Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 2015

Ποιο πρέπει να είναι το αντικείμενο του χωρικού σχεδιασμού;

#Χελιώτη Αδαμαντία, Πολεοδόμος – Χωροτάκτης Μηχανικός (ΠΘ), MSc Αρχιτεκτονική του χώρου: Πολεοδομία – Χωροταξία (ΕΜΠ)

Ο χώρος, είτε είναι αστικός, είτε περιαστικός ή εξωαστικός, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, μία δυναμική δομή, η οποία συνεχώς εξελίσσεται μέσα από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διεργασίες που υφίσταται. Ο βασικός παράγοντας που δρα στον χώρο είναι ο άνθρωπος.  
Η δυναμική του χώρου έχει τρεις πηγές/μηχανισμούς διαμόρφωσής του: 
1. Τις φυσικές διεργασίες και δυνάμεις που λειτουργούν στο περιβάλλον και το γεωγραφικό χώρο (π.χ. γεωλογικά φαινόμενα, οικολογικοί κύκλοι κ.α.),
2. Τις επιλογές των ατόμων που χρησιμοποιούν το χώρο για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, επιλογές που στις σημερινές κοινωνίες γίνονται, κυρίως στο πλαίσιο της αγοράς, και υπόκεινται στους κανόνες της λειτουργίας της, αλλά ενίοτε παίρνουν και τη μορφή πρακτικών χρήσης του χώρου της αγοράς και  
3. Ο τρίτος μηχανισμός που δρα στη διαμόρφωση του χώρου είναι ο σχεδιασμός, είτε είναι χωροταξικός ή πολεοδομικός, μέσα από την δημόσια παρέμβαση, όπως παράδειγμα από το κράτος. Οι χωρικές δομές και η οργάνωση του χώρου, είναι «προϊόν» της συνισταμένης και των τριών μηχανισμών (Οικονόμου Δ., 2009).

Η πόλη, ως υποσύνολο του χώρου, υπόκειται σε μία συνεχή διαδικασία εξέλιξης που ενσωματώνει τόσο στοιχεία δημιουργίας όσο και στοιχεία καταστροφής από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες.  
Για τον Jan Gelh, οι πόλεις δεν πρέπει να σχεδιάζονται για το φαίνεσθαι, αλλά για το ευ ζην των κατοίκων τους με βάση τέσσερις στόχους: να  είναι ζωντανές, βιώσιμες, ασφαλείς και υγιείς. Να εξασφαλίζουν δηλαδή, στους κατοίκους τους μια διαμονή βασισμένη στην ανθρώπινη διάσταση (Gelh J., 2013). 


Οι πόλεις συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο την οικονομική δραστηριότητα, τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, τα ιδεολογικά ρεύματα, την επιστημονική παραγωγή και την καλλιτεχνική δημιουργία. Και όλα τα παραπάνω συμπυκνώνονται μέσα σε αυτό που ο Ed Soja αποκάλεσε κοινωνοχωρική διαλεκτική, δηλαδή μέσα σε μια διαρκή διαδικασία στην οποία οι άνθρωποι διαμορφώνουν καθημερινά τις πόλεις, ενώ παράλληλα διαμορφώνονται από αυτές, με την έννοια ότι οι δομές των πόλεων υποβοηθούν αλλά και οριοθετούν τις επιλογές τους (Knox P., Pinch S., 2009). 

Μέσα από τον σχεδιασμό διαμορφώνουμε τον χώρο, ο οποίος με την σειρά του μας διαμορφώνει (Gelh J., 2013). Ο σχεδιασμός πρέπει να γίνει με γνώμονα την αστική κοινωνιολογία. Η πόλη, όπως είχε γράψει κάποτε ο διάσημος αστικός κοινωνιολόγος Robert Park, είναι «η πιο συνεπής και συνολική, η πιο επιτυχημένη προσπάθεια του ανθρώπου να ανακατασκευάσει τον κόσμο στον οποίο ζει ώστε να συμφωνεί περισσότερο με τις επιθυμίες της καρδιάς του. Αλλά, αν η πόλη είναι ο κόσμος που κατασκεύασε ο άνθρωπος, είναι και ο κόσμος στον οποίο είναι στο εξής καταδικασμένος να ζει. Έτσι, έμμεσα, και χωρίς καμία σαφή αίσθηση της φύσης της αποστολής του, φτιάχνοντας την πόλη ο άνθρωπος ξαναέφτιαξε τον εαυτό του». 

Η αστική κοινωνιολογία επηρεάζει και επηρεάζεται από τον σχεδιασμό, είτε αυτός αφορά τον αστικό, είτε τον περιαστικό ή και τον εξωαστικό (ύπαιθρο) χώρο. Ο σχεδιασμός έχει ως στόχο την παρέμβαση και επίλυση προβλημάτων που παρουσιάζονται στον χώρο και στις πόλεις. 

Το ερώτημα που τίθεται είναι πως θα επιτευχθούν οι ανθρώπινες πόλεις, ο ανθρώπινος χώρος; Πώς μέσα από την εφαρμογή της πολεοδομίας και της χωροταξίας, μέσα από τα εργαλεία τους, τον χωροταξικό και τον πολεοδομικό σχεδιασμό θα γίνει ο άνθρωπος πιο ορατός, και όχι οικόσιτος, αόρατος και ακίνητος; Πώς ο σχεδιασμός θα είναι βιώσιμος, και δεν θα αφορά μόνο το παρόν, αλλά και το μέλλον; Πώς πρέπει να  γίνεται τελικά ο σχεδιασμός; 
Η έννοια του σχεδιασμού είναι πολυσήμαντη. Σύμφωνα με τον Λουδοβίκο Βασενχόβεν, «σχεδιασμός είναι η οργανωμένη, λογική προσπάθεια επιλογής των καλύτερων δυνατών εναλλακτικών λύσεων και μέσων για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων» [Βασενχόβεν Λ., 1984]. Αυτές όμως οι λύσεις οφείλουν να περιστρέφονται γύρω από τον άξονα που ονομάζεται κοινωνία. 

Ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός οφείλει να έχει ως στόχο την επίτευξη την χωρικής και κοινωνικής συνοχής, και να βασίζεται κυρίως στις κοινωνικές δομές που παράγουν τον χώρο. Οι έννοιες της αστικής κοινωνιολογίας, της αστικής διακυβέρνησης, της χωρικής ολοκλήρωσης και συνοχής, της μείωσης των χωρικών ανισοτήτων, πρέπει να είναι οι πρωταρχικοί στόχοι του σχεδιασμού. Πέραν όμως, από το ποιο είναι το περιεχόμενο του χωρικού σχεδιασμού, πρέπει η ίδια η κοινωνία και οι άνθρωποι που καταναλώνουν τον χώρο, να κατανοήσουν ένα πολύτιμο συλλογικό τους δικαίωμα,  το «δικαίωμα στην πόλη», όπως διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον Henri Lefebvre (1968) και να συμβάλλουν στις διαδικασίες παραγωγής και μετατροπής του χώρου.

Βιβλιογραφία 
  • Αγγελίδης Μ., (2000): Χωροταξικός σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα, 2000
  • Ανδρικοπούλου Ε., Γιαννακού Α., Καυκαλάς Γ., Πιτσιάβα – Λατινοπούλου Μ., (2007): Πόλη και Πολεοδομικές πρακτικές, για την βιώσιμη αστική ανάπτυξη, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα, 2007
  • Αραβαντινός Α., (2007): Πολεοδομικός Σχεδιασμός, για μια βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Εκδόσεις Συμμετρία, Β΄ έκδοση αναθεωρημένη, Αθήνα, 2007
  • Γοσποδίνη Α., (2008): Διάλογοι για τον σχεδιασμό του χώρου και την ανάπτυξη, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα, 2008
  • Καρύδης Δ., (2008): Τα επτά βιβλία της Πολεοδομίας, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2008 
  • Κυβέλου Στ., (2010): Από τη Χωροταξία στη Χωροδιαχείριση – Η έννοια του στρατηγικού χωρικού σχεδιασμού και της εδαφικής συνοχής στην Ευρώπη, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα, 2010 
  • Μπεριάτος Η., Παπαγεωργίου Μ., (2010): Χωροταξία – Πολεοδομία – Περιβάλλον στον 21ο αιώνα, Ελλάδα – Μεσόγειος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2010
  • Οικονόμου Δ., Πετράκος Γ., (2012): Η ανάπτυξη των Ελληνικών Πόλεων, Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις αστικής ανάλυσης και πολιτικής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2012
  • Οικονόμου Δ., (2004): Πόλη και Χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα. Τιμητικός Τόμος για τον καθηγητή Αθανάσιο Ι. Αραβαντινό, ΕΜΠ- Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – ΣΕΠΟΧ, Αθήνα, 2004 
  • Οικονόμου Δ., (2009): Χωροταξική Πολιτική, Σημειώσεις, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 2009
  • Οικονόμου Δ., (2009): Πολεοδομική Πολιτική, Σημειώσεις, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 2011
  • Τερκενλή Θ., Ιωσηφίδης Θ., Χωριανόπουλος Ι., (2007): Ανθρωπογεωγραφία – Άνθρωπος, κοινωνία και χώρος, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ., Αθήνα, 2007 
  • Gelh J. (2013): Ανθρώπινες πόλεις, Εκδόσεις MBIKE, Αθήνα, 2013
  • Gelh J. (2014): Η ζωή ανάμεσα στα κτήρια, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2014
  • Giddens A., (2002): Κοινωνιολογία, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2002 
  • Knox P., Pinch S., (2009): Κοινωνική Γεωγραφία των Πόλεων, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2009
  • Savage M., Warde A., (2005): Αστική Κοινωνιολογία, Καπιταλισμός και Νεωτερικότητα, Εκδόσεις Παπαζήσης, 2005
  • Jayapalan N., (2013): Urban Sociology, Atlantic Publishers & Dist, 2013
  • Harvey D., (2012): Rebel Cities, From the right to the city to the urban revolution, Published by Verso, London, New York, 2012
  • Harvey D., (1989): The Urban Experience, Johns Hopkins University Press, 1989
  • Park R., (1967): On Social Control and Collective Behavior: Selective Papers (The Heritage of Sociology), University of Chicago Press, 1967 
  • Park R., Burgess E., McKenzie R., (1967): The City, University of Chicago Press, 1967


Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.