Η συμβολή των επιχειρήσεων τοπικών προϊόντων στη δημιουργία και προώθηση μιας εικόνας τόπου.

Η γαστρονομική ταυτότητα του Μεσολογγίου*

#ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ, Σύμβουλος Τουρισμού, MSc, Lecturer in Tourism & Hospitality IMI University Centre Luzern, Switzerland

#ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΣΙΛΙΡΑΣ, Χημικός Μηχανικός, Msc, Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών

Η παρούσα ερευνητική εργασία αποσκοπεί στη διερεύνηση του αν και σε ποιο βαθμό οι επιχειρήσεις τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων που δραστηριοποιούνται σε μία περιοχή, μπορούν να δημιουργήσουν μία ιδιαίτερη και διακριτή γαστρονομική ταυτότητα για τη συγκεκριμένη περιοχή και να συμβάλλουν έτσι στη δημιουργία μιας νέας εικόνας τόπου (place image) η οποία θα αποτελέσει τη βάση για ένα νέο brand name.

Σε περίπτωση που το νέο αυτό brand name δημιουργηθεί, θα μπορέσει να εμπεδωθεί τόσο από τους κατοίκους της πόλης, όσο και από τους επισκέπτες της, να επικοινωνηθεί και συνεπώς να δημιουργήσει δυναμικές συνθήκες περιφερειακής και τοπικής οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής, με επίκεντρο τις τοπικές κοινωνίες και κοινότητες.

Η πόλη του Μεσολογγίου επελέγη για την υλοποίηση της έρευνας ως μια χαρακτηριστική περίπτωση ελληνικής περιφερειακής πόλης που συνδυάζει την ύπαρξη δυναμικών επιχειρήσεων που αξιοποιούν τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, με ισχυρή ιστορική κληρονομιά, αναγνωρισμένο περιβαλλοντικό πλούτο και υψηλό αλλά αναξιοποίητο τουριστικό δυναμικό.

Η έρευνα που διεξάγεται έχει ποιοτικό και ποσοτικό προσανατολισμό και στοχεύει σε συγκεκριμένο πληθυσμό (sample). Διεξάγεται έρευνα σε επιχειρηματίες, παράγοντες κλαδικών φορέων, εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, εκπαιδευτικούς, καταναλωτές και επισκέπτες. Στόχος της είναι να διερευνηθούν οι αντιλήψεις των ερωτώμενων σχετικά με το αν η δημιουργία μιας γαστρονομικής ταυτότητας για το Μεσολόγγι θα ενίσχυε τη λειτουργία των επιχειρήσεων τοπικών προϊόντων, θα δημιουργούσε τις βάσεις αποτελεσματικότερης συνεργασίας ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα, θα ενδυνάμωνε τις γνώσεις αλλά και την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για τα παραδοσιακά προϊόντα και θα έθετε τις βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας εικόνας τόπου για την πόλη του Μεσολογγίου. 

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται ο γενικός σχεδιασμός της έρευνας και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την έως τώρα διεξαγωγή της.

Η περιοχή έρευνας: Το Μεσολόγγι

Το Μεσολόγγι είναι πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας με πληθυσμό 34.420 κατοίκων (σύμφωνα με την απογραφή του 2011).

Είναι παγκοσμίως γνωστό χάρη στην ηρωική Έξόδο (10 Απριλίου 1826) στη διάρκεια της Επανάστασης του '21 εναντίον των Τούρκων, όπως επίσης και για το μοναδικό οικοσύστημα της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου - Αιτωλικού. Παράλληλα η λειτουργία Ανώτατου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος από το 1983 με 4500 φοιτητές, η οικονομική δραστηριότητα που βασίζεται στα τοπικά και άλλα αγροτικά προϊόντα, η δημιουργία νέων υποδομών ποιότητας ζωής (ποδηλατόδρομοι, χώροι πρασίνου, ελεγχόμενη οικιστική επέκταση της πόλης) και ή ύπαρξη τουριστικού ρεύματος στην πόλη και τη γύρω περιοχή, δίνουν στο Μεσολόγγι και μια πολύ σημαντική σύγχρονη ταυτότητα.

Η ιστορική διάσταση

Η ιστορικότητα της πόλης του Μεσολογγίου σχετίζεται άμεσα με την Ελληνική Επανάσταση, με τη δράση του Άγγλου φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα που πολέμησε ενάνατια στους Οθωμανοιύς και πέθανε στην πόλη το 1984 και κυρίως με την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826), χάρη στην οποία το Μεσολόγγι έγινε σύμβολο του αγώνα της ανεξαρτησίας, έχοντας και επίσημα στον τίτλο του τον προσδιορισμό της Ιεράς Πόλης.

Η πρώτη επίσημη ιστορική αναφορά για το Μεσολόγγι, ως ένα μικρό χωριό κατοικημένο κυρίως από ψαράδες, καταγράφεται το 1571, στο πλαίσιο της καταγραφής της Ναυμαχίας του Λεπάντο (Ναύπακτος). Το 1679 λόγω του θαλάσσιου εμπορίου με Ζακυνθινούς και Κεφαλλονίτες, το Μεσολόγγι αποκτά πλούτο και δύναμη, ενώ τότε ιδρύεται από τον Παναγιώτη Παλαμά η Παλαμαϊκή Σχολή ή Ακαδημία, που απετέλεσε πνευματικό κέντρο πανελλήνιας ακτινοβολίας. Η πορεία του αυτή ανακόπτεται από τις λεηλασίες Βενετών και Τούρκων που το καταλαμβάνουν στη συνέχεια.

Ο περιβαλλοντικός πλούτος

Σε ό,τι αφορά στον περιβαλλοντικό πλούτο της περιοχής, το Μεσολόγγι, χτισμένο στην στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου και ανάμεσα στις εκβολές δύο ποταμών, του Αχελώου και του Ευήνου, βρίσκεται στην καρδιά του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου - Αιτωλικού, για την προστασία και ανάδειξη του οποίου λειτουργεί ο ομώνυμος Φορέας Διαχείρισης με έδρα το Αιτωλικό.

Ο υγροβιότοπος του Μεσολογγίου είναι από τους σημαντικότερους της Μεσογείου με σπάνια χλωρίδα και πανίδα. Σε αυτή τη περιοχή εντάσσονται λιμνοθαλάσσιες, χερσαίες και ποτάμιες περιοχές του νότιου τμήματος του Νομού Αιτωλοακαρνανίας και το νησιώτικο σύμπλεγμα των Εχινάδων του Νομού Κεφαλληνίας που διακρίνονται για τη μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική και περιβαλλοντική τους αξία.

Η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου - Αιτωλικού είναι η μεγαλύτερη ελληνική λιμνοθάλασσα και μια από τις μεγαλύτερες της Μεσογείου. Σήμερα με βάση τη γεωμορφολογία της περιοχής, όπως προέκυψε από τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στο διάστημα 1960 -1995, αποτελείται από ένα σύστημα 6 λιμνοθαλασσών που είναι σχετικά απομονωμένες μεταξύ τους και παρουσιάζουν διαφορετικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Η έκτασή τους φτάνει τα 150.000 στρέμ. ενώ η ευρύτερη περιοχή του υδροβιότοπου περιλαμβάνει παράκτια οικοσυστήματα, βάλτους, αλυκοποιημένες εκτάσεις και αποστραγγισμένες εκτάσεις που αποδόθηκαν στη γεωργία.

Η αγροτική οικονομία

Η λιμνοθάλασσα εκτός της ιδιαιτερότητας του τοπίου, δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για την ποικιλία των φυτικών και ζωικών ειδών. Το Μεσολόγγι, με αρκετά ιχθυοτροφεία στην ευρύτερη περιοχή, είναι διεθνώς φημισμένος ιχθυοπαραγωγικός τόπος, όπου η αλιεία γίνεται κυρίως με παραδοσιακούς τρόπους και οι ψαράδες ζούσα για χρόνια στις χαρακτηριστικές μικρές αυτοσχέδιες καλύβες μέσα στη λιμνοθάλασσα («πελάδες»).

Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα προϊόντα του Μεσολογγίου είναι το αυγοτάραχο, το μοναδικό αλιευτικό προϊόν Π.Ο.Π. (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) στην Ελλάδα, με υψηλή διατροφική αξία. Η μέθοδος παραγωγής του αυγοτάραχου δεν έχει αλλάξει, παραμένοντας ίδια, σε ολόκληρη την διαδρομή του μέσα στους αιώνες. Η παραγωγή του (διαδικασία και όροι) με στόχο την προστασία του καθορίζεται ρητά στο νομικό πλαίσιο και μπορεί να γίνεται αποκλειστικά από ψαράδες σε πιστοποιημένα εργαστήρια των μισθωμένων δημόσιων ιχθυοτροφείων της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου - Αιτωλικού.

Από το φθινόπωρο του 2012 βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία πιστοποίησης του πρώτου εργαστηρίου αυγοτάραχου Π.Ο.Π. Μεσολογγίου από τον Αλιευτικό Συνεταιρισμό «Αναγέννηση» στη λιμνοθάλασσα Κλείσοβα, διαδικασία, η οποία στηρίζεται και από το Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και ολοκληρώνεται σύντομα. Η συνολική παραγωγή αυγοτάραχου της λιμνοθάλασσας εκτιμάται πως δεν υπερβαίνει τα 1.000 κιλά ετησίως.

Ένα ακόμα τοπικό προϊόν άρρηκτα δεμένο με το Μεσολόγγι είναι και το αλάτι, το οποίο παράγεται είτε στις αλυκές της Τουρλίδας («μαύρο»), είτε στις αλυκές της Φοινικιάς («λευκό») και το οποίο θεωρείται πλέον και ένα στοιχείο του ευρύτερου πολιτισμού της περιοχής.

Θεωρητικό πλαίσιο

Η σημασία που έχει η εικόνα και η φήμη μιας χώρας, μιας περιφέρειας, μιας πόλης ή μιας γειτονιάς είναι εξαιρετικά σημαντική, είτε αναφερόμαστε στη διεθνή είτε στην εγχώρια εικόνα και φήμη. Η προφανής σχέση ανάμεσα στην εικόνα και τη φήμη μιας περιοχής με την οικονομική και τουριστική ανάπτυξή της, οδήγησε στην αναζήτηση νέων τρόπων ώστε κάθε τόπος οποιασδήποτε κλίμακας, να είναι σε θέση να χαράξει τη στρατηγική του και να αναπτύξει τεχνικές βελτίωσης της εικόνας και της φήμης του.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση των τελευταίων ετών σε συνδυασμό με την ανάπτυξη νέων «αγορών», έκαναν πολύ πιο ισχυρό τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε πόλεις ή χώρες με στόχο την προσέλκυση τουριστών / επισκεπτών, την κινητροδότηση επενδύσεων και την κατάκτηση της καλύτερης δυνατής θέσης στον διεθνή οικονομικό χάρτη. Αποτέλεσμα του διεθνούς ανταγωνισμού ήταν ότι αρκετές περιοχές αναζήτησαν μια στρατηγική μάρκετινγκ και branding, επιδιώκοντας την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα της τοπικής οικονομίας. Αυτός ο ανταγωνισμός έφερε δυναμικά στο προσκήνιο την ανάγκη εφαρμογής επιστημονικών αντικειμένων, όπως το place branding, place identity και place image, τα οποία μπορεί στο ευρύτερο κλάδο του μάρκετινγκ, να μην αποτελούν καινούρια επιστημονικά πεδία, γνωρίζουν όμως τα τελευταία χρόνια μια ραγδαία ανάπτυξη με τη συμμετοχή νέων εταίρων. Με δεδομένο ότι το branding είναι μια έννοια που προέρχεται από τον 19ο κιόλας αιώνα και ότι η επιστήμη του μάρκετινγκ γνώρισε εξαιρετική άνθηση κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, θεωρήθηκε αρχικά ότι οι αρχές αυτών των επιστημών θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και στην περίπτωση των πόλεων και των προορισμών. 

Όμως οι στρατηγικές μάρκετινγκ και branding όταν δεν εφαρμοζόνται για την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, αποδεικνύονται πολύ περισσότερο πολύπλοκες αφού κανένας τόπος δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μονοδιάστατα ως προϊόν. Σε αυτή την περίπτωση, η στρατηγική μάρκετινγκ και branding είναι «η δημιουργία και χρήση επικοινωνιακών εργαλείων προκειμένου μία πόλη, μία περιφέρεια ή μια χώρα να βελτιώσει την εικόνα και τη φήμη της, να προσελκύσει επισκέπτες, επενδύσεις ή νέους κατοίκους και να δημιουργήσει συναισθήματα ταύτισης και περηφάνιας στους υφιστάμενους κατοίκους. Παράλληλα περιλαμβάνει και την προσπάθεια αντιστροφής ή ακύρωσης των όποιων αρνητικών εικόνων. 

Η σημασία επομένως του αντικειμένου για την Ελλάδα στην τρέχουσα οικονομική συγκυρία είναι προφανής» (Δέφνερ, Καραχάλης και Μεταξάς, 2012). Ο καθορισμός μιας σαφούς και διακριτής ταυτότητας για κάθε τόπο θεωρείται απαραίτητος. Συμβάλλουν σε αυτό «η όλο και αυξανόμενη δύναμη των διεθνών μέσων πληροφόρησης, το μειωμένο κόστος των διεθνών μετακινήσεων, η αυξανόμενη καταναλωτική δύναμη του κόσμου, ο φόβος της ισοπέδωσης της διαφορετικότητας, η σπάνια δεξαμενή διεθνών επενδυτών, ο ανταγωνισμός για εξειδικευμένους και επαγγελματίες μετανάστες και τέλος η ανοδική ζήτηση των καταναλωτών για μια δαιφορετική πολιτιστική "δίετα" με χαμηλού κόστους μέσα μαζικής ενημέρωσης» (Hanna and Rowley, 2008)

Σύμφωνα με τους Kotler et al (1993, p.18) το μάρκετινγκ και branding ενός τόπου «σκοπεύει στην ενίσχυση της αξίας και της εικόνας του τόπου, έτσι ώστε οι δυνάμει χρήστες του να έχουν πλήρη γνώση των ιδιαίτερων πλεονεκτημάτων του» και συνεπώς να είναι σε θέση να διαχωρίζουν τον συγκεκριμένο τόπο από άλλους ανταγωνιστικούς προορισμούς.

Οι έρευνες για τη στρατηγική μάρκετινγκ του τόπου και οι εφαρμογές που έχουν ως τώρα υλοποιηθεί αποδεκνύουν ότι κάθε τόπος πρέπει να συνδυάσει τα δεδομένα διαφορετικών επιστημονικών πεδίων, να αναλύσει τις επιμέρους ομάδες της τοπικής κοινωνίας και να συμπεριλάβει στη στρατηγική του όλα τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δεδομένα που συναποτελούν τα τοπικά χαρακτηριστικά. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στο χώρο του place branding εμπλέκονται άμεσα ο ερευνητικός - ακαδημαϊκός τομέας, ο χώρος της τοπικής αυτοδιοίκησης και της πολιτικής εξουσίας, ο επιχειρηματικός κόσμος και όλες οι οργανωμένες κοινωνικές ομάδες που εκπροσωπουν τις εκάστοτε τοπικές κοινωνίες. 

Η συνολική μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τους όρους «place marketing», «place branding», «city marketing», «place identity», αποδεικνύει ότι σε αρκετές περιπτώσεις ο ορισμός των συγκεκριμένων εννοιών και οι ερμηνείες που δίνονται προκαλούν συγχύσεις και φέρνουν σε δυσχερή θέση όσους προσπαθούν να περιγράψουν με ακρίβεια τις ανάγκες ενός τόπου που θέλει να χαράξει μια στρατηγική ανάπτυξης.

Οι Δέφνερ, Καραχάλης και Μεταξάς (2012) επιχειρούν να αποσαφηνίσουν κατ' αρχάς τον ορισμό του place marketing:

«Ένας αντιπροσωπευτικός ορισμός του μάρκετινγκ του τόπου είναι αυτός των Hospers και Penn 2011: "Είναι μία μακροπρόθεσμη διαδικασία ή στρατηγική αλληλένδετων ενεργειών και μέτρων με σκοπό την διατήρηση ή αύξηση της ελκυστικότητας ενός τόπου για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού''. Τα τελευταία χρόνια ο όρος ''μάρκετινγκ του τόπου'' τείνει να ταυτιστεί με ένα νέο όρο, το ''branding του τόπου'' (place branding) προκαλώντας συχνά παρερμηνείες. Με τον όρο branding του τόπου εννοούμε την απόδοση συγκεκριμένης χωρικής ταυτότητας σε μία περιοχή ή πόλη ώστε να διαμορφωθεί μία κεντρική ιδέα για τα χαρακτηριστικά και την αστική προσωπικότητα κάθε περιοχής. Στο πλαίσιο της επιστημονικής συζήτησης ιδιαίτερα δημοφιλείς έχουν γίνει όροι που περιγραφούν τις συγκεκριμένες διαδικασίες όπως η αφήγηση (storytelling) το οποίο προέρχεται από το χώρο της διαφήμισης καθώς και την έννοια του placemaking η οποία είναι πιο σύνθετη αφού περιλαμβάνει στοιχεία σχεδιασμού και διαμόρφωσης ενός τόπου. Συχνά χρησιμοποιείται εμφατικά ένα κτίριο ή μία προσωπικότητα -ιστορική ή και σύγχρονη».

Ειδικά για την Ελλάδα η σύγχυση πολύ συχνά επιτείνεται καθώς εκτός από τη δυσκολία στον ορισμό των παραπάνω εννοιών, επισημαίνεται και μια επιπλέον δυσκολία στην ελληνική απόδοσή τους. Έτσι οι όροι Εικόνα Τόπου, Μάρκετινγκ Τόπου και Branding Τόπου, που φαίνεται να έχουν ως τώρα υπερισχύσει, μπορεί μεν να αποδίδουν ορθά το νόημα των εννοιών, όμως δεν φαίνεται ακόμα να είναι ιδιαίτερα αναγνωρίσμοι και ελκυστικοί.

Το place branding είναι το στρατηγικό σχέδιο για τη διαχείριση ή τη βελτίωση της εικόνας ενός τόπου (Kalantides, 2011). Προκύπτει επομένως ότι το place branding επηρεάζει άμεσα την ταυτότητα ενός τόπου, αφού κυρίαρχο ρόλο σε αυτή την ταυτότητα αποτελεί οπωσδήποτε η εικόνα του.

Η έννοια της ταυτότητας ενός τόπου είναι επίσης ένα θέμα που χρήζει ορισμού, ώστε όλες οι μετέπειτα συζητήσεις να γίνονται κάτω από μια ενιαία βάση: «Ως ταυτότητα του τόπου συνήθως εννοούμε δύο συγγενή πράγματα: τι κάνει τον κάθε τόπο να είναι αυτό που είναι (ιδιαιτερότητα) και τι κάνει τον κάθε τόπο μοναδικό (διαφοροποίηση). Η ταυτότητα του τόπου πρέπει να γίνει κατανοητή ως διαδικασία που συγκροτείται συνεχώς μέσα από συνέχειες και ασυνέχειες και αφορά τόσο τον υλικό, βιωμένο χώρο (αυτό δηλαδή που υπάρχει ''αντικειμενικά'') όσο και τους χώρους της νόησης (τις προσλήψεις και αντιλήψεις μας για τον χώρο)». (Καλαντίδης,2012).

Στην παρούσα έρευνα που αφορά το Μεσολόγγι, το βασικό θεωρητικό ερώτημα είναι το εξής: Αποδεχόμενοι πως το Μεσολόγγι έχει μια κοινά παραδεκτή ανάγκη να καταστεί περισσότερο ανταγωνιστικό στο ελληνικό και διεθνές περιβάλλον, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η αναζήτηση και η προβολή της γαστρονομικής ταυτότητας της πόλης, θα συμβάλει στη δημιουργία και προώθηση μιας νέας εικόνας τόπου για το Μεσολόγγι; Κι εφόσον το ερώτημα απαντηθεί θετικά, είναι εφικτό να συγκροτηθεί μια στρατηγική branding και marketing για το Μεσολόγγι που να βασίζεται στη γαστρονομική ταυτότητα του τόπου;

Η γαστρονομία ως παράγοντας της ταυτότητας και του branding ενός τόπου αποτελεί ένα ελκυστικό πεδίο έρευνας και εφαρμογή για αρκετές ομάδες επιστημόνων και επαγγελματιών του κλάδου. Η «γαστρονομική παγκοσμιοποίηση» και ο ρόλος του branding βρίσκεται στο κέντρο της έρευνας των Askegaard and Kjeldgaard (2009), ενώ οι Libery and Kneafsey (1998) εξετάζουν το ρόλο της «καταγωγής» στην ενίσχυση της ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών στις ευρωπαϊκές αστικές περιοχές. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ένα μεγάλο μέρος της γαστρονομικής ταυτότητας του Μεσολογγίου προέρχεται από την ποιότητα των τοπικών προϊόντων, δίνεται παράλληλα έμφαση και στην αναζήτηση των προϋποθέσεων δημιουργίας συστάδων (clusters) επιχειρήσεων που ασχολούνται με την παραγωγή ή την επεξεργασία τοπικών προϊόντων, έτσι ώστε να εξοικονομηθούν οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι και  να  δημιουργηθεί τεχνογνωσία  και  κουλτούρα  συνεργασίας ανάμεσα  σε επιχειρήσεις με ομοειδή αντικείμενα.

Οι συστάδες επιχειρήσεων περιγράφονται ως «γεωγραφκές συγκεντρώσεις δικτυωμένων επιχειρήσεων, εξειδικευμένων προμηθευτών, παρόχων υπηρεσιών, καθώς και συνεργαζόμενων φορέων, που σχετίζονται με έναν συγκεκριμένο κλάδο» (Porter 1990, 1998). Τα οφέλη για τη συμμετοχή μιας επιχειρήσης σε ένα cluster είναι προφανή: Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και των επιχειρηματικών προοπτικών ανάπτυξης, δυνατότητα συνεργασίας με εξειδικευμένους επαγγελματίες του κλάδου, πρόσβαση σε τεχνολογικές και άλλες υποδομές, συνέργειες σε θέματα μάρκετινγκ και προώθησης, εξοικονόμηση οικονομικών και ανθρώπινων πόρων. Με δεδομένο ότι όπως προαναφέρθηκε, οι θεματικές περιοχές του place branding και place identity μοιάζουν αρκετά περίπλοκες ειδικά όταν αναφερόμαστε σε περιοχές όπως το Μεσολόγγι που δεν έχουν ως τώρα καμία συγκεκριμένη στρατηγική πάνω στα συγκεκριμένα ζητήματα, επιλέξαμε στην παρούσα έρευνα να απλοποιήσουμε τη διαδικασία αναγνώρισης της παρούσας κατάστασης για το Μεσολόγγι, ανιχνεύοντας κατ' αρχάς τη γαστρονομική του ταυτότητα ως μέρος της συνολικής ταυτότητας της πόλης, αναζητώντας τις δυνατότητες σχηματισμού μιας νέας εικόνας για την πόλη και τέλος προτείνοντας συγκεκριμένες τεχνικές για την αναζήτηση του place branding της συγκεκριμένης περιοχής.

Περιγραφή και ανάλυση της έρευνας

Βασικός της έρευνας είναι η διερεύνηση του ρόλου των τοπικών επιχειρήσεων στην προώθηση μιας εικόνας για έναν τόπο με έμφαση στην γαστρονομική ταυτότητα του Μεσολογγίου

Οι επιμέρους στόχοι της έρευνας είναι:

1. Διερεύνηση της ανάμιξης της τοπικής κοινωνίας και του δημόσιου τομέα

(Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης) στη διαμόρφωση μιας γαστρονομικής

ταυτότητας για το Μεσολόγγι μέσω της ενδεχόμενης, αρχικής, αποδοχής των

παραδοσιακών προϊόντων αυτών και εν συνεχεία μέσω μιας πιο ενεργής

συμμετοχής της

2. Εξέταση του ενδεχομένου της δημιουργίας μιας συστάδας επιχειρήσεων, υπό τη μορφή ενός cluster θαλασσινών προϊόντων (marine business cluster) από την περιοχή του Μεσολογγίου

3. Διάγνωση του βαθμού στον οποίο θα μπορούσαν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να ευαισθητοποιηθούν, κινητοποιηθούν και συνεργαστούν αρμονικά προς την κατεύθυνση δημιουργίας και προώθησης μιας νέας γαστρονομικής ταυτότητας για το Μεσολόγγι, η οποία θα μπορούσε να βάλει τις βάσεις για τη δημιουργία, την επικοινωνία και το branding μιας εικόνας τόπου για το Μεσολόγγι

Συνοπτική περιγραφή του πρώτου σταδίου της έρευνας (τοπικές επιχειρήσεις) Κατά το πρώτο στάδιό της (Evagelou & Tsiliras, 2013) που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2012, η πρωτογενής έρευνα εστίασε σε έναν μικρό αριθμό τοπικών επιχειρήσεων, οι οποίες παράγουν, μεταποιούν και εμπορεύονται τοπικά προϊόντα, οι πρώτες ύλες των οποίων προέρχονται από την περιοχή του Μεσολογγίου και κατά κύριο λόγω από τις παραπλήσιες λιμνοθάλασσες. Ο κύριος στόχος της έρευνας ήταν να καταδείξει τον ρόλο των επιχειρήσεων αυτών στην επικοινωνία -μέσω των προϊόντων τους- μιας εικόνας τόπου για την πόλη του Μεσολογγίου, παράλληλα με τις επιχειρησιακές τους δραστηριότητες στην εγχώρια αγορά αλλά και τις διεθνείς. Η έρευνα επίσης εστίασε στην ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας αλλά και των φορέων της πόλης (Τοπική Αυτοδιοίκηση Α' και Β' βαθμού, Επαγγελματικοί Φορείς, Επιμελητήρια κ.ά.) ως προς τα τοπικά προϊόντα. Αναφορικά με το προηγούμενο, το ζητούμενο ήταν η διάγνωση του βαθμού συνεργασίας μεταξύ όλων των φορέων της πόλης, των επιχειρήσεων αλλά και της τοπικής κοινωνίας ως προς την προώθηση μιας νέας γαστρονομικής ταυτότητας και εικόνας τόπου προς τους επισκέπτες, καταναλωτές, τουρίστες και άλλες ομάδες πληθυσμού.

Ο πληθυσμός της έρευνας (research sample) συμπεριελάμβανε έναν μικρό αριθμό τοπικών επιχειρήσεων, οι οποίες επικοινωνούν και προωθούν την εικόνα του Μεσολογγίου, μέσω των προϊόντων τους στην εγχώρια αλλά και τις διεθνείς αγορές. Η στρατηγική διαστρωμάτωσης (sampling) που ακολουθήθηκε ήταν αυτή που αναφέρεται στην πιθανότητα όλων των μελών ενός πληθυσμού να συμμετέχουν στην έρευνα (probability sampling) και πιο συγκεκριμένα μπορεί να χαρακτηρισθεί και ως διαστρωμάτωση πληθυσμού, σκοπιμότητας και ευκολίας (purposive / convenience). Ο τελικός αριθμός των συμμετεχόντων στην έρευνα ανήλθε σε 6, με 4 από αυτούς να προέρχονται από τοπικές επιχειρήσεις και 2 από φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αν και ο ερευνητικός πληθυσμός (research sample) χαρακτηρίζεται ως μικρός, παρόλα αυτά καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια προς την κατεύθυνση άντλησης έγκυρων και βάσιμων αποτελεσμάτων, με βάση στο ότι οι εις βάθος συνεντεύξεις που επιλέχθηκαν ως ερευνητικό εργαλείο, είναι οι πλέον ενδεδειγμένες για την διερεύνηση στάσεων και γνωμών από συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού. Για τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων χρησιμοποιήθηκε ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο προς χάριν της αποτελεσματικότερης διεξαγωγής της έρευνας και της υποβοήθησης του ερευνητή στην διεξαγωγή της.

Η έρευνα κατέδειξε πως το υγρό, θαλασσινό στοιχείο κυριαρχεί στις λέξεις φράσεις που χαρακτηρίζουν το Μεσολόγγι, είτε από μόνο του είτε μέσω των τοπικών προϊόντων που συνδέονται με τη θάλασσα και τις λιμνοθάλασσες της περιοχής (αυγοτάραχο, αλάτι). Η ιστορική κληρονομιά επίσης προβάλλει ως πολύ έντονο στοιχείο με συγκεκριμένες αναφορές στο Λόρδο Βύρωνα, την Έξοδο του Μεσολογγίου και τον χαρακτηρισμό της «Ιεράς Πόλεως». Επίσης αναφορές έγιναν και στον Χαρίλαο Τρικούπη, εμπνευστή της ζεύξης Ρίου-Αντιρρίου. Τα κυριότερα τοπικά προϊόντα που αναδείχθηκαν μέσα από την έρευνα ληταν το Αυγοτάραχο, οι Ελιές, το Αλάτι από τις αλυκές του Μεσολογγίου, τα Ψάρια, η Πάστα (pate) Ψαριών και το Ούζο ενός συγκεκριμένου τοπικού παραγωγού. Η γαστρονομική ταυτότητα του Μεσολογγίου αναγνωρίστηκε ως υπαρκτή από το 50% των συμμετεχόντων με χαρακτηριστικό στοιχεία την σύνδεσή της με την λιμνοθάλασσα και την τοπική κουζίνα, η οποία επίσης συνδέεται με τα τοπικά αλιεύματα. Ισχυρή σύνδεση βρέθηκε επίσης να υπάρχει μεταξύ της γαστρονομικής ταυτότητας και του αλατιού καθώς και με την τοπική συνήθεια του μεσημεριανού γεύματος με τοπικά εδέσματα, συνοδεία ούζου.

Στο σύνολό τους όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα πιστεύουν πως η γαστρονομική ταυτότητα του Μεσολογγίου έχει πολύ μεγάλη σημασία για τη δημιουργία μιας εικόνας τόπου για το Μεσολόγγι, παρόλο όμως που κανένας από αυτούς δεν αναγνώρισε την ύπαρξή της τελευταίας. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί πως το σύνολο των συμμετεχόντων θεωρεί πως η τοπική κοινωνία γνωρίζει τα τοπικά προϊόντα του Μεσολογγίου σε πολύ μεγάλο βαθμό. Οι επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν σε ποσοστό 50% πως η ένδειξη «Made in Messolonghi» έχει ουδέτερη συνεισφορά για την προώθηση των προϊόντων τους, ενώ το υπόλοιπο 50% πως έχει αρκετή. Σημειώνεται επίσης πως το 50% των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί την ένδειξη αυτή στη συσκευασία των προϊόντων τους.

Η σχέση των τοπικών επιχειρήσεων με το Μεσολόγγι ως τόπος γέννησης και δημιουργίας των προϊόντων τους χαρακτηρίστηκε από το σύνολο των ερωτηθέντων ως αμφίδρομη και ιδιαίτερα σημαντική με ισχυρές συναισθηματικές αναφορές. Όπως αναφέρθηκε από όλους, οι επιχειρηματικές τους δραστηριότητες έχουν ως κομβικό σημείο αναφοράς τις προσπάθειές τους για την προώθηση του τόπου τους σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Σημαντικές ήταν επίσης οι αναφορές στο αυγοτάραχο, το οποίο όπως αναφέρθηκε είναι ένα ιδιαίτερα μοναδικό προϊόν, το οποίο απολαμβάνει μεγάλης εκτίμησης στην εγχώρια και διεθνή αγορά. Η ποιότητα των προϊόντων τους, όπως αναφέρθηκε κατά τις συνεντεύξεις, απορρέει σε μεγάλο βαθμό από το υψηλό περιβαλλοντικό υπόβαθρο της περιοχής και κατ' επέκταση από τα υψηλής ποιότητας χαρακτηριστικά των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των προϊόντων αυτών. Η συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων και του δημοσίου τομέα αναφέρεται ως απαραίτητο συστατικό επιτυχίας από όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Σημειώνεται εν τούτοις πως η έρευνα κατέδειξε συνεργασία κυρίως μεταξύ επιχειρήσεων και Επιμελητηρίων και σχεδόν ανύπαρκετη μεταξύ επιχειρήσεων και φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Όλοι οι συμμετέχοντες σημείωσαν πως η τελευταία είναι απαραίτητη και επείγουσα ανάγκη.

Η δημιουργία μιας συστάδας (cluster) επιχειρήσεων μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική πρωτοβουλία ανάπτυξης της τοπικής επιχειρηματικότητας αναφορικά με τα τοπικά προϊόντα, όμως απαιτείται ένας αριθμός προϋποθέσεων, όπως η «εμπιστοσύνη μεταξύ των συμμετεχόντων», το «κοινό όραμα», ο «σχεδιασμός», ο «εξαγωγικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων», η «γνώση της αγοράς», η «υπομονή», η «αλληλεγγύη» και η «διάθεση για συνεργασία», όπως αυτά αναφέρθηκαν ως έννοιες μέσα από τις συνεντεύξεις. Τέλος, αναφέρθηκαν σημαντικές απόψεις αναφορικά με τον συνδυασμό των τοπικών προϊόντων και του τουρισμού, ως ένας σημαντικός παράγοντας ανάδειξης των πρώτων και της εξωστρέφειας της εικόνας της περιοχής προς ευρύτερες ομάδες πληθυσμού. Οι προσπάθειες προβολής και προώθησης του Μεσολογγίου ως τουριστικός προορισμός δεν θα πρέπει όμως να επικεντρωθούν μόνο στο τουριστικό προφίλ της περιοχής, αλλά να συνδυαστούν δυναμικά με το πολιτιστικό, ιστορικό και περιβαλλοντικό υπόβαθρο της περιοχής, ούτως ώστε να προσδώσουν έναν χαρακτήρα ολιστικής στρατηγικής προσέγγισης στην όλη προσπάθεια, όπως τονίστηκε από μεγάλο μέρος των συμμετεχόντων. Αναφορές υπήρξαν επίσης σε προτάσεις δημιουργίας σχολής μαγειρικής τέχνης στην περιοχή του Μεσολογγίου, ως ένα όχημα για την προώθηση της τοπικής κουζίνας και των τοπικών συνταγών, επενδύσεων από τοπικούς επιχειρηματίες στον τομέα της εστίασης με έμφαση στην απλότητα, την ποιότητα και την καθαριότητα των καταστημάτων αυτών και τέλος στην ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση της τοπικής κοινωνίας σε θέματα σχετικά με τα τοπικά προϊόντα.

Περιγραφή του δεύτερου σταδίου της έρευνας

Το δεύτερο μέρος της έρευνας ξεκίνησε στις αρχές του 2013 με έμφαση στους Ιδιωτικούς Κλαδικούς Επιχειρηματικούς Φορείς (Επιμελητήρια, Αγροτικοί Συνεταιρισμοί), Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρεια) και Εκπαιδευτικούς Φορείς (Δάσκαλοι, Καθηγητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Καθηγητές ΤΕΙ Μεσολογγίου).

Στόχος της είναι να διερευνηθούν οι αντιλήψεις των ερωτώμενων σχετικά με το αν η δημιουργία μιας γαστρονομικής ταυτότητας για το Μεσολόγγι θα ενίσχυε τη λειτουργία των επιχειρήσεων τοπικών προϊόντων, θα δημιουργούσε τις βάσεις αποτελεσματικότερης συνεργασίας ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα, θα ενδυνάμωνε τις γνώσεις αλλά και την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για τα παραδοσιακά προϊόντα και θα έθετε τις βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας εικόνας τόπου για την πόλη του Μεσολογγίου.

Η έρευνα διεξάγεται μέσω της αποστολής ηλεκτρονικού, αυτο-συμπληρούμενου ερωτηματολογίου (Παράρτημα), το οποίο αποτελείται από ένα σύνολο 10 ερωτήσεων. Με δεδομένο το ότι η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη, τα πρώτα, πρώιμα αποτελέσματά της παρουσιάζονται και αναλύονται στην παρούσα εργασία. Η πρώτη φάση αποστολής του ερωτηματολογίου σε 100 παραλήπτες από τις παραπάνω ομάδες πληθυσμού, επέφερε την συγκέντρωση 43 ερωτηματολογίων, από τα οποία τα 3 ήταν πλημμελώς συμπληρωμένα και ως εκ τούτου δεν μπορούν να συμπεριληφθούν στα έως τώρα αποτελέσματα της έρευνας.

Παρουσίαση των πρώιμων αποτελεσμάτων της έρευνας

Σε ένα σύνολο 40 ερωτηματολογίων, τα 18 από αυτά συμπληρώθηκαν από την ομάδα πληθυσμού «Εκπαιδευτικοί Φορείς», 13 από την ομάδα πληθυσμού «Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης» και 9 από την ομάδα πληθυσμού «Ιδιωτικοί Κλαδικοί Επιχειρηματικοί Φορείς». 

Η κατανομή παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα:

* Δεν συμπεριλαμβάνονται τα πλημμελώς συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, τα οποία και δεν συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση

Στην Ερώτηση 2 και πιο συγκεκριμένα στην αναγνώριση και τον βαθμό εξοικείωσης με τους όρους «Ταυτότητα Τόπου» (Place Identity), «Εικόνα Τόπου» (Place Image) και «Branding Τόπου» (Place Branding), διαφάνηκε πως το σύνολο του δείγματος δεν διαθέτει επαρκή κατανόηση ως προς τους όρους αυτούς και ιδιαίτερα στην δυνατότητα διάκρισης μεταξύ αυτών. 

Από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα, εξάγεται το συμπέρασμα πως ο όρος «place branding» ερμηνεύεται με διαφορετικούς τρόπους ανάμεσα στις ομάδες πληθυσμού. 

Το 25% των ερωτηθέντων απάντησε πως είναι «μια στρατηγική προσέγγιση για την βελτίωση της εικόνας ενός τόπου», το οποίο αποτελεί και την πλέον ολοκληρωμένη και ισχύουσα (με βάση την πρόσφατη βιβλιογραφία) προσέγγιση του ορισμού του branding ενός τόπου. 

Σημασία έχει επίσης το ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων συσχετίζει το branding ενός τόπου με την προβολή και την διαφήμιση και εν γένει το μάρκετινγκ, με δεύτερη την φήμη και τρίτη την εικόνα των επισκεπτών και των κατοίκων. 

Τέλος υπογραμμίζεται πως οι συμμετέχοντες από εκπαιδευτικούς φορείς εμφανίζονται να είναι αυτοί που αποδίδουν στο place branding τον σωστό του ορισμό (σε ποσοστό 30%). 

Στην Ερώτηση 4 και συγκεκριμένα στις λέξεις κλειδιά, οι οποίες χαρακτηρίζουν το Μεσολόγγι, η κυρίαρχη λέξη κλειδί ήταν η «Ιερά Πόλις» σε ποσοστό πάνω από 60% ανάμεσα στις απαντήσεις από τις ομάδες πληθυσμού, ακολουθούμενη από το «Αυγοτάραχο» (45%), την «Λιμνοθάλασσα» (40%), την «Έξοδο του Μεσολογγίου» (35%), το «Αλάτι / Αλυκές Μεσολογγίου» (30%) και τον «Λόρδο Βύρωνα» σε ποσοστό 15%. 

Η Ερώτηση 5, που αφορούσε τα τοπικά προϊόντα του Μεσολογγίου που γνωρίζουν οι ερωτώμενοι, αποκάλυψε την καθολική αναγνώριση του Αυγοτάραχου Μεσολογγίου ως το πλέον γνωστό προϊόν της περιοχής, μιας και όλοι οι συμμετέχοντες το ανέφεραν στις απαντήσεις τους, ακολουθούμενο από το «Χέλι Μεσολογγίου» (ποσοστό 70%), το «Ούζο Τρικενέ» (ποσοστό 50%) και τις «Ελιές» σε ποσοστό 45%.

Αναφορικά με την Ερώτηση 6 και την γαστρονομική ταυτότητα (gastronomic identity) του Μεσολογγίου, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (70% των συνολικών απαντήσεων) απάντησε πως δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή μια κάποια διαμορφωμένη γαστρονομική ταυτότητα, όμως σε ένα ποσοστό 30% (στο σύνολο των ερωτηματολογίων από όλες τις ομάδες πληθυσμού) υπήρξαν απαντήσεις πως υπάρχει, απαντήσεις που είναι κατά κύριο λόγο συνδεδεμένες με το αυγοτάραχο και το χέλι Μεσολογγίου και διάφορες τοπικές συνταγές της κουζίνας της περιοχής. 

Σε άμεση συνάφεια με τη Ερώτηση 6, η γαστρονομική ταυτότητα του Μεσολογγίου (Ερώτηση 7) κρίνεται ως «πολύ σημαντική» για τη διαμόρφωση μιας εικόνας τόπου (place image) από το 80% των ερωτηθέντων, ακολουθούμενη από ένα ποσοστό 20% που την θεωρεί σημαντική.

Στην Ερώτηση 8 που αφορούσε την αξία του προσδιορισμού του τόπου παραγωγής «Made in Messolonghi» για ένα προϊόν που παράγεται αυστηρά και μόνο στην περιοχή του Μεσολογγίου, το 65% των ερωτηθέντων απάντησαν πως όντως μπορεί να βοηθήσει έμπρακτα στην προβολή του προϊόντος αυτού στην εγχώρια και διεθνή αγορά, με ένα 35% των απαντήσεων να συμφωνεί αλλά υπό προϋποθέσεις. Ως προϋποθέσεις αναφέρθηκαν η συνεργασία μεταξύ όλων των επιχειρήσεων που παράγουν, μεταποιούν και διαθέτουν τοπικά προϊόντα, ιδαίτερα στο επίπεδο της πιστοποίησης ποιότητας των προϊόντων αυτών, στις εξαγωγές των προϊόντων με έμφαση στις Ευρωπαϊκές αγορές, την καθιέρωση ενός κοινού σήματος ποιότητας προϊόντων Μεσολογγίου και την υποβοήθηση των επιχειρήσεων από εξαγωγικούς φορείς και την πολιτεία, κυρίως σε θέματα τεχνογνωσίας και χρηματοδότησης εξαγωγικών προσπαθειών.

Στην Ερώτηση 9 αναφορικά με τα πεδία στα οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να βοηθήσει η διαμόρφωση μιας γαστρονομικής ταυτότητας για το Μεσολόγγι, το 75% των ερωτηθέντων κατέδειξε την «αναβάθμιση και ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας», ακολουθούμενο από την «ενίσχυση της λειτουργίας των επιχειρήσεων τοπικών προϊόντων» (ποσοστό 60%), την «ανάπτυξη του τουρισμού με άξονα την γαστρονομία και τα τοπικά προϊόντα» (ποσοστό 50%), την «δημιουργία νέων επιχειρήσεων και συνεπώς νέων θέσεων απασχόλησης» (ποσοστό 45%). Η «ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας αναφορικά με τα τοπικά προϊόντα και τη σημασία τους» επισημάνθηκε από το 30% των ερωτηθέντων, η «διαμόρφωση νέας εικόνας τόπου για το Μεσολόγγι» από το 25% και τέλος η «αύξηση της επισκεψιμότητας του Μεσολογγίου» από ένα ποσοστό 15%.

Τέλος, η Ερώτηση 10 αποσκοπεί στην διερεύνηση των στάσεων των ερωτηθέντων απέναντι σε μια σειρά από δηλώσεις, οι οποίες είναι οι παρακάτω:

• Μία συστάδα (cluster) τοπικών επιχειρήσεων θα ήταν ωφέλιμη για τα τοπικά προϊόντα του Μεσολογγίου

• Η προώθηση των τοπικών προϊόντων απο τις επιχειρήσεις πρέπει να περιλαμβάνει τον προσδιορισμό τόπου «Μεσολόγγι».

• Οι επισκέπτες / τουρίστες του Μεσολογγίου γνωρίζουν τα τοπικά προϊόντα της πόλης

• Οι καταναλωτικές σας προτιμήσεις επηρεάζονται από τα τοπικά προϊόντα, τις τοπικές γεύσεις και συνταγές

Οι συμμετέχοντες καλούνται εδώ να απαντήσουν κατά πόσο συμφωνούν ή διαφωνούν με τα παραπάνω, μέσω μιας κλίμακας απαντήσεων (Συμφωνώ απόλυτα -Συμφωνώ εν μέρει - Ουδέτερη στάση - Δεν συμφωνώ - Δεν γνωρίζω / Δεν απαντώ). Με τα έως τώρα αποτελέσματα και τις απαντήσεις που ελήφθησαν από τα 40 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, το 30% του δείγματος συμφωνεί απόλυτα πως «μία συστάδα (cluster) τοπικών επιχειρήσεων θα ήταν ωφέλιμη για τα τοπικά προϊόντα του Μεσολογγίου», το 60% του δείγματος συμφωνεί απόλυτα με την προώθηση των τοπικών προϊόντων απο τις επιχειρήσεις με τον προσδιορισμό τόπου «Μεσολόγγι», το 60% δεν γνωρίζει ή δεν απάντησε στη δήλωση «οι επισκέπτες / τουρίστες του Μεσολογγίου γνωρίζουν τα τοπικά προϊόντα της πόλης», ενώ το 75% των συμμετεχόντων δήλωσε πως οι «οι καταναλωτικές τους προτιμήσεις επηρεάζονται από τα τοπικά προϊόντα, τις τοπικές γεύσεις και συνταγές».

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να σημειωθεί πως η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή της έρευνας βασίζεται σε ισχυρές βάσεις, θεωρητικό υπόβαθρο και αληθινά, πραγματικά στοιχεία, απόψεις και στάσεις από τον ερευνητικό πληθυσμό που επιλέχθηκε και συμμετείχε στα στάδια της έρευνας. Είναι παρόλα αυτά ξεκάθαρο πως βελτιώσεις θα μπορούσαν να γίνουν, ιδιαίτερα στο επίπεδο της αντιπροσωπευτικότητας του πληθυσμού της έρευνας. Ένας μεγαλύτερος σε αριθμό πληθυσμός θα μπορούσε να αποφέρει πιο ισχυρά αποτελέσματα και να ενισχύσει την πιστότητα και την εγκυρότητα των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η έρευνα σαφώς και είχε να αντιμετωπίσει θέματα όπως ο περιορισμένος χρόνος των συμμετεχόντων και η σύνηθης αδυναμία και απροθυμία τους να συμμετέχουν σε έρευνες, κυρίως λόγω του περιορισμένου χρόνου που χαρακτηρίζει στελέχη ιδιωτικών επιχειρήσεων και οργανισμών. Θα πρέπει όμως εδώ να σημειωθεί πως το τελευταίο στάδιο της έρευνας βρίσκεται σε εξέλιξη και ως εκ τούτου αναμένεται σταδιακά τα αποτελέσματά της να εμπλουτίζονται καθώς η ροή των ερωτηματολογίων που λαμβάνονται είναι σταθερή.

Η έρευνα συνεχίζεται και αναμένεται να εστιάσει και σε άλλες ομάδες πληθυσμού, όπως για παράδειγμα τους επισκέπτες και τους τουρίστες που επισκέπτονται ιδίως κατά την καλοκαιρινή περίοδο το Μεσολόγγι. Τα τελικά αποτελέσματα αναμένεται να είναι διαθέσιμα, μετά την επεξεργασία τους, το φθινόπωρο του 2013.

Συμπεράσματα και προτάσεις

Το γενικό συμπέρασμα της έως τώρα έρευνας είναι πως τα τοπικά και παραδοσιακά προϊόντα μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία και ενίσχυση της Εικόντας Τόπου για το Μεσολόγγι. Αν και ο αριθμός των απαντήσεων που έχουν έως τώρα συγκεντρωθεί δεν είναι επαρκής για την εξαγωγή συμπερασμάτων με γενική ισχύ, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των τοπικών προϊόντων, μπορούν να αποβούν εξαρετικά χρήσιμες στη δημιουργία και ενίσχυση μιας γαστρονομικής ταυτότητας για το Μεσολόγγι. Η ύπαρξη ενός αξιοσημείωτα μεγάλου αριθμού, λαμβανομένου υπόψη και του συνολικού μεγέθους της πόλης, τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων είναι ένα εξαιρετικό πλεονέκτημα για το Μεσολόγγι και ένας σημαντικός παράγοντας για την υπό διαμόρφωση γαστρονομική ταυτότητά του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα ανανωρίζονται ως βασικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας της πόλης, τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας αυτής δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί με ακρίβεια.

Είναι επίσης σημαντικό πως ενώ το αυγοτάραχο, το αλάτι και τα προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας αναφέρονται, όπως ήταν αναμενόμενο, ως κορυφαία τοπικά προϊόντα, οι απαντήσεις έδειξαν ότι αντίστοιχη «εκτίμηση» και για μια ομάδα άλλων προϊόντων όπως οι ελιές και το ούζο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι ενώ η ιστορία και ο περιβαλλοντικός πλούτος του Μεσολογγίου αποτελεί κοινά παραδεκτό στοιχείο της ταυτότητας της πόλης, δεν υπάρχει καμία αναφορά ή συζήτηση γύρω από το αν η προώθηση των τοπικών προϊόντων θα μπορούσε να συνδυαστεί και να ενισχυθεί από τα ιστορικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής.

Η θάλασσα και γενικότερα το υγρό στοιχείο κατέχουν κυρίαρχη θέση στις περισσότερες απαντήσεις, γεγονός που μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι οι ιδιαιτερότητες και τα προϊόντα που απορρέουν από εκεί θα μπορούσαν να είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην τοπική γαστρονομική ταυτότητα. Σύμφωνα με τα έως τώρα ευρήματα, η πρόταση που απορρέει από την παρούσα έρευνα είναι πως η πόλη του Μεσολογγίου μπορεί να επενδύσει στη δημιουργία μιας καινούριας ταυτότητας βασισμένης στη γαστρονομία, στο μεγάλο αριθμό και στην υψηλή ποιότητα των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων, σε συνδυασμό με τα μοναδικά περιβαλλοντικά χαρακτηστιστικά και την προνομικακή γεωγραφική της θέση, με έμφαση στα τεράστια πλεονεκτήματα που της χαρίζουν οι λιμνοθάλασσες και το τεράστιας σημασίας οικοσύστημα.

Προς την κατεύθυνση της δημιουργίας αυτής της νέας ταυτότητας απαιτείται η σταθερή και αξιόπιστη συνεργασία ανάμεσα στις επιχειρήσεις και τους φορείς του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, τομέας στο οποίο υπάρχουν ακόμα σημαντικές ελλείψεις. Η ενθάρρυνση ενός κλίματος συνεργασίας, η υλοποίηση συνεργειών και δράσεων οικονομίας κλίμακος πρέπει να αποτελέσουν κομβικής σημασίας προτεραιότητες για τα επόμενα χρόνια και θα πρέπει να απασχολήσουν εξίσου τη δράση τόσο της τοπικής αυτοδιοίκησης, όσο και των κλαδικών φορέων του ιδιωτικού τομέα.

Σημαντικό ρόλο στη θεσμοθέτηση μιας σταθερής συνεργασίας ανάμεσα σε όλους τους παράγοντες της αγοράς θα μπορούσε να παίξει η δημιουργία ενός ιδιότυπου επιχειρηματικού cluster βασισμένο στο υγρό στοιχείο της περιοχής. Η πρόταση αυτή δεν σημαίνει απαραίτητα την ανάγκη δημιουργίας μιας κοινής επιχειρηματικής βάσης ή έδρας των επιχειρήσεων που ασχολούνται με τα τοπικά προϊόντα που προέρχονται από τη λιμνοθάλασσα, αλλά θα μπορούσε σε πρώτο επίπεδο να περιοριστεί στην καθιέρωση κοινών δράσεων συνεργασίας στους τομείς του μάρκετινγκ, της προώθησης των τοπικών προϊόνμτων, της εξωτερίκευσης των επιχειρήσεων και της ενίσχυσης της θετικής εικόνας που έχουν κάτοικοι και οι επισκέπτες του Μεσολογγίου για τα τοπικά προϊόντα. Λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι η δημιουργία και ενίσχυσης μια νέας εικόνας τόπου για το Μεσολόγγι είναι καθοριστικός παράγοντας για το μέλλον της πόλης, πρέπει να εξασφαλιστεί η συνεργασία όλων των εκφάνσεων της τοπικής κοινωνίας.

Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος της ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του τοπικού πληθυσμού. Οι ομάδες του πληθυσμού στις οποίες η έρευνα έχει ως τώρα απευθυνθεί (επιχειρηματίες, εκπαιδευτικοί, στελέχη κλαδικών φορέων, στελέχη τοπικής αυτοδιοίκησης) είναι ενημερωμένοι ως προς την ύπαρξη και την ποιότητα των τοπικών προϊόντων, όμως δεν τις συνδέουν άμεσα με τη διαμόρφωση μιας νέας ταυτότητας για το Μεσολόγγι, ούτε με την προοπτική της τουριστικής ανάπτυξης. Ο ισχυρός ιστορικός ρόλος του Μεσολογγίου και ο προσδιορισμός του ως «Ιερά Πόλη» παραμένει καθοριστικός και δεν διαπιστώνεται ανάγκη αναπροσαρμογής της ταυτότητάς του.

Τέλος, έχει σημασία να τονίσουμε πως οι προτάσεις που προηγήθηκαν και η έρευνα που βρίσκεται σε εξέλιξη για την πόλη του Μεσολογγίου, αφορούν εξίσου ένα μεγάλο αριθμό μεσογειακών πόλεων, που έχουν παρεμφερή χαρακτηριστικά ως προς τον αριθμό, την ποιότητα και τη δυναμική των τοπικών προϊόντων τους, αλλά που δεν έχουν αξιοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα.

Είναι αυτονότητο ότι η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί με την επικοινωνία με όλους τους παράγοντες της τοπικής κοινωνίας (επιχειρήσεις, τοπική αυτοδιοίκηση, πολιτικούς οργανισμούς, καταναλωτές, επισκέπτες, τουρίστες, μέλη της εκπαιδευτικής και ακαδημαϊκής κοινότητας, επαγγελματίες και εργαζόμενους στον κλάδο της εστίασης), έτσι ώστε αφενός να διευρευνηθούν οι απόψεις τους πάνω στο θέμα της έρευνας και αφετέρου να συγκεντρωθούν περισσότερες προτάσεις προς την κατεύθυνση της συνολικής εμπλοκής και συνεργασίας όλων των παραγόντων της τοπικής κοινωνίας.

Βιβλιογραφία

• Askegaard, S. and Kjeldgaard, D. (2007), «Here, There, and Everywhere: Place Branding and Gastronomical Globalization in a Macromarketing Perspective», Journal of Macromarketing, Vol. 27 No. 2, pp.
• Ashworth, G. J. and Voogd, H. (1990), «Selling the city: marketing approaches in public sector urban planning», Belhaven, London.
• Evagelou, I. & Tsiliras, A. (2013), «Can private firms create and promote an image for a place? The gastronomic identity of Messolonghi, Greece», 3rd International Place Branding and 2nd Institute of Place Management Conference, Manchester
• Jankowicz, A. D. (1995), «Business research projects», 2nd ed., London: Chapman & Hall.
• Kalandides, A. (2011), «The problem with spatial identity: revisiting the ''sense of place''», Journal of Place Management and Development, Vol. 4 No. 1, pp. 28-39.
• Kalandides, A. (2012), «Place Branding and Place Identity. An integrated approach»,   Tafter   Journal,   No.   43   January   2012,   available   at: http://www.tafterjournal.it/2012/01/03/place-branding-and-place-identity-an-integrated-approach/ (accessed 10 October 2012)
• Kotler, P., Haider, D. H. and Rein, I. (1993), «Marketing Places: Attracting Investment, Industry, and Tourism to Cities, States, and Nations», The Free Press, New York.
• Libery, B. and Kneafsey, M. (1998) «Product and Place: Promoting Quality Products and Services in the Lagging Rural Regions of the European Union», European Urban and Regional Studies, Vol. 5 No. 4, pp.329-341
• Pasquinelli, C. (2010), «The Limits of Place Branding for Local Development: The Case of Tuscany and the Arnovalley Brand», Local Economy, Vol. 25 No. 7, pp. 558-572.
• Porter, M.E. (1990), «The Competitive Advantage of Nations», Free Press, New York, NY.
• Porter, M. E. (1998), "Clusters and the new economics of competition', Harvard Business Review, November-December, pp. 77-90.
• Porter, M. E. (2000), "»Location, competition, and economic development: Local clusters in a global economy», Economic Development Quarterly, 14,15-34.
• Porter, M. E. (2000), «Location, Clusters, and Company Strategy» in Clark, G.L., Gertler, M. and Feldman M. (eds.), Oxford Handbook of Economic Geography, Oxford University Press, Oxford, UK.
• Δέφνερ, Α., Καραχάλης, Ν. και Μεταξάς, Θ. (2012), «Το μάρκετινγκ του Τόπου στην Ελλάδα: Η διδασκαλία και η πρακτική ενός πολυεπιστημονικού αντικειμένου», διαθέσιμο στο: http://www.citybranding.gr ανακτήθηκε στις 20/5/2013.
• Καλαντίδης, Α. (2012), «Με αφορμή ένα συνέδριο στον Βόλο: τι είναι και τι κάνει το Place Branding», Εφ. Καθημερινή 7/4/2012 
• Τσιλίρας, Α. (2012), «Μεσολόγγι: Δεν είναι μόνο ιστορία», διαθέσιμο στο:http://tsiliras.wordpress.com/2012/10/11 μεσολόγγι-δεν-είναι-μόνο-ιστορία/  (ανακτήθηκε: 20/5/2013)
• Hanna, S. and Rowley, J. (2008), «An analysis of terminology use in place branding», Place Branding and Public Diplomacy, 4, 61-75

* Εισήγηση στο 11ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της ERSA που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Πατρών τις 14-15 Ιουνίου 2013 με τίτλο Αγροτική οικονομία, ύπαιθρος χώρος, περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη