Τοπική Διακυβέρνηση για τη Βιώσιμη και Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη Υποβαθμισμένων Αστικών Περιοχών

@Της Μαρίας Ψαρρού. 

Διευθύντρια στη Δημοτική Κοινωφελή Επιχείρηση Πολιτισμού Κερατσινίου. Υποψήφια Διδάκτωρ Τμ. Επικοινωνίας, Μέσων & Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου

Εννέα εταίροι από οκτώ χώρες συμμετείχαν στο δίκτυο του URBACT RegGov με αντικείμενο την τοπική διακυβέρνηση για τη βιώσιμη ολοκληρωμένη ανάπτυξη υποβαθμισμένων αστικών περιοχών.  Οι εταίροι ανέπτυξαν και υπέβαλαν, ολοκληρωμένα και βιώσιμα σχέδια τοπικής δράσης, αξιοποιώντας την ευκαιρία που προσέφερε ένα διεθνές δίκτυο ως προς την επισκόπηση αντίστοιχων δράσεων και την εγκατάσταση ομάδων τοπικής υποστήριξης.

Το πρόγραμμα URBACT ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ ευρωπαϊκών  πόλεων και διαχειριστικών αρχών  των επιχειρησιακών προγραμμάτων προκειμένου να συνδέσει τις αστικές πολιτικές με τα προσφερόμενα επιχειρησιακά προγράμματα. Κύρια πρόκληση για το δίκτυο RegGov  ήταν η ενίσχυση των πολιτικών για τη βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των πόλεων και των  γειτονιών και η καθιέρωση συμμετοχικών διαδικασιών στη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή πολιτικών.

Το δίκτυο RegGov επικεντρώνεται  στο ρόλο της συνεργασίας και της ολοκλήρωσης σε διαφορετικά διοικητικά  επίπεδα αλλά και μεταξύ των διοικητικών επιπέδων προκειμένου οι υποβαθμισμένες αστικές γειτονιές να δώσουν λύση στο εξής ερώτημα: πώς μπορεί να σχεδιασθεί και να εφαρμοσθεί ένα αποτελεσματικό μοντέλο αλλά και καλές πρακτικές διακυβέρνησης  όσον αφορά την ολοκληρωμένη ανάπτυξη μιας γειτονιάς και τη βιώσιμη ολοκληρωμένη αναζωογόνηση της;

Η απάντηση έχει ως εξής:

Προωθώντας μια διαρκή και αποτελεσματική οριζόντια συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε τοπικό επίπεδο και διασφαλίζοντας ότι αυτοί συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ολοκληρωμένων τοπικών σχεδίων δράσης, ώστε όλοι οι δυνατοί πόροι να ενεργοποιούνται και να επιτυγχάνονται όλες οι πιθανές συνέργειες.

·  Δίνοντας έμφαση στην ερώτηση πώς να επιτευχθούν βελτιωμένες και αξιόπιστες μορφές κάθετης συνεργασίας από τη γειτονιά στην πόλη και στο επίπεδο της διοίκησης. Το θέμα αυτό απέκτησε μεγάλη σημασία στο πλαίσιο της αστικής διάστασης των ευρωπαϊκών πολιτικών (δημιουργία περιφερειακών αρχών σε όλη την Ευρώπη με νέες αρμοδιότητες και αποφασιστικό ρόλο στο πεδίο της ολοκληρωμένης ανάπτυξης της πόλης και της γειτονιάς.

Το δίκτυο  RegGov ανέπτυξε δράση σε αυτό το πεδίο για τρία χρόνια, αναπτύσσοντας, εξετάζοντας και αναλύοντας νέα μοντέλα καλής διακυβέρνησης μέσω της σύστασης τοπικών ομάδων υποστήριξης και της ανάπτυξης ολοκληρωμένων σχεδίων τοπικής δράσης σε εννέα πόλεις – εταίρους από 8 κράτη – μέλη της Ε.Ε. Εκπροσωπώντας τη χώρα μας, συμμετείχε ο Δήμος Χαλανδρίου.

Από τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε το δίκτυο, προκύπτουν οι εξής προτάσεις προς τις αρχές  υποβαθμισμένων αστικών περιοχών που επιζητούν τη βιώσιμη ολοκληρωμένη τους ανάπτυξη:

1.    Ενίσχυση της τοπικής διακυβέρνησης από κάτω προς τα πάνω: όχι τοπικά σχέδια χωρίς ολοκληρωμένες στρατηγικές που αφορούν όλη την πόλη.
Η διαδικασία μάθησης εντός του δικτύου του RegGov  ανέδειξε τη σημασία της ένταξης των σχεδίων που αφορούν μια γειτονιά στο ευρύτερο σχέδιο που αφορά την πόλη προκειμένου να υπάρξει πολιτική και στρατηγική υποστήριξη.
Οι τοπικές ομάδες υποστήριξης που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο  του προγράμματος
URBACT  αναδείχθηκαν καθοριστικές ως προς την ανάπτυξη δεξιοτήτων.

2.    Ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη: διατομεακές προσεγγίσεις εστιασμένες στην περιοχή.
Προκρίνεται η συνεχής διασύνδεση μεταξύ των εμπλεκόμενων όλων των βαθμίδων. Οι εκπρόσωποι του δημόσιου, ιδιωτικού και τρίτου τομέα πρέπει να συμφωνούν ως προς τα διατομεακά πεδία που έχουν προτεραιότητα, λαμβάνοντας υπ’ όψη κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Όλες οι δράσεις και η χρηματοδότηση θα πρέπει να επικεντρώνονται σε αυτά τα πεδία, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις γειτονιές. Η διασφάλιση ευρείας αποδοχής και οι καλές δημόσιες σχέσεις (τοπική πίεση) υποδηλώνουν πολύ σημαντικές μορφές υποστήριξης.

3.    Ενεργοποίηση των κατοίκων: η βραχυχρόνια επιτυχία και το μακροχρόνιο όραμα.
Η ολοκληρωμένη προοπτική απαιτεί ένα μακροχρόνιο όραμα, το οποίο θα αναπτύσσεται με βάση  τον κανόνα των μικρών βημάτων και των μικρών επιτυχιών. Πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό παράγοντα για την παρακίνηση των κατοίκων, ο οποίος ενθαρρύνει τη διάθεσή τους να συμμετάσχουν ενεργά και σε άλλες δραστηριότητες στη γειτονιά τους.  Η παρακίνηση μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω με την εξής  διαδικασία λήψης αποφάσεων της διαχειριστικής αρχής σε δύο φάσεις: πρώτον, με την υποβολή σύντομων προτάσεων και ακολούθως την παροχή απαντήσεων για ευκαιρίες χρηματοδότησης, πριν την αναλυτική υποβολή τους που απαιτεί χρόνο και κόπο. Λιγότερη γραφειοκρατία και περισσότερη δουλειά στις γειτονιές που υστερούν είναι οι γενικοί στόχοι.

4.    Η δικτύωση στην πόλη: η παρουσία των θεσμών και η ενδυνάμωση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης.
Η δημιουργία δικτύων μεταξύ των προγραμμάτων των πόλεων και των περιφερειών  ως κοινοτήτων μάθησης έχει καθαρή προστιθέμενη αξία στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στα τοπικά προγράμματα και τις στρατηγικές σε μεμονωμένες πόλεις. Ταυτόχρονα, η συνεχής μεταφορά πληροφορίας δημιουργεί ένα ανοικτό κλίμα συνεργασίας που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη που εκτείνεται από το επίπεδο της γειτονιάς στη δημοτική αρχή.

5.    Θεμελίωση συνασπισμών: η συνεργασία ως υπόθεση εργασίας.
Η συνεργασία μεταξύ διαχειριστικών αρχών και πόλεων καθώς επίσης μεταξύ πόλεων αποτελούν προϋπόθεση για την επιτυχημένη και αποτελεσματική εφαρμογή των σχεδίων αστικής αναζωογόνησης. Σε πολλές περιπτώσεις, η ανάπτυξη τέτοιων δεξιοτήτων παραμένει ακόμη το ζητούμενο για την ένταξη ορισμένων εταίρων. Οι διαχειριστικές αρχές πρέπει να διαθέτουν καλή γνώση των προγραμμάτων που αφορούν την πόλη. Πρόκειται για κεντρικό ζήτημα προκειμένου να εξασφαλισθεί μια ισορροπημένη και αποτελεσματική χρήση της δημόσιας χρηματοδότησης που αφορά στους ευρύτερους αναπτυξιακούς στόχους.

6.    Επενδύσεις σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό: σύνδεση με ολοκληρωμένες δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα.
Στο πλαίσιο του RegGov, τέθηκαν οι βάσεις για περαιτέρω δράσεις  λόγω των τριών ετών εντατικής δουλειάς και της ανάμιξης της τοπικής κοινωνίας. Η συμμετοχική εργασία και η ανάμιξη των κατοίκων αποτελούν καταλυτικούς παράγοντες η σημασία των οποίων πρέπει να καταστεί σαφής στις διαχειριστικές αρχές ώστε να μπορέσουν να αξιοποιηθούν και σε άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα.

7.    Καταγραφή σε όλα τα επίπεδα συμμετοχής: σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και παρακολούθηση αποτελεσμάτων.
Αφενός τα συστήματα καταγραφής είναι χρήσιμα για άλλες γειτονιές με επικείμενα προβλήματα οι οποίες μπορούν να μάθουν από την ανάπτυξη σε μέχρι πρότινος υποβαθμισμένες αστικές γειτονιές. Αφετέρου, στα επιχειρησιακά προγράμματα πρέπει να ελέγχονται πτυχές όπως οι μακροχρόνιες πολιτικές αστικής ανάπτυξης και η βιωσιμότητα.

8.    Ειδικά προγράμματα χρηματοδότησης: ευκαιρία για εισαγωγή κοινωνικής καινοτομίας στην παραδοσιακή πολιτική.
Η θεμελίωση εμπιστοσύνης και σταθερών δομών στις γειτονιές αποτελεί μακροχρόνια και πολύπλοκη διαδικασία. Η σωστή στιγμή και το σωστό θέμα πρέπει επίσης να εντοπίζονται και οι κατάλληλες για το τοπικό πλαίσιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις πρέπει να επιλέγονται. Εφόσον οι ολοκληρωμένες προσεγγίσεις βασίζονται μόνο σε συμπληρωματική χρηματοδότηση, παραμένουν παροδικές. Αντί της από-επένδυσης, πρέπει να αναζητούνται λύσεις για τη διατήρηση της βιώσιμης διαχείρισης των γειτονιών για μεγαλύτερες περιόδους.

9.    Μεγαλύτερη ολοκλήρωση σε επίπεδο προγραμματισμού.
Περισσότερη γνώση για τα χρηματοδοτικά προγράμματα πρέπει να παρέχεται, καθώς επίσης να προσφέρονται περισσότερες δυνατότητες για συνδυαστική χρηματοδότηση στα τοπικά σχέδια δράσης, αλλά και να διασφαλίζεται η εναρμόνιση μεταξύ επιχειρησιακών προγραμμάτων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι διαχειριστικές αρχές πρέπει να συμβουλεύονται τους δήμους για να λάβουν γνώση των εμπειριών τους πριν οριστικοποιήσουν το πλαίσιο σε ανώτερο επίπεδο.

10.    Αστική ατζέντα: ο ισχυρός ρόλος των πόλεων στην επόμενη περίοδο χρηματοδότησης της Ε.Ε.
Η στρατηγική Ε.Ε 2020 προβλέπει μια συνδυασμένη στρατηγική προσέγγιση.  Κεφαλαιώδους σημασίας όχι μόνο για τις υποβαθμισμένες αστικές  γειτονιές αναμένεται να είναι η αναγνώριση των ζητημάτων που αφορούν πολιτικές συνοχής που θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν σε τοπικό επίπεδο. Κατά συνέπεια, απαιτείται οι πόλεις να διαδραματίσουν  δυναμικότερο ρόλο ως προς την εφαρμογή πολιτικών συνοχής και την ενίσχυση της αστικής διάστασης, κάτι που βέβαια  δεν αναμένεται να πραγματοποιήσουν οι πόλεις αφ’ εαυτών.