Η έννοια του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού στον χώρο της Τ.A και οι προοπτικές της: Η περίπτωση του Δήμου Κορυδαλλού

@Ανδρέας Αλεξόπουλος , Θεόδωρος Παπαηλίας , Κωνσταντίνος Γασπαρινάτος.

3ο Συνέδριο Διοικητικών Επιστημόνων , ΔIOIKHΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ:  Ποιότητα, Αποτελεσματικότητα, Νομιμοποίηση, 8-10 Οκτωβρίου 2009 Ρέθυμνο

Η ανάγκη ενίσχυσης των συμμετοχικών διαδικασιών μοιάζει πλέον να αποτελεί κοινά αποδεκτή διαπίστωση, η οποία δεν περιορίζεται στις δυτικές κοινωνίες αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στον τρόπο λήψης των αποφάσεων, με μια διαφορετική μορφή, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την υλοποίηση επιτυχημένων πολιτικών σε όλα τα επίπεδα. Πρόκειται για σύνθετη διαδικασία, η οποία σχετίζεται με την ύπαρξη των κατάλληλων συνθηκών της υποδομής και ανωδομής του κοινωνικού ιστού

Στόχος της παρουσίασης αυτής είναι μέσα από μια μελέτη περίπτωσης στον ελληνικό χώρο, αυτής του Δήμου Κορυδαλλού, να αναδείξει ορισμένες από τις προϋποθέσεις εφαρμογής του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού, τα κρίσιμα ζητήματα που προκύπτουν καθώς και τις ευρύτερες προοπτικές του

Η Έννοια του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού

Ένας γενικός ορισμός που μπορεί να αποδοθεί σχετικά με την έννοια του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού (ΣΠ) είναι ότι αποτελεί διαδικασία συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων φορέων της δημόσιας διοίκησης, που σχετίζονται με τους στόχους και την κατανομή τμήματος ή του συνόλου των οικονομικών πόρων σε τοπικό επίπεδο.

Πιο αναλυτικές προσεγγίσεις που επιχειρήθηκαν μετά το 1980 προσδιορίζουν τον συμμετοχικό προϋπολογισμό ως μια ανοικτή, σε όλους τους πολίτες που επιθυμούν να συμμετάσχουν, διαδικασία η οποία προσιδιάζει με την άμεση και αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Περιλαμβάνει τη διαβούλευση, την αναδιανομή των πόρων προς όφελος των οικονομικά ασθενέστερων, ενώ αποτελεί μια αυτορυθμιζόμενη διαδικασία, όπου οι συμμετέχοντες καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τόσο τους κανόνες που τη διέπουν όσο και τα κριτήρια κατανομής των πόρων .

Σύντομη  Ιστορική Αναδρομή

Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός ως διαδικασία συναντάται αρχικώς το 1989 στο Porto Alegre της Βραζιλίας  και έως το 1997 έχει διαδοθεί σε έναν μικρό αριθμό πόλεων, κυρίως της Βραζιλίας, αλλά και ορισμένων κρατών της Λατινικής Αμερικής. Σημαντική είναι η εξάπλωση του την επόμενη τριετία, κυρίως όμως στην Νότια Αμερική. Το διάστημα μετά το 2000  υιοθετείται ως πρακτική και σε άλλες ηπείρους.

Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός συναντάται ανεξαρτήτως του βαθμού αστικότητας, προσαρμοσμένος στις εκάστοτε ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

Ο Συμμετοχικός προϋπολογισμός στην Ευρώπη

Γαλλία

•       Η εφαρμογή του ΣΠ σε αυτή τη χώρα συνδέθηκε με την προσπάθεια του χώρου της αριστεράς να αναδείξει νέες πρακτικές με συγγενές ιδεολογικό υπόβαθρο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αποδυνάμωση την οποία υφίστατο μετά το 1990.

•       Βασικό προσανατολισμό αποτέλεσε η ενίσχυση της δημόσιας διαχείρισης , η αντιμετώπιση των προβλημάτων κοινωνικής συνοχής και η ανάδειξη του ΣΠ ως μορφή συμμετοχικής δημοκρατίας  και όχι απλής πολιτικής εγγύτητας

Γερμανία

•       Η Γερμανία αποτελεί ευρωπαϊκή χώρα με σημαντικό αριθμό εμπειριών σε ΣΠ. Οι ευρύτερες αλλαγές που συντελέστηκαν την τελευταία εικοσαετία (μετά την ενοποίηση) επέδρασαν και στην  αναδιάρθρωση του αυτοδιοικητικού συστήματος πολλών από τα ομόσπονδα κράτη με την εισαγωγή νόμων που προωθούν τις συμμετοχικές  διαδικασίες (όπως λαϊκές πρωτοβουλίες και τα δημοψηφίσματα.)

•       Επίκεντρο της διαδικασίας του ΣΠ σε αυτή τη χώρα αποτελεί η ενημέρωση των πολιτών, η διαβούλευση με την τοπική κοινότητα και ο έλεγχος στην υλοποίηση.

Ισπανία

•       Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός συναντάται κατά κύριο λόγο μετά το 2000 στις περιοχές της Καταλονίας και της Ανδαλουσίας παρουσιάζοντας μια ποικιλομορφία ως προς τη μορφή εφαρμογής του.

•       Χαρακτηριστικό πλεονέκτημα το οποίο διακρίνει τις πρακτικές στην Ισπανία  είναι η ισχυρή πολιτική βούληση των τοπικών αρχών για τη διοργάνωση συμμετοχικών διαδικασιών αυτής της μορφής.

Ιταλία

•       Παραδοσιακά στην Ιταλία συναντώνται  από τη δεκαετία του 1960 συμμετοχικές διαδικασίες (όπως τα εργοστασιακά συμβούλια, τα εκπαιδευτικά συμβούλια )

•       Από το 2000 στην πόλη της Ρώμης αποδόθηκε στα δημοτικά διαμερίσματα ορισμένος βαθμός αυτονομίας στη λήψη αποφάσεων που αφορούν ορισμένες κατηγορίες δαπανών και ένα άμεσα εκλεγόμενο πρόεδρο των εκτελεστικών συμβουλίων τους.

•       Μετά το 2001, εκδηλώθηκε έντονο ενδιαφέρον για την εφαρμογή του ΣΠ, χωρίς όμως να μπορεί να θεωρηθεί ότι πήρε σημαντικές διαστάσεις, ενώ για τις περιπτώσεις που εφαρμόστηκε  παρατηρήθηκε μια σημαντική ποικιλομορφία μεταξύ τους.

Ελλάδα

•          Στον Ελληνικό χώρο εκτυλίσσεται μια  σχετική συζήτηση στους κόλπους της αυτοδιοίκησης η οποία όμως βρίσκεται κυρίως σε θεωρητικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, ορισμένοι Δήμοι όπως η Καισαριανή και η Ηλιούπολη έχουν εκδηλώσει εντονότερο ενδιαφέρον, παρουσιάζοντας ένα σχεδιασμό για την υλοποίηση της διαδικασίας του συμμετοχικού προϋπολογισμού. 

Η περίπτωση του Δήμου Κορυδαλλού

•       Η συμμετοχική διαδικασία στο Δήμο Κορυδαλλού αποσκοπούσε στη διαμόρφωση του ετήσιου τεχνικού προγράμματος, μέσω της οποίας σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται και η κατανομή του προϋπολογισμού στα επιμέρους θεματικά πεδία δράσης του ΟΤΑ (όπως για παράδειγμα έργα περιβάλλοντος και πρασίνου, όμβρια, αντιπλημμυρικά, οδοποιία, αναπλάσεις, ηλεκτροφωτισμός, διαχείριση απορριμμάτων).

•       Ο προγραμματισμός για την υλοποίηση, στο πλαίσιο του συμμετοχικού τεχνικού προγράμματος, προέβλεπε συνολικά 11 συναντήσεις, σε διάστημα μικρότερο του μηνός.  Οι συναντήσεις αυτές είχαν γεωγραφικό (8 από αυτές) αλλά και θεματικό χαρακτήρα (οι υπόλοιπες 3).

Ενέργειες Σχεδιασμού

•       Αρχικός σχεδιασμός, αναφορικά με τα σημεία επιλογής των συναντήσεων. Βασικά κριτήρια επιλογής αποτέλεσαν η πυκνότητα του πληθυσμού αλλά και οι ιδιαιτερότητες  που αντιμετώπιζαν κάποιες ενότητες

•        Ενημέρωση του πληθυσμού σχετικά με τις συναντήσεις και την οργάνωση των δράσεων δημοσιότητας

•        Διοργάνωση των συναντήσεων ως προς την προετοιμασία των επιλεγμένων χώρων

•        Διαμόρφωση ενός μηχανισμού για την καταγραφή των αιτημάτων των δημοτών

•        Επεξεργασία των στοιχείων προκειμένου να ληφθούν υπόψη στη διαμόρφωση του τεχνικού προγράμματος.

Μεθοδολογία Υλοποίησης της Διαδικασίας

•       Σύντομος Απολογισμός Δημάρχου σε σχέση με τις δεσμεύσεις και τις προτάσεις του προηγούμενου έτους

•       Αναφορά για τις σχεδιαζόμενες δράσεις από τον Δήμαρχο

•       Παρεμβάσεις των Δημοτών με παράλληλη καταγραφή τους από υπηρεσιακά στελέχη του Δήμου και τήρηση πρακτικών

•       Παράλληλη διανομή ερωτηματολογίου κλειστού τύπου σε όλους τους συμμετέχοντες των συναντήσεων για τον καθορισμό των βασικών αξόνων προτεραιότητας

Αναφορικά με τη Διαδικασία

•         Πέραν της βούλησης της Δημοτικής Αρχής, καθοριστικός ήταν ο υποστηρικτικός ρόλος των υπηρεσιών του Δήμου που συμμετείχαν στην οργάνωση και υλοποίησης της διαδικασίας και συγκεκριμένα : - το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνιών, - η Διεύθυνση Μελετών και Κτηματολογίου, - το Τμήμα Έρευνας Ανάπτυξης και Προγραμματισμού

•         Το κόστος υλοποίησης δράσεων (χωρίς να συμπεριλαμβάνεται το κόστος των διαθέσιμων ανθρωποωρών) ανήλθε σε 15.237€.

•         Ο πληθυσμός που συμμετείχε στις συναντήσεις γεωγραφικού χαρακτήρα ήταν 645 άτομα με το βαθμό συμμετοχής ανά συνάντηση να διαφοροποιείται.

Τις συναντήσεις θεματικού χαρακτήρα, σύμφωνα με τα στοιχεία της καταγραφής, παρακολούθησαν 220 άτομα – εκπρόσωποι αντίστοιχων φορέων ανάλογα με το θεματικό αντικείμενο (σχολεία, σύλλογοι γονέων,  επιχειρήσεις, εμπορικός σύλλογος, αθλητικά σωματεία κλπ).

Τελική Σύνθεση

    

Ο ΣΠ αποτελεί μια δυναμική μορφή συμμετοχικής διαδικασίας η οποία διαμορφώνεται ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκάστοτε φορέα που τον υλοποιεί αλλά και της ιδιαιτερότητες της τοπικής κοινότητας.

    

Πρόκειται για μια πολυσύνθετη διαδικασία που δεν σχετίζεται μόνο με την κατανομή των οικονομικών πόρων αλλά ουσιαστικά επηρεάζει τις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις του ΟΤΑ, ενώ ενισχύει τη διαφάνεια και την αμεσότητα. Βασική προϋπόθεση: ο συμμετοχικός προϋπολογισμός δεν θα πρέπει  σε καμία περίπτωση να αντιμετωπιστεί ως επικοινωνιακός μηχανισμός  που πρόσκαιρα θα ενισχύσει την εικόνα της Δημοτικής Αρχής.

   

Ουσιώδης επίσης προϋπόθεση για την υλοποίησή του αποτελεί η πραγματική βούληση και δέσμευση της Δημοτικής Αρχής αλλά και η δυνατότητά της να υποστηρίξει πρακτικά τις απαιτούμενες ενέργειες μέσω της διάθεσης των απαραίτητων οικονομικών αλλά και ανθρώπινων πόρων.

   

Παράλληλα, προκειμένου να επιτευχθεί η ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη διαδικασία, απαιτείται αντίστοιχη προσπάθεια αναφορικά με τη διοργάνωση δράσεων ενημέρωσης και πληροφόρησης από τη Δημοτική Αρχή, μέσω των οποίων, θα επιτραπεί η ανάπτυξη μιας σχέσης εμπιστοσύνης με την τοπική κοινότητα, βασισμένης στη διαφάνεια, το σεβασμό και την αξιοπιστία .

   

Η πλειοψηφία των εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης θα πρέπει να υιοθετήσει μια περισσότερο αποκεντρωτική φιλοσοφία σε τοπικό επίπεδο, αποδεχόμενη εντός ενός πλαισίου προϋποθέσεων, τη διοργάνωση αμεσότερων δημοκρατικών διαδικασιών, και εμπιστευόμενη σε μεγαλύτερο βαθμό τις τοπικές κοινωνίες και τη δυνατότητα συμμετοχής τους στη διαμόρφωση αποτελεσματικών τοπικών πολιτικών.

   

Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ύπαρξη του κατάλληλου χρονικού διαστήματος προκειμένου η τοπική κοινωνία να εξοικειωθεί με τη διαδικασία και να συμμετάσχει χωρίς αγκυλώσεις (τοπικισμούς, κομματισμό, μικροσυμφέροντα κλπ).

  

Οι νέες τεχνολογίες (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών) είναι δυνατόν να συνδράμουν καθοριστικά τόσο ως προς την άμεση πρόσβαση στη διαθέσιμη πληροφορία όσο και ως μέσο έκφρασης των πολιτών .

   

Γεγονός που δημιουργεί προβληματισμούς, αποτελεί ο τρόπος διεύρυνσης της βάσης των ενεργοποιημένων ανεξάρτητων πολιτών, οι οποίοι θα συμμετάσχουν στη διαδικασία προκειμένου να αποφευχθεί  η αλλοίωση της διαδικασίας από την παρουσία ομάδων ειδικών συμφερόντων.

   

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει επίσης να γίνει στην έλλειψη σχετικής κουλτούρας αναφορικά με τη συμμετοχή σε τέτοιου τύπου διαδικασίες από την πλευρά της τοπικής κοινωνίας. Η διαμόρφωση της κουλτούρας αυτής συνδέεται εν πολύς τόσο με την ευρύτερη στάση παθητικοποίησης, βασικού χαρακτηριστικού της σύγχρονης κοινωνίας, όσο και με την απογοήτευση από εμπειρίες του παρελθόντος που λειτουργούν απαξιωτικά τόσο ως προς τον ίδιο το θεσμό όσο και προς τα πρόσωπά που τον εκπροσωπούν.

   

Προβλήματα προκαλεί επίσης το ευρύτερο πλαίσιο ελέγχου (κυρίως σε οικονομικό επίπεδο) το οποίο ασκείται στους ελληνικούς ΟΤΑ από ευρύτερους φορείς του δημοσίου όπως το ελεγκτικό συνέδριο και οι οποίοι σε μεγάλο  βαθμό δεν εμφανίζονται διατεθειμένοι να εγκρίνουν δαπάνες για τέτοιου είδους δράσεις θεωρώντας τις μη σύννομες.

Διαβάστε επίσης : 
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός