Η Νέα Προγραμματική Περίοδος και το Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης. Η σημασία των Ανοικτών δεδομένων

#Ζυγούλης Φώτιος - Τσοπανά Ράνια
Δημοσιεύθηκε στο political doubts

Η Νέα προγραμματική περίοδος στην Ελλάδα είναι γεμάτη προκλήσεις και αλλαγές στην οργάνωση και το σχεδιασμό των υπηρεσιών και των διαδικασιών στην ελληνική δημόσια διοίκηση και αυτοδιοίκηση.
Πρόκειται για ένα reengineering των δημοσίων υπηρεσιών που είναι κομβικές για την υλοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Είναι ευτυχές το ότι η προεργασία που έχει γίνει στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση και ιδιαίτερα στο τομέα της ανοικτότητας των δημοσίων δεδομένων είναι καλή. Οι προσδοκίες ήταν βέβαια μεγάλες και το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που θέλαμε. Αλλά πάνω σε αυτό που ήδη χτίσαμε, οικοδομείται η σημαντικότερη ίσως διαδικασία της νέας προγραμματικής περιόδου, η Διαβούλευση.
Η διαβούλευση ερείδεται στα Ανοικτά Δεδομένα. Τι είναι όμως τα Ανοικτά Δεδομένα;

Α. Τι είναι τα Ανοιχτά Δεδομένα;
Είναι τα στοιχεία και οι πληροφορίες που παράγουν και διαθέτουν οι φορείς της δημόσιας διοίκησης και τα οποία είναι προσβάσιμα από όλους χωρίς θεσμικούς και τεχνικούς φραγμούς. Τα τελευταία χρόνια ενισχύονται και στην Ελλάδα οι πολιτικές για την ευρύτερη δυνατή διάθεση και περαιτέρω χρήση των Δημοσίων Δεδομένων, δεδομένου και του ότι τα Δημόσια Δεδομένα έχουν παραχθεί με χρήματα και πόρους των πολιτών. http://www.epset.gr/

Α1. Παραδείγματα Αξιοποίησης Ανοικτών Δεδομένων του Δημοσίου
ΔΙΑΥΓΕΙΑ
Εισάγεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα η υποχρέωση ανάρτησης των αποφάσεων των κυβερνητικών οργάνων και της διοίκησης στο Διαδίκτυο.Ο Πολίτης μπορεί να έχει πρόσβαση, από ένα σημείο, στο σύνολο των νόμων και αποφάσεων που εκδίδουν τα κυβερνητικά όργανα, οι φορείς του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα και οι Ανεξάρτητες Αρχές.  Όλες οι αποφάσεις δεν εκτελούνται αν δεν αναρτηθούν στον δικτυακό τόπο et.diavgeia.gov.gr. Mε την ολοκλήρωση της ανάρτησης η κάθε αποφαση αποκτά έναν μοναδικό αριθμό Αριθμό Διαδικτυακής Ανάρτησης (ΑΔΑ), ο οποίος την πιστοποιεί.


OPENGOV
Είναι μια δράση στο πλαίσιο της ανοιχτής διακυβέρνησης, που αποσκοπεί να φέρει στο προσκήνιο τις δημιουργικές ιδέες, τους ανθρώπους και τους τρόπους για να εισαχθεί η καινοτομία στις σχέσεις του πολίτη και των επιχειρήσεων με το δημόσιο. Η διαδικτυακή πλατφόρμα Labs.OpenGov.gr γίνεται βήμα διαλόγου ώστε να αποκτήσουν νέα διάσταση, συμμετοχική και αποκεντρωμένη, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των δημόσιων ηλεκτρονικών υπηρεσιών.

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ
Είναι για όλους τους Φορείς του Δημοσίου υποχρεωτικό να καταχωρούνται στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων ορισμένα στοιχεία που αφορούν τις δημόσιες συμβάσεις με αντικείμενο την εκτέλεση έργων, την προμήθεια αγαθών και την παροχή υπηρεσιών σε όλα τα στάδια ανάθεσης και εκτέλεσης, ανεξαρτήτως διαδικασίας και  πηγής χρηματοδότησης (πλην εκείνες οι οποίες κατά νόμο δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως), με προϋπολογισμό μεγαλύτερο των 1.000,00 € χωρίς ΦΠΑ. Δεν εκτελείται οποιαδήποτε δαπάνη εάν δεν έχουν προηγηθεί προσηκόντως η σχετική καταχώριση σε αυτό και η έκδοση του σχετικού Αριθμού Διαδικτυακής Ανάρτησης (ΑΔΑΜ).

PUBLIC SPENDING
Στο publicspending.gr απεικονίζονται απλά και σε καθημερινή βάση δεδομένα σχετικά με τις δαπάνες του ελληνικού Δημοσίου, τα οποία προέρχονται από τις αποφάσεις που από το 2010 αναρτώνται υποχρεωτικά στη Διαύγεια. Ποιοι είναι οι δημόσιοι φορείς με τις μεγαλύτερες πληρωμές; Ποιοι δημόσιοι φορείς δαπανούν τα χρήματα του Ελίνα φορολογούμενου και ποιους πληρώνουν; Ποιοι ανάδοχοι αναλαμβάνουν να εκτελέσουν τα δημόσια έργα;

Β. Θεσμικό Πλαίσιο για την ανοικτή διάθεση της πληροφορίας – Πώς φθάσαμε στον Νόμο 4305/2014

Ο Νόμος 4305/2014 «Ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα» έχει εφαρμοστική ισχύ τη στιγμή στα Υπουργεία.  Το επόμενο διάστημα, αναμένεται να εκδοθούν διευκρινιστικές εγκύκλιοι, για να εφαρμοστεί ο Νόμος και στους Δήμους.
Προβλέπεται ότι εντός τριών μηνών κάθε δημόσιος φορέας θα οριστικοποιήσει τη λίστα των δεδομένων που θα είναι διαθέσιμα, των οποίων η ανάρτηση θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί εντός έξι μηνών από την ψήφιση του νόμου.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια τροποποίηση του Ν.3448/2006, για την "περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα". Ο νόμος εκείνος, ακολουθώντας την Οδηγία 2003/98/ΕΚ όριζε ότι οι δημόσιοι φορείς οφείλουν να καθιστούν τα έγγραφά τους διαθέσιμα προς περαιτέρω χρήση, εμπορική ή μη. Δηλαδή χτίζοντας ένα νέο δικαίωμα, πέραν της απλής πρόσβασης του πολίτη στα δημόσια έγγραφα, ο νέος τότε νόμος όριζε ότι πρέπει ο πολίτης να έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τα έγγραφα αυτά για εμπορικούς ή μη σκοπούς. 
Παράδειγμα εμπορικών σκοπών είναι η δημιουργία καινοτόμων διαδικτυακών εφαρμογών (λ.χ. ένα application για τον εντοπισμό των ωρών που περνάνε τα λεωφορεία) και παράδειγμα μη εμπορικών σκοπών είναι η αξιοποίηση των στοιχείων για την δημιουργία επίσης εφαρμογών από μη κερδοσκοπικές εταιρίες ή μη κυβερνητικές οργανώσεις (λ.χ. η επαναχρησιμοποίηση των "πόθεν έσχες" των δημάρχων για την δημιουργία εύχρηστου καταλόγου από την Διεθνή Διαφάνεια)

Β1. Φθάνουμε λοιπόν και στον προσφάτως ψηφισθέντα Νόμο: 4305/2014 Με το νέο νόμο η Ελλάδα, όχι μόνο προσαρμόζεται στην  Οδηγία της Ε.Ε. 2013/37 «σχετικά με την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα», αλλά καθιερώνεται η αρχή της εξ ορισμού ανοικτής διάθεσης (open by default* και περαιτέρω χρήσης της δημόσιας πληροφορίας (δλδ όλα τα δεδομένα του δημόσιου τομέα είναι ελεύθερα προς διάθεση, με την επιφύλαξη αυτών που προστατεύονται από το ιδιωτικό απόρρητο, καθώς και όσα αναφέρονται σε ζητήματα εθνικής ασφαλείας ).
*Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με την ισχύουσα ρύθμιση, η πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία προϋπέθετε αίτημα του ενδιαφερομένου. Από την πρώτη, όμως, θέσπιση δέσμης μέτρων για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημοσίου τομέα το 2003 η ποσότητα των δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων δεδομένων, έχει αυξηθεί σημαντικά, ενώ παράγονται και συλλέγονται συνεχώς νέοι τύποι δεδομένων. Η ταχεία τεχνολογική εξέλιξη απαιτεί τη δημιουργία νέων υπηρεσιών και νέων εφαρμογών, που βασίζονται στη χρήση, τη συσσώρευση ή τον συνδυασμό δεδομένων. Οι παλιές διατάξεις που θεσπίστηκαν σε κοινοτικό επίπεδο ως εκ τούτου θεωρούνται ήδη ξεπερασμένες και η επικαιροποίησή τους σε κοινοτικό αλλά και σε κατ’ επέκταση σε εθνικό επίπεδο είναι πλέον επιβεβλημένη.

Γ. Οικονομικά οφέλη προς την ανάπτυξη ΚΑΙ για τον πολίτη - Παραδείγματα 
Γ1.Ανοιχτά Δεδομένα και Ανάπτυξη

Η ανοικτή διάθεση των δημοσίων δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικά οφέλη άμεσα μέσω της φορολογίας, είτε από υπηρεσίες που αναπτύσσονται με τα ανοικτά δεδομένα είτε από το εισόδημα που δημιουργούν οι νέες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται στην αγορά. Διαφορετικά σύνολα δεδομένων ενεργοποιούν διαφορετικούς τομείς της οικονομίας. Για παράδειγμα, η διάθεση στοιχείων προσβασιμότητας μειώνει τα εμπόδια για εργασία, ταξίδια και τουρισμό για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα. Η διάθεση δεδομένων σχετικά με τις δημόσιες μεταφορές, ειδικά δεδομένων πραγματικού χρόνου, αυξάνει τόσο τον αριθμό των επιβατών όσο και τον διαθέσιμο χρόνο τους.

Σημαντική είναι και η μείωση κόστους από την αποδοτικότερη λειτουργία του συνόλου του δημοσίων υπηρεσιών. Σήμερα, αρκετοί δημόσιοι οργανισμοί δεν έχουν πρόσβαση στα δεδομένα που παράγουν ή συλλέγουν άλλοι οργανισμοί του δημοσίου. Για παράδειγμα, η πρόσβαση σε γεωχωρικά δεδομένα του κτηματολογίου θα μπορούσε να διευκολύνει τη λειτουργία των υποθηκοφυλακείων ή των πολεοδομιών, οδηγώντας σε σημαντικές μειώσεις τόσο στο κόστος λειτουργίας τους όσο και στο κόστος διεκπεραίωσης των συναλλαγών από την πλευρά του πολίτη. Σημαντική είναι και η ενίσχυση του ανταγωνισμού και η μείωση του κόστους των υπηρεσιών που προσέφεραν ιδιωτικές επιχειρήσεις που προηγουμένως έπρεπε να πληρώσουν για να αποκτήσουν δημόσια δεδομένα.

Τα Ανοικτά Δεδομένα εκτιμώνται πως θα οδηγήσουν σε οικονομικά οφέλη πλέον των 40 δις ευρώ για την Ε.Ε. (http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/open-data-0), καθώς και σε αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας που θα ξεπερνά τα 3 τρις δολάρια, σε επτά διαφορετικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας (εκπαίδευση, μεταφορές, καταναλωτικά προϊόντα, ηλεκτρική ενέργεια, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, υγεία και καταναλωτική πίστη) σε παγκόσμιο επίπεδο, με μία κατανομή μεταξύ Η.Π.Α. (1.1 τρις), Ευρώπης (900 δις) και του υπόλοιπου κόσμου ($ 1.7 τρις). (http://bit.ly/Hv9OgH).

Γ2. Ανοιχτά Δεδομένα & Πολίτης

Η ελεύθερη διάθεση δημοσίων δεδομένων μειώνει το κόστος συναλλαγής των πολιτών, τόσο με το κράτος καθώς περισσότερα και καλύτερης ποιότητας δεδομένα έχουν ως αποτέλεσμα πιο πληροφορημένους πολίτες, και επομένως οδηγούν σε μείωση του αριθμού των άκαρπων επισκέψεων σε δημόσιες υπηρεσίες.
Πώς θα σας φαινόταν να ταξιδεύετε, να αισθανθείτε κάποια αδιαθεσία και σε πραγματικό χρόνο να μπορείτε να ενημερωθείτε για τη θέση των νοσοκομείων στο οδικό δίκτυο και σε συνδυασμό με στοιχεία για την ημερήσια λειτουργία τους (ωράριο, εφημερίες, διαθεσιμότητα κλινών) να κατευθυνθείτε σε κάποιο από αυτά για να εξυπηρετηθείτε; 
Ή να μπορείτε να μαθαίνετε την καλύτερη τιμή που διαθέτουν σούπερ μάρκετ σε επιλεγμένα προϊόντα και σε σχετικά μικρή απόσταση από τη θέση που βρίσκεστε; 
Αυτές τις δυνατότητες και ακόμη περισσότερες μπορούν να έχουν πλέον οι πολίτες, μέσα από την ανάπτυξη ειδικών εφαρμογών στο διαδίκτυο.
Επίσης, ο νέος νόμος δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες για περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα. 
Η ανοιχτή διάθεση δεδομένων θα ωφελήσει συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, συμβάλλοντας μεσοπρόθεσμα στην ανάκαμψη της Ελληνικής οικονομίας.

Γ3. Παραδείγματα βασικών διευκολύνσεων 

- Μπορεί να αναπτυχθεί εφαρμογή για κινητά για την επιλογή πρατηρίου βενζίνης σε χαμηλή τιμή και σχετικά κοντά στη θέση του οδηγού στο οδικό δίκτυο. Η ανάπτυξη εφαρμογών που ενισχύσουν την έρευνα αγοράς, οδηγεί μέσα από τον υγιή ανταγωνισμό σε μείωση τιμών. 

- Με βάση το οδικό δίκτυο και σε συνδυασμό με στοιχεία όπως θέσεις ξενοδοχείων, σημείων τουριστικού ενδιαφέροντος, υπηρεσιών υγείας, δρομολογίων, ακτοπλοϊκών δρομολογίων κ.λπ. μπορούν να αναπτυχθούν τουριστικές εφαρμογές, που θα προωθήσουν την ανάπτυξη και τη βελτίωση των υπηρεσιών στο χώρο του τουρισμού. 

- Με βάση στοιχεία προϋπολογισμού και αποφάσεων δαπανών των κυβερνητικών φορέων (π.χ. μέσω αξιοποίησης των ανοικτών δεδομένων του Προγράμματος «Διαύγεια») μπορεί να αναπτυχθεί εφαρμογή που να αναλύει για κάθε φορέα του Δημοσίου (Υπουργεία, Δήμους κ.λπ.) ακριβώς τι ξοδεύει, αλλά και πόσα χρήματα λαμβάνουν οι εταιρίες από το Δημόσιο (ανά φορέα με συγκεντρωτικά και συγκριτικά στοιχεία). Πηγή: http://www.epoli.gr/.

Ή πιο συνοπτικά:

Πρακτικά οφέλη από τη χρήση των ανοιχτών δεδομένων για τις ομάδες πληθυσμού  αναμένεται να είναι:

– Η διάθεση στοιχείων προσβασιμότητας μειώνει τα εμπόδια για εργασία, ταξίδια και τουρισμό για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα. Ομοίως, η ψηφιακή διάθεση των δημόσιων πληροφοριών σε ανοιχτά πρότυπα επιτρέπει την ευχερή μετατροπή σε κώδικα Braille
– Από τα ανοικτά δεδομένα ωφελείται παράλληλα και ο γενικός πληθυσμός. Έτσι, η διάθεση δεδομένων σχετικά με τις δημόσιες μεταφορές, ειδικά δεδομένων πραγματικού χρόνου, αυξάνει τόσο τον αριθμό των επιβατών όσο και το διαθέσιμο χρόνο τους
– Οι καταναλωτές μπορούν ομοίως να ωφεληθούν. Η ανάπτυξη εφαρμογών που ενισχύσουν την έρευνα αγοράς, οδηγεί μέσα από τον υγιή ανταγωνισμό σε μείωση τιμών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι τιμές των «σούπερ μάρκετ», οι τιμές βενζίνης, καθώς και τα δίδακτρα ιδιωτικών σχολείων και φροντιστηρίων.

Δ. Ανοικτά δεδομένα και Διαβούλευση. Η σημασία της σχέσης αυτής για το Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης στους ΟΤΑ.

Δ.1 Η εταιρική σχέση
Ιδιαίτερα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση τόσο η αποκέντρωση της διαχείρισης των κοινοτικών πόρων όσο και η ουσιαστικότερη τοπική αναπτυξιακή πολιτική μέσω των τοπικών σχεδίων δράσης στηρίζονται στον προγραμματισμό με σκοπό τη διάχυση των αποτελεσμάτων των ευρωπαϊκών χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων.
Η διάχυση αυτή στηρίζεται στην εταιρική σχέση. Η εταιρική σχέση είναι η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και προάγει τόσο τη συλλογική δέσμευση όσο και τη διαμόρφωση της προσαρμογής των δράσεων στις τοπικές κοινωνίες.
Η περίφημη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη δεν γίνεται πράξη χωρίς τους κοινωνικούς εταίρους. Δεν είμαστε πια μόνοι μας στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Τα επιμελητήρια, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι ΜΚΟ έχουν και αυτές θέση στο σύμπαν της εταιρικής σχέσης.
Όταν ένας Δήμος θα φτιάχνει ένα δρόμο, παραδείγματος χάριν, θα τον φτιάχνει στο πλαίσιο της επικοινωνίας και της εξυπηρέτησης των δημοτών του με άλλους Δήμους και στο πλαίσιο επίσης του προγράμματος της Περιφέρειας στην οποία ανήκει διοικητικά και γεωγραφικά.
Η εταιρική σχέση δεν εννοείται χωρίς τη Διαβούλευση. Διαβούλευση πάνω στα δεδομένα που όλοι οι ενδιαφερόμενοι γνωρίζουμε.

Δ.2. Τα νέα εργαλεία

Τα νέα εργαλεία όπως Η ανάπτυξη με πρωτοβουλία Τοπικών κοινοτήτων (CLLD) η Η Ολοκληρωμένη εδαφική επένδυση (ITI) κοινό στόχο έχουν την ανάδειξη μιας συγκεκριμένης Τοπικής ταυτότητας.
Ο κάθε Δήμος λοιπόν πρέπει, αφού εστιάσει στο όραμά του και στη στρατηγική επιλογή του, να υποστηρίξει την εκκίνηση διαδικασιών διαβούλευσης μεταξύ των εμπλεκομένων.
Έπειτα να καταρτίσει Τοπικό Σχέδιο Δράσης. Τοπικό Σχέδιο Δράσης χωρίς την Ανοικτότητα δεν νοείται. 
Η Ανοικτότητα θα υποστηρίξει:

• Την πλατιά ενημέρωση
• Την ισότιμη συμμετοχή
• Την ενίσχυση της συλλογικότητας σε κάθε επίπεδο
• Την υποχρέωση λογοδοσίας και ανάληψης της ευθύνης

Έχουμε λοιπόν το ακόλουθο σχήμα:



Τεχνικές Διαβούλευσης μπορούν να είναι:

• Δημόσιες Συναντήσεις
• Ηλεκτρονικές Πλατφόρμες (CitizenBudget.org)
• Παρατηρητήρια Δημοτών (Loomio)
• Forum
• Χάρτες Κοινοτήτων (GIS platforms)

Επίλογος:
Σημασία δεν έχει τώρα πια για τους δημόσιους φορείς η υλοποίηση των προγραμμάτων με κάθε μέσο ούτε το κυνήγι χρηματοδότησης σε συνεργασία με ιδιώτες. Αυτό το τελευταίο χαρακτηρίζει έναν βαλκανικό επαρχιωτισμό των φορέων.
Σημασία έχει τώρα πια η Διαφάνεια και η Διαβούλευση. Χωρίς αυτές τις μεθόδους δεν θα εγκριθεί τίποτε απολύτως.
Καιρός ήταν. Η αναδιοργάνωση των υπηρεσιών και ο ανασχεδιασμός των διαδικασιών (BPR) είναι άκρως απαραίτητοι όροι για την υλοποίηση των χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Μαζί με το τερπνό και το ωφέλιμο.
Χρήματα έτοιμα για να πάμε να τα πάρουμε δεν υπάρχουν πια.
Πρέπει να αναδιοργανώσουμε τον τρόπο που δουλεύουμε για να προχωρήσουμε.
Καιρός ήταν.