Τρίτη 9 Οκτωβρίου 2012

Τόπος, Τοπίο, Ταυτότητα και Επονομασία

#ΘΩΜΑΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ.Αρχιτέκτων, Αρχιτέκτων Τοπίου, διευθύνων doxiadis+ B.A., M.Arch, M.L.A, Harvard University. American Society of Landscape Architects Τ. Εντεταλμένος Λέκτορας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών
#ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΛΙΒΕΡΗ.Αρχιτέκτων, Αρχιτέκτων Τοπίου, υπεύθυνη έργου doxiadis+ Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων, MLA U.P.C. Barcelona

Το τοπίο αποτελεί το υπόβαθρο της τοπικής ταυτότητας και επονομασίας για την πλειοψηφία των Ελληνικών προορισμών. Είτε ως φυσικό τοπίο είτε ως πολιτιστικό και συνήθως ως συνδυασμός και των δύο, εμπεριέχει και οργανώνει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του κάθε τόπου (αξιοθέατα, προορισμούς, κτίρια, θέες, αγροτική παραγωγή κλπ). Δύναται όμως να αποτελέσει και το ίδιο προορισμό και συγκριτικό πλεονέκτημα αν χαίρει σωστής διαχείρισης και επικοινωνίας.
Στον διεθνή στίβο των ανταγωνιστικών τοπικών ταυτοτήτων, οι Ελληνικοί προορισμοί, με ελάχιστες εξαιρέσεις, πάσχουν. Αν και διαθέτουν πληθώρα αξιόλογων φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων, δεν καταφέρνουν να τα συνθέσουν σε ένα ολοκληρωμένο πακέτο, τόσο σε επίπεδο επικοινωνίας όσο και σε επίπεδο πραγματικότητας.
Η εισήγηση έχει στόχο να παρουσιάσει αφενός την ανάγκη για θεσμική κατοχύρωση του τοπίου, και αφετέρου, εργαλεία για την προστασία, τη διαχείριση και τον σχεδιασμό του, ώστε να ενισχύσει ή και να δημιουργήσει την ταυτότητα και την επονομασία ενός τόπου, μέσα στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης.

Κινείται σε δύο βασικούς άξονες: πρώτον, παρουσιάζει τη σχέση του τοπίου με τη χωρική ανάπτυξη, την τοπική ταυτότητα και το τουριστικό προϊόν και δεύτερον, παραθέτει παραδείγματα προστασίας και ανάδειξης της ταυτότητας αυτής, τόσο από τον διεθνή χώρο όσο και από την Ελλάδα. Πρόκειται για υλοποιημένα έργα αξιοποίησης και ανάδειξης του τοπίου εκτός Ελλάδας όπως οι διαδρομές μέσα στο ηφαιστειακό τοπίο της Γκαρότσα ή τα τοπία της Τοσκάνης, ενώ από τον ελληνικό χώρο παρουσιάζονται δύο μελέτες περίπτωσης: Η μελέτη με τίτλο «Ανάπτυξη προγράμματος δράσεων για την Ανάδειξη Ειδικών Τουριστικών Προορισμών», εκπονήθηκε το 2007 για λογαριασμό του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, και έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία κατάλληλων αρχών, θεσμικών, λειτουργικών και επιχειρησιακών προδιαγραφών των μηχανισμών και κατευθύνσεων του αναπτυξιακού χωρικού σχεδιασμού, με έμφαση στην αξιολόγηση, διάσωση και ανάπτυξη του τοπίου ως υποβάθρου οιασδήποτε επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τουριστικό τομέα. Η μελέτη με τίτλο «Εκτίμηση και στρατηγικές για το τοπίο της Πύλου» εκπονήθηκε το 2008, και αποτελεί την εφαρμογή διεθνών πρακτικών για την αξιολόγηση, την προστασία και την ανάδειξη του τόπου και του τοπίου, με εφαρμογή στην ευρύτερη περιοχή της Πύλου.
Τέλος παρουσιάζεται ένα έργο σύνθεσης του ιστορικού τοπίου των Κυκλάδων με την οικιστική ανάπτυξη περιοχών παραθεριστικής κατοικίας, υλοποιημένο από το γραφείο doxiadis+ και βραβευμένο σε διεθνές επίπεδο. Σε αυτό το παράδειγμα αναδεικνύεται πλέον ο ρόλος του ίδιου του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του τοπίου όχι μόνο στην προστασία της υφιστάμενης ταυτότητας του τόπου αλλά και στην εξέλιξή της, με το τοπίο να αποτελεί βασικό στοιχείο του τουριστικού προϊόντος.

1. Εισαγωγή: Τόπος, Τοπίο, Ταυτότητα και Επονομασία

«Τοπίο» σημαίνει μία περιοχή όπως γίνεται αντιληπτή από ανθρώπους, του οποίου ο χαρακτήρας είναι το αποτέλεσμα της δράσης και αλληλεπίδρασης των φυσικών και/ή ανθρώπινων παραγόντων. Ο ορισμός αυτός δίνεται από την «Ευρωπαϊκή Σύμβαση του τοπίου» που κυρώθηκε το 2010 από το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Οι στόχοι αυτής της σύμβασης είναι η προώθηση της προστασίας των τοπίων, η διαχείριση και ο σχεδιασμός τους και η οργάνωση της Ευρωπαϊκής συνεργασίας σε ζητήματα τοπίων, και προωθεί καταρχήν την αναγνώριση των τοπίων ως ένα συστατικό του ανθρώπινου περιβάλλοντος, ως μία έκφραση της ποικιλίας της κοινής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και ως θεμέλιο της ταυτότητάς τους. Το ελληνικό τοπίο είναι ο κατεξοχήν εκφραστής της ταυτότητας της χώρας μας και ως τουριστικός προορισμός ένας από τους βασικότερους οικονομικούς πόρους
της.
Η εργασία αυτή έχει ως στόχο καταρχήν να υιοθετήσει, να υποστηρίξει και να εφαρμόσει τις αρχές της «Ευρωπαϊκής Σύμβασης του τοπίου», και να τεκμηριώσει την ανάγκη για στρατηγική προστασίας και ανάδειξης του τοπίου στους μηχανισμούς της χωρικής ανάπτυξης ενός τόπου, βοηθώντας καταρχήν την απαραίτητη αειφόρο ανάπτυξή του, και στη συνέχεια την προστασία, την υποστήριξη ή ακόμη και τη δημιουργία της ταυτότητας και της επονομασίας του και κατά συνέπεια την τουριστική και εμπορική του ανάπτυξη. Στη συνέχεια αυτής της τεκμηρίωσης θα παρουσιαστούν προτεινόμενα εργαλεία προστασίας, διαχείρισης και σχεδιασμού του τοπίου και τέλος η εφαρμογή αυτών των εργαλείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

2. Η σχέση τοπίου και χωρικής ανάπτυξης. Τεκμηρίωση της αναγκαιότητας της θεσμοθέτησης του τοπίου και των στρατηγικών ανάλυσης, προστασίας και ανάδειξής του στους κρατικούς μηχανισμούς χωρικής ανάπτυξης.

2.1 Τοπίο, οικιστική ανάπτυξη και άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Η αναγκαιότητα της θεσμικής αναγνώρισης του τοπίου
Ο μηχανισμός που μεταμορφώνει το Ελληνικό Τοπίο είναι η κατάρρευση της παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας, και η αντικατάστασή της με νέες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται πάνω στο τοπίο, όπως η εντατική καλλιέργεια, ο τουρισμός, και η κατοικία. Ο μηχανισμός αυτός δεν μεριμνά για την συμβίωση με την υφιστάμενη παράδοση και το ιστορικό τοπίο τόσο σε θεσμικό πλαίσιο, των μηχανισμών με τους οποίους το Ελληνικό Κράτος αντιλαμβάνεται και παράγει την ανάπτυξη, όσο και σε επίπεδο ιδιωτικής και καθημερινής πρακτικής.
Η καθιέρωση επιτακτικών ορισμών, αρχών, κανόνων και πρακτικών για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων ορθολογικής διαχείρισης αποκτά βαρύνουσα σημασία στην περίπτωση που ο προς αξιοποίηση πόρος δεν αποτελεί απλώς μια σαφώς οριοθετημένη και ποσοτικοποιημένη ενότητα, αλλά ένα σύνθετο σύνολο όπως, εν προκειμένω, το τοπίο, το οποίο κατ' αρχήν αποτελείται από ευρύ φάσμα αντιληπτών στοιχείων διαφορετικών προελεύσεων. Υπό την έννοια αυτή το τοπίο αποτελεί ταυτόχρονα τόσο το υπόβαθρο για οποιαδήποτε δραστηριότητα συμπεριλαμβανόμενης της τουριστικής, όσο και αποτέλεσμα όλων των παρεμβάσεων στο σύνολό τους, δεδομένου, ότι τόσο η υπόσταση του τοπίου, όσο και η κλίμακά του, του απονέμουν κατ' εξοχήν δημόσια σημασία και εμβέλεια.
Στη χώρα μας απαιτείται οπωσδήποτε καταρχήν η αναγνώριση του τοπίου ως θεμελιώδους στοιχείου του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπικού τουριστικού προϊόντος και κατά δεύτερον η επένδυση στα καινούργια εργαλεία που θα εξασφαλίσουν την βιώσιμη διαχείριση των εν λόγω πόρων. Εκτός από την αναγνώρισή της σημασίας του τοπίου στη συνείδηση της κοινωνίας των πολιτών, είναι απαραίτητη και η θεσμική αναγνώρισή του. Τα προβλήματα και οι κίνδυνοι που προκύπτουν από την έλλειψη της θεσμικής αναγνώρισης του τοπίου είναι η πάγια αντίθεση μεταξύ της επιδίωξης της βραχυπρόθεσμης μεγιστοποίησης του προσωπικού οφέλους έναντι της μακροπρόθεσμης διάσωσης των φυσικών πόρων. Η ιδιαιτερότητα της ανάδειξης προορισμών μέσω της προβολής των τοπίων τους οφείλεται στο γεγονός, ότι εδώ μετατρέπεται σε βασικό κίνητρο οικονομικών επενδύσεων η εκμετάλλευση του τοπιακού κάλλους μιας περιοχής, εκείνου του πόρου δηλαδή, στον οποίον ακριβώς στηρίζεται η τουριστική προβολή ενός προορισμού στο σύνολό της.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο η υιοθέτηση των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης (βιώσιμης ανάπτυξης) επιδιώκει αφενός μεν την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων αυτών, αφετέρου δε την εξισορρόπηση μεταξύ ατομικών συμφερόντων και αιτημάτων που αφορούν τη πολιτεία στο σύνολό της.

2.2 Απουσία επαρκούς θεσμικής κατοχύρωσης του τοπίου και της στρατηγικής προστασίας και ανάδειξής του στους ελληνικούς κρατικούς μηχανισμούς χωρικής, πολεοδομικής και τουριστικής ανάπτυξης.
Η πολιτική και η στρατηγική όμως προστασίας και ανάδειξης του τοπίου, μόνο πρόσφατα αρχίζει να αναπτύσσεται διεξοδικά στην Ευρώπη ενώ η Ελλάδα δεν ακολουθεί αυτές τις εξελίξεις. Έως τώρα, στην Ελλάδα η πολιτική προστασίας του τοπίου αφορούσε κυρίως στο δομημένο περιβάλλον και στη θεσμοθέτηση νόμων σε χωροταξικό, πολεοδομικό και κτιριακό επίπεδο, ενώ στην κλίμακα του τοπίου αφορούσε μόνο στα τοπία των αρχαιολογικών χώρων και λιγότερο στα ορισμένα από το υπουργείο πολιτισμού Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους.
Δυστυχώς το καθεστώς αυτό προστασίας αποδεικνύεται συνήθως ανεπαρκές, όπως στην περίπτωση των παραδοσιακών οικισμών στους οποίους προστατεύονται μεν τα κτίσματα αλλά όχι το τοπίο το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας, της λειτουργίας και της εικόνας του οικισμού.
Αντιθέτως, παρατηρούνται περιπτώσεις όπου ενισχυμένο καθεστώς προστασίας εντός του οικισμού μεταφέρει τις πιέσεις ανάπτυξης στο γύρω τοπίο το οποίο καταστρέφεται. Ο μηχανισμός αυτός έχει ήδη επιφέρει ανεπανόρθωτη υποβάθμιση περιοχών όπως η μητροπολιτική περιοχή της πόλης της Ρόδου. Ο ίδιος μηχανισμός τίθεται τώρα σε λειτουργία και απειλεί τα παρθένα τοπία της Σύμης. Η Σύμη αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα της ανεπάρκειας της τομεακής και όχι συνολικής λογικής προστασίας και ανάπτυξης: ενώ ο οικισμός χαίρει αυξημένου βαθμού προστασίας, από τα όριά του και για όλο το λοιπό νησί ισχύουν ο εθνικός Γ.Ο.Κ. και τα περί εκτός σχεδίου δόμησης, χωρίς καμία πρόβλεψη για την σωστή ανάπτυξη ενός ιστορικού και έντονα γραφικού τόπου.

3.   Η σχέση τοπίου, location branding και τουριστικού προϊόντος.

3.1 Ο όρος της Τοπικής επονομασίας και η σχέση του με το τοπίο. Το Τοπικό Τοπίο ως παράγοντας διαφοροποίησης του Τουριστικού Προϊόντος.
Στο πλαίσιο της μελέτης με τίτλο «Ανάπτυξη προγράμματος δράσεων για την ανάδειξη Ειδικών Τουριστικών προορισμών» που εκπονήθηκε από τους ΚΡΙΤΙΑΣ Α.Ε. και doxiadis+ -ελληνικού γραφείου αρχιτεκτονικής και αρχιτεκτονικής τοπίου- το 2007 για λογαριασμό του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, αναλύεται πώς το τοπίο συμβάλλει στη δημιουργία της Τοπικής Επονομασίας ενός τόπου και η σημασία της τουριστικής ανάπτυξης ενός τόπου σε σχέση με αυτή. Με τον όρο Τοπική Επονομασία, η μελέτη περιγράφει την (επιζητούμενη) σύνδεση σε επίπεδο επονομασίας (brand) μεταξύ του ονόματος ενός τόπου και προορισμού, των (αναγνωρίσιμων) φυσικών και υλικών χαρακτηριστικών του (του τόπου), των ιστορικών και πολιτιστικών αξιών που φέρει ο τόπος και το τοπίο του, κατά συνέπεια των αναγνωρίσιμων τουριστικών πόρων τους, των τοπικών προϊόντων (γεωργικά, χειροτεχνίας, κλπ) και υπηρεσιών καθώς και των ειδικών δραστηριοτήτων που μπορούν να ενταχθούν στον τόπο.
Κάθε τόπος αποτελεί μία σύνθετη ενότητα που συμπεριλαμβάνει όλα τα φυσικά, πολιτιστικά, ιστορικά, οικονομικά και άλλα συστατικά. Το σύνολο των τοπικών χαρακτηριστικών συνθέτουν την τοπικότητα ενός τόπου. Η παρούσα μελέτη προτείνει τον όρο τοπική επονομασία ως έννοια που αναγνωρίζει τον τόπο και την τοπικότητα ως βάση για οποιαδήποτε ισχυρή και διαρκή εμπορική ταυτότητα. Η τουριστική περιοχή αποτελεί το κύριο «προϊόν» της τουριστικής ανάπτυξης, και στη σωστή διαχείρισή της στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της ανάπτυξης αυτής. Η τουριστική περιοχή αποκτά αξία ως τόπος.
Η τοπική επονομασία είναι επιτυχής στον βαθμό που διαφοροποιείται από τον ανταγωνισμό, και δημιουργεί συναισθηματική σχέση μοναδικότητας με τον επισκέπτη - καταναλωτή. Προϋπόθεση για την οικοδόμηση επιτυχούς τοπικής επονομασίας αποτελούν η συνεργασία και συμφωνία των τοπικών παραγόντων, τόσο τουριστικών όσο και διοικητικών, οικονομικών, κοινωνικών, η χρονική συνέχεια και συνέπεια, η προστασία και ανάπτυξη από τους ίδιους τους τοπικούς παράγοντες και την τοπική κοινωνία και η προσαρμοστικότητα που απαιτεί μια διαρκώς μεταλλασσόμενη αγορά, χωρίς όμως απώλεια των βασικών αξιών της.
Η οικοδόμηση της τοπικής επονομασίας απαιτεί καταρχήν τον καθορισμό των βασικών αξιών της περιοχής. Οι αξίες αυτές πρέπει να αποτελούν εμφανή ισχυρά σημεία του προορισμού, να αποτελούν σημεία διαφοροποίησης από τον ανταγωνισμό, να είναι ανθεκτικές στον χρόνο, να έχουν σχέση με τις απαιτήσεις των καταναλωτών, να μπορούν να διαδοθούν, και να πείθουν και να εμπνέουν την τοπική κοινωνία. Οι αξίες αυτές μπορούν να καθοριστούν και να επιβιώσουν μόνο μέσα από την τοπική κοινωνία. Για το λόγο αυτό, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν τον ρόλο της τοπικής κοινωνίας στην οικοδόμηση και διαχείριση της τοπικής επονομασίας είναι οι πλέον απαραίτητοι. Η οικοδόμηση τοπικής επονομασίας προκαλεί σημαντικές συνεργίες με την τοπική οικονομία, δίνει δυνατότητες μεγαλύτερης συμμετοχής στα αγαθά της τουριστικής ανάπτυξης, και ευρύτερης και δικαιότερης κατανομής των εσόδων που αυτή φέρνει.

3.2 Τοπική επονομασία - Το τοπίο, τα αναγνωρίσιμα φυσικά, υλικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός τόπου και οι τουριστικοί του πόροι.
Το τοπίο αποτελεί ιδανικό πόλο οργάνωσης όλων των στοιχείων που προσφέρει ένας ειδικός τουριστικός προορισμός σε επίπεδο Τοπικής Επονομασίας.
Καταρχήν όσον αφορά στη σχέση του με τα φυσικά και υλικά χαρακτηριστικά του τόπου και τους πιθανούς τουριστικούς του πόρους, το τοπίο λειτουργεί ως:
Ένωση των φυσικών και ανθρωπογενών συστατικών του χώρου
Εικόνα και επικοινωνία των τοπικών χαρακτηριστικών.
Βασικό συστατικό του χώρου
Το πλέον αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό σε πολλές περιπτώσεις. Υπόβαθρο των ιστορικών οικισμών και άλλων ιστορικών στοιχείων Υλικό υπόβαθρο για τα περισσότερα έργα υποδομής
Πεδίο στο οποίο εκτυλίσσονται πολλές από τις διεργασίες που καθορίζουν ή θα καθορίσουν την συνολική ταυτότητα ενός προορισμού και της τοπικής του επονομασίας.
Περιορισμένος πόρος, σε αντιδιαστολή με άλλους τουριστικούς πόρους που βρίσκονται «εν αφθονία» ή μπορούν να δημιουργηθούν
Δείκτης για τη γενικότερη ποιότητα του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος
Πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ τουρισμού και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων.
Ο βαθμός στον οποίον ένας ειδικός τουριστικός προορισμός - και η τοπική του επονομασία - εξαρτώνται από το τοπίο, σχετίζεται με τον χαρακτήρα του εν λόγω προορισμού και το είδος των τουριστικών δραστηριοτήτων, προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρει.
Προορισμοί όπως το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη χαρακτηρίζονται από την πολεοδομία τους, την αρχιτεκτονική τους, τα μουσεία τους, την κουζίνα τους, τον αστικό τους πολιτισμό, και γενικά από στοιχεία που έχουν μικρότερη ή πιο έμμεση σχέση με το τοπίο. Αντιθέτως, για τους περισσότερους ελληνικούς τουριστικούς προορισμούς, ο βαθμός εξάρτησης της τοπικής επονομασίας από το τοπίο είναι μεγάλος ή απόλυτος. Και αυτό γιατί στην συντριπτική πλειονότητα είναι προορισμοί με έντονο το φυσικό ή και παραδοσιακό στοιχείο.

3.3 Τοπική επονομασία - Το τοπίο και οι ειδικές τουριστικές δραστηριότητες
Οι τάσεις στη διεθνή τουριστική αγορά δείχνουν μία στροφή προς τα είδη τουρισμού που σχετίζονται με «ειδικές» « εναλλακτικές» τουριστικές δραστηριότητες. Η συγκρότηση της τοπικής επονομασίας ειδικών τουριστικών προορισμών εξαρτάται κατά πολύ από το είδος των τουριστικών αυτών δραστηριοτήτων. Στον παρακάτω πίνακα καταγράφεται ο βαθμός εξάρτησης των μορφών τουρισμού από το τοπίο.

Πίνακας 1: Πίνακας Σχέσης Είδος Τουρισμού και Τοπίου


Διαπιστώνεται μεγάλη έως απόλυτη εξάρτηση από το τοπίο για το μεγαλύτερο τμήμα των παραπάνω μορφών τουρισμού, ιδιαίτερα των εναλλακτικών, που με τη σειρά τους αποτελούν το κύριο προϊόν των ειδικών τουριστικών προορισμών.
Κάποιες από αυτές τις μορφές τουρισμού ενδυναμώνονται και από την παραγωγή τοπικών προϊόντων που έχουν άμεση σχέση με το τοπίο, τις ανθρώπινες επεμβάσεις σε αυτό και τις διαδικασίες διαμόρφωσής του μέσα στο χρόνο. Π.χ. ο αγροτουρισμός και τα γεωργικά προϊόντα έχουν απόλυτη εξάρτηση από το αγροτικό τοπίο.

3.4 Τοπική επονομασία - Το τοπίο, ο τουρισμός και η αειφόρος ανάπτυξη.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η αειφορία πλέον αποτελεί μία από τις απαραίτητες αρχές της ανάπτυξης ενός τόπου και είναι απαραίτητο να διέπει και την τουριστική του ανάπτυξη. Παράλληλα με τη γενικότερη παγκόσμια τάση, στον τομέα της αγοράς και του τουρισμού έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται οι αρχές της αειφορίας. Μάλιστα, οι τάσεις δείχνουν ότι οι τουριστικές υπηρεσίες και τα προϊόντα που εφαρμόζουν αυτές τις αρχές αποκτούν στην αγορά συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με αυτές που δεν τις υιοθετούν, και προσδίδουν ένα ακόμα χαρακτηριστικό στην τοπική επονομασία ενός τόπου.
Απόδειξη αποτελεί η θέσπιση και η κατοχύρωση σημάτων από την ευρωπαϊκή ένωση όπως το Ecolabel για τουριστικά προϊόντα, τουριστικές επιχειρήσεις και campings και το EMAS (Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου), και η επιδίωξη των τουριστικών επιχειρήσεων να τα αποκτήσουν.
Ακόμη ένα παράδειγμα της στροφής αυτής προς την αειφόρο ανάπτυξη και την οικολογική συνείδηση είναι η δημιουργία τουριστικών επιχειρήσεων που προβάλουν πια ως μέρος των τουριστικών υπηρεσιών τους τη λειτουργία τους σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας, όπως η αλυσίδα ξενοδοχείων Starwood "Green luxury", ή η δημιουργία οικολογικών resorts όπως το Green Mountain area στη Λιβύη που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Foster + Partners.

3.5 Τοπική επονομασία - Η δυνατότητα δημιουργίας νέων τοπίων ως τουριστικό προϊόν.
Στην Ελλάδα ο τουρισμός συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον σημαντικούς τομείς όσον αφορά την οικονομική δραστηριότητα σε εθνικό επίπεδο. Δικαίως έχουν ταυτιστεί οι τουριστικές υπηρεσίες ως «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδος.
Εξετάζοντας τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις που οδήγησαν στην ραγδαία ανάπτυξη της «τουριστικής βιομηχανίας» αυτής, γίνεται αντιληπτό, ότι οι τουριστικοί προορισμοί της Ελλάδος στην πλειοψηφία τους εντάσσονται σε μια κατηγορία που βασίζεται στην αξιοποίηση συγκεκριμένων, ισχυρών και ήδη υπαρχόντων στοιχείων του ελληνικού τοπίου που εξασφαλίζουν πάγιο πλεονέκτημα στην διεθνούς εμβέλειας προσέλκυση ταξιδιωτών. Η σκόπιμη προβολή και εξαργύρωση αυτή της φυσικής, πολιτιστικής και μορφολογικής ιδιαιτερότητας του ελλαδικού χώρου σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να ενεργοποιήθηκε αρχικά με την πεποίθηση ότι δεν χρειάζεται αναγκαστικά κάποιος ιδιαίτερα μακροπρόθεσμος αναπτυξιακός προγραμματισμός.
Εν αντιθέσει με την ανάπτυξη περιοχών με βάση τον υφιστάμενο πλούτο στοιχείων ή το κάλλος αυτών, αναδείχθηκαν την τελευταία εικοσαετία νέοι τουριστικοί προορισμοί στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, όπως η Βαρκελώνη ή το Dubai, διατρέχοντας σύνθετες διαδικασίες προγραμματισμού έργων και επενδύσεων. Η αναπτυξιακή στρατηγική είχε ως στόχο όχι μόνο την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό των υποδομών των προορισμών αυτών, αλλά κυρίως την καθιέρωση μιας ξεχωριστής τοπικής επωνυμίας (destination brand) εν μέσω δημιουργίας καινούργιων, τεχνητών τοπίων αποτελούμενων από σημαντικές αρχιτεκτονικές, πολεοδομικές και οργανωτικές λύσεις.

3.6 Σχετικά παραδείγματα
Θα παραθέσουμε στη συνέχεια κάποια παραδείγματα όπου το τοπίο, η προστασία του, η ανάδειξή του και τελικά η δημιουργία του, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην τουριστική αξιοποίηση του τόπου, που δικαιολογούν, επιβεβαιώνουν και ενισχύουν τη θέση των μελετητών για τη σημασία του τοπίου στις σύγχρονες τάσεις τουρισμού.

3.6.1 Νέα Ζηλανδία
Υφίστανται εξαιρετικά αποτελεσματικά παραδείγματα διεθνών τουριστικών προορισμών οι οποίοι οικοδόμησαν την τοπική τους επονομασία αποκλειστικά με βάση το τοπίο και την φύση τους. Το πιο επιτυχημένο παράδειγμα είναι αυτό της Νέας Ζηλανδίας, η οποία έχει αυξήσει κάθετα την αναγνωρισιμότητά της και την επισκεψιμότητά της και έχει λάβει πληθώρα βραβείων. Το ειδικό χαρακτηριστικό της τοπικής επονομασίας που δόμησε η Νέα Ζηλανδία είναι ότι βασίζεται στα τοπία της, εκμεταλλευόμενη ιδιαίτερα τον καίριο ρόλο που αυτά έπαιξαν σε πολύ γνωστά κινηματογραφικά έργα όπως η τριλογία του Άρχοντα των Δακτυλιδιών. Επιτυχημένο σύνθημα της συγκεκριμένης διαφημιστικής εκστρατείας ήταν το «Best supporting country in a motion picture», και το «Best supporting country in a motion picture, again». Το ισχυρότερο όμως σύνθημα είναι το «100% Pure New Zealand», το οποίο συνδυάζεται με τις απεικονίσεις παρθένων τοπίων για να αιχμαλωτίσει το συναίσθημα του σύγχρονου καταναλωτή και την ανάγκη του για άμεση επαφή με την φύση και το τοπίο.

Μέσω προσεκτικών στρατηγικών, ο τουρισμός σήμερα αποτελεί την μεγαλύτερη βιομηχανία και τον μεγαλύτερο εργοδότη στη Νέα Ζηλανδία, μια χώρα με απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων από τις χώρες προέλευσης των επισκεπτών.

3.6.2 Τοσκάνη
Η περιφέρεια της Τοσκάνης έχει πολύ καλό στρατηγικό προγραμματισμό από τα ανώτερα επίπεδα
διακυβέρνησης. Το brand name που την καθορίζει είναι αυτό του αγροτουρισμού, των μικρών τουριστικών εγκαταστάσεων στη φύση, των μικρών μεσαιωνικών χωριών, της αειφόρου ανάπτυξης και της συμβατότητας των τουριστικών δραστηριοτήτων με το περιβάλλον, της εξαιρετικής ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών που σφραγίζονται από την εδραιωμένη "marca Toscana", ή άλλως "made in Tuscany". Κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με τον τουρισμό της Τοσκάνης:
Η τουριστική στρατηγική και ανάπτυξη της περιοχής εμπίπτει σε πολυάριθμα αναπτυξιακά προγράμματα. Έχουν δημιουργηθεί φορείς που διαχειρίζονται μεταξύ άλλων την τουριστική στρατηγική της περιοχής.
Κυριότερος ο Toscana Promozione, που σκοπό έχει την υποστήριξη των Επιχειρήσεων της Τοσκάνης (όχι μόνο των τουριστικών) ώστε να ανταγωνίζονται την παγκόσμια αγορά. Ο τουρισμός δεν είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομίας της Τοσκάνης, αποτελεί μόνο ένα τμήμα της. Συνολικά οι ανεπτυγμένοι τομείς της οικονομίας της περιοχής είναι ο πολιτισμικός τουρισμός των πόλεων και των οικισμών, ο αγροτουρισμός, η βιομηχανία, η χειροτεχνία και η μόδα.
Από το 2002 έως το 2005 ο τουρισμός της Τοσκάνης ήταν σε κρίση και άρχισε να αναπτύσσεται και πάλι από το 2003. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο «σχέδιο προώθησης 2003» που εκπονήθηκε την ίδια χρονιά και που όρισε τη "MARCA TOSCANA" - "made in Tuscany". Το ακολούθησαν ετήσια παρόμοια «σχέδια»
Η "MARCA TOSCANA" βασίζεται στην Τοσκάνη ως terra di eccellenza, και αξιοποιεί την «τοπική ταυτότητα» ως πηγή τουρισμού. Τόσο στα προϊόντα, (καλλιέργειες, παραγωγή τροφίμων και χειροτεχνίες), όσο και στις παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες.
Οι στρατηγικές τουρισμού στοχεύουν στους τουρίστες ανώτερων οικονομικά στρωμάτων και όχι στον μαζικό τουρισμό.
Οι αρμόδιοι φορείς των τουριστικών επενδύσεων και επιχειρήσεων προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη και την εφαρμογή της agenda 21 καθώς και την υιοθέτηση των ευρωπαϊκών σημάτων eco-label και EMAS registration, δίνοντας και οικονομικά εναύσματα.
Με το «σχέδιο προώθησης 2008» εστίασαν ακόμη περισσότερο στο «θεματικό προϊόν» σεβόμενοι τη δύναμη της marca toscana.

Εικόνες αγροτουριστικών εγκαταστάσεων στην Τοσκάνη

3.6.3 Pare natural de la Zona Volcanica de la Garrotxa, Catalunya (Πάρκο της ηφαιστειακής ζώνης της Garrotxa, Καταλονία)
Πρόκειται για ένα «θεματικό πάρκο τοπίων» που αποτελείται από υπάρχοντα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κυρίως ηφαιστειογενή τοπία αλλά και νέα αρχιτεκτονικά σχεδιασμένα «τοπία εκθέματα». Η περιφέρεια της Garrotxa της Καταλονίας οργάνωσε την κατασκευή των νέων τοπίων, τις απαραίτητες υποδομές και 28 διαδρομές ώστε να δημιουργήσει ουσιαστικά την τοπική επονομασία του τουριστικού προορισμού, η οποία βοήθησε ιδιαίτερα και την οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 98% του πάρκου είναι ιδιωτική περιουσία.

4.   Εγχώριες μελέτες και έργα όπου προτείνονται και εφαρμόζονται εργαλεία προστασίας, διαχείρισης και ανάπτυξης του τοπίου.
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε συνοπτικά δύο μελέτες που εκπονήθηκαν στη χώρα μας και που σχετίζονται με τα παραπάνω, καθώς και ένα πραγματοποιημένο έργο αρχιτεκτονικής τοπίου.
Η μελέτη με τίτλο «Ανάπτυξη προγράμματος δράσεων για την Ανάδειξη Ειδικών Τουριστικών Προορισμών» που εκπονήθηκε το 2007 για λογαριασμό του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης (μελετητές: Κριτίας Α.Ε., Θωμάς Δοξιάδης, Αλέξανδρος Μποφίλιας, Αλέξανδρος Χαραλάμπους, Διονυσία Λιβέρη), έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία κατάλληλων αρχών και θεσμικών, λειτουργικών και επιχειρησιακών προδιαγραφών, των μηχανισμών και κατευθύνσεων του αναπτυξιακού χωρικού σχεδιασμού, με έμφαση στην αξιολόγηση, διάσωση και ανάπτυξη του τοπίου ώστε μέσα στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης να μπορέσει να αποτελέσει υπόβαθρο επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τουριστικό τομέα.
Η δεύτερη μελέτη έχει τίτλο «Εκτίμηση και στρατηγικές για το τοπίο της Πύλου» που εκπονήθηκε το 2008, (ανάδοχος ΤΕΜΕΣ Α.Ε., μελετητές: doxiadis+ και συγκεκριμένα Θωμάς Δοξιάδης, Διονυσία Λιβέρη, Αγγελική Μαθιουδάκη, Μαρίνα Αντσακλή) η οποία αποτελεί την εφαρμογή σύγχρονων εργαλείων και διεθνών πρακτικών για την αξιολόγηση, την προστασία και την ανάδειξη του τόπου και του τοπίου, με εφαρμογή στην ευρύτερη περιοχή της Πύλου. Ένα από τα συμπεράσματά της είναι ότι η ανυπαρξία στη χώρα μας της θεσμικής κατοχύρωσης του τοπίου και των θεσμικών εργαλείων για τη διαχείρισή του όπως αυτά που προτείνονται στην πρώτη μελέτη εμποδίζουν να εφαρμοστούν στην πράξη αυτές οι έγκυρες και δοκιμασμένες διεθνείς πρακτικές.
Τέλος θα παραθέσουμε στοιχεία από το έργο αρχιτεκτονικής τοπίου Landscapes of Cohabitation (Τοπία Συμβίωσης) στην Αντίπαρο των doxiadis+ και πιο συγκεκριμένα από τους Θωμά Δοξιάδη και Τέρψη Κρεμαλή, το οποίο αναπτύσσει ένα νέο μοντέλο για τον τουρισμό και την παραθεριστική κατοικία, μοντέλο συμβίωσης με το ιστορικό τοπίο αντί της αντικατάστασής του, δημιουργώντας ένα νέο location branding στο έργο της παραθεριστικής οικιστικής ανάπτυξης στο οποίο συμμετείχε. Το έργο βραβεύτηκε (σε επίπεδο Highly Commended) στα Emerging Architecture Awards του περιοδικού Architectural Review.

4.1 «Ανάπτυξη προγράμματος δράσεων για την Ανάδειξη Ειδικών Τουριστικών Προορισμών». 
Στόχοι της μελέτης ήταν οι ακόλουθοι:
Η πρόταση κατάλληλου θεσμικού πλαισίου το οποίο θα διασφαλίζει την προστασία του τοπίου, την ανάπτυξή του και τη θετική συσχέτισή του με οικονομικές και άλλες δραστηριότητες. Το προτεινόμενο αυτό θεσμικό πλαίσιο στόχο έχει να είναι απολύτως και κατά το δυνατόν άμεσα εφαρμόσιμο στις υφιστάμενες στην Ελλάδα συνθήκες.
Η ανάπτυξη μηχανισμών και διαδικασιών που θα διασφαλίζουν την τήρηση των κανόνων και των προδιαγραφών. Στόχος είναι οι προτεινόμενοι αυτοί μηχανισμοί και διαδικασίες να είναι απολύτως ρεαλιστικοί και εφαρμόσιμοι στις υφιστάμενες στην Ελλάδα συνθήκες.
Η σύνταξη γενικών κανόνων, ιδιαίτερα για της περιοχές που χρήζουν ειδικής και κατά προτεραιότητα αντιμετώπισης των θεμάτων του τοπίου.
Γενικότερα, η παροχή της νοοτροπίας και της λογικής δομής συνολικού συστήματος προστασίας και διαχείρισης του ελληνικού τοπίου.

Μεθοδολογία
Η μελέτη δομείται επί τη βάση των παρακάτω ενοτήτων, οι οποίες αντιστοιχούν στην ερευνητική αντιμετώπιση του αντικειμένου αυτής:
Της διερεύνησης του υφιστάμενου νομικού πλαισίου και της διεθνούς πρακτικής για την προστασία του τοπίου.
Της κατά κύριο λόγο δημιουργίας πλαισίου πολιτικής για την προστασία του τοπίου ως τουριστικού προϊόντος.
Της πιλοτικής εφαρμογής του πλαισίου αυτού στην σύνταξη συγκεκριμένων αρχών, κανόνων και θεσμικών μηχανισμών για την αρμονική ένταξη στο τοπίο των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες
πηγές.
Των τριών μελετών περιπτώσεων στην Σέριφο στην Κέρκυρα και στη Μάνη, με τις οποίες εξετάζεται κυρίως η διαπίστωση προβλημάτων σε επίπεδο τοπίου, καθώς και ελέγχονται οι αρχές και οι κανόνες για την αντίστοιχη κατηγορία τοπίου.

Προτάσεις
Οι προτάσεις της μελέτης αναπτύσσονται σε τρία επίπεδα, τα οποία συνδυαστικά αποσκοπούν στην αποτελεσματική προστασία του τοπίου, τόσο ως συνόλου όσο και ως καίριου στοιχείου του τουριστικού προϊόντος. Τα επίπεδα αυτά είναι:
Α. θεσμική αναγνώριση του τοπίου ως θεμελιώδους στοιχείου του τοπικού τουριστικού προϊόντος, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς
Β. Θεσμικά εργαλεία εφαρμογής πολιτικών προστασίας, προγραμματισμού και διαχείρισης
Γ. Μέτρα, βασικές αρχές και γενικοί κανόνες προστασίας, προγραμματισμού και διαχείρισης ανά κατηγορία τουριστικού προορισμού.
Βασική θέση της ομάδας μελέτης είναι ότι οι εν λόγω αναγκαίες συμπληρώσεις στο θεσμικό καθεστώς και στους μηχανισμούς δεν αποτελούν επιπλέον δαπάνη υπέρ της προστασίας του τοπίου, αλλά απολύτως αναγκαία επένδυση που θα πρέπει να (αυτο-)χρηματοδοτηθεί μέσω της αυξημένης οικονομικής δραστηριότητας που αναμένεται ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος.

Θεσμική αναγνώριση του τοπίου ως θεμελιώδους στοιχείου του τοπικού τουριστικού προϊόντος, του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς
Κυριότερο αίτημα και προϋπόθεση για την επιτυχή προστασία και ανάπτυξη του τοπίου αποτελεί η αντιμετώπισή του ως βασικού και κοινού αγαθού (όπως είναι το περιβάλλον) και ως του χωρικού υποβάθρου όλων των χωρικών (μη αστικών) δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων, και όχι ως υποκατηγορίας με αισθητική απλώς αξία.
Αναπτύσσονται οι ακόλουθες επιμέρους προτάσεις θεσμικού χαρακτήρα:
Εισαγωγή μεθόδων και εργαλείων του σχεδιασμού τοπίου σε παρεμφερείς τομείς και διαδικασίες σχεδιασμού (χωροταξία, πολεοδομία).
Ενσωμάτωση ορισμών, αρχών, κανόνων, πρακτικών για το τοπίο στην νομοθεσία, σε όλους τους σχετικούς τομείς (περιβάλλον, χωροταξία, πολεοδομία, πολιτισμός, τουρισμός) και επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό)
Θεσμοθέτηση δικτύου περιοχών προστασίας τοπίου με εθνικό, περιφερειακό και τοπικό ενδιαφέρον Θεσμοθέτηση νέων φορέων και μηχανισμών με ειδική και συμπληρωματική δράση για την προστασία του τοπίου,
Θεσμοθέτηση ειδικού ταμείου για την χρηματοδότηση των παραπάνω νέων θεσμών Θεσμοθέτηση συμμετοχικών διαδικασιών
Εξασφάλιση της αξιοκρατίας και διαφάνειας κατά την από κοινού λήψη αποφάσεων
Συμπληρωματικά στις τελικές θεσμικές ρυθμίσεις, αναδεικνύεται και η ανάγκη για μεταβατικές ρυθμίσεις διαχείρισης τοπίου, απαραίτητες ώστε να μην απωλεσθεί χρόνος και πόροι κατά την διαδικασία θέσπισης των προτεινόμενων μηχανισμών.
Ανάπτυξη προσωρινού υποστηρικτικού πλαισίου ανάλυσης και σχεδιασμού του τοπίου με δυνατότητα ορθολογικής επιστημονικής προετοιμασίας και στήριξης επιτακτικών αποφάσεων της διοικητικής ηγεσίας.
Συγκρότηση προσωρινών ομάδων τεχνικής υποστήριξης ανά Περιφέρεια, οι οποίες αναλαμβάνουν την συλλογή στοιχείων σχετικά με το τοπίο, την προκαταρκτική ανάλυση των στοιχείων αυτών για την παροχή επεξεργασμένης πληροφορίας, την γενική αξιολόγηση πολιτικών για το τοπίο, καθώς και την κατάρτιση και εκπαίδευση υποστηρικτικών στελεχών.
Εξασφάλιση Τεχνικού Συμβούλου της κεντρικής διοίκησης, που αναλαμβάνει το συντονισμό των εργασιών των περιφερειακών ομάδων και την αποπεράτωση των αντίστοιχων εργασιών σε εθνικό επίπεδο.
Απαίτηση για συγκρότηση διεπιστημονικής ομάδας εργασίας από τον Τεχνικό Σύμβουλο με εκπροσώπους όλων των επιστημονικών κατευθύνσεων που εμπλέκονται στο αντικείμενο της διαχείρισης του τοπίου.
Εξασφάλιση ειδικού σχήματος χωροτακτών και ειδικών επιστημόνων με συγκεκριμένη κατάρτιση στο αντικείμενο του σχεδιασμού τοπίου για τη διεύθυνση του εν λόγω τεχνικού συμβούλου.

Θεσμικά εργαλεία εφαρμογής πολιτικών προστασίας, προγραμματισμού και διαχείρισης
Βασική συνεισφορά της μελέτης ήταν η πρόταση των συγκεκριμένων μηχανισμών για την καταγραφή, ανάλυση, αξιολόγηση, σχεδιασμό και διαχείριση του τοπίου. Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα των μηχανισμών αυτών αποτελεί η καταλληλότητά τους για τις ελληνικές θεσμικές και χωρικές συνθήκες, και η συνεργία τους με υφιστάμενους μηχανισμούς. Προς αυτήν την κατεύθυνση, το δεύτερο τμήμα των εν λόγω προτάσεων απαρτιζόταν από συγκεκριμένες συμπληρώσεις σε υφιστάμενα θεσμικά εργαλεία που υφίσταντο την περίοδο εκπόνησης της μελέτης, οι οποίες θα καθιστούσαν δυνατή την ορθή διαχείριση του τοπίου. Δεδομένης όμως της έλλειψης τεχνογνωσίας γύρω από θέματα τοπίου στην Ελλάδα, απαιτείται η δημιουργία ορισμένων νέων θεσμών και εργαλείων τα οποία θα καθιστούν αποτελεσματικό το υπόλοιπο σύστημα. Το πρώτο τμήμα των εν λόγω προτάσεων απαρτίζεται από τις προτάσεις αυτές.

Νέα θεσμικά εργαλεία
Το Εθνικό και τα Περιφερειακά Παρατηρητήρια Τοπίου, λειτουργία των οποίων είναι η καταγραφή και ανάλυση της παρούσας κατάστασης, η δημιουργία και παροχή τεχνογνωσίας σε όλους τους φορείς που επηρεάζουν το τοπίο, η πρόταση πολιτικών στην κεντρική και περιφερειακή διοίκηση, και η αξιολόγηση πολιτικών που επηρεάζουν το τοπίο.
Οι Εκθέσεις Εκτίμησης Τοπίου, που αποτελούν τον μηχανισμό καταγραφής και ανάλυσης όλων των στοιχείων που απαρτίζουν ένα τοπίο, ώστε να αναπτυχθεί για αυτό το απαραίτητο υπόβαθρο πληροφοριών, γνώσεων και εκτιμήσεων που θα καταστήσει δυνατό τον οποιοδήποτε αποτελεσματικό σχεδιασμό πολιτικής, δράσεων και διαχείρισης.
Τα Σχέδια Τοπίου, που αποτελούν χωροταξικής μορφής προτάσεις για την προστασία, διαχείριση και ανάπτυξη των τοπίων της Ελλάδας, ανάλογα με την κλίμακα.
Η Άδεια Τοπίου, που αποτελεί μηχανισμό ελέγχου και συμμόρφωσης όλων των έργων που μεταβάλλουν το τοπίο στης προδιαγραφές που ορίζονται από τα Σχέδια Τοπίου καθώς και στις προδιαγραφές της πολεοδομικής νομοθεσίας.
Επιπλέον, προτείνεται ειδικό ταμείο για την χρηματοδότηση των παραπάνω νέων θεσμών πλην των Αδειών Τοπίου.

Προσαρτήματα σε Υφιστάμενα Θεσμικά Εργαλεία
Παρακάτω παραθέτουμε τα προσαρτήματα που προτάθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης τη δεδομένη χρονική στιγμή που αυτή εκπονήθηκε, γνωρίζοντας ότι ενδεχομένως σήμερα να είναι απαραίτητες νέες προτάσεις. Αυτά είναι:
Η ενσωμάτωση των προβλέψεων των Σχεδίων Τοπίου στον χωροταξικό σχεδιασμό.
Η ενσωμάτωση των προβλέψεων των Σχεδίων Τοπίου στον πολεοδομικό σχεδιασμό (Γ.Π.Σ., ΣΧΟΟΑΠ,
ΠΟΤΑ κλπ)
Η ενσωμάτωση των αναλύσεων των Εκθέσεων Εκτίμησης Τοπίου και των προβλέψεων των Σχεδίων Τοπίου, όταν αυτά υφίστανται, στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
Όταν Έκθεση Εκτίμησης Τοπίου ή και Σχέδιο Τοπίου δεν υφίσταται, η εκπόνηση Έκθεσης Εκτίμησης Τοπίου ως μέρος της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
Η εκπαίδευση - στελέχωση των μηχανισμών αξιολόγησης και έγκρισης των Μ.Π.Ε.
Η εκπαίδευση - στελέχωση των μηχανισμών ελέγχου της εφαρμογής των Μ.Π.Ε.
Η συμπερίληψη της υποχρέωσης έκδοσης Άδειας Τοπίου κατά τη διαδικασία έκδοσης άδειας οικοδομής. Η σύσταση και αξιόπιστη λειτουργία ειδικών φορέων, καθώς και ο καθορισμός του κατά περίπτωση καθεστώτος διαχείρισης για τις προστατευόμενες περιοχές.

Μέτρα, βασικές αρχές και γενικοί κανόνες προστασίας, προγραμματισμού και διαχείρισης ανά κατηγορία τουριστικού προορισμού.
Η αντιμετώπιση του τοπίου των τουριστικών προορισμών δεν οφείλει να είναι ομοιόμορφη, αλλά αντιθέτως να αναγνωρίζει τις τοπικές δυναμικές και αξίες και να μεγιστοποιεί τις θετικές συνεργίες, χωρίς συγχρόνως να αναιρεί την κατανόηση και αντιμετώπιση του τοπίου ως συνολικού και σύνθετου συστήματος. Για τον σκοπό αυτό, οι υφιστάμενοι ή εν δυνάμει τουριστικοί προορισμοί χωρίζονται σε τρεις γενικές ομάδες περιοχών.
Διατυπώνονται αφενός κοινά μέτρα για όλες τις περιοχές και αφετέρου ειδικά μέτρα, βασικές αρχές και γενικοί κανόνες προστασίας ανά περιοχή.
Τα κοινά μέτρα είναι:
Ο τουριστικός χαρακτηρισμός του συνόλου της επικράτειας βάση των χαρακτηριστικών και της αναπτυξιακής δυναμικής της κάθε περιοχής.
Ο τοπιακός χαρακτηρισμός του συνόλου της επικράτειας βάση των χαρακτηριστικών της κάθε περιοχής.
Καθορισμός του τοπιακού χαρακτήρα του συνόλου της επικράτειας.
Καθορισμός της τουριστικής ταυτότητας του προορισμού.
Εναρμόνιση τοπικής κοινωνίας και τουριστικών και τοπιακών στόχων.
Δημιουργία και καθιέρωση αναγνωρίσιμης τοπικής επονομασίας για την περιοχή.
Η εξασφάλιση της ορθής υλοποίησης των παραπάνω.
Έλεγχος και επανακαθορισμός των παραπάνω στόχων και πρακτικών προς ορθότερα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου.
Οι ομάδες περιοχών για τις οποίες προτείνονται ειδικά μέτρα είναι:
Περιοχές τοπιακού κάλους και περιοχές παραδοσιακού χαρακτήρα.
Ανεπτυγμένες τουριστικές περιοχές και περιοχές υποβαθμισμένου τουριστικά τοπίου.
Λοιπές περιοχές στις οποίες εντάσσονται περιοχές με υφιστάμενη τουριστική αναπτυξιακή δυναμική και ενδιαφέρον τοπίο, περιοχές με υφιστάμενη τουριστική αναπτυξιακή δυναμική χωρίς ενδιαφέρον τοπίο, ανέπαφες τουριστικά περιοχές με ενδιαφέρον τοπίο, ανέπαφες τουριστικά περιοχές χωρίς ενδιαφέρον τοπίο.
Μεταξύ των ειδικών μέτρων που προτείνονται για αυτές είναι και τα εξής:
Ο κατά προτεραιότητα καθορισμός και οριοθέτηση των περιοχών τοπιακού κάλλους και παραδοσιακού χαρακτήρα.
Ο κατά προτεραιότητα καθορισμός της φέρουσας ικανότητάς τους.
Η σύνταξη Σχεδίων Τοπίου με έμφαση στην στρατηγική διατήρηση του τοπιακού κάλλους ή και του παραδοσιακού χαρακτήρα της περιοχής.
Η σύνταξη Στρατηγικών Τουριστικών Αναπτυξιακών Σχεδίων με έμφαση στον χαρακτήρα του τοπίου και σεβασμό στην φέρουσα ικανότητά του.
Ο περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης.
Η υλοποίηση έργων προστασίας και αναβάθμισης όπου απαιτούνται.
Η κατά προτεραιότητα στελέχωση και κατάρτιση των υπηρεσιών αδειοδότησης, χρηματοδότησης, κλπ.
Η συμπερίληψη υποχρέωσης έκδοσης Αδειών Τοπίου στην νομοθεσία σε όλες τις περιπτώσεις που ένα έργο συμπεριλαμβάνει ή επηρεάζει το τοπίο, καθώς και στελέχωση και κατάρτιση των σχετικών υπηρεσιών.
Η κατά προτεραιότητα υλοποίηση προγραμμάτων ευαισθητοποίησης και κατάρτισης των τοπικών τουριστικών παραγόντων καθώς και των κατάλληλων εκπροσώπων τοπικών φορέων.
Η καθοδήγηση των οικείων δήμων (ή και περιφερειών ανάλογα με την κλίμακα) στην εκπόνηση μελετών και υλοποίηση έργων επισκεψιμότητας, ανάδειξης και όπου απαιτείται ανάταξης των αξιόλογων τοπίων και χαρακτηριστικών.
Η δημιουργία τοπικής επονομασίας και η κατάλληλη προώθηση της περιοχής ως περιοχής τοπιακού κάλλους ή / και παραδοσιακού χαρακτήρα.

4.2 Εκτίμηση και Στρατηγικές για το Τοπίο της Πύλου
Οι κύριοι στόχοι της μελέτης ήταν αρχικά η κατανόηση και η εκτίμηση του τοπίου της Πύλου με αποδέκτες τους ειδικευμένους επιστήμονες που έχουν ως αντικείμενο την εκπόνηση μελετών αναπτυξιακής στρατηγικής της περιοχής, τις τοπικές αρχές και την κοινωνία των πολιτών, και κατόπιν η πρόταση στρατηγικών για την προστασία, τη διαχείριση - συντήρηση και την ανάδειξη των ιδιαίτερων αξιών του. Στόχος ήταν επίσης μέσα από την μελέτη να αναδεικνύεται και η δύναμη της σωστής αξιοποίησης του τοπίου ως εργαλείου της επιτυχημένης χωρικής και τουριστικής ανάπτυξης μίας περιοχής και ενδεχόμενα ως οικονομικού εργαλείου μακροπρόθεσμης αύξησης των αξιών γης, ώστε να ανταγωνιστεί την άποψη που θέλει την οικοδομική υπερδραστηριότητα και την φόρτιση του χώρου με χρήσεις τουριστικές και εμπορικές ως τον βασικό μηχανισμό οικονομικής ανάπτυξης.
Η καινοτομία της μελέτης αυτής είναι η χρήση λογισμικού Geographical Information System (Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών) ως εργαλείου καταγραφής της τοπιακής πληροφορίας και εκτίμησης του τοπίου..
Στους χάρτες καταγράφονται με τη μεγαλύτερη λεπτομέρεια οι πληροφορίες που σχετίζονται με τη δομή του χώρου και τις αξίες του, στη συνέχεια συντάσσεται μία μελέτη φέρουσας ικανότητας στην οποία καταγράφονται οι δυνάμεις, αδυναμίες, απειλές και ευκαιρίες της περιοχής (SWOT), και κατόπιν αξιολογούνται τα στοιχεία αυτά και προτείνονται αφενός μέτρα προστασίας των υφιστάμενων αξιών και αφετέρου η δημιουργία ενός δικτύου χώρων στους οποίους συναντώνται υφιστάμενα τοπία που χρήζουν ανάδειξης, και οι οποίοι προτείνεται να σχεδιαστούν και να δημιουργήσουν έναν περίπατο με χώρους στάσης, αναψυχής και άλλες χρήσεις. Τέλος

























4.3 Landscapes of Cohabitation (Τοπία Συμβίωσης) στην Αντίπαρο

Το βραβευμένο έργο δημιουργεί μια νέα συνθήκη στο ιστορικό τοπίο της Αντιπάρου. Το μοναδικό τοπίο του Αιγαίου αποτελεί ιστορικά σύνθεση φυσικών και πολιτιστικών μορφών και διαδικασιών. Με χιλιετίες ιστορίας,
τα πανέμορφα αυτά τοπία αντιμετωπίζουν τώρα εκτεταμένες διαταραχές, καθώς η τουριστική οικονομία αντικαθιστά την παραδοσιακή γεωργία και τη βοσκή. Δυστυχώς οι μορφές που η τουριστική και οικιστική οικονομία επιβάλει στο τοπίο δεν είναι έξυπνα μελετημένες, με αποτέλεσμα οι νέες χρήσεις να καταστρέφουν την ίδια την ομορφιά που προσπαθούν να πουλήσουν.
Αναζητώντας τις νέες ισορροπίες που απαιτούνται από τις σύγχρονες χρήσεις, το έργο αναστρέφει τις καταστροφικές τάσεις, προτείνοντας στην θέση της αντίθεσης μια νέα σύνθεση μεταξύ του παλιού και του νέου. Αναπτύσσει ένα νέο μοντέλο για τον τουρισμό και την παραθεριστική κατοικία, μοντέλο συμβίωσης με το ιστορικό τοπίο αντί της αντικατάστασής του.
Για να πετύχει την νέα αυτή σύνθεση, η ομάδα μελέτης έδρασε σε δύο μέτωπα:
Στην μεγάλη κλίμακα, αναγνώρισε τις ιστορικές δομές των πεζουλών, των ξερολιθιών, της τοπογραφίας, των ρεμάτων και της βλάστησης, και επέκτεινε τις δομές αυτές για να εντάξει μέσα τους όλα τα στοιχεία που συνήθως χαράσσουν το τοπίο, όπως δρόμους, χώρους στάθμευσης, κτίσματα, πισίνες και νέες φυτεύσεις. Για παράδειγμα, ενώ συνήθως οι σύγχρονοι δρόμοι χαράσσονται σε μορφή ελιγμογραμμίας (ζιγκ-ζαγκ) πληγώνοντας τους λόφους, στο έργο αυτό ακολουθούν είτε την μορφή των πεζουλών είτε των ξερολιθιών, εντασσόμενοι πλήρως στο τοπίο.
Στη μικρή κλίμακα, αντιμετωπίζοντας την ανάγκη να δημιουργήσουν ένα πραγματικά ζωντανό κυκλαδικό τοπίο, με ενεργές φυσικές διαδικασίες και σεβόμενο την εναλλαγή των εποχών, η ομάδα ανέπτυξε μια διεθνώς πρωτοπόρα τεχνική φύτευσης: συνδύασε νέες διατάξεις φυτών που προκύπτουν από ανάλυση των φυσικών φυτοκοινωνιών, και μια στρατηγική διαφορετικών πυκνοτήτων, που πυκνώνουν τα φυτεμένα και αρδευόμενα από τον άνθρωπο φυτά κοντά στα σπίτια, και τα αραιώνουν σταδιακά προς το τοπίο, επιτρέποντας στην φυσική αναβλάστηση να δημιουργήσει νέες και δυναμικές συνδέσεις μεταξύ του νέου και του παλιού, του ανθρωπογενούς και του φυσικού.


5.   Επίλογος
Στην εργασία αυτή αναλύθηκε ο ρόλος του ελληνικού τοπίου ως του κατεξοχήν εκφραστή της ταυτότητας της χώρας μας και ως ενός από τους βασικότερους οικονομικούς πόρους της στο πλαίσιο της τουριστικής ανάπτυξης. Τα φυσικά του χαρακτηριστικά είναι αξεπέραστα και η έως τα τελευταία χρόνια αλληλεπίδρασή τους με τον άνθρωπο έχει δώσει αξιοζήλευτα αποτελέσματα.
Σήμερα δυστυχώς οι νέες χρήσεις, όπως η κατοικία και ο τουρισμός, όχι μόνο δεν συνδιαλέγονται με τη φύση και δεν παράγουν νέες αξιόλογες εικόνες ισορροπίας μεταξύ των ανθρώπινων επεμβάσεων και των φυσικών στοιχείων, αλλά συνήθως υποβαθμίζουν ή και καταστρέφουν τις υφιστάμενες αξίες. Τόσο τα θεσμικά εργαλεία που καθορίζουν τις νέες παρεμβάσεις, όσο και η κοινή πρακτική, δεν μεριμνούν για την προστασία της εθνικής μας κληρονομιάς και σε πολλές περιπτώσεις την υποβαθμίζουν με αποτελέσματα μη αναστρέψιμα. Η ενίσχυση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου και η επαναδιαμόρφωση της κοινής πρακτικής είναι απαραίτητες καταρχήν για να αποφευχθεί στο μέλλον η υποβάθμιση της εικόνας και ταυτότητας σε τόπους που δέχονται ιδιαίτερες πιέσεις από τις νέες υποδομές, την τουριστική ανάπτυξη, την εκτός σχεδίου δόμηση, ή την εντατική καλλιέργεια και για να πορευτεί η χώρα μας προς την κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης. Είναι επίσης εξίσου απαραίτητες για τη διαμόρφωση μίας νέας στρατηγικής διαχείρισης και ανάδειξης του τοπίου σύμφωνα με τα όσα αναλύθηκαν πιο πάνω. Ιδιαίτερη όμως σημασία και προσοχή πρέπει να δοθούν προκειμένου τα αποτελέσματα αυτών των διεργασιών, το νέο θεσμικό πλαίσιο και τα νέα εργαλεία προστασίας, διαχείρισης και σχεδιασμού του τοπίου να μην προσκολληθούν χωρίς λόγο σε παραδοσιακές μορφές που οφείλονταν σε παλιότερες ανάγκες και παραγωγικές διαδικασίες, παρά να εξισορροπήσουν τις νέες οικονομικές συνθήκες, την ανάγκη για χρήση πόρων που να ωφελούν το περιβάλλον, και την αρχιτεκτονική καινοτομία ως δημιουργική έκφραση αλλά και ως ευκαιρία δημιουργίας νέων αξιόλογων προορισμών.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.