Με ποιά κριτήρια κρίνουμε μια πόλη ως "Δημιουργική Πόλη" ;

@Χριστίνα Νικολακοπούλου
Η έννοια της δημιουργικότητας κάνει την εμφάνισή της και οδηγεί τα αστικά κέντρα σε μια συνεχή προσπάθεια εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης. Στο προσκήνιο έρχεται τώρα η συμβολική οικονομία, θέτοντας σε νέα βάση τον πολιτισμό καθώς συνδέεται με τον τουρισμό και τη διασκέδαση. Η επένδυση στην πολιτιστική πολιτική λειτουργεί θετικά για πολλές ευρωπαϊκές πόλεις ενώ οι τοπικοί φορείς ευαισθητοποιούνται σχετικά με τις ανάγκες των κατοίκων.
Στις νέες ανάγκες του παγκόσμιου ανταγωνισμού, ικανή να ανταποκριθεί είναι η δημιουργική πόλη. Οι άνθρωποι γίνονται ο βασικός πυρήνας και υιοθετούν αξίες για τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος, όχι μόνο για τον αυτόχθονα πληθυσμό αλλά για τους επισκέπτες, τις επενδύσεις και τις επιχειρήσεις που προσελκύει. Οι κοινωνίες πλέον, επενδύουν στη γνώση, την καινοτομία και τον πολιτισμό και γίνονται χώροι δημιουργικής έκφρασης και ενασχόλησης.
Σημαντικό στοιχείο για την οικονομική ζωή της πόλης είναι ο διευρυμένος τομέας των "παραδοσιακών" πολιτιστικών βιομηχανιών. Το λογισμικό, η επιστημονική έρευνα και ο προγραμματισμός προστίθενται στις οικονομικά επιτυχημένες βιομηχανίες με τις ήδη προϋπάρχουσες πολιτιστικές (οι κλασικές τέχνες, ο σχεδιασμός και οι εκδόσεις).

Γενικότερα, είναι αναγκαίο να τονιστεί η σημασία τόσο των άυλων όσο και των υλικών υποδομών για τη διαμόρφωση δημιουργικών περιβαλλόντων. Αξίες και έννοιες από μόνες τους, μη όντας ικανές και επαρκείς για τη σύσταση επιτυχημένων παραδειγμάτων - πρακτικών, συνδυάζονται με υλικές υποδομές, όπως το αναβαθμισμένο δομημένο περιβάλλον και τις πολιτιστικές υποδομές.
Αναλυτικότερα, σε μια προσπάθεια καθορισμού κριτηρίων τα οποία συγκεντρώνει μια πόλη για να χαρακτηρισθεί δημιουργική μελετήθηκαν τα διάφορα επίπεδα λειτουργιών της.

Οικονομικό επίπεδο
Η νέα ανταγωνιστική αγορά έχει θέσει νέους στόχους σχετικά με την κερδοφορία και την οικονομική μεγέθυνση των πόλεων. Αυτές πλέον είναι αναγκασμένες να στρέφονται σε δραστηριότητες "έντασης γνώσης" και συμβολικής οικονομίας. Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο γίνεται κινητήριος μοχλός της ενεργοποίησης τόσο των ίδιων των πολιτών για την ατομική τους δράση, όσο και των φορέων που αποφασίζουν τη στρατηγική ανάπτυξης που θα ακολουθήσει η πόλη. Προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να λειτουργήσει θετικά η οργάνωση 'χωρικών θυλάκων', δημιουργώντας ευνοϊκό περιβάλλον, όχι μόνο για τις επιχειρήσεις που επιθυμεί να προσελκύσει μια πόλη, αλλά και για τις οικονομίες κλίμακας που φέρει ως αποτέλεσμα η συγκέντρωση δημιουργικών βιομηχανιών σε μια πολιτιστική περιοχή.

Κοινωνικό επίπεδο
Οι πολίτες χρειάζεται να νιώθουν ότι διαβιούν σε ασφαλές περιβάλλον, ώστε να τους δίνεται η δυνατότητα να ενασχολούνται αποκλειστικά με τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα. Η κοινωνία που σχηματίζεται παρέχει ίσες ευκαιρίες σε όλους και προωθεί αξίες ανοχής προς τη διαφορετικότητα (μετανάστες, ομοφυλόφιλοι κ.ά.). Προϋπόθεση φυσικά, είναι η επίτευξη υψηλού μορφωτικού επιπέδου που θα επιτρέπει την πνευματική διεύρυνση, ώστε να δημιουργηθούν 'ανοιχτόμυαλα' άτομα, τα οποία θα έχουν τα προσόντα να αποτελέσουν μελλοντικά τους οραματιστές της πόλης. Η τοπική ιδιαιτερότητα στον άξονα αυτό, θα αποτελέσει τη βάση και θα εμπλουτιστεί με το παγκόσμιο, την πολυπολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει την πόλη και τις νέες αξίες για την αναβάθμιση και την εξέλιξή της.
Πολιτιστικό επίπεδο
Ο πολιτισμός αποκτά εξέχουσα σημασία στο στρατηγικό σχεδιασμό μιας πόλης. Οι ταχύτατα αναπτυγμένες πολιτιστικές βιομηχανίες συνιστούν τον πυρήνα των δημιουργικών και βελτιώνουν την εικόνα μιας πόλης. Η στροφή προς τον πολιτισμό διαφαίνεται, όχι μόνο στον αυξανόμενο αριθμό υποδομών που αριθμεί η πόλη, αλλά και στη συμβολή αυτού στην εκπαιδευτική διαδικασία των κατοίκων κάθε ηλικίας, την οικονομική ανάπτυξη που επιτυγχάνεται και την προβολή της πόλης σε διεθνές πλέον, επίπεδο μέσα από δίκτυα συνεργασιών. Η αρχιτεκτονική κληρονομιά μπορεί να αποτελέσει βάση στον καθορισμό του οράματος της πόλης, γιατί αυτή διατηρείται και αναδεικνύεται μέσω του καινοτόμου σχεδιασμού.

Πολεοδομικό επίπεδο
Ο ανταγωνισμός με τη σειρά του αλλάζει τα δεδομένα και στη διαμόρφωση και την οργάνωση του αστικού ιστού. Τα δημιουργικά άτομα - δρώντες της πόλης επιζητούν "χώρους απολαύσεων" με αναβαθμισμένο αστικό περιβάλλον. Οι δημόσιοι χώροι γίνονται προσβάσιμοι σε όλους και προσφέρουν ασφάλεια στους περιηγητές. Η εικόνα της πόλης είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα πάρκα, τους δρόμους, τις πλατείες και το θαλάσσιο μέτωπο και έρχεται να αποδείξει τη συμβολή της στην ενίσχυση της δημιουργικότητας ενός τόπου. Η επιθυμία συνεπώς, για την αναβαθμισμένη θετική εικόνα οδηγεί στην προβολή του δημόσιου χώρου μέσα από διάφορες εκδηλώσεις, καθιστώντας αυτόν χώρο απόκτησης εμπειριών και συνδιαλλαγής με 'νέα στοιχεία'.  Όσο για την εντατικοποίηση της γνώσης που επιτυγχάνεται στις σύγχρονες πόλεις, είναι ιδιαίτερα ωφέλιμος ο συνδυασμός πολιτιστικών υποδομών με τους δημόσιους χώρους και τη χάραξη δικτύων. Η αστική μορφολογία μπορεί να γίνει σημαντικό εργαλείο, αν αναδειχθεί μέσω της αξιοποίησης του καινοτόμου σχεδιασμού καθώς ο χώρος, μπορεί να γίνει ο ίδιος τουριστικό αξιοθέατο και να δημιουργεί θετική εικόνα για την πόλη.

Διακυβέρνηση και χάραξη πολιτικής
Οι δεσμοί συνοχής της δημιουργικής πόλης είναι αρκετά ασθενείς, με αποτέλεσμα να καθίσταται η δράση των φορέων και η χάραξη συγκεκριμένης πολιτικής αναγκαία. Ο δημόσιος τομέας πρέπει να είναι σε άμεση συνεργασία με τον ιδιωτικό, ιδρύοντας δίκτυα συνεργασίας, ακόμα και στο εσωτερικό του ίδιου φορέα σε διαφορετικά επίπεδα ιεραρχίας και διαφορετικές θεματικές ενότητες δράσης και αποφάσεων.
Η σύσταση λοιπόν, ευέλικτων φορέων είναι βασική προϋπόθεση η οποία κάνει απαραίτητη τη συνεχή ενημέρωση των ατόμων που στελεχώνουν την τοπική αυτοδιοίκηση. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται η ανάγκη για συνεργασίες και συμμετοχή σε προγράμματα και δίκτυα διεθνούς χαρακτήρα, καθώς αυτά αποτελούν ευκαιρίες για ανταλλαγή απόψεων και τεχνογνωσίας. Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι απαραίτητο να μελετά τις μελλοντικές ανάγκες των κατοίκων και να ορίζει συγκεκριμένους στόχους, οι οποίοι θα ανανεώνονται, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελισσόμενες ανάγκες των πολιτών. Σε αυτό συμβάλλει η ευαισθητοποίηση των κατοίκων της πόλης και η συμμετοχή τους σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού και καθορισμού στρατηγικής πολιτικής, ενισχύοντας παράλληλα τους θεσμούς δημοκρατίας.
Στη διακυβέρνηση όμως, δεν πρέπει να παραληφθεί η χάραξη ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου τοπίου και μιας ξεχωριστής ταυτότητας, τα οποία προσδιορίζουν την πόλη και της χαρίζουν στοιχεία μοναδικότητας. Τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα θα γίνουν ο άξονας ανάπτυξης. Σήμερα, η "πολιτιστική στροφή" του αστικού προγραμματισμού έχει μετατρέψει την αρχιτεκτονική κληρονομιά, τον καινοτόμο σχεδιασμό και τον πολιτισμό σε βασικά εργαλεία προβολής του χώρου για την προσέλκυση νέου πληθυσμού. Αυτά τα στοιχεία πρέπει να διατηρούνται λοιπόν, προστατεύοντας τη μοναδικότητα της πόλης αλλά και να προβάλλονται εξίσου, με στόχο την αύξηση της τουριστικής ζήτησης, η οποία μπορεί να επιφέρει πολλαπλασιαστικά  αποτελέσματα.

Για την καλύτερη κατανόηση, αυτά τα κριτήρια παρουσιάζονται παρακάτω συνοπτικά :

Οικονομικό επίπεδο   

• Στροφή προς οικονομίες "έντασης γνώσης" και συμβολική οικονομία
• Αναπτυσσόμενες δημιουργικές βιομηχανίες
• Οργάνωση 'χωρικών θυλάκων' (clusters) και διαμόρφωση οικονομιών κλίμακας

Κοινωνικό επίπεδο   

• Αίσθημα ασφάλειας για τους πολίτες
• Ίσες ευκαιρίες σε όλους
• Προώθηση αξιών ανοχής προς τη διαφορετικότητα (μετανάστες, ομοφυλόφιλοι κ.ά.)
• Επίτευξη υψηλού μορφωτικού επιπέδου
• Η τοπική ιδιαιτερότητα ενδυναμώνεται από το παγκόσμιο

Πολιτιστικό επίπεδο    

• Κατεύθυνση προς τον πολιτισμό (αυξανόμενο αριθμό υποδομών και διευρυμένο πνευματικό επίπεδο κατοίκων)
• Πολιτιστικές βιομηχανίες: πυρήνας δημιουργικών βιομηχανιών
• Η αρχιτεκτονική κληρονομιά γίνεται η βάση στον καθορισμό του οράματος της πόλης και συνδυάζεται με την πολυπολιτισμικότητα των κατοίκων

Πολεοδομικό επίπεδο    

• Δημόσιοι χώροι προσβάσιμοι σε όλους
• Προβολή δημόσιου χώρου μέσα από διάφορες εκδηλώσεις και πολιτιστικά δρώμενα 
• Αξιοποίηση καινοτόμου σχεδιασμού για την ανάδειξη της αστικής μορφολογίας

Διακυβέρνηση και χάραξη πολιτικής    

• Καθορισμένη δράση φορέων και χάραξη συγκεκριμένης πολιτικής
• Δημόσιος τομέας σε άμεση συνεργασία με τον ιδιωτικό
• Συνεχή ενημέρωση των ατόμων που στελεχώνουν την τοπική αυτοδιοίκηση
• Συνεργασίες και συμμετοχή σε προγράμματα και δίκτυα διεθνούς χαρακτήρα
• Συμμετοχικός σχεδιασμός
• Χάραξη πολιτικής για τη διαμόρφωση ιδιαίτερου αστικού τοπίου και ξεχωριστής ταυτότητας της πόλης

@Η Χριστίνα Νικολακοπούλου είναι απόφοιτη του τμήματος Πολεοδομίας και χωροταξίας του Πολυτεχνείου του Βόλου.Σήμερα διαμένει στο Λονδίνο όπου κάνει μεταπτυχιακές σπουδές.