Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας διοργάνωσε Συνέδριο με θέμα "Μεταβολές κι ανασημασιοδοτήσεις του χώρου στην Ελλάδα της κρίσης" στον Βόλο, από 1 έως 3 Νοεμβρίου 2013.Συνεχίζουμε να παρουσιάζουμε τις πάντα επίκαιρες εισηγήσεις του συνεδρίου.
#Χάρις Χριστοδούλου
#Χάρις Χριστοδούλου
Δρ. Αρχιτέκτονας Πολεοδόμος, Λέκτορας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ.
Η εργασία αναφέρεται στις πρακτικές αστικού σχεδιασμού και τις πολιτικές τοπικής διακυβέρνησης, όπως εξελίσσονται σε συνθήκες κρίσης από το 2011 στη Θεσσαλονίκη.
Έμφαση δίνεται στο παράδειγμα προσπάθειας αναζωογόνησης του (κεντρικού) Δήμου Θεσσαλονίκης το οποίο στην πραγμάτωσή του αντανακλά ταυτόχρονα ένα μεγάλο φάσμα από διαφορετικές σύγχρονες θεωρήσεις και πρακτικές αστικού σχεδιασμού και πολιτικές αστικής διακυβέρνησης.
Οι πρώτες, έχουν ως προτεραιότητα την ανάκτηση του δημόσιου χώρου, τη βιώσιμη κινητικότητα, τη βελτίωση της εικόνας της πόλης και τις αλλαγές στις διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων.
Οι δεύτερες, αντλούν ιδέες και αντιλήψεις από το πρότυπο της επιχειρηματικής πόλης και του marketing των τόπων μέχρι το επικοινωνιακά ή συλλογικά διαμορφωμένο σχέδιο για «ανθρώπινες πόλεις» από τους ίδιους τους κατοίκους και τις τοπικές πρωτοβουλίες.
Με συγκεκριμένες αναφορές στη ρητορική του Δήμου και στις παρεμβάσεις στο φυσικό χώρο, αναδεικνύονται αφενός η εύθραυστη σχέση ανάμεσα στις «καλοήθεις» προθέσεις αστικής αναζωογόνησης και τις συχνά αντιφατικές υλοποιήσεις τους στο υλικό και κοινωνικό-οικονομικό ιστό της πόλης, αφετέρου τα όρια της εμβέλειας των αρμοδιοτήτων των τοπικών φορέων όπως διαμορφώνονται στο πλαίσιο της νέας αρχιτεκτονικής της τοπικής αυτοδιοίκησης. Κύρια ζητήματα διερεύνησης αποτελούν αφενός η αποτίμηση των προσπαθειών αλλαγής αντίληψης του αστικού γίγνεσθαι και των πρακτικών αστικού σχεδιασμού που υιοθετούνται, αφετέρου η εξέταση των διαδικασιών που τοποθετούν την ίδια την πόλη με «κοσμοπολίτικο» τρόπο στο παγκόσμιο πλαίσιο, να αναμετράται με τις δικές της δυνάμεις και αδυναμίες, και με αυτές του ευρύτερου διοικητικο-πολιτικού συστήματος.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία αναφέρεται στις πρακτικές αστικού σχεδιασμού και τις πολιτικές τοπικής διακυβέρνησης, όπως εξελίσσονται σε συνθήκες κρίσης από το 2011 στη Θεσσαλονίκη.
Αποτελεί μία διερεύνηση της παραλληλίας των συνήθων πρακτικών της προηγούμενης περιόδου και της προσαρμογής τους στην κρίση, εμπρόθετης από τους φορείς και αυθόρμητης από τους κατοίκους και τις τοπικές πρωτοβουλίες. Βασίζεται σε στοιχεία διαθέσιμα στις ιστοσελίδες των Δήμων του ΠΣΘ (προκηρύξεις, απολογισμοί κ.λπ), στον καθημερινό τύπο, καθώς και σε εμπειρική έρευνα σε εξέλιξη. Έμφαση δίνεται στο παράδειγμα προσπάθειας αναζωογόνησης της Θεσσαλονίκης από τον κεντρικό Δήμο Θεσσαλονίκης (ΔΘ) το οποίο στην πραγμάτωσή του αντανακλά ταυτόχρονα ένα μεγάλο φάσμα από διαφορετικές σύγχρονες θεωρήσεις και πρακτικές αστικού σχεδιασμού, αλλά και πολιτικές αστικής διακυβέρνησης. Πρέπει εξ' αρχής να επισημανθεί ότι οι συνθήκες και δυναμικές της πόλης της Θεσσαλονίκης, και στη συνθήκη της κρίσης, διαφέρουν από αυτές της Αθήνας, καθώς επανέρχονται διαρκώς στο προσκήνιο οι ιδιαιτερότητες των πόλεων όπως αυτές προκύπτουν από το φυσικό χώρο, τον κοινωνικο-οικονομικό ιστό, τη θέση τους στην οικιστική ιεράρχηση, την πολιτική συγκρότηση και τις καθημερινές εμπειρίες.
Οι Δήμοι στο ΠΣΘ - όπως στην πλειονότητά τους οι Δήμοι σε όλη τη χώρα, προσπαθούν με την υποστήριξη ειδικών εξωτερικών συμβούλων, να διεκδικήσουν εκπληρώνοντας τυπικά κριτήρια επιλεξιμότητας για χρηματοδότηση, διαθέσιμους πόρους και δικτυώσεις σε έναν μεταξύ τους ανταγωνισμό για τμήματα των ροών εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων (λ.χ. τομεακά και περιφερειακά προγράμματα ΕΣΠΑ, αλλά και κοινοτικές πρωτοβουλίες όπως energy cities κλπ). Η διεκδίκηση πόρων γίνεται μετά από διοικητικό-τεχνική ωρίμανση διακεκριμένων έργων με περιορισμένες, αν όχι ανύπαρκτες ευρείες ζυμώσεις σε τοπική κλίμακα ή αναδράσεις από τοπικές συλλογικότητες, και συνήθως αφορούν μονοτομεακά έργα. Το αποτέλεσμα στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης είναι μία διασπορά μικρών έργων συμβατικής ανάπλασης δημόσιων χώρων και ολοκλήρωσης σημειακών κοινωνικών υποδομών (σχολεία, πολιτιστικά κέντρα κλπ) (πηγή: ΕΔΑ ΠΚΜ) που λειτουργούν μάλλον ασύνδετα μεταξύ τους, και πολύ λιγότερο ως μείζονος σημασίας μετασχηματισμοί του αστικού συγκροτήματος (λ.χ. η διεκδίκηση των χώρων των στρατοπέδων ως μητροπολιτικών χώρων πρασίνου, βλ. την περίπτωση του Δήμου Παύλου Μελά για την ευρύτερη περιοχή του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά).
Στο Δήμο Θεσσαλονίκης από το 2011 χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι το αστικό τοπίο επιχειρείται να αντιμετωπιστεί παράλληλα τόσο ως αντικείμενο προς σχεδιασμό αλλά και ως πεδίο συνολικής διαχείρισης. Με αυτήν την έννοια και λόγω της κεντροβαρικής του σημασίας στο ΠΣΘ ξεχωρίζει μεταξύ των υπολοίπων Δήμων. Η εργασία αναφέρεται στις προσπάθειες αλλαγής αντίληψης του γίγνεσθαι της πόλης, και τις πρακτικές αστικού σχεδιασμού που υιοθετούνται, αφετέρου στις διαδικασίες προώθησης σχεδίων και προτάσεων στο ευρύτερο πλέγμα της αστικής διακυβέρνησης. Επιχειρείται μία αποτίμηση όχι μόνο μέσα από μία σχηματική - φορμαλιστική εκτύλιξη των διαδικασιών αλλά περισσότερο μέσα από την αναζήτηση νέων κοινών νοημάτων που έχουν σημασία κατ' αρχήν για τους ίδιους τους ανθρώπους της πόλης στο πλαίσιο της αστικής διακυβέρνησης.
Οι εξελίξεις στις οποίες αναφέρομαι στην εργασία θα πρέπει να ειδωθούν και υπό το πρίσμα της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής αφενός αλλαγής Διοίκησης στο Δήμο με τις εκλογές του 2010, αλλά και της έναρξης εφαρμογής του 'Καλλικράτη' (ανακατανομή αρμοδιοτήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση και σταδιακή μεταβίβαση πολλών αρμοδιοτήτων στους Δήμους), αφετέρου του τέλους της διαχειριστικής περιόδου του ΕΣΠΑ 2007-2013 όπου οι ευκαιρίες νέων έργων αστικής ανάπτυξης ήταν πλέον περιορισμένες.
2. ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ
Στο τέλος του 2010 η Θεσσαλονίκη βίωνε τη δική της κρίση εν μέσω της οικονομικής κρίσης και της συρρίκνωσης του κράτους και του δημόσιου τομέα. Τα μεγάλα έργα (νέα παραλία, μετρό, νέο δημαρχείο) δεν επαρκούσαν για να δώσουν μία νέα πνοή στην καθημερινότητα που έβαινε επιδεινούμενη για τους περισσότερους κατοίκους της (βλ. σχετική καμπάνια του ΤΕΕ/ΤΚΜ σχετικά με τις αστικές οχλήσεις το 2006).
Το μοντέλο αστικής διαχείρισης παρουσίαζε σαφείς ελλείψεις και προβλήματα, που οδήγησαν και στις γνωστές καταδικαστικές αποφάσεις από τις δικαστικές αρχές. Υπήρχε γενικευμένη απομάκρυνση από την πραγματικότητα: στασιμότητα, υπεροπτική και λαϊκίστικη ηγεμονία από την πλειονότητα των τοπικών φορέων. Γίνονταν σειρά από περιοδικές εντυπωσιακές αναγγελίες νέων έργων και προγραμμάτων τα οποία ποτέ δεν έφτασαν το επίπεδο της υλοποίησης (λ.χ. μετεγκατάσταση ΔΕΘ, θαλάσσια συγκοινωνία, πρόγραμμα 'Θεσσαλονίκη 2012'). Επίσης, διαδοχικές ήταν οι αποτυχίες προώθησης στρατηγικών στόχων και συμμαχιών μεταξύ των τοπικών φορέων για το σύνολο του μητροπολιτικού χώρο (λ.χ. η εμπειρία αποτυχίας προώθησης του στρατηγικού σχεδίου της δεκαετίας'90 και του κοινωνικού διαλόγου των αρχών της δεκαετίας 2000, η αδυναμία θέσπισης των ΖΟΕ το 2003, και του επικαιροποιημένου ρυθμιστικού σχεδίου το 2011, μεταξύ των τυπικότερων θεμάτων). Η πληθυσμιακή διαρροή, αποτέλεσμα της προαστιοποίησης συνεχίζονταν. Το 2011 η απογραφή έδειξε ότι ο πληθυσμός στον κεντρικό Δήμο είχε φτάσει σε επίπεδο κατώτερο αυτού του 1971. Όμως, στις συνεκτικές περιοχές, κεντρικές και μη, η κατοικία διατηρούνταν και διατηρείται ακόμη ως σθεναρή χρήση. Μάλιστα χαρακτηρίζεται από ανάμειξη κοινωνικών ομάδων και εθνοτικών χαρακτήρων, ακόμη και σε περιοχές υψηλής αξίας, που διαμορφώνουν εν γένει ζωντανούς και πολύμορφους δημόσιους χώρους, αν και υποβαθμισμένους στις υλικές τους διαστάσεις.
Επίσης, μέχρι το 2011 είχαν κάνει την εμφάνισή τους διάφορες πρωτοβουλίες κατοίκων, διαφορετικές συλλογικότητες με διάφορους στόχους, πολιτικούς και μη. Είχε διαμορφωθεί μία δυναμική πολυποίκιλων διεκδικήσεων και διαφορετικών προβολών στο δημόσιο χώρο που εκδηλώνονταν με διαφορετικές ευκαιρίες και δεν σχετίζονταν απαραίτητα με τη συνθήκη της κρίσης: 'Κίνηση Πολιτών', 'Πολίτες κατά της Υποθαλάσσιας', 'Urban Festival', 'Θεσσαλονίκη Αλλιώς', 'Παιδί στην Πόλη', Ένωση για τα Δικαιώματα των Πεζών', 'Ποδηλάτες Θεσσαλονίκης', συνελεύσεις γειτονιών, ' thessalonistas' κ.ά. Αυτές οι ενεργές συλλογικότητες υποστήριξαν σε μεγάλο βαθμό και την υπερκομματική παράταξη 'Πρωτοβουλία για τη Θεσσαλονίκη' το 2010 στην πορεία της προς τη Διοίκηση του ΔΘ. Μάλιστα, μερικοί εκπρόσωποί τους στελέχωσαν τοπικές ή θεματικές ομάδες εργασίας της νέας Διοίκησης του ΔΘ από την αρχή της θητείας της.
3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
Ιδέες και αντιλήψεις για τις στρατηγικές αστικής αναζωογόνησης που εφαρμόζονται από τη νέα Διοίκηση στο ΔΘ (βλ. απολογισμούς 2011, 2012) αντλούνται από το μοντέλο της επιχειρηματικής πόλης, του marketing ή branding των τόπων (Harvey 1989, Kearns, Philo 1993, King ed 1996, Landry 2000, Florida 2004), κυρίως μέσα από την τουριστική προώθηση της πόλης που βάζει σε προτεραιότητα τους εν δυνάμει επισκέπτες της πόλης αντί τους κατοίκους της (Χέλμης, Νικολοπούλου 2012), την προσπάθεια ανάληψης εκδηλώσεων διεθνούς απήχησης (λ.χ. Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νέων 2014), αλλά και την προβολή της ιδιαίτερα δυναμικής φυσιογνωμίας του Δημάρχου σε τοπικό και διεθνές επίπεδο μέσα από αντίστοιχα δημοσιεύματα στα μέσα ενημέρωσης (ενδεικτικά: the NY Times 2012, der Spiegel 2012, the Telegraph 2013). Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε να ενταχθεί, με δεδομένο το δίκαιο των επιχειρημάτων, και η συμβολική ανακίνηση της μνήμης για το πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης και η αναγνώριση των πολυάριθμων σύγχρονων ταυτοτήτων της (λ.χ. η υποστήριξη της διοργάνωσης εκδηλώσεων και πορείας μνήμης για τους χαμένους Εβραίους της πόλης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κεντρικής Ευρώπης, το άνοιγμα του μουσουλμανικού μνημείου 'Γενί Τζαμί' για λειτουργία προσευχής, η διαρκής επίκληση των δημιουργικών δυνάμεων της πόλης).
Ολόκληρη αυτή η προσπάθεια μπορεί να ιδωθεί αφοριστικά ως 'σχέδιο της μεσαίας τάξης ή του εταιρικού κεφαλαίου'. Όμως το επιχείρημα αν και κατανοητό μακροσκοπικά, συνιστά μάλλον επιφανειακή μεταφορά σχημάτων από τη διεθνή εμπειρία στο δικό μας ζωτικό αστικό χώρο. Αντίθετα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης συνιστά δυναμική αναπλήρωση του γνωστού συμβατικού προβληματικού προτύπου κυβέρνησης-τοπικής αυτοδιοίκησης, κυρίαρχου στη χώρας μας όσον αφορά στο χωρικό σχεδιασμό και την αστική διαχείριση, το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα αδιέξοδο πλέγμα δράσεων ηγεμονικών φορέων σε ανταγωνισμό μεταξύ τους (τα υπουργεία και οι υπουργοί, η αποκεντρωμένη διοίκηση και οι περιφερειάρχες, οι Δήμοι και οι Δήμαρχοι, οι διάφορες τοπικές και μη συντεχνίες). Η αναπλήρωση αυτή περιλαμβάνει προσπάθειες διαμόρφωσης νέων διαδικασιών και θεσμικών υπερβάσεων σε επίπεδο διοικητικό και συμμετοχής, τόσο στις πρακτικές αστικού σχεδιασμού όσο και στις διαδικασίες υλοποίησης των συγκεκριμένων αστικών πολιτικών. Συνιστά ίσως ένα νέο πρότυπο αστικής διακυβέρνησης που επιχειρεί να υπερβεί τις αδυναμίες και αστοχίες του κράτους και της αγοράς (βλ. Βασενχόβεν κ.ά. 2010: 72-74). Είναι χαρακτηριστικές οι συνεχείς αναφορές από πλευράς Διοίκησης ότι γίνεται μία διαρκής προσπάθεια για «by-pass στο σύστημα» που περιλαμβάνει και διεκδίκηση ανάληψης νέων αρμοδιοτήτων στο πλαίσιο του 'Καλλικράτη' (λ.χ. αρμοδιότητα καθορισμού λεωφορειολωρίδων στο δημοτικό οδικό δίκτυο).
Η Θεσσαλονίκη είναι μία περιφερειακή στο παγκόσμιο και εθνικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα πόλη, και γι' αυτό μπορεί να δομήσει ευκολότερα μία κοσμοπολίτικη εξωστρεφή και πραγματιστική προσέγγιση των ζητημάτων αστικού σχεδιασμού και διαχείρισης με διαρκείς αναδράσεις «από τα κάτω» και πιέσεις «προς τα πάνω». Η προσπάθεια αναζωογόνησης της Θεσσαλονίκης εδράζεται επιπλέον σε έναν νέο πραγματισμό πολλαπλών δρώντων υποκειμένων που δοκιμάζει πρακτικές στο πεδίο του αστικού σχεδιασμού σε κατευθύνσεις που έως τώρα ήταν έξω από την αντίληψή μας. Οι επιλογές branding εξισορροπούνται από ένα πλέγμα δράσεων που εμπνέεται και προωθείται από τη θετική ένταξη της δυναμικής των ανθρώπων της πόλης, των κατοίκων, των τοπικών πρωτοβουλιών και κοινοτήτων, σε ένα συνεργατικό και συλλογικό σχέδιο (ανάλογων χαρακτηριστικών με αυτό που προτείνει η Healy, 2010). Είναι αυτή η κατεύθυνση τοπικής διακυβέρνησης που περιλαμβάνει την ενθάρρυνσή της κινητοποίησης, μικρής ή μεγαλύτερης εμβέλειας, η οποία βάζει με κοσμοπολίτικο τρόπο τη Θεσσαλονίκη στο χάρτη και στην πρωτοπορία των Δήμων.
Πολλές από τις υλοποιούμενες παρεμβάσεις αποτελούν ιδέες και προτάσεις από μεμονωμένους πολίτες και κοινότητες ή τοπικές πρωτοβουλίες, εθελοντικές οργανώσεις και συνεργασίες με άλλους τοπικούς φορείς. Αρκετές προκαλούν συζητήσεις και δημόσιο διάλογο για τον ίδιο το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το άλλων τοπικών φορέων και των κατοίκων στη συγκρότηση της σύγχρονης ζωντανής φυσιογνωμίας της πόλης: οι ανοιχτές συνελεύσεις γειτονιάς σε επίπεδο Δημοτικής Ενότητας που προκλήθηκαν από το Δήμο, οι θεματικές Ομάδες Εργασίες με τη συμμετοχή ενεργών πολιτών, μικρότερης στόχευσης κινήσεις όπως οι εθελοντές-τριες που χωροθέτησαν στην οδό Τσιμισκή τα συμβατικά κατά τα άλλα καθιστικά που ανασύρθηκαν από τα άχρηστα των αποθηκών, η ομάδα εθελοντισμού 'Θεσσαλονίκη 2012' που ανέλαβε τη δημιουργική συντήρηση των στάσεων των λεωφορείων, η προκήρυξη εύστοχα διατυπωμένων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, η διαμόρφωση προτάσεων σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα από εργαστήρια φοιτητών-τριών σε συνεργασία με το ΑΠΘ (Αθανασίου κ.ά. 2012, Καλογήρου, Συρράκου 2012) αλλά και η πειραματική και διεκδικητική από πλευράς Δήμου έναντι της Περιφέρειας πεζοδρόμηση του άξονα Αγίας Σοφίας ως μείζονα δημόσιο χώρο της πόλης, η ενίσχυση γεγονότων σύγχρονης δημιουργικής αστικότητας, η ενεργή υποστήριξη της πλατφόρμας για τη μη ιδιωτικοποίηση του νερού της πόλης, η προσφυγή κατά τη μεταφοράς των αρχαίων της οδού Βενιζέλου από το Μετρό ...
Αν τα αστικά κοινωνικά κινήματα δικαιούνται το όνομά τους ανάλογα με το «αν βοηθούν στη συγκρότηση νοήματος και ταυτότητας που οδηγεί σε πολιτισμικούς μετασχηματισμούς» (Leontidou 2008: 1182) τότε θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι στη Θεσσαλονίκη διατηρείται με τις επιλογές της Διοίκησης του ΔΘ και όχι μόνο, σε εγρήγορση ένα πολύμορφο αστικό κίνημα που αναφέρεται στην ίδια τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου της πόλης ως «δυναμικής πολλαπλότητας» (Madanipour ed 2010, 13). Η υπόθεση αυτή απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση. Σε μία πρώτη εκτίμηση πρόκειται για ένα άτυπο κίνημα το οποίο εξυπηρετεί και συγχρόνως νοηματοδοτεί στην πράξη τις διαδικασίες αστικής αναζωογόνησης στη σύγχρονη συνθήκη της κρίσης, προβάλει αυθόρμητες αντιστάσεις στο λεγόμενο «καθάρισμα της εικόνας» (Χέλμης, Νικολοπούλου 2012) στο πλαίσιο του branding της πόλης και ισχυροποιεί ένα επίπεδο προσδοκιών και αντίληψης της πόλης πέρα από τις συμβατικές αναπαραστάσεις της.
4. ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΑΝΑΓΚΑΙΩΝ ΜΕΣΩΝ
Οι υιοθετούμενες από το ΔΘ πρακτικές αστικού σχεδιασμού θέτουν σε προτεραιότητα τα προφανή ζητήματα για μια σύγχρονη «ανθρώπινη πόλη» (Gehl 2013), την ανάκτηση του δημόσιου χώρου, τη βιώσιμη κινητικότητα, τη βελτίωση της εικόνας της. Σηματοδοτούν όμως και αλλαγές στη διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων που εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις της «πολεοδομίας τακτικής» (tactical urbanism, Lydon ed 2011, 2012) (που περιλαμβάνουν πρακτικές αστικού σχεδιασμού με ονομασίες αμετάφραστες ακόμη στα ελληνικά 'guerilla', 'pop-up', 'do-it-yourself κ.ά.) η οποία υπερβαίνει την παράλυση που προκύπτει από εκτενείς αναλύσεις και προτείνει βραχυπρόθεσμες μικρής κλίμακας δράσεις με στόχο μακρυπρόθεσμες αλλαγές στο αστικό περιβάλλον. Οι εξελίξεις αυτές στη σκέψη για την πόλη αναδύθηκαν ως συνέχεια της μετα-νεωτερικής στροφής στο σχεδιασμό στο πλαίσιο της Νέας Πολεοδομίας πολύ πριν την κρίση. Όμως επειδή ακριβώς αναφέρονται σε άμεσες δράσεις χαμηλού κόστους υιοθετήθηκαν ταχύτατα σε πλήθος πόλεων, αφού στη συνθήκη της τρέχουσας οικονομικής κρίσης οι συμβολικές και στιλιστικές προθέσεις μεγάλων σχεδίων αστικής αναζωογόνησης ή παρεμβάσεων ολικού σχεδιασμού υποχωρούν. Αναγνωρίζεται εκ νέου η συμβολή ενός 'αστικού σχεδιασμού των ελάχιστων αναγκαίων μέσων' στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της δημόσιας ζωής στις πόλεις.
Για την περίπτωση της Θεσσαλονίκης, ο Δήμαρχος χαρακτηριστικά λέει για τον περιορισμό της κυριαρχίας τους αυτοκινήτου: «δεν θα περιμένουμε το Μετρό» (Μπουτάρης 2013), και αντίστοιχα ο Αντιδήμαρχος Αστικών Αναπλάσεων και Δικτύων αναφέρει : «έχω ασχοληθεί στο παρελθόν με μεγάλα σχέδια, θέλω να αρχίσουμε να κάνουμε κάτι, έστω και μικρά ... χρειάζεται αποφασιστικότητα, ενεργητικότητα!... τα ολοκληρωμένα σχέδια δεν εφαρμόζονται απαραίτητα» (Κουράκης 2013). Επίσης, υποστηρίζει ότι επιχειρούν μία «αναμόχλευση των κλιμάκων» (ό.π.) πέρα από τη γραφειοκρατία των έργων και χωρίς να θεραπεύονται προβλήματα ή αστοχίες που έχουν δημιουργηθεί από το γενικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Στόχος είναι παρεμβάσεις που έχουν άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργία του αστικού χώρου. Πράγματι, πολυάριθμα μικρά έργα λειτουργικού εξωραϊσμού, ευέλικτα σχεδιασμένα, υιοθετούν μία αρχιτεκτονική των ελάχιστων χειρισμών σε διατάξεις και υλικά που ελευθερώνουν τον αστικό χώρο άμεσα προς όφελος των πεζών. Οι πεζοδρομήσεις και η μετατροπή άσημων πυκνο-παρκαρισμένων οδών σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας με απομάκρυνση της παρόδιας στάθμευσης, η επέκταση του δικτύου ποδηλατοδρόμων, αλλά και η συστηματική αφαίρεση διαφημιστικών-ενημερωτικών πινακίδων από τις προσόψεις και εγκαταλειμμένων περιπτέρων από τα πεζοδρόμια αξιοποιούν σκοπίμως παραγνωρισμένες αρμοδιότητες από την πλειοψηφία των ΟΤΑ. Για τη Θεσσαλονίκη, με το συγκεκριμένο πληθυσμιακό μέγεθος και κοινωνικο-οικονομική δομή, όλα αυτά έχουν σημασία για τη συνοχή της και το επίπεδο διαβίωσης ή την υποκειμενική «ευτυχία» των κατοίκων της, σήμερα αλλά και μακροπρόθεσμα. Ανακουφίζουν την καθημερινή ζωή στο ιστορικό-εμπορικό κέντρο και σημειακά στις περιφερειακές συνοικίες.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου για την επιτυχή έκβαση του όλου εγχειρήματος: ο αποτελεσματικός έλεγχος της έρπουσας κερδοσκοπίας των πεζοδρομίων και των πλατειών - ακόμη και σε συμβολικά φορτισμένα σημεία όπως η πλατεία Αριστοτέλους και οι ιστορικές αγορές, ο πιθανός επικείμενος ανεξέλεγκτος εξευγενισμός του ιστορικού κέντρου που διατηρεί σήμερα ακόμη έναν υγιή χαρακτήρα λειτουργικής και κοινωνικής ανάμειξης, η υπέρβαση των στοιχειωδών διαμορφώσεων ήπιας κυκλοφορίας υπέρ αποτελεσματικότερων και ασφαλέστερων διατάξεων, η ενεργοποίηση περισσότερων άυλων εργαλείων αστικού σχεδιασμού, όπως η εισαγωγή ρυθμίσεων εξυπηρέτησης της κατοικίας στη στάθμευση και ο λεπτομερής έλεγχος των εντός σχεδίου χρήσεων γης, η διατήρηση της ποικιλομορφίας στις γειτονιές και η άρση της υποβάθμισης σε περιοχές με απαξιωμένο κτιριακό απόθεμα, η μακροπρόθεσμη διαχείριση των δημόσιων χώρων (βλ. επιφυλάξεις για τους χώρους πρασίνου στο Αθανασίου 2012) κ.ά. που απαιτούν σταθερά ολοκληρωμένες και πολύ-επίπεδες παρεμβάσεις αστικού σχεδιασμού που μόνο να ξεκινήσουν μπορούν εν μέσω κρίσης, ίσως δημιουργώντας από σήμερα κάποιες προϋποθέσεις.
5. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η εργασία αναδεικνύει την περίπτωση του ΔΘ ως παράδειγμα, μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα λόγω του ολικού του χαρακτήρα, της προσπάθειας αντιμετώπισης των αλληλένδετων προβλημάτων της πόλης τόσο στο επίπεδο του σχεδιασμού όσο και στο επίπεδο της αστικής διακυβέρνησης. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται να εκπληρώνει κριτήρια για έναν επιτυχή σχεδιασμό για το μελλοντικό χαρακτήρα και επίπεδο διαβίωσης της πόλης, μας παρακινεί να σκεφτούμε την εύθραυστη σχέση ανάμεσα στις αρχικές προθέσεις αστικής αναζωογόνησης και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά τους στον υλικό και κοινωνικό-οικονομικό ιστό της πόλης. Οι υιοθετούμενες πρακτικές τοποθετούν την ίδια την πόλη ως «συνήθη», και τους κατοίκους της, με «κοσμοπολίτικο» τρόπο στο παγκόσμιο πλαίσιο (Robinson 2002, 2006), να αναμετράται με τις δικές της δυνάμεις και αδυναμίες, και με αυτές του ευρύτερου διοικητικό-πολιτικού συστήματος.
* θέσεις και υποθέσεις που αναπτύσσονται στην παρούσα εργασία διατυπώθηκαν εν συντομία σε άρθρο στην περιοδική έκδοση του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ Αρχιτέκτονες', τ.6, Οκτ. 2013.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
- Daley, Suzanne, 15-6-2012. "Greek Mayor Aims to Show Athens How It's Done", the New York Times, ηλεκτρονική έκδoσηhttp://www.nytimes.com/2012/06/16/world/europe/thessaloniki-tackles-greeces-problems-in-miniature.html?pagewanted=all&_r=0 (πρόσβαση 9-5-2013)
- Florida, R., 2004. Cities and the Creative Class, Routledge, Oxon
- Gehl, J., 2013. Ανθρώπινες Πόλεις, MBike, Αθήνα
- Harvey, D.,1989. "From Managerialism to Entrepreneurialism: the Transformation of Urban Governance in Late Capitalism", Geografiska Annaler, 71B, pp. 3-17
- Healy, P., 2010. Making Better Places. The Planning Project in the Twenty-First Century, Palgrave Macmillan, Hampshire
- Heyer, Julia Amalia, 15-2-2012. "Greece's Model Mayor: Reform Hero Takes on Corruption in Thessaloniki", Der Spiegel,http://www.spiegel.de/international/europe/greece-s-model-mayor-reform-hero-takes-on-corruption-in-thessaloniki-a-815289.html (πρόσβαση 9-5-2013)
- Kearns, G. and Philo, C. (eds), 1993. Selling Places: The City as Cultural Capital, Past and Present, Pergamon Press, Oxford.
- King, A.D. (ed) 1996. Re-presenting the City, Ethnicity, Capital and cutlutre in the 21st-Century Metropolis, New York University Press, New York
- Landry, C., 2000. The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators, Earthscan, London
- Leontidou, L, 2010. "Urban Social Movements in 'Weak' Civil Societies: The Right to the City and Cosmopolitan Activism in Southern Europe, Urban Studies, v.47, n.6/2010, σ.1179-1203
- Lydon, M. (ed) 2011. Tactical Urbanism, beta, αναρτημένο : http://bettercities.net/sites/default/files/Tactical%20Urbanism%20Final.pdf [πρόσβαση 15-9-2013]
- Lydon, M. (ed) 2012. Tactical Urbanism, Vol.2, αναρτημένο : http://www.cnu.org/sites/www.cnu.org/files/tacticalurbanismvol2final.pdf [πρόσβαση 15-9-13]
- Madanipour, A., (ed) 2010. Whose Public Space? International Case Studies in Urban Design and Development, Routledge, Abingdon-Oxon
- Robinson, J., 2002. Global and World Cities: A View from Off the Map, International Journal of Urban and Regional Research, 26, 3, pp. 531-554
- Robinson, J., 2006. Ordinary Cities: Between Modernity and Development, London and New York: Routledge
- Spillius, Alex, 30-4-2013. "Yiannis Boutaris: Greece's vision of hope", the Telegraph,ηλεκτρονική έκδοση http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/greece/9998013/Yiannis-Boutaris-Greeces-vision-of-hope.html (πρόσβαση 9-5-2013)
- Αθανασίου, Ε., 2012. «"What's Up Park" ή η Πολιτική Οικολογία των Χώρων Πρασίνου στη Θεσσαλονίκη», Βιβλίο Πρακτικών 3ου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου 2012, σελ.614-619
- Αθανασίου, Ε., Α.Βιτοπούλου, Α.Καραδήμου-Γερόλυμπου, Α.Παπαγιαννάκης, Χ. Χριστοδούλου, 2012. «Απο το Εικονικό στο Εφικτό: Πράξεις Αστικού Σχεδιασμού για την Καθημερινή Ζωή», Βιβλίο Πρακτικών, 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πεδίον Άρεως, Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου σελ. 651-656
- Βασενχόβεν. Λ.Κ., Κ.Σαπουντζάκη, Ασπρογέρακας, Ε., Γιαννίρης, Η., Παγώνης, Θ.,2010. Χωρική Διακυβέρνηση. Θεωρία, Ευρωπαϊκή Εμπειρία και η Περίπτωση της Ελλάδας, Κριτική, Αθήνα
- Δήμος Θεσσαλονίκης, Απολογισμός 2011 (http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/DioikitikesYpiresies/Dioikisi [πρόσβαση 10-5-2013]
- Δήμος Θεσσαλονίκης, Απολογισμός 2012 (http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/DioikitikesYpiresies/Dioikisi [πρόσβαση 15-9-2013]
- Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΕΔΑ ΠΚΜ) http://www.pepkm.gr/web/guest/ [πρόσβαση 10-5-2013]
- Καλογήρου, Ν., Συρράκου, Χ., 2012. «Ένα πείραμα συμμετοχικού σχεδιασμού στη Θεσσαλονίκη», Βιβλίο Πρακτικών 3ου Συνέδριου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου 2012, σελ. 447-441
- Κουράκης, Α., 2013. «Η ανάκτηση του δημόσιου χώρου και η βιώσιμη κινητικότητα στο Δήμο Θεσσαλονίκης», αδημοσίευτη διάλεξη, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ, 28-2-2013
- Μπουτάρης, Γ., 2013. Παρέμβαση στο στρογγυλό τραπέζι συζήτησης με αφορμή την ελληνική έκδοση του βιβλίου Gehl (2013), Θεσσαλονίκη, Μέγαρο Μουσικής, 28-4¬2013
- Χέλμης, Χ., Νικοπούλου, Ε., 2012. «Branding Destinations: H Σημασία της Ενιαίας Ταυτότητας Επικοινωνίας και η Μεθοδολογία για την Οικοδόμηση της. Η Περίπτωση της Θεσσαλονίκης», Εισήγηση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding του Τόπου, Στρατηγικής Προβολής και Ταυτότητας του Τόπου, Βόλος, 30 Μαρτίου-1 Απριλίου 2012, όπως αναρτήθηκε στο διαδίκτυο: http://www.citybranding.gr/2012/04/branding-destinations-h.html [πρόσβαση 5-5-2013]
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.