοποίησης αλόγων και ημιόνων. Τα εκθέματα του χώρου φτάνουν περίπου τις 3000 και όλα σχετίζονται με την περίθαλψη και την περιποίηση αλόγων και ημιόνων (Γενικό Επιτελείο Στρατού, 2009-2016). Το μουσείο αυτό βρίσκεται μέσα στο χώρο της 1ης Στρατιάς Λάρισας.
4. Μουσείο Ιατρικής
Το μουσείο του Ιπποκράτη βρίσκεται σε έναν ημιυπόγειο χώρο κάτω από το άγαλμα του Ιπποκράτη στη Λάρισα κοντά στο τέλος του πάρκου Αλκαζάρ επί της Εθνικής Οδού Λάρισας- Ελασσόνας. Στο χώρο αυτό υπάρχουν εκθέματα που αφορούν την ιατρική επιστήμη όπως βιβλία, φωτογραφίες και τις προτομές των Ιπποκράτη, Φλέμινγκ, Υγείας, Ασκληπιού και Γ. Παπανικολάου (Οι μαθητές της Λάρισας επισκέπτονται το Μνημείο - Μουσείο του Ιπποκράτη, 2015).
5. Λαογραφικό Μουσείο
Το λαογραφικό μουσείο της Λάρισας αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και μεγαλύτερα μουσεία της πόλης καθώς ιδρύθηκε το 1974 και εκθέτονται σε αυτό πάνω από 20000 αντικείμενα και φωτογραφίες (15ου-20ου αιώνα) που αφορούν παραδοσιακές δραστηριότητες της περιοχής, αντικείμενα παράδοσης αγροτικού και αστικού πληθυσμού (Δήμος Λαρισαίων, 2010). Το μουσείο αυτό στεγάζεται σε ένα τριώροφο κτίριο πίσω από το παλιό τελωνείο της Λάρισας επί της οδού Φαρσάλων.
6. Πινακοθήκη
Η Πινακοθήκη της Λάρισας «Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα» θεμελιώθηκε το 1983 και ολοκληρώθηκε το 2003 προκειμένου να εκθέσει 750 πίνακες ζωγραφικής 19ου και 20ου αιώνα (δωρεά του Γ.Ι. Κατσίγρα) καθώς και άλλα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Η συλλογή του Κατσίγρα αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες συλλογές στην Ελλάδα ενώ επίσης στο χώρο υπάρχουν έπιπλα γραφείου του Ερρίκου Σλήμαν (Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, 2009-2017). Το Κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης βρίσκεται στη περιοχή της Νεάπολης Λάρισας κοντά στο ΔΜΛ.
7. Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας (Κεφ. 3)

Τα παραπάνω μουσεία θα μπορούσαν να συνδυαστούν και να συγκροτήσουν μια διαδρομή μουσείων μέσα στην πόλη της Λάρισας (cluster μουσείων) ενώ θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σε:

α. Μουσεία σχετικά με τοπική παράδοση και ιστορία (ΔΜΛ, Λαογραφικό, Πινακοθήκη, Κούκλας, Εθνικής Αντίστασης) 
β. Μουσεία σχετικά με την επιστήμη της Ιατρικής (Μουσείο Ιπποκράτη, Στρατιωτικής Κτηνιατρικής)-Open Health (τομέας πολιτιστικής ανάπτυξης γύρω από την υγεία, ιατρικός τουρισμός)

Καθεμία από τις παραπάνω κατηγορίες θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστή θεματική διαδρομή και να προβληθεί ή να συνδυαστεί με δραστηριότητες που απευθύνονται στους εκάστοτε ενδιαφερομένους. Για παράδειγμα, τα μουσεία που σχετίζονται με την ιατρική να συνδυαστούν με συνεδριακό-ιατρικό τουρισμό και το σχετικό κοινό (γιατρούς, επιστήμονες κ.α.) ενώ τα υπόλοιπα μουσεία να συνδυαστούν με δράσεις που απευθύνονται σε κοινό που ενδιαφέρεται για την ιστορία, την παράδοση και τις ιδιαιτερότητες του τόπου.

Στον παρακάτω χάρτη απεικονίζονται χωρικά τα μουσεία της πόλης και χαράσσονται οι δρόμοι οι οποίοι μπορούν να ολοκληρώσουν την διαδρομή μουσείων.


Περαιτέρω ενέργειες ενίσχυσης της διαδρομής μουσείων:
Δημιουργία επιτροπής συντονισμού των μουσείων συγκεντρωτικά (μέλη από τους αρμόδιους φορείς ή τους συλλόγους),
Προβολή ως cluster μουσείων-εκθεσιακών χώρων,
Αστικό Λεωφορείο που να ακολουθεί την διαδρομή τα Σαββατοκύριακα,
Μέσα δωρεάν προώθησης της διαδρομής (φυλλάδια σε δημόσιες υπηρεσίες, πανεπιστήμια, μουσεία κτλ),
Επιμήκυνση του ωραρίου των μουσείων κυρίως τα Σαββατοκύριακα,
Φιλοξενία ημερίδων και εκδηλώσεων στα μεγάλα μουσεία εναλλάξ (με την αντίστοιχη προβολή του γεγονότος),
Κοινές δράσεις με τα υπόλοιπα μουσεία της Λάρισας ή μουσεία της περιφέρειας για την επέκταση των δραστηριοτήτων και της προβολής ολόκληρης της περιφέρειας,
Συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και των Πανεπιστημίων Αθήνας-Θεσσαλονίκης (Τμήματα Αρχαιολογίας, Ιατρικής),
Ενημέρωση σε σχολεία ή συλλόγους εκτός περιφέρειας (προσέλκυση ημερήσιων εκδρομών)
Δημιουργία χαρτών- λεπτομερειακών οδηγών με τα μουσεία της πόλης και γενικές πληροφορίες για το περιεχόμενο τους,
Δημιουργία Infopoint στο Γενί Τζαμί (πλατεία Λαού) όπου στεγαζόταν παλαιότερα η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας ή σε χώρο κοντά στο Αρχαίο Θέατρο (Πεζόδρομος Βενιζέλου),
Βίντεο για τα μουσεία της πόλης, την τοποθεσία που βρίσκονται, την ιστορία και τα εκθέματα τους που να τονίζουν την πολυδιάστατη εικόνα της πόλης.

Εν κατακλείδι, η Λάρισα κατέχει έναν σημαντικό αριθμό μουσείων, τα περισσότερα από τα οποία δεν είναι γνωστά ούτε στους κατοίκους της πόλης. Η λειτουργία του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, το οποίο θεωρείται μουσείο «σύμβολο» πλέον της Λάρισας παρόλο που δεν είναι επαρκώς προβεβλημένο και γνωστό μπορεί να γίνει η αφετηρία για να αρχίσει η συνεργασία του συνόλου των μουσείων και η αφορμή μιας συντονισμένη προσπάθειας προβολής του τόπου μέσα από τα μουσεία, καθώς το όνομα του και η συλλογή του σηματοδοτούν ένα μουσείο όπου ο τόπος υπερτερεί του χρόνου. Έτσι, πάνω σε αυτό το σκεπτικό μπορούν να χτιστούν προωθητικές ενέργειες που να γνωστοποιούν την πόλη και την ιστορία της στο κοινό.

Ευχαριστίες
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους κ. Σάπκα, κ. Σδρόλια, κ. Σιούλα και τους ανθρώπους της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Διεύθυνση Δια Βίου Μάθησης, Απασχόλησης, Εμπορίου κ Τουρισμού) για τις πληροφορίες και την πολύτιμη βοήθεια τους.

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
  • Αναστασιάδης, Ά., & Φλιατάρη, Α. (2015, 10 6). «Branding τόπου και ελκτικότητα χώρας στη βάση σειράς δεικτών ιεράρχησης». Ανακτηση από citybranding.gr: http://www.city-branding.gr/2015/10/branding.html [Τελευταία πρόσβαση 25/01/2017].
  • Γενικό Επιτελείο Στρατού. (2009-2016). Ανάκτηση 2 11, 2017, από Στρατιωτικό Μουσείο Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Στρατού: http://www.army.gr/default.php?pname=str_mou_kys&la=1.
  • Γιαννακού, Α. (2016). Η αστική αναγέννηση και αναζωογόνηση ως ανταπόκριση στην αστική αλλαγή και στην κρίση. Σημειώσεις από το μάθημα Αστική Ανάπλαση, Αναγέννηση.
  • Δέφνερ, Α. (2016). Μάρκετινγκ πόλεων και τουρισμός πόλεων:μονοσήμαντη ή πολυσήμαντη σχέση;.Σημειώσεις από το μάθημα Αστική Ανάπλαση, Αναγέννηση, Ανάπτυξη.
  • Δέφνερ, Α. και Μακρυγιώργου Σ. (2012) ‘Η σημασία του πολιτισμού στο branding και marketing ενός τόπου: Τα μουσεία σαν βασικό εργαλείο αυτών για την Ελλάδα του σήμερα’ 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing και Branding Τόπου. Βόλος. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας .
  • Δέφνερ, Α., & Μεταξάς, Θ. (2012, 4 13). «Marketing των Πόλεων στο Marketing των Μουσείων και αντίστροφα: Η Σημασία του Πολιτισμού και του Τουρισμού». Ανάκτηση από:
  • http://www.citybranding.gr/2012/04/marketing-marketing .html [Τελευταία πρόσβαση 5/12/2017]. Δήμος Λαρισαίων. (2010). «Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας». Ανάκτηση από: http://www.larissa-dimos.gr/new/index.asp?pid=3&sub=8 [Τελευταία πρόσβαση 10/02/2017].
  • Δήμος Λαρισαίων . (c.2010). «Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ Λάρισας 2016-2020»Ανάκτηση από: http://www.larissa-dimos.gr/new/index.asp?cat=182&itm=10835 [Τελευταία πρόσβαση 20/02/2017].
  • Δήμος Λάρισας. (2016, 2 16). Ανοιχτό το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στη Λάρισα. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ .
  • Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα. (2009-2017). «Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα» Ανάκτηση από: http://www.katsigrasmuseum.gr/ [Τελευταία πρόσβαση 11/02/2017.
  • Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας. (2017). Στοιχεία Πορείας Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας. Λάρισα.
  • ΙΕ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. (2010). ‘Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας: Μουσειολογική και Μουσειογραφική Μελέτη’ΥΠΠΟΤ Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων & Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων.
  • Λύτρα, Α. (2008, 11 24). Μουσείο Κούκλας στη Λάρισα. Έθνος. Ανάκτηση από: http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/mouseio_kouklas_sti_larisa-1906839/. [Τελευταία πρόσβαση 20/02/2017].
  • Οι μαθητές της Λάρισας επισκέπτονται το Μνημείο - Μουσείο του Ιπποκράτη. (2015, 11 26). ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ .Ανάκτηση από: http://www.eleftheria.gr.html [Τελευταί πρόσβαση 20/02/2017].
  • Παπαναστασούλη Γ.Χ. (2017). Προσωπική επικοινωνία στις 15/02/2017
  • Περιφέρεια Θεσσαλίας, Τμήμα Διά Βίου Μάθησης, Απασχόλησης, Εμπορίου & Τουρισμού. (2016). Στοιχεία για το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας. [Επικοινωνία μέσω mail 02/12/2016].
  • Περιφέρεια Θεσσαλίας: Τμήμα Δια Βίου Μάθησης, Εμπορίου και Τουρισμού,. (2017). Συνέντευξη στο γραφείο της προέδρου με ομάδα ατόμων στις 24/01/2017.
  • Σάπκας, Π. (2017). Συνέντευξη στο γραφείο του στις 20/01/2017.
  • Σδρόλια, Σ. (2016).Συνέντευξη στο γραφείο της στις 28/12/2016.
  • Σιούλας, Γ. (2017). Συνέντευξη στο Γραφείο του στις 19/01/2017.
  • Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ Λάρισας 2016-2020: Πολιτισμός, Τουρισμός. (2015). Ανάκτηση από http://www.larissa-dimos.gr/new/pdf/OPENLA_tourism_culture_EPRINT.pdf [Τελευταία πρόσβαση 21/02/2017].


Ξενόγλωσση
  • Evans G. and Shaw P. (2004), The Contribution of Culture to Regeneration in the UK: A Review of Evidence, Report to the DCMS, London Metropolitan University.
  • Defner, A., & Metaxas, T. (2006) ‘The interrelationship of Urban Economic and Cultural Development: The case of Greek Museums’ Discussion Paper Series, pp. 57-82. Ανάκτηση από: http://www.prd.uth.gr/uploads/discussion_papers/2006/uth-prd-dp-2006-04_en.pdf 
  • Minghetti V., Moretti A., Micelli S. (2002). ‘Reengineering the museum’s role in the tourism value chain: towards an it business model’ Information Technology & Tourism, vol. 4, pp. 131-143 
  • Silberberg T. (1994). ‘Cultural tourism and Business Opportunities for Museums and Heritage Sites’. Tourism Management, vol.16, no. 5, pp. 361-365.
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.