Τρίτη 25 Ιουνίου 2013

Σύγχρονες πόλεις της Κρήτης και η διατήρηση των μνημείων

#Μαρία Α. Δρακάκη
Msc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων, Υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Αν. Σχ. Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ηρακλείου

Οι πόλεις , το αστικό και οικιστικό περιβάλλον, παρουσιάζουν κρίση  σε παγκόσμια κλίμακα.  Καθημερινά βιώνονται από τους πολίτες  οι κίνδυνοι της ανεξέλεγκτης  εξάπλωσης του αστικού ιστού, της απειλής   της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας, της αλλοίωσης της αισθητικής των οικισμών, της παραμέλησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά  τις ελληνικές πόλεις, οι τεράστιες  ελλείψεις σε χώρους πράσινου  και σε κοινωνικό εξοπλισμό, η αυθαίρετη δόμηση και η άναρχη εξάπλωση του οικιστικού ιστού ακόμη και σε περιοχές προστατευμένες, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η έλλειψη  βασικών κοινόχρηστων  έργων υποδομής, η πολυκατοικιοποίηση περιοχών,  η προσβολή του αρχικού σχεδιασμού, δημιουργεί νέες συνθήκες που απαιτούν παρέμβαση.
Μια   αντικειμενική  ματιά στις κεντρικές πόλεις  της Κρήτης, πιστοποιεί ότι όλες διαθέτουν φυσικά πλεονεκτήματα έναντι άλλων της χώρας, δηλαδή ιστορική φυσιογνωμία, πλεονεκτική φυσική θέση, αρχιτεκτονικό ύφος, δυνατότητες για κοινόχρηστα  έργα υποδομής. Ωστόσο σχεδόν όλες βάλλονται   από μόνιμο κυκλοφοριακό πρόβλημα, η πολιτιστική τους κληρονομιά  χρήζει άμεσης αποκατάστασης και ανάδειξης σε πολλά ακόμη σημεία και η όποια αισθητική τους απειλείται από ενδεχόμενους συμβιβασμούς με την τουριστική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα  παρατηρείται  μια συνεχής επέκταση  με νέες πολεοδομικές αναπτύξεις και μια σθεναρή αντιμετώπιση  ως προς το ήδη δομημένο  περιβάλλον το οποίο χρειάζεται  εξυγίανση και συνεχή εποπτεία. 

Προτεραιότητα πρέπει να δίδεται και σε αυτό και η προσοχή να μη στρέφεται  μονάχα στη δημιουργία νέων οικισμών. Μέλημα των πόλεων πρέπει να είναι και η αναβάθμιση του υπάρχοντος περιβάλλοντος με τροποποιήσεις που θα αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση  του δημόσιου συμφέροντος από άποψη πολεοδομικών αναγκών  και θα δικαιολογούνται  από μια κοινή λ.χ. ανάγκη  που σχετίζεται με την υγιεινή, την ασφάλεια, την αισθητική, την οικονομία , την προστασία του περιβάλλοντος.. Στόχος να βελτιώνονται ή τουλάχιστον να μην επιδεινώνονται οι όροι διαβίωσης στις σύγχρονες πόλεις. Επιπλέον οι παρεμβάσεις  πρέπει να έχουν συνέχεια, να μην είναι ευκαιριακές, να υπακούν  σε γενικότερο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και να προσαρμόζονται  ανάλογα  με τις ανάγκες των πολιτών.

Τα  μνημεία  κάθε πόλης λειτουργούν ως τεκμήρια συλλογικής μνήμης, (από το ρήμα «μνάομαι-μιμνήσκω» που σημαίνει «θυμάμαι κάτι») αποτελούν ιστορικές πηγές , πηγές του τοπίου, όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται στη διδακτική της ιστορίας.

«Ο όρος μνημείο  στις αρχές του 20ου αιώνα  χρησιμοποιείται  για να περιγραφεί  κάθε μεμονωμένο  πολιτισμικό αγαθό που κατά γενική ομολογία πρέπει να τύχει προστασίας  προβολής και ανάδειξης.Με τη Χάρτα της Βενετίας η οποία συντάχθηκε το 1964 στο πλαίσιο της Διεθνούς Συνάντησης Αρχιτεκτόνων και Υπεύθυνων για την Προστασία των Μνημείων, η έννοια του μνημείου δεν περιορίζεται  στο μεμονωμένο αρχιτεκτόνημα, αλλά είναι δυνατόν να αναφέρεται  και σε ένα οικιστικό σύνολο ή σε μια αγροτική  τοποθεσία που μαρτυρεί  έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, μια σημαντική  εξέλιξη ή ένα ιστορικό γεγονός. Με τον όρο «μνημείο» δεν νοούνται  μονάχα έργα  υψηλής τέχνης, αλλά και έργα ταπεινά, τα οποία στο πέρασμα  του χρόνου έχουν αποκτήσει πολιτισμική σημασία. Περαιτέρω διευκρίνιση του όρου επιτεύχθηκε στη διεθνή συνάντηση στο Παρίσι το 1972, οπότε και έγινε διάκριση μεταξύ της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και της παγκόσμιας φυσικής κληρονομιάς. Στην πρώτη κατηγορία  συμπεριλαμβάνονται  τα μεμονωμένα αντικείμενα, τα οικιστικά σύνολα και τα τοπία που έχουν προκύψει ως συνδυασμός ανθρώπινης  επέμβασης και φύσης, ενώ στη δεύτερη  κατηγορία συγκαταλέγονται  τα μνημεία της φύσης , οι γεωλογικοί  σχηματισμοί, τα φυσικά τοπία ιδιαίτερου κάλλους…»( Σελέντη Ν.-Σταυρουλάκη Φ., 2002)

Η Κρήτη διαθέτει αξιοσημείωτα ιστορικά μνημεία που ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις φαντάζουν μέσα στα χαρακτηριστικά  των σύγχρονων πόλεών της, με όλα τα θετικά και αρνητικά που αναφέρθηκαν παραπάνω, μέσα στον  πολεοδομικό ιστό ,  ως στοιχεία ασυνέχειας. «Η παρουσία τους  προκαλεί ρήγματα,, κενά στην πυκνή αστική μάζα» ( Νικηφορίδης Π&Ταράνη Π., 2002)  Είναι αναγκαία  κατά συνέπεια η διαχείρισή  τους ώστε να ενταχθούν αρμονικά  στον πολεοδομικό ιστό και να υπάρχει  ισορροπία  ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.

Τα μνημεία ως στοιχεία υλικού πολιτισμού δεν είναι μονοσήμαντα, υπόκεινται σε προσεγγίσεις και αναγνώσεις από διαφορετικές οπτικές γωνίες και αποκτούν νόημα και αξία ανάλογα με τη θέση εκείνου που τα ερμηνεύει.
Γύρω από τα  μνημεία  έχει αναπτυχθεί ένα περίπλοκο δίκτυο σχέσεων το οποίο καθορίζεται από πολιτικές , θρησκευτικές, οικονομικές, κοινωνικές, αισθητικές , συμβολικές λειτουργίες είτε ολόκληρης  της κοινωνίας, είτε μεμονωμένων μελών της. Τα μνημεία  λοιπόν αποτελούν σημεία αναφοράς των κοινωνικών ομάδων των πόλεων και της διαδρομής τους στο χρόνο.

Η λογική  της διατήρησης  και της επέμβασης στα μνημεία είναι ένα μεγάλο θέμα ανοικτό συνεχώς προς συζήτηση, καθώς συνδέεται άμεσα  με ζητήματα αντίληψης και ερμηνείας τους. 

Το δίλημμα μπορεί να είναι διάσωση της αρχιτεκτονικής μορφής των μνημείων απλά και νέα λειτουργία  αποσυνδεμένη όμως από την προηγούμενη ιστορική χρήση ή αποκατάσταση πλήρης ενός δημόσιου κτηρίου λ.χ. με τη μορφή που είχε μια συγκεκριμένη  ιστορική περίοδο  και  δημιουργία ενός οπτικά συνεκτικού περιβάλλοντος  για την κατανόηση της συγκεκριμένης εποχής; Στη δεύτερη περίπτωση  το τίμημα είναι η στέρηση  του μνημείου από την ιστορική του εξέλιξη και τη διασύνδεση με το σύγχρονο περιβάλλον.

Η απόφαση  διατήρησης και επέμβασης  ή μη σε ένα μνημείο, το είδος της επέμβασης, συντήρηση , αποκατάσταση ή ανακατασκευή, όπως και η απόδοση  νέων χρήσεων, είναι επιλογές που φέρουν αναμφισβήτητα το βάρος  ιδεολογικών, πολιτικών, οικονομικών προσανατολισμών.  

Το σίγουρο είναι ότι τα μνημεία,, όπως και οι πόλεις σήμερα δεν πρέπει να αφήνονται  σε καμία περίπτωση στο …έλεος μιας    αδιάφορης ,ευκαιριακής   ή ασταθούς πολιτικής .Και σε αυτό την ευθύνη σαφώς  έχουμε  και εμείς  οι πολίτες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ


  • ΥΠΕΠΘ, ΥΠΠΟ, Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) –Ελληνικό Τμήμα, Δημοτικό Μουσείο Καβάλας , (2002) Μουσείο –Σχολείο, 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο, εισήγηση των Σελέντη Ν.,-Σταυρουλάκη  Φ. «Τα μυστικά ενός μνημείου», σσ.40-44,  20,21,22 Σεπτεμβρίου 2002, Καβάλα
  • ΥΠΠΟ-4η Εφορεία Νεώτερων Μνημείων& Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας –Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, (2002), «Ήπιες επεμβάσεις και προστασία ιστορικών κατασκευών», Πρακτικά  1ου Διεθνούς Συνεδρίου, εισήγηση των Νικηφορίδη Π& Ταράνη Π., «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Αρχαιολογικοί τόποι μέσα στον αστικό ιστό: ένταξη ή περιχαράκωση;» σσ. 61-75,  Θεσσαλονίκη


Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.