Η Ολοκληρωμένη Χωρική Ανάπτυξη αποτελεί την ομπρέλα πολιτικής των τριών νέων χρηματοδοτικών εργαλείων που προορίζονται κυρίως για τους δήμους και προβλέπονται στο νέο ΕΣΠΑ. Η Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ) αποτελεί ένα από αυτά και ίσως το σημαντικότερο.
Η ΤΑΠΤΟΚ είναι ένα επιμέρους χρηματοδοτικό εργαλείο προς χρήση σε υπό-περιφερειακό επίπεδο, το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά προς τη λοιπή αναπτυξιακή υποστήριξη σε τοπικό επίπεδο.
Το πρόβλημα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι δήμοι είναι ότι η πολιτική αυτή, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, καλύπτεται ακόμα από μεγάλη ασάφεια και παράλληλα είναι άκρως ανταγωνιστική.
Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται α) μία συνοπτική παρουσίαση του προγράμματος, β) μία προσπάθεια να εντοπιστούν τα βασικά προβλήματα του και τέλος γ) διατυπώνονται κάποιες προτάσεις σχετικά με τις πρώτες ενέργειες που μπορούν να κάνουν οι δήμοι προς την κατεύθυνση προετοιμασίας των στρατηγικών τους.
Σε ποιες περιοχές απευθύνεται η ΤΑΠΤΟΚ
Η Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ) θα χρηματοδοτήσει τρεις κατηγορίες χωρικών τύπων:
- Υπο-περιφερειακές, ή και διαπεριφερειακές, κατεξοχήν αγροτικές / αλιευτικές περιοχές με ειδικά χαρακτηριστικά και προκλήσεις,
- Αστικές περιοχές με ειδικά χαρακτηριστικά και προκλήσεις,
- Περιοχές όπου η σύνδεση αστικού κέντρου και περιμετρικού αγροτικού χώρου είναι ιδιαίτερα σημαντική ή προβληματική
Κριτήρια επιλογής περιοχών
Όπως ήδη τονίστηκε και στην εισαγωγή του αφιερώματος, τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία του ΕΣΠΑ είναι άκρως ανταγωνιστικά. Δεν θα ενταχθούν όλοι οι δήμοι ή όσες περιοχές έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και υποβάλλουν πρόταση. Όλες οι προτάσεις θα αξιολογηθούν. Τα βασικά κριτήρια επιλογής μίας περιοχής είναι:
Η εξειδίκευση ανά τύπο περιοχής.
Η Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ) δεν έχει τους ίδιους στόχους σε αστικές και αγροτικές περιοχές. Η σωστή στοχοθέτηση για κάθε μία περιοχή έχει σημαντική σημασία κατά την διατύπωση της πρότασης, αλλά και κατά την αξιολόγηση της.
Στον αγροτικό χώρο και στις περιοχές που στηρίζονται στις αλιευτικές δραστηριότητες, ως προκλήσεις αναδεικνύονται, η παραγωγική ανασυγκρότηση, η βελτίωση του αγροτικού χώρου για καλύτερη ποιότητα ζωής και η ενίσχυση των τάσεων επιστροφής στην ύπαιθρο, η ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων σε συνδυασμό με την καταπολέμηση συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, η διαφοροποίηση της αγροτικής και της αλιευτικής οικονομίας σε κατεύθυνση όπως η διασύνδεση με τις υπηρεσίες τουρισμού και πολιτισμού, και η αναβάθμιση του τοπικού ανθρώπινου κεφαλαίου.
Ως μέσα προκρίνονται η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με καινοτομικές προσεγγίσεις, η στήριξη των συνεργασιών και της δικτύωσης, και η ολοκλήρωση των απαραίτητων βασικών υποδομών και ΤΠΕ για να αυξηθούν η ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια.
Ως Θεματικοί Στόχοι που αφορούν στην εφαρμογή της ΤΑΠΤΟΚ στον αγροτικό χώρο, ορίζονται κατά σειρά προτεραιότητας, οι ακόλουθοι:
v Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της καταπολέμησης της φτώχειας.
v Προώθηση της απασχόλησης & υποστήριξη της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού
v Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση αποδοτικής χρήσης πόρων
v Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων και του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ) και του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας (για το ΕΤΘΑ)·
και, συνοδευτικά και όχι αποκλειστικά, κατά σειρά προτεραιότητας, οι:
v Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς,
v Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των προβλημάτων σε βασικές υποδομές δικτύων,
v Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της πρόληψης και της διαχείρισης κινδύνων,
v Επένδυση στην εκπαίδευση, απόκτηση δεξιοτήτων και στη δια βίου μάθηση,
v Βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών.
Στον αστικό χώρο οι προκλήσεις αφορούν στην άμεση αντιμετώπιση των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης, στην καταπολέμηση των ανισοτήτων, της αστικής φτώχειαςκαι του αποκλεισμού και στην αντιστροφή της πολύπλευρης υποβάθμισης των αστικών περιοχών, μέσα από τη στοχευμένη αποκατάσταση του οικονομικού ιστού, την ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος και τη διευκόλυνση της μετάβασης σε οικονομία και κοινωνία αποδοτικής χρήσης των πόρων.
Ως θεματικοί στόχοι που αφορούν στην εφαρμογή των ΤΑΠΤΟΚ στον αστικό χώρο, ορίζονται οι ακόλουθοι:
v Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας της εργασίας·
v Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας·
v Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων·
και, συνοδευτικά και όχι αποκλειστικά, κατά σειρά προτεραιότητας, οι:
v Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και του γεωργικού τομέα και του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας,
v Υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς,
v Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των προβλημάτων σε βασικές υποδομές δικτύων και
v Επένδυση στην εκπαίδευση, την απόκτηση δεξιοτήτων και τη διά βίου μάθηση.
Στις περιαστικές περιοχές, ιδιαίτερη πρόκληση αποτελεί η προώθηση της αρχής της«συμπαγούς πόλης», ενώ στον ενδιάμεσο χώρο, στη διεπαφή αστικού χώρου / αγροτικών και περιοχών αλιείας, συνδυάζονται οι προκλήσεις που αναφέρονται παραπάνω για τις αγροτικές – αλιευτικές και αστικές περιοχές με έμφαση στην πολύπλευρη στήριξη των μεταποιητικών δραστηριοτήτων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών προϊόντων.
Από πού θα χρηματοδοτηθούν οι ΤΑΠΤΟΚ
Για την χρηματοδότηση των ΤΑΠΤΟΚ θα επιδιωχθεί η χρήση ενός ή περισσότερων Ταμείων (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΑΑ, ΕΤΘΑ), ανά χωρική ενότητα εφαρμογής, με χρηματοδοτική βαρύτητα κάθε Ταμείου ανάλογη του περιεχομένου, της περιοχής παρέμβασης και των Θεματικών Στόχων/Προτεραιοτήτων σε κάθε ενιαίο σχέδιο ΤΑΠΤΟΚ. Περαιτέρω εξειδίκευση θα γίνει σε επίπεδο Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Στις παρεμβάσεις ΤΑΠΤΟΚ στις αγροτικές περιοχές, προγραμματίζεται κατ’ ελάχιστον 5% των πόρων του ΕΓΤΑΑ, με δυνατότητα παρέμβασης και άλλων Ταμείων.
Ποιούς θα χρηματοδοτήσουν οι ΤΑΠΤΟΚ
Η χρηματοδότηση θα γίνει προς ενιαίες Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης που θα υποβάλουν ενιαίες Τοπικές Ομάδες Δράσης. Η επιλογή, έγκριση και χρηματοδότηση των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και των τοπικών ομάδων δράσης θα γίνει στο πλαίσιοανταγωνιστικής διαδικασίας, με κριτήρια που θα αφορούν ενδεικτικά στην καταλληλότητα της τοπικής στρατηγικής, στη συμβολή και στην επίτευξη των αποτελεσμάτων του Προγράμματος, και στη διαχειριστική επάρκεια, του φορέα.
Τι ρόλο θα παίξουν οι Ομάδες Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ)
Οι Ομάδες Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ), θα αποτελέσουν το βασικό συντελεστή σχεδιασμού της στρατηγικής και υποβολής της σχετικής πρότασης και ακολούθως, ως ο φορέας διαχείρισης και υλοποίησης του ενιαίου σχεδίου ΤΑΠΤΟΚ, οφείλουν να καλύπτουν τις ανάγκες της περιοχής στην οποία θα υλοποιηθεί το σχέδιο, αποτελούμενες από θεσμοθετημένους φορείς της εν λόγω κοινωνίας. Συμμετοχή στην Ομάδα Τοπικής Δράσης, σύμφωνα με τις προβλέψεις (ποσοστό συμμετοχής δημόσιου τομέα και ιδιωτικών φορέων)του σχετικού κανονιστικού άρθρου, θα έχει η τοπική αυτοδιοίκηση (Δήμοι, Περιφέρειες, ανάλογα με την εμβέλεια και τους στόχους της στρατηγικής) συνεργαζόμενη με τους φορείς τόσο του ιδιωτικού τομέα, όσο και των λοιπών οργανώσεων, συνεταιρισμών και ομάδων της περιοχής.
Είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί η πολύχρονη εμπειρία των Ομάδων Τοπικής Δράσης LEADER, είτε για τη δημιουργία νέων σχημάτων είτε για τη βελτίωση των υφιστάμενων δομών.
Η μέριμνα για νησιωτικές και ορεινές περιοχές.
Στο κείμενο του Υπουργείου Ανάπτυξης υπάρχει ιδιαίτερη μνεία για τις νησιώτικες και ορεινές περιοχές. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι κεντρικό σημείο στο πλαίσιο του αναπτυξιακού σχεδίου για την Ελλάδα του 2020 αποτελεί η ιδιαίτερη μέριμνα για τις περιοχές με μόνιμα γεωγραφικά και δημογραφικά μειονεκτήματα δηλαδή, των νησιών (μικρά και πολύ μικρά κατοικημένα νησιά , νησιά στο νοτιο-ανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης), των ορεινών, των δύσκολα προσβάσιμων και των αραιοκατοικημένων περιοχών.
Ειδικότερα, και εξαιτίας της γεωγραφικής κατανομής της νησιωτικότητας στην Ελλάδα (πολυ-νησιωτικότητα, διπλή νησιωτικότητα, συγκεκριμένα νησιά που παρουσιάζουν έντονη αναπτυξιακή υστέρηση), καθώς και στις άλλες γεωγραφικά μειονεκτικές περιοχές που εντοπίζονται σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, απαιτείται η μείωση του κατώτατου πληθυσμιακού ορίου των 10.000 κατοίκων που προβλέπεται από τον Κανονισμό.
Στην περίπτωση της Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠΤΟΚ) επιβεβαιώνεται ότι ενώ το νέο ΕΣΠΑ έχει ξεκινήσει χρονολογικά εδώ και ένα εξάμηνο, κινούμαστε ακόμα στο χώρο του γενικού και της ασάφειας. Αυτό γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο αν λάβουμε υπόψη τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα του προγράμματος. Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε:
- Η ΤΑΠΤΟΚ απευθύνεται πριν από όλα σε δήμους, αφού οι περιοχές δράσης της είναι υποπεριφερειακές άρα ή διαδημοτικές ή ενδοδημοτικές, σε επίπεδο γειτονιάς μεγάλου δήμου. Παρόλα αυτά, οι δήμοι απουσιάζουν όχι μόνο από το σχεδιασμό του προγράμματος και τον καθορισμό των κριτηρίων επιλογής περιοχών και προτάσεων, αλλά και από τη διαχείριση ή τον έλεγχο του.
- Δεν έχει οριστεί, ούτε κατά προσέγγιση, ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος αλλά και το χρηματοδοτικό εύρος των επί μέρους προτάσεων.
- Τα κριτήρια επιλογής περιοχών και προτάσεων παραμένουν ασαφή. Είναι γεγονός ότι οι θεματικοί στόχοι μπορούν και πρέπει να εξειδικευτούν. Η εξειδίκευση αυτή απαιτεί ιεράρχηση και προτεραιότητες. Πότε θα γίνουν γνωστές ώστε να προετοιμαστούν έγκαιρα οι δήμοι;
- Η συνέργια Θεματικών Στόχων-περιοχών απαιτεί την ύπαρξη περιφερειακών προτεραιοτήτων. Χωρίς την ύπαρξη σχεδιασμού από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα η προσπάθεια των δήμων ελλοχεύει πολλούς κινδύνους. Δεν είναι όμως μόνο τα ΠΕΠ. Στο κείμενο πχ γίνεται λόγος ότι η εξειδίκευση για τις αγροτικές περιοχές θα πραγματοποιηθεί όταν εξειδικευτούν τα κριτήρια από το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης.
- Στους μικρούς ορεινούς και νησιώτικους δήμους ο συγγραφέας του κειμένου εκφράζει τη «συμπάθεια» του. Τίποτα το ουσιαστικό και πρακτικό δεν αναφέρεται σχετικά με αυτή την κατηγορία των δήμων. Αντίθετα συνδέει την επιτυχία της αξιολόγησης του προγράμματος από τη διαχειριστική ικανότητα και επάρκεια του φορέα υλοποίησης άρα ουσιαστικά, όπως θα δούμε και σε άρθρο που ακολουθεί, κάνει πολύ δύσκολη την πρόσβαση στην ΤΑΠΤΟΚ για τους μικρούς νησιώτικους και ορεινούς δήμους.
Τι πρέπει να κάνουν οι δήμοι για να προετοιμαστούν έγκαιρα.
Παρά το ότι το πρόγραμμα καλύπτεται ακόμα από ένα πέπλο μυστηρίου οι δήμοι δεν έχουν την πολυτέλεια να περιμένουν να διαλευκανθούν πρώτα όλες οι λεπτομέρειες και ύστερα να δράσουν. Δύο είναι οι βασικοί στόχοι, αυτή την εποχή, στους οποίους κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να επικεντρωθούν οι δήμοι. α) στη συγκρότηση της Ομάδας Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) και β) στην κατάρτιση της πρώτης φάσης σχεδίου Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης.
Δημιουργία Ομάδας Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ)
Όσοι από τους δήμους έχουν εμπειρία από το πρόγραμμα Leader έχουν σχεδόν έτοιμη την ΟΤΔ. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι απαιτήσεις του ΤΑΠΤΟΚ είναι πολύ μεγαλύτερες από του Leader και για το λόγο αυτό δεν χρειάζεται απλώς να ενεργοποιήσουμε την ομάδα, αλλά και να την αναβαθμίσουμε. Η προσπάθεια πρέπει να κατευθύνεται στη συμμετοχή στην ΟΤΔ, του συνόλου των εμπλεκομένων στην τοπική ανάπτυξη.
Είτε όμως υπάρχουν είτε όχι ΟΤΔ, θα πρέπει να οργανωθεί η διαβούλευση. Η διαβούλευση στο τεχνικό της κομμάτι παρουσιάζει δυσκολίες. Ο γνωστός καλός τρόπος δεν αποδίδει όπως παλιά. Χρειάζονται καινούργιες μέθοδοι διαβούλευσης ιδιαίτερα εάν ο δήμος επιθυμεί στο «παιχνίδι» να ενταχθούν και οι νέοι, οι οποίοι ως γνωστόν δεν πολυσυμπαθούν τις παραδοσιακές πολιτικές διεργασίες.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι η ουσία της διαβούλευσης. Θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι η ΤΑΠΤΟΚ δεν είναι ούτε το τεχνικό πρόγραμμα του δήμου, ούτε συρραφή των αιτημάτων των τοπικών φορέων. Απαιτεί έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό με αρχή, μέση και τέλος. Με ιεραρχήσεις άρα και αποκλεισμούς. Για το λόγο αυτό η διαβούλευση δεν θα είναι εύκολη και θεωρείται αναγκαία η δημιουργία Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης.
Η Στρατηγική Τοπικής Ανάπτυξης.
Η Στρατηγική Τοπικής Ανάπτυξης δεν έχει καμία σχέση με τα παλιά Τοπικά Αναπτυξιακά {Προγράμματα (ΤΑΠ). Είναι μία ολοκληρωμένη, πολυτομεακή και πολυταμειακή στρατηγική σε τοπικό επίπεδο.
Με δεδομένες τις μέχρι τώρα πληροφορίες οι δήμοι θα μπορούσαν να προετοιμάσουν την πρώτη φάση σχεδίου στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης, που θα αποτελέσει και τη βάση συζήτησης της διαβούλευσης με τους φορείς που θα συμμετάσχουν στην ΟΤΔ.
Αυτό που θα πρέπει να προσέξουν οι δήμοι, πριν από όλα, κατά την εκπόνηση του σχεδίου πρώτης φάσης Στρατηγικής Τοπικής Ανάπτυξης είναι, πάντα με ότι σήμερα μπορούμε να κάνουμε, ο καθορισμός της περιοχής.
Τα χαρακτηριστικά της επιλεγμένης από το δήμο περιοχής θα πρέπει να συνάδουν με τους τρεις τύπους περιοχών που αναφέρονται παραπάνω. Οι ανάγκες της και οι προτάσεις θα πρέπει να συνδυάζονται με τους θεματικούς στόχους ανά περιοχή. Το κυριότερο όμως είναι ότι θα πρέπει να προβάλουν το συγκριτικό πλεονέκτημα της συγκεκριμένης περιοχής και προγράμματος. Υπενθυμίζεται ότι το πρόγραμμα είναι ανταγωνιστικό και η πρόταση θα πρέπει για να αυξήσει την επιλεξιμότητα του να αναδείξει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα την κάνουν περισσότερο «ελκυστική» για τον αξιολογητή.
Η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών (προβλημάτων και προοπτικών) μίας περιοχής δεν είναι κάτι εύκολο σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Χρειάζονται συγκριτικά στοιχεία, αλλά και μελέτες πεδίου. Χρειάζονται κυρίως επιστημονική υποστήριξη και προσπάθεια κατανόησης της νοοτροπίας και της αργκό της κοινοτικής και ελληνικής γραφειοκρατίας.
Ένα επίσης πολύ σημαντικό στοιχείο στην επιλογή της περιοχής παρέμβασης είναι η ευρύτητα του χώρου ή το μέγεθος της. Μία μεγάλη περιοχή μπορεί να χάνει σε ομοιογένεια, ενώ μία μικρή περιοχή σε πολυσυλλεκτικότητα. Θα πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή.
Τέλος, επαναλαμβάνεται ότι η επιλεγμένη περιοχή δεν είναι ανάγκη να ταυτίζεται με τα διοικητικά όρια του δήμου, ούτε καν της περιφέρειας. Μπορεί να εντάξει και δήμους ή περιοχές από άλλες περιφέρειες.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.