Νέες δράσεις για την αντιμετώπιση των Κοινωνικών Αναγκών στις πόλεις

#Καλυψώ Γούλα , Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δήμου Θεσσαλονίκης 

Τρία είναι τα καθοριστικά στοιχεία που προσδιορίζουν την δράση της Αυτοδιοίκησης στην Ελληνική κοινωνία που διέρχεται της σημερινής πρωτοφανούς  κρίσης. 

Πρώτον, το  υφιστάμενο μίγμα υποδομών και αρμοδιοτήτων της κοινωνικής πολιτικής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που διαμορφώθηκε προ της κρίσης και που καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει την κρίση.

Δεύτερον, η μείωση των ιδίων πόρων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πόρων χρηματικών, υλικών και ανθρώπινων, που είναι απαραίτητοι για την ενίσχυση του τοπικού δικτύου προστασίας. 

Τρίτον, η αύξηση των διαθέσιμων πόρων, για την αντιμετώπιση της κρίσης, πόρων   χρηματικών, υλικών και ανθρώπινων, που ναι μεν δεν ανήκουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν από αυτήν.   

Η αύξηση αυτών των πόρων είναι αποτέλεσμα είτε 

(α) της αύξησης του αισθήματος αλληλεγγύης, και της διάθεσης αρωγής εκ μέρους των πολιτών, της κοινωνίας των πολιτών, των επιχειρήσεων και σημαντικών κοινωφελών οργανισμών, ελληνικής ή αλλοδαπής προέλευσης είτε 

(β) της δημιουργίας προγραμμάτων και πολιτικών που αποσκοπούν στην ενίσχυση του τοπικού δικτύου κοινωνικής προστασίας από φορείς της Κεντρικής Διοίκησης και/ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.   

Αυτά τα τρία στοιχεία, στην περίπτωση του Δήμου μας, μας έχουν οδηγήσει στο να υιοθετήσουμε ανάλογες πολιτικές κατευθύνσεις.  Συγκεκριμένα  : 

1. Αυξήσαμε την δυνατότητα υφιστάμενων μηχανισμών κοινωνικής στήριξης για να αντιμετωπίσουμε την αυξανόμενη ζήτηση από τους δοκιμαζόμενους πολίτες μας, προσθέσαμε σε αυτούς τους μηχανισμούς νέα καθήκοντα και κάναμε χρήση των αρμοδιοτήτων μας με τρόπο που δεν είχε προβλεφθεί όταν αυτές μας αποδόθηκαν από τον Καλλικράτη.  Προσανατολίσαμε δηλαδή το μίγμα διαθέσιμων μέσων και αρμοδιοτήτων με βάση τις επιταγές της κρίσης με απώτερο στόχο την μεγιστοποίηση του αποτελέσματος που αυτό το μίγμα μέσων και αρμοδιοτήτων μπορεί να επιφέρει για την άμβλυνση των συνεπειών της κρίσης.       

2. Υιοθετήσαμε πολιτικές που βασίζονται στην ικανότητα συγκερασμού και συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών φορέων και οργανισμών με τον Δήμο να έχει τον ρόλο του καταλύτη και του ενορχηστρωτή.   Με αυτόν τον τρόπο παντρέψαμε τους πόρους του Δήμου με τους πόρους τρίτων για να φέρουμε ένα αποτέλεσμα που κανένας φορέας από μόνος του δεν θα μπορούσε να προκαλέσει.

Τα επιτεύγματα μας εκεί που υπήρξαν και τα εμπόδια εκεί που δεν υπερκεράσθηκαν, μας οδηγούν στις παρακάτω μελλοντικές κατευθύνσεις

1. Στην ανάγκη διαμόρφωσης θεσμικών προτάσεων σε τομείς όπως αυτής της πρωτοβάθμιας υγείας που θα καθιστούν κανονιστικά επιτρεπτό τον ρόλο του Δήμου ως ενορχηστρωτή και καταλύτη στην παροχή αυτής της περίθαλψης.

2. Στον συντονισμό Δήμου και άλλων φορέων που ασκούν κοινωνική πολιτική και κοινωνικές δράσεις  ούτως ώστε να αποφεύγονται οι επικαλύψεις, να διαχέονται οι καλές πρακτικές και να συγκεντρώνεται η πληροφόρηση και να επεξεργάζεται με ένα τέτοιο τρόπο που, με την σειρά της, να επηρεάζει την εξέλιξη της κοινωνικής μας πολιτικής.

3. Την συνεργασία με την ερευνητική κοινότητα, πανεπιστημιακή και μη, ούτως ώστε να διαμορφώνουμε και να υλοποιούμε πολιτικές που βασίζονται στην διεθνή συγκριτική διάσταση καθώς όσο και  στην πλέον προηγμένη ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κρίσης της κοινωνίας μας, κρίσης που έχει τόσο εθνικά όσο και τοπικά χαρακτηριστικά.        

Ας τα πάρουμε τα πράγματα όμως ένα προς ένα.  

Επαναπροσανατολισμός Υφιστάμενου Μίγματος Μέσων και Αρμοδιοτήτων 

Όσον αφορά τον επαναπροσανατολισμό του υφιστάμενου μίγματος μέσων και αρμοδιοτήτων αναλάβαμε ενδεικτικά ενέργειες όπως: 

1. Από τον Νοέμβριο 2012, στο συσσίτιο που εξυπηρετεί  350 άτομα (της Α’ και Β΄ Δημοτικών Κοινοτήτων) και βασίζεται στον προϋπολογισμό του Δήμου,  προσθέσαμε τρία συσσίτια, με φαγητό που παρασκευάζεται στο μαγειρείο των παιδικών σταθμών με πρώτες ύλες που προέρχονται από δωρεά, και έτσι καθημερινά σιτίζονται 50 άτομα της Γ Δημοτικής Κοινότητας, 100 άτομα της Δ Δημοτικής Κοινότητας και 100 άτομα της Ε’ Δημοτικής Κοινότητας.  Παράλληλα και με την ενεργοποίηση εθελοντών των δημοτικών κοινοτήτων προσφέραμε τα συσσίτια που ετοιμάστηκαν στα μαγειρεία των παιδικών σταθμών σε χώρους των ΚΑΠΗ του Δήμου μας.  Οι πρώτες ύλες αυτών των συσσιτίων χρηματοδοτήθηκαν από ιδιώτη χορηγό. Τα μαγειρεία των παιδικών σταθμών και τα ΚΑΠΗ του Δήμου προσέθεσαν στα καθήκοντα τους την παραγωγή και την διάθεση συσσιτίων που παρήχθησαν με δωρεά που προσέλκυσε ο Δήμος.   

2. Παρείχαμε  κολατσιό στα σχολεία του Δήμου με παροχή δωρεάν δεκατιανού, σε παιδιά οικονομικά ασθενέστερων οικογενειών. Δηλαδή μια σχέση που αφορά κυρίως την διαχείριση των κτιριακών εγκαταστάσεων επεκτάθηκε στην κοινωνική πολιτική.  

3. Προσελκύσαμε σημαντική χορηγία από διεθνή ΜΚΟ στην αγορά πετρελαίου θέρμανσης  για σχολεία του δήμου μας και για  ιδρύματα  ΑΜΕΑ, ηλικιωμένων και παιδικής προστασίας καθώς και ειδικά αναγνωρισμένων και κοινωφελούς χαρακτήρα σωματείων και συλλόγων που, με βάση τον Καλλικράτη, εποπτεύονται και ελέγχονται από το αρμόδιο τμήμα του Δήμου μας.  Δηλαδή, προσελκύσαμε πόρους κάνοντας χρήση σχέσεων και αρμοδιοτήτων που έχουν άλλο αντικείμενο.      

Kαι τα τρία αυτά παραδείγματα πιστεύω δείχνουν πώς ένας Δήμος μπορεί να αναπτύξει το κοινωνικό του έργο κάνοντας χρήση ήδη διαθέσιμων μέσων και αρμοδιοτήτων αλλά σε κατευθύνσεις που δεν είχαν προβλεφθεί.  Ως τέτοιες αυτές οι ενέργειες διαψεύδουν το στερεότυπο του δυσκίνητου, γραφειοκρατικού και αδιάφορου δημόσιου φορέα και αντίθετα αναδεικνύουν την ικανότητα της αυτοδιοίκησης να δράσει με ευελιξία και ευρηματικότητα σε όφελος της ανάγκης του πολίτη.  

Συντονισμός Δήμου και άλλων φορέων που ασκούν κοινωνική πολιτική και κοινωνικές δράσεις  

Αναφορικά με τον συντονισμό του Δήμου με άλλους φορείς που ασκούν κοινωνική πολιτική και κοινωνικές δράσεις θα ήθελα να αναφέρω το παράδειγμα της δημιουργίας του Υπνωτηρίου Αστέγων.  

Η διαπίστωση ότι στη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει μόνιμη δομή προσωρινής φιλοξενίας αστέγων, μας οδήγησε από την πρώτη στιγμή της θητείας μας, στην αναζήτηση εύρεσης αξιοπρεπούς προσωρινής στέγης για τους άστεγους συμπολίτες μας. 

Το ενδιαφέρον μας ήταν να συσταθεί από την αρχή ο χώρος του υπνωτηρίου των αστέγων, όπου θα εισέρχονται οι άστεγοι για να βρουν κατάλυμα νυχτερινό και προστασία από κινδύνους της νύχτας αλλά συγχρόνως να τους παρέχεται η δυνατότητα παροχής ψυχολογικής στήριξης και διάγνωσης τυχόν αναγκών περίθαλψης κλπ.

Η εύρεση χώρου επιτεύχθηκε με την γενναιόδωρη παροχή ενός χώρου, στον πρώτο όροφο οικοδομής, που αγοράσθηκε προς τον σκοπό αυτό από την Φιλόπτωχο Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης, σωματείο που ενεργοποιείται στο χώρο της φιλανθρωπίας στη Θεσσαλονίκη από το έτος 1871.   Η ΦΑΑΘ αγόρασε έναν χώρο 2000 τ.μ., τον οποίο παραχώρησε στο Δήμο Θεσσαλονίκης για την στέγαση δράσεων σχετιζομένων με τους αστέγους. Με τη βοήθεια των υπηρεσιών του Δήμου, τμήμα του μείζονος αυτού χώρου, 750 τ.μ. σχεδιάσθηκε για να μπορεί να στεγάζει μέχρι 80 άτομα, με χώρους λουτρών, τουαλέτες, κοιτώνες ανδρών, γυναικών, γραφείο κοινωνικών λειτουργών, χώρο συγκέντρωσης.

Για τις κατασκευαστικές εργασίες δεχθήκαμε τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το οποίο αποφάσισε τη χρηματοδότηση του έργου στις αρχές Ιανουαρίου 2013. 

Στο μεσοδιάστημα, από κοινού με τις ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ, που είναι ο δικαιούχος φορέας και PRAKSIS, που είναι επίσης συμπράττων φορέας, υποβάλαμε, όπως ήδη ανέφερα, στο Υπουργείο Εργασίας, αίτημα για συμμετοχή σε σχετικό πρόγραμμα με αντικείμενο την δημιουργία και ενίσχυση υφισταμένων κοινωνικών δομών για την καταπολέμηση της φτώχιας, στις οποίες εντάχθηκε το υπνωτήριο των αστέγων. 

Ήδη σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι κατασκευαστικές εργασίες, και το έργο αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του σύντομα (περί τα τέλη Νοεμβρίου 2013), με τη χρησιμοποίηση προσωπικού που έχει προσληφθεί για δύο έτη, στο πλαίσιο του παραπάνω προγράμματος του Υπουργείου Εργασίας από την ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ. 

Η εκτεθείσα δράση έχει όλα τα χαρακτηριστικά, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, της σύμπραξης και του συγκερασμού των πόρων ενός δημόσιου φορέα (του Δήμου μας), και των πόρων κοινωφελών οργανισμών και ΜΚΟ, με αποτέλεσμα  την επίτευξη: 

(α)  οικονομιών κλίμακας, δεδομένου ότι η ΦΑΑΘ και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος μπόρεσαν να κάνουν κάτι μαζί που δεν θα μπορούσαν να κάνουν ξεχωριστά, 

(β) της ταχύτητας στην λήψη αποφάσεων, όταν αυτές οι αποφάσεις δεν επιβαρύνουν οικονομικά το Δήμο αλλά τους συνεργαζόμενους με αυτόν φορείς, δεδομένου ότι η διαδικασία της αγοράς και της κατάλληλης ανακατασκευής του χώρου θα έπαιρνε διπλάσιο χρόνο, εάν την είχε αναλάβει το ΝΠΔΔ που είναι ο Δήμος Θεσσαλονίκης και όχι τα δύο ιδρύματα 

(γ) την ενίσχυση του Δήμου με εξειδικευμένο προσωπικό, στην παραγωγή του δημοτικού έργου, με την διαχείριση της δομής αυτής από την ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ, δια της χρησιμοποίησης προσωπικού που βεβαίως δεν θα μπορούσε να προσλάβει ο Δήμος μας, για τους γνωστούς λόγους.

Ανάγκη διαμόρφωσης θεσμικών προτάσεων

Αναφορικά με την ανάγκη διαμόρφωσης θεσμικών προτάσεων για μπορέσουμε να επιτελέσουμε τον ρόλο μας ως συντονιστή και καταλύτη στην παραγωγή κοινωνικού έργου σε τοπικό επίπεδο  θα ήθελα να αναφερθώ στον τομέα  της παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. 

Από τα μείζονα θέματα που σχετίζονται με την άσκηση της κοινωνικής πολιτικής, είναι η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και πρόληψης στους δημότες/κατοίκους του Δήμου μας. Προς τον σκοπό αυτό είχε περιληφθεί στο πρόγραμμα της δημοτικής μας παράταξης η δημιουργία μικρών Δημοτικών Ιατρείων γειτονιάς, εύκολα προσβάσιμων στους πολίτες για να διεξάγονται βασικές ιατρικές εξετάσεις σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, συνταγογράφηση σε χρόνιες παθήσεις, και παρακολούθηση και παροχή ιατρικής φροντίδας στο σπίτι σε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας. Οι παραπάνω ιατρικές παροχές, σήμερα, περισσότερο από ποτέ είναι αναγκαίες ενόψει και της ιδιαίτερης αύξησης των ανασφαλίστων κατοίκων. 

Οι υφιστάμενες διατάξεις σχετικά με τις προϋποθέσεις και τους όρους λειτουργίας ιατρείων, οδοντιατρείων κλπ. παρουσιάζουν νομοθετικό κενό  αναφορικά με την έγκριση των αντιστοίχων όρων λειτουργίας από τον οικείο εποπτεύοντα φορέα, Ιατρικό/Οδοντιατρικό Σύλλογο σε σχέση με τη λειτουργία Δημοτικών Ιατρείων. 

Παράλληλα στον νόμο του Καλλικράτη, είχε προβλεφθεί η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων που ασκούνται από τις ΔΥΠΕ, περιλαμβανομένων και αρμοδιοτήτων των Μονάδων Πρωτοβάθμιας Υγείας, με την έκδοση σχετικού προεδρικού διατάγματος, με το οποίο θα ρυθμίζεται και η απόδοση στους Δήμους, των αναλόγων οικονομικών πόρων καθώς και οι ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις για τη μετάταξη του προσωπικού, π.δ. που μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί. 

Οι παραπάνω ελλείψεις δημιουργούν εμπόδια στην ουσιαστική και αποτελεσματική υλοποίηση της παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας και πρόληψης στους δημότες/κατοίκους του Δήμου, σε μόνιμη και σταθερή βάση, ήτοι, έχοντας εξασφαλίσει την υλικοτεχνική υποδομή και το κατάλληλο  ιατρικό προσωπικό, σε μια περίοδο που, όπως προειπώθηκε, το θέμα των ανασφαλίστων πολιτών διογκώνεται. 

Στην ήδη αναφερθείσα παραπάνω πετυχημένη δράση, την περίπτωση δηλαδή του υπνωτηρίου αστέγων, διαπιστώνουμε, ότι το Υπουργείο Εργασίας υπερκέρασε το όποιο πρόβλημα λειτουργίας του αλλά και πρόσληψης προσωπικού, μέσα από την εκπόνηση ενός προγράμματος λειτουργίας δομών και προσλήψεων με τη σύμπραξη του Δήμου με ΜΚΟ κλπ., έστω με τον  μικρό χρονικό ορίζοντα των δύο ετών. 

Πρέπει να προστεθεί ότι η αναγκαιότητα της σύστασης και λειτουργίας αντίστοιχων δράσεων, επιβεβαιώνεται στην πράξη, όπου προς αντιμετώπιση, ειδικά των προβλημάτων υγείας των ανασφαλίστων κατοίκων, δημιουργούνται κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, τα οποία όμως βασίζονται σε εθελοντές, με αμφίβολο τον ορίζοντα χρονικής διάρκειας της παροχής.   Από την άλλη μεριά η ικανότητα του Δήμου μας να κινητοποιήσει οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για την δημιουργία Μονάδων Πρωτοβάθμιας Υγείας είναι ιδιαίτερα αυξημένη.  Πρώτον γιατί η φύση του ιατρικού επαγγέλματος ως λειτουργήματος, και όχι μόνο ως μέσου βιοπορισμού, δημιουργεί μια ευρύτατη δεξαμενή έμπειρων στελεχών  που μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε εθελοντική βάση.  Δεύτερον γιατί η ανάγκη για ενίσχυση της πρωτοβάθμιας υγείας  είναι τόσο πασίδηλη και έντονη που μπορεί να κινητοποιήσει φιλανθρωπικές οργανώσεις, διεθνείς ΜΚΟ, επιχειρήσεις, στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, την Ελληνική Διασπορά,  και βέβαια τον ίδιο τον δημότη που είναι σε θέση να την ενισχύσει με το υστέρημά του.  Η παροχή Πρωτοβάθμιας Υγείας, λοιπόν, από τους Δήμους μπορεί να ενισχυθεί άμεσα , εφόσον υπάρξει η αντίστοιχη θεσμοθέτηση. 

Μελλοντικές Κατευθύνσεις 

Αναφορικά με τις μελλοντικές κατευθύνσεις οι προτεραιότητές μας είναι οι εξής.

Συντονισμός και συνεργασία του Δήμου Θεσσαλονίκης εντός του Δήμου και του Πολεοδομικού Συγκροτήματος αλλά και με άλλους Δήμους και φορείς της επικράτειας που ασκούν τοπική κοινωνική πολιτική και κοινωνικές δράσεις.  Σκοπός είναι, εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος να συγκεντρώνεται η πληροφόρηση και να επεξεργάζεται με ένα τέτοιο τρόπο που, με την σειρά της, να επηρεάζει την εξέλιξη της κοινωνικής πολιτικής της πόλης μας. Ενδεικτικά, πρέπει όλοι οι Δήμοι αλλά και οι εκκλησίες του πολεοδομικού συγκροτήματος  Θεσσαλονίκης να δημιουργήσουν μια κοινή βάση δεδομένων για τα χαρακτηριστικά και την σύνθεση των κατοίκων της πόλης μας που προσφεύγουν στα συσσίτια για να διαμορφώσουμε μια κοινή εικόνα για τις συνολικότερες ανάγκες αυτής της ομάδας συμπολιτών μας.  Εξίσου, πρέπει να συστηματοποιήσουμε την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των δήμων της χώρας και την ανάδειξη των πλέον πετυχημένων δράσεων όσο και αυτών που δεν πέτυχαν, και γιατί, ώστε να επωφεληθούμε ο ένας από την εμπειρία του άλλου.     

Επίσης και όπως ανέφερα παραπάνω αποτελεί προτεραιότητα η συνεργασία με την ερευνητική κοινότητα, πανεπιστημιακή και μη, ούτως ώστε να διαμορφώνουμε και να υλοποιούμε πολιτικές που βασίζονται στην διεθνή συγκριτική διάσταση καθώς και στην πλέον προηγμένη ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κρίσης της κοινωνίας μας, κρίσης που έχει τόσο εθνικά όσο και τοπικά χαρακτηριστικά.        Ιδίως για την Θεσσαλονίκη που φιλοξενεί το μεγαλύτερο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας έχει νόημα να κινητοποιηθεί αυτή η συνεργασία σε όφελος και των κατοίκων της πόλης αλλά και της έρευνας. Η κρίση που μας μαστίζει είναι, σε όχι αμελητέο βαθμό, αποτέλεσμα της αδιαφορίας της κεντρικής διοίκησης, αλλά δυστυχώς και της τοπικής αυτοδιοίκησης, για την διαμόρφωση μιας πολιτικής που βασίζεται στην επιστημονική τεκμηρίωση και απόδειξη.  Σήμερα οφείλουμε τόσο στους δοκιμαζόμενους δημότες μας, όσο και σε όλους τους φορείς και τους πολίτες που αφιλοκερδώς υποστηρίζουν το κοινωνικό μας έργο, να τεκμηριώσουμε, με την συνεργασία της πανεπιστημιακής κοινότητας, με επιστημονική επάρκεια και ακεραιότητα τα στοιχεία που συνθέτουν αυτό το έργο, εδώ στην Θεσσαλονίκη.  

Περιττό να πω ότι θεωρούμε καθήκον μας να μοιραστούμε τις ωφέλειες μιας τέτοιας συνεργασίας με άλλους δήμους και το συλλογικό όργανο, και διοργανωτή αυτού του συνεδρίου, την ΚΕΔΕ.  

*Εισήγηση στο συνέδριο "Κοινωνία σε κρίση, Αυτοδιοίκηση σε δράση" που οργάνωσε η ΚΕΔΕ 21-22 Νοεμβρίου 2013 στη Θεσσαλονίκη