Η προοπτική της Τουριστικής ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας στο πλαίσιο των πρόσφατων θεσμικών ρυθμίσεων

#Ρ. Καλόκαρδου και #Κ. Κραντονέλλης

Αρχιτέκτονες- πολεοδόμοι, σύμβουλοι τουριστικής ανάπτυξης

Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση επηρεάζει ήδη αρνητικά την τουριστική ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας. Οι πρόσφατες θεσμικές ρυθμίσεις για την οργάνωση του χώρου, ως μέσου αντιμετώπισης της κρίσης, ενδέχεται να προκαλέσουν τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις στον χώρο, ο οποίος αποτελεί μια από τις βασικές συνιστώσες για την ανάπτυξη του τουρισμού.

Στην παρούσα εργασία θα αξιολογηθούν οι ρυθμίσεις αυτές ως προς τις επιπτώσεις τους στην προοπτική τουριστικής ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας, λαμβάνοντας υπόψη και τις κατευθύνσεις της Χωρικής Πολιτικής και Ανάπτυξης της Ε.Ε. Ειδικότερα, θα εξετασθούν οι επιπτώσεις: 

(α) από τον χωροταξικό σχεδιασμό, όπως η επικαιροποίηση των Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό, 

(β) από το σχέδιο νόμου για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/ Αττικής 2011-2021 και 

(γ) από τις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις για τον τουρισμό, όπως νόμοι και σχέδια νόμου για τις νέες μορφές τουριστικών καταλυμάτων και δραστηριοτήτων τουρισμού.

Τα κρίσιμα σημεία από την εξέταση των ανωτέρω ρυθμίσεων πιστεύεται ότι είναι δυνατόν να δώσουν, από άλλη οπτική γωνία, νέες κατευθύνσεις στην προοπτική τουριστικής ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας.

1. ΓΕΝΙΚΑ

Το 2010 έκλεισε ο κύκλος της Στρατηγικής της Λισσαβόνας που επί μία δεκαετία στήριξε την εξέλιξη του θεσμικού οικοδομήματος της ΕΕ, συμβάλλοντας στη δυναμική σύγκλισης και ολοκλήρωσης με στρατηγικές μεταρρυθμίσεις. Κάτω από την πρωτόγνωρη διεθνή οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση που έπληξε από το 2007 την Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Μάρτιο 2010 τη νέα «Στρατηγική Ευρώπη 2020-για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη», εκτιμώντας ότι μέσω αυτής, η Ευρώπη θα ανακάμψει από την κρίση με την ενίσχυση της παραγωγικότητας, της κοινωνικής συνοχής και της ανταγωνιστικότητας έναντι των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, σε μια περίοδο συνεχώς αυξανόμενης κοινωνικοοικονομικής κρίσης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, η ασκούμενη πολιτική της ΕΕ παρουσιάζει σημεία ανακολουθίας και χρονικής καθυστέρησης: τα μέτρα πολιτικής έπονται των γεγονότων με αποτέλεσμα να μην προλαμβάνονται δύσκολες καταστάσεις(Βλαντού, 2011)

Η Ελλάδα, στα πλαίσια της Προοπτικής Χωρικής Ανάπτυξης (ESDP/ ΕΠΧΑ) υιοθέτησε σε επίπεδο σχεδιασμού τις αρχές της ESDP τόσο ως προς την νομοθεσία όσο και τα Γενικά Χωροταξικά Σχέδια 2001-2003 και 2008, χωρίς όμως την επίλυση θεμάτων διακυβέρνησης στην πράξη. Το 2010 η θεσμοθέτηση του «Καλλικράτη», σημαντικού συστήματος διοικητικής αποκέντρωσης που ξεκίνησε ουσιαστικά πριν από 25 χρόνια, αποτέλεσε κορυφαία προσπάθεια μετασχηματισμού της χώρας σε διοικητικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Δυστυχώς, γραφειοκρατικά, τοπικιστικά αλλά και προβλήματα της κεντρικής εξουσίας δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση της εφαρμογής του. Οι 13 Περιφέρειες παρέμειναν στα υφιστάμενα διοικητικά όρια, αγνοώντας τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις των νέων Δήμων, τις εταιρικές σχέσεις πόλεων-υπαίθρου και τα πεδία επιρροής των μητροπολιτικών περιοχών. Οι ενιαίες αποκεντρωμένες μονάδες διοίκησης (υπερπεριφέρειες) δεν λειτούργησαν ουσιαστικά. (Μουρμούρη, 2012) (Δουκάκης, 2012)

Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση επηρεάζει ήδη αρνητικά την τουριστική ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας. Η αδυναμία χρήσης των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ λόγω έλλειψης των πόρων κάλυψης της ίδιας συμμετοχής, δεν επιτρέπει την ενεργοποίηση των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Το αρνητικό κλίμα και η έλλειψη δημοσιονομικής, θεσμικής και πολιτικής σταθερότητας που παρατείνεται δεν ευνοούν τις επενδυτικές δραστηριότητες και την ανάπτυξη. Η μεταστροφή της τουριστικής πολιτικής λόγω της κρίσης οδήγησε στις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις για την προώθηση τουριστικών επενδύσεων. Το διακύβευμα της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής παραμένει.

Η ιστορική αναδρομή χωροταξικού σχεδιασμού και τουριστικής ανάπτυξης, ο ρόλος του τουρισμού στο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/ Αττικής 2011-2021 και οι πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις για τον τουρισμό περιγράφονται στα επόμενα κεφάλαια.

2. ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η εφαρμογή του σχεδιασμού στην Ελλάδα διαχρονικά παρουσιάζει έλλειμμα συνέχειας, συνέπειας, συμμετοχικότητας, θεσμών και αξιοπιστίας. Οι συνεχείς επεκτάσεις οικισμών συνήθως προκύπτουν από πιέσεις ιδιοκτητών γης για την νομιμοποίηση μιας ήδη διαμορφωμένης κατάστασης ή για ένταξη αγροτικής γης σε σχέδιο με συνακόλουθη αύξηση της γεωπροσόδου, και λιγότερο από σχεδιασμό. Οι αργόσυρτες διαδικασίες των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ του ν. 2805/1997 και η έλλειψη συντονισμού μεταξύ κεντρικής διοίκησης, περιφερειακού και τοπικού επιπέδου δεν ευνόησαν την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδιασμού. Οι επαναλαμβανόμενες νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων το επιβεβαιώνουν.

Σε επίπεδο Ρυθμιστικών Σχεδίων, το 2009 δημοσιοποιήθηκε μελέτη επικαιροποίησης για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας του ν. 1515/1985 (ΦΕΚ 18 Α71985) αλλά δεν εγκρίθηκε, ενώ το 2011 ανετέθη νέα μελέτη επικαιροποίησης με ορίζοντα το 2021. Αντίστοιχη μελέτη επικαιροποίησης για το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης του ν. 1561/85 εκπονήθηκε το 2009. Μελέτες Ρυθμιστικών Σχεδίων εκπονήθηκαν και για μερικά μεγάλα αστικά κέντρα.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός προωθήθηκε τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια του ν. 2742/1999, αρχικά με το Γενικό Χωροταξικό Σχέδιο (2001) και τα 12 Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (2002), και αργότερα με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (2008) και τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (2007), την Βιομηχανία (2008) και τον Τουρισμό (2009). Παρόλο που οι διαδικασίες θεσμοθέτησης του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις Παράκτιες Περιοχές και τα Νησιά που είχε εκπονηθεί το 2008 δεν προχώρησαν, ένα ακόμη Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο, αυτό για τις Ιχθυοκαλλιέργειες εγκρίθηκε εσπευσμένα το 2011. Πρόσφατα (2012) ανατέθηκαν οι μελέτες επικαιροποίησης των 12 Περιφερειακών Πλαισίων, ενώ ολοκληρώθηκε και έχει δημοσιοποιηθεί η μελέτη αξιολόγησης και τροποποίησης του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, σύμφωνα με τον ν. 2742/99.

Η ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα ακολούθησε μάλλον τους νόμους της αγοράς, με χωρικές επιλογές του ιδιωτικού τομέα κυρίως στον παράκτιο και νησιωτικό χώρο, κοντά σε πολιτιστικούς και φυσικούς πόρους, αστικά κέντρα, κόμβους και δίκτυα εθνικών και διεθνών μεταφορών. Πολεοδομικά, αναπτύχθηκε κυρίως σε περιοχές εκτός σχεδίου, με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους δόμησης για τουριστικές εγκαταστάσεις. Ο καθορισμός περιοχών οικονομικών κινήτρων επηρέασε αρχικά τις τουριστικές συγκεντρώσεις ενώ αργότερα, μαζί με μια παράλληλη δέσμη ρυθμίσεων, μέτρων και έργων ειδικής τουριστικής υποδομής, λειτούργησε διορθωτικά ως προς τα κύρια διαρθρωτικά προβλήματα   του κλάδου, που είναι οι χωρικές και εποχιακές συγκεντρώσεις εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων αντίστοιχα. (WTO- ETC, 2008) (Καρράς, 2011) (Χατζηδάκης, 2011)

Στις δεκαετίες 1980 - 1990 προωθήθηκε από τον ΕΟΤ μια σειρά ρυθμίσεων για τις λειτουργικές μορφές τουριστικών καταλυμάτων, τις προδιαγραφές καταλληλότητας περιοχών και, σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, για τους όρους δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων σε περιοχές εκτός σχεδίου και την χωρική κατηγοριοποίηση των περιοχών σε ανεπτυγμένες-κορεσμένες, αναπτυσσόμενες και αναπτύξιμες τουριστικά, με αντιστοιχία αυτών στις περιοχές κινήτρων (Καλοκάρδου,1995). Θεσπίστηκαν επίσης η χρονομεριστική μίσθωση τουριστικών καταλυμάτων και αργότερα οι Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης [(Π.Ο.Τ.Α.), - Integrated Resort Development], ενώ έγιναν οι πρώτες αποτυχημένες προσπάθειες εισαγωγής της τουριστικής κατοικίας προς πώληση ως μορφής τουριστικού καταλύματος για την κάλυψη αντίστοιχης ζήτησης, κατά το πρότυπο της Ισπανίας και άλλων ανταγωνιστικών τουριστικών προορισμών.

Μια πολύ σημαντική προσπάθεια για την καταγραφή, μελέτη και διακρίβωση των δυνατοτήτων και προβλημάτων τουριστικής ανάπτυξης στις 13 Περιφέρειες της χώρας έγινε από τον ΕΟΤ στο διάστημα 2001-2003. Οι μελέτες του ΕΟΤ, παρόλο που έγιναν παράλληλα με τα Χωροταξικά Πλαίσια Περιφερειών του ΥΠΕΧΩΔΕ, δεν αποτέλεσαν εισροές γι' αυτά και δεν αξιοποιήθηκαν. Αντίστοιχα, και οι δύο ομάδες περιφερειακών μελετών (ΥΠΕΧΩΔΕ και ΕΟΤ) αγνοήθηκαν τόσο από το Υπ. Εθνικής Οικονομίας κατά την χάραξη της περιφερειακής πολιτικής όσο και από τις ίδιες τις Περιφέρειες. Η έλλειψη συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ των φορέων του δημόσιου τομέα είναι χαρακτηριστική και αδικαιολόγητη.

Με το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (ΥΠΕΧΩΔΕ 2009), χωρίς συνεργασία με τον ΕΟΤ, ορίστηκαν σε εθνικό επίπεδο ζώνες, βαθμοί και είδη τουριστικής ανάπτυξης, με αντίστοιχους όρους και αρτιότητες δόμησης, ενώ έγινε μια νέα προσπάθεια εισαγωγής της τουριστικής κατοικίας, η οποία αν και σημείωσε σημαντικές αντιδράσεις από τους συμμετέχοντες στο Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας περιβαλλοντικούς, επιστημονικούς και επαγγελματικούς φορείς, τελικά ενεκρίθη. Τα προβλήματα κατά την εφαρμογή του Ειδικού Πλαισίου Τουρισμού οδήγησαν στην ανάγκη αξιολόγησης και τροποποίησης-επικαιροποίησής του το 2011, τρία χρόνια μετά την αρχική του έγκριση.

3. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΕ ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑΣ/ ΑΤΤΙΚΗΣ 2011- 21

Με στόχο την περιφερειακή ανάπτυξη, για την οποία η τουριστική προσφορά και ζήτηση λειτουργεί ως συντελεστής, η προσέγγιση σε επίπεδο Περιφέρειας θεωρείται αναγκαία. Σε μια πολυκριτηριακή αξιολόγηση των 13 Περιφερειών της χώρας ως προς τον τουρισμό (Καλοκάρδου και Κραντονέλλης, 2009), με βάση την καταγραφή και αξιολόγηση της κατανομής των τουριστικών πόρων, την χωρική δικτύωση και τον βαθμό τουριστικής ανάπτυξης κατά Περιφέρεια, συμπεραίνονται συνοπτικά για την Περιφέρεια Αττικής τα εξής: Είναι μητροπολιτική Περιφέρεια, ανεπτυγμένη τουριστικά, με κύριες μορφές τουρισμού τον τουρισμό πόλεως (αστικό ή city break) με έμφαση στον πολιτισμό, τον θαλάσσιο τουρισμό και την κρουαζιέρα, και δευτερευόντως με ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού (π.χ. συνεδριακός).

Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας /Αττικής δεν είναι Περιφερειακό Πλαίσιο. Η προσπάθεια να καλυφθεί από την οπτική γωνία του Ρυθμιστικού Σχεδίου μέρος του περιφερειακού αντικειμένου, ενίοτε δε και του εθνικού- παρόλο που το Εθνικό Χωροταξικό δεν ελήφθη υπόψη- είναι ελλειμματική ως προς την γενική και τομεακή αναπτυξιακή διάσταση. Επιπλέον καθίσταται προβληματική στην διάρθρωση του κειμένου. Η περιοχή επιρροής της Αθήνας καλύπτει χωρικά και μέρος της Στερεάς Ελλάδας (Βοιωτία, Εύβοια) και της Πελοποννήσου (Κορινθία). Το ίδιο συμβαίνει και με το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης, που επεκτείνεται σε τμήματα των νομών Χαλκιδικής, Πέλλας, Πιερίας, κ.α.

Ένα νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο για την Αθήνα ήταν αναγκαίο για να καλύψει το κενό σχεδιασμού του πολεοδομικού συγκροτήματος και της ευρύτερης περιοχής του από το 1985. Ωστόσο, το νέο ΡΣΑ/ 2021, που ανατέθηκε και εκπονήθηκε πριν από την κρίση, με τις τότε πολιτικές και προοπτικές, φαίνεται ίσως ανεδαφικό και ανεπίκαιρο στις σημερινές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, που είναι βέβαιο ότι θα διαρκέσουν για αρκετά χρόνια ακόμη. Επιπλέον, τα προτεινόμενα έργα και παρεμβάσεις προϋποθέτουν δαπάνες αδιανόητες για μια οικονομία βυθισμένη σε μακράς διάρκειας ύφεση, όπως η ελληνική σήμερα. Αποτελεί μάλλον ένα μακροπρόθεσμο (10ετές) πρόγραμμα με εικόνα μέλλοντος, επιθυμητή ίσως αλλά σχεδόν ανέφικτη, αντί για ένα σχέδιο ρυθμιστικό του χώρου.

Ο τουρισμός στο ΡΣΑ/ 2021 συσχετίζεται με την αναψυχή, ενώ ο ρόλος του πολιτισμού περιορίζεται στη μορφή «πολιτιστικού τουρισμού». Σε ότι αφορά την Περιφέρεια, σε Παράρτημα του σχετικού Άρθρου «Τουρισμός-Αναψυχή» αναφέρεται η σκοπιμότητα προώθησης υποδομών για την ανάπτυξη διαφόρων μορφών τουρισμού και ημερήσιας αναψυχής που περιγράφονται.

Μια κριτική θεώρηση του ΡΣΑ που αποβλέπει σε αναγκαίες βελτιώσεις επικεντρώνεται:

- Στην έμφαση του ανοίγματος της πόλης στο θαλάσσιο μέτωπο του Φαληρικού Όρμου, παρόλο που ολόκληρη η Αθήνα/ Αττική περιβάλλεται από υψηλής ποιότητας παραλιακή ζώνη αναψυχής-τουρισμού.

- Στην προσπάθεια μετατόπισης του κέντρου βάρους από τις Ολυμπιακές εγκαταστάσεις 2004 στο Φαληρικό Δέλτα και το Ελληνικό, ενώ το πραγματικό ιστορικό κέντρο της Αθήνας αποδομείται συνεχώς και υποβαθμίζεται.

- Στην αδυναμία αποτελεσματικής προστασίας του περιβάλλοντος χωρίς την ολοκλήρωση του δασικού κτηματολογίου που εκκρεμεί, καθώς και την αποσαφήνιση του καθεστώτος γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας.

- Στη δυσκολία εφαρμογής της πρότασης για μια «συμπαγή πόλη», ιδιαίτερα σε ότι αφορά την απαγόρευση επεκτάσεων, χωρίς μια εκπεφρασμένη πολιτική γης από την Πολιτεία.

- Στις σημειακές παρεμβάσεις και εξαιρετικά δαπανηρές προτάσεις γραμμικών αναπλάσεων- πεζοδρομήσεων-ποδηλατοδρομήσεων βασικών οδικών αρτηριών, που, με την κατάργηση ή επιβράδυνση της κυκλοφορίας αυτοκινήτου μπορεί να δημιουργήσουν αλλού νέους κυκλοφοριακούς φόρτους, αντί μιας ουσιαστικής «ανάπλασης του κέντρου».

- Στην επιλογή αδύναμων δράσεων για την αναβάθμιση του υποβαθμισμένου ιστορικού κέντρου και της ευρύτερης πρώην κεντρικής περιοχής της πόλης και νυν σχεδόν απρόσιτου γκέτο, έναντι στοχευμένων, δυναμικών, μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεων. Θα ήταν ευπρόσδεκτο ένα παράδειγμα δυναμικής παρέμβασης με απαλλοτριώσεις, κατεδαφίσεις και αναπλάσεις- αναδομήσεις ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων στο ιστορικό κέντρο ή σε πυκνοδομημένες περιοχές με κακές συνθήκες διαβίωσης, σε συσχετισμό με την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου ή/και της έκτασης του Ελληνικού.

Η αναβάθμιση του ευρύτερου ιστορικού κέντρου της Αθήνας είναι εξαιρετικά σημαντική, τόσο για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης όσο και για τον τουρισμό. Όταν ο τουρισμός της Αθήνας βασίζεται στην πόλη και στον πολιτισμό της και το ιστορικό κέντρο είναι απρόσιτο και επικίνδυνο, ο τουριστικός προορισμός της Αθήνας ακυρώνεται. Το πρόβλημα είναι ταυτόχρονα κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό (φυσικό και δομημένο περιβάλλον, ιστορικό τοπίο). Η κατάσταση του κέντρου σήμερα, δυστυχώς, ακυρώνει σε ένα μεγάλο τμήμα της Αθήνας όλα τα σχετικά Άρθρα του ΡΣΑ.

4. ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ: ΤΑ ΣΥΝΘΕΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ

Μια δέσμη νομοθετικών ρυθμίσεων εισάγεται από τα τέλη του 2011, με στόχο κυρίως την προώθηση τουριστικών επενδύσεων και νέων μορφών τουριστικών καταλυμάτων και δευτερευόντως την οργάνωση Υπηρεσίας προώθησης και αδειοδότησης (fast track). Οι ρυθμίσεις αυτές είναι κυρίως αρμοδιότητας του Υπουργείου Τουρισμού και του ΕΟΤ, αφορούν την συμπλήρωση και επικαιροποίηση παλαιότερων νομοθετημάτων, τον εννοιολογικό προσδιορισμό και τον τρόπο λειτουργίας δραστηριοτήτων, μορφών και εγκαταστάσεων τουρισμού, υφιστάμενων και νέων. Η θεσμοθέτηση τους, με όσες επιφυλάξεις τυχόν δημιουργεί, ιδίως σε ότι αφορά τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, θα έπρεπε να είχε προηγηθεί της σύνταξης του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση και η λανθασμένη ερμηνεία τους από μη ειδικούς. Με την ίδια λογική του πρωθύστερου, το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό θα έπρεπε να είχε ακολουθήσει το Γενικό Χωροταξικό Πλαίσιο και όχι να προηγηθεί αυτού, με αποτέλεσμα την έλλειψη συντονισμού.

Με τις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις (ν. 4002/ 2011 και 4070/12 για την Προώθηση Τουριστικών Επενδύσεων, Υπ. Οικονομίας σε συνεργασία με Υπ. Πολιτισμού-Τουρισμού), το επίμαχο θέμα της τουριστικής κατοικίας λύθηκε με την προσθήκη των Σύνθετων Τουριστικών Καταλυμάτων ως νέας λειτουργικής μορφής ξενοδοχειακού καταλύματος στον ν. 2160/1993 για τις μορφές τουριστικών καταλυμάτων. Οι Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α.) του ν. 2545/1997 συμπληρώθηκαν με νέες ρυθμίσεις και ορίστηκε Ειδική Υπηρεσία άμεσης προώθησης τουριστικών επενδύσεων (fast track).

Τον Μάρτιο 2012 δημοσιοποιήθηκαν οι μελέτες αξιολόγησης-τροποποίησης και περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό και το σχέδιο Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) για την «έγκριση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδίου και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό και της μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» (Μάρτιος 2012), σύμφωνα με τον ν. 2742/1999. Προεκλογικά (Μάρτιος 2012). Ενώ συνεχιζόταν η δημόσια διαβούλευση για το νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο Τουρισμού επιχειρήθηκε, ανεπιτυχώς, η τμηματική θεσμοθέτησή του μέσα από άρθρα «λοιπών διατάξεων» σε Πολυνομοσχέδιο του Υπ. Υποδομών.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Η εφαρμογή του σχεδιασμού, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης και των οικιστικών, τουριστικών και άλλων επεκτάσεων για μια «συμπαγή πόλη», δεν είναι δυνατή χωρίς μια επίσημα εκπεφρασμένη πολιτική γης από την Πολιτεία. Η υιοθέτηση του «οργανωμένου πολεοδομούμενου χωρικού υποδοχέα» ως υποκατάστατου μιας νέας πολεοδόμησης- επέκτασης σχεδίου, παρόλο που ακούγεται ευχάριστα εγκυμονεί κινδύνους. Χωρίς ένα γενικότερο κατευθυντήριο πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης, μεγάλες και κυρίως πολλές μικρότερες επενδύσεις οργανωμένης κατοικίας τουριστικής ή παραθεριστικής, θα γεμίσουν την ύπαιθρο με αυθαίρετους ή νόμιμους «υποδοχείς», ακολουθώντας τους νόμους της αγοράς για φθηνή γη «προς αξιοποίηση».

Η τροποποίηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό από το ΥΠΕΚΑ κρίθηκε αναγκαία, αφ' ενός λόγω των αρνητικών οικονομικών συνθηκών της χώρας και την ανάγκη επενδύσεων και αφ'ετέρου προκειμένου να ενσωματώσει τις νέες κατευθύνσεις και νομοθετικές διατάξεις που εντωμεταξύ είχαν προωθηθεί. Για την αντιμετώπιση της σοβαρής και μακράς διάρκειας οικονομικής συγκυρίας, οι επιδιώξεις του Πλαισίου εστιάζουν στην δημιουργία ικανών συνθηκών για την προσέλκυση σημαντικών για την εθνική οικονομία τουριστικών επενδύσεων, στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, της προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και της κοινωνικής συνοχής. Εν τούτοις, η αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος είναι αδύνατη χωρίς την εξειδίκευσή της στις περιοχές NATURA, την ολοκλήρωση του δασικού κτηματολογίου που εκκρεμεί και την αποσαφήνιση του καθεστώτος γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας.

Η ενεργοποίηση του υποκείμενου σχεδιασμού (Περιφερειακά Πλαίσια, ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, ΕΧΜ), στον οποίο το νέο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό αναθέτει την περαιτέρω προσέγγιση, εξειδίκευση και οριοθέτηση των κατευθύνσεων τουριστικής ανάπτυξης, είναι δυνατόν να περιορίσει πιθανούς κινδύνους από αδόκιμες εφαρμογές. Ο άμεσος σχεδιασμός χρήσεων γης και ο καθορισμός ζωνών, όρων και προϋποθέσεων τουριστικής ανάπτυξης ανά Περιφέρεια μπορεί να διασφαλίσει το κοινωνικοοικονομικό, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των Περιφερειών. Η χρονική σύμπτωση της τροποποίησης του

Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό με την επικαιροποίηση των Περιφερειακών Πλαισίων και των Ρυθμιστικών Σχεδίων Αθήνας/ Αττικής και Θεσσαλονίκης ίσως δεν ήταν τυχαία.

Η εποχικότητα της ζήτησης- χρόνιο διαρθρωτικό πρόβλημα του ελληνικού τουρισμού-εντείνεται στην Αθήνα/ Αττική από την κατάσταση του κέντρου της πόλης. Η «μετατόπιση» του κέντρου στο παραλιακό μέτωπο (Φάληρο-Ελληνικό) δεν αποτελεί δόκιμη λύση.

Το νέο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό θα διευκολύνει την χωρική οργάνωση των δραστηριοτήτων του κλάδου, ως εξειδίκευση του εγκεκριμένου Γενικού Χωροταξικού Σχεδίου, δίνοντας κατευθύνσεις προς τον υποκείμενο σχεδιασμό. Η σε εξέλιξη επικαιροποίηση των Περιφερειακών Πλαισίων, θα βοηθήσει στον χωρικό προσδιορισμό δραστηριοτήτων και περιοχών τουριστικής ανάπτυξης. Η επιτάχυνση της διαδικασίας έγκρισης τουριστικών επενδύσεων, στα πλαίσια ευρύτερου αναπτυξιακού προγράμματος, ελπίζεται ότι θα τονώσει την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των Περιφερειών της χώρας. Προϋπόθεση γι' αυτό είναι η ορθολογική χωροθέτηση, με περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια πέραν των οικονομικών και η άριστη κατανομή τους στο χώρο και στο χρόνο.

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βλαντού Α., 2011. Ευρώπη 2020: Ο πολιτισμός ως παράγων στήριξης της κοινής Ευρωπαϊκής πορείας. Ηλεκτρονικό Περιοδικό ΝΟΜΟΣ KAI ΦΥΣΗ http://www.nomosphvsis.org.gr/articles.
• Δεμαθάς Ζ., 2011 Περιφερειακή ανάπτυξη, χωρική ή εδαφική ανάπτυξη και αστικά ζητήματα. «Τόμος Τιμητικός για τον Καθηγητή Παύλο Λουκάκη». Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, 2011, σ 153-177. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.
• Καλοκάρδου Ρ., 1995. Δομημένο Περιβάλλον και Τουρισμός: μια δύσκολη σχέση, Περιοδικό Σύγχρονα Θέματα. Τριμηνιαία Έκδοση, Περίοδος Β', Χρόνος 18ος, Τ. 55, σ. 81-87. Εκδότες: Ν. Αλιβιζάτος, Κ. Γαβρόγλου, Σ. Πεσμαζόγλου, Αθήνα.
• Καλοκάρδου Ρ.- Κραντονέλλης Κ., 2009. Η πρωτογενής και παραγόμενη τουριστική προσφορά ως συντελεστής περιφερειακής ανάπτυξης- Οι σημερινές πολιτικές επιλογές χωροταξικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο. Πρακτικά «2ου Πανελληνίου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης». Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Παν. Θεσσαλίας, Βόλος 2009, σ.61-68. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος.
• Καλοκάρδου Ρ.- Κραντονέλλης Κ., 2009. Χωρικές ενότητες βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και Τοπική Αυτοδιοίκηση: παραδείγματα εφαρμογής σε τρεις Περιφέρειες στη δυτική Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου «Χωροταξία- Πολεοδομία- Περιβάλλον στον 21ο Αιώνα, Ελλάδα - Μεσόγειος». Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Παν. Θεσσαλίας, Ελληνικό Ινστιτούτο Πολεοδομίας- Χωροταξίας, Ίδρυμα Κεφαλονιάς και Ιθάκης, 2010. σ. 237-246. Πανεπιστημ. Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος.
• Καρράς Κ., 2011. Ημιτελές Τοπίο. Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 2011.
• Λουκάκης Π., 2012. Ζητήματα εδαφικής και κοινωνικής συνοχής και χωρικών ρυθμίσεων στους Καλλικρατικούς Δήμους. Πρακτικά 17ου Επιστημονικού Συνεδρίου «Το μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας», 2012. Σύνδεσμος Ελλήνων Περιφερειολόγων- Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδας- Ε.Μ.Π., σελ.27-35. Έκδοση Πανεπιστημίου Στερεάς Ελλάδας, Λαμία 2012.
• Μουρμούρη Α., 2012. Βιώσιμος χωρικός σχεδιασμός: Το διεθνές πλαίσιο και πως μας επηρεάζει. Πρακτικά 17ου επιστημονικού Συνεδρίου «Το μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας», 2012. Σύνδεσμος Ελλήνων Περιφερειολόγων-Πανεπιστήμιο Στερεάς Ελλάδας- Ε.Μ.Π., σελ. 581-590. Έκδοση Πανεπιστημίου Στερεάς Ελλάδας, Λαμία 2012.
• Χατζηδάκης Α., 2011. Ανάλυση της πορείας της Τουριστικής Κίνησης 2001-2010.
• Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού. Έκδοση Εθνικού Τυπογραφείου, Αθήνα 2011. WTO- ETC, Handbook on Tourism Forecasting Methodologies, 2008.