Ηφαιστειογενές τοπίο του συμπλέγματος νήσων Σαντορίνης: αδήριτη ανάγκη προστασίας και ανάδειξης του

Πολιτικές για την προστασία των Τοπίων

#ΓΑΒΑΛΑΣ ΜΗΝΑΣ, Επί Πτυχίω Φοιτητής Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Καφέ κόκκινο της σκουριάς, κίτρινο της ώχρας, μπεζ και γκρι. Χρωματιστά ηφαιστειακά πετρώματα, το μαύρο της γης και το άσπρο των σπιτιών. Βραχώδη γκρεμνά και άκρη άκρη κρεμασμένοι οικισμοί. Το ηφαιστειακό τοπίο της νήσου Σαντορίνης και του συμπλέγματός της, που ανήκει διοικητικά στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και στο Νομό Κυκλάδων, αποτελεί ένα τοπίο μοναδικό και αναμφισβήτητα σύνθετο, εξαιτίας της φυσικής εξέλιξης, αλλά και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Ένας νησιωτικός χώρος με εμφανείς φυσικές αντιθέσεις και ιδιαιτερότητες στη χλωρίδα και στην πανίδα, αλλά ευάλωτος στις σύγχρονες αλλαγές που το ιστορικό διαμόρφωσής του έχει αφετηρία την ηφαιστειακή έκρηξη γύρω στο 1500 π.Χ. και εξελίσσεται έως σήμερα. Ο συνδυασμός της αυθύπαρκτης άγριας ομορφιάς με την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και μια πληθώρα μνημείων καθιστούν την Σαντορίνη ένα από τα πιο διάσημα τοπία παγκοσμίως και μια από τις πλέον τουριστικά ανεπτυγμένες περιοχές της Ελλάδας.

Αν και η Γαλλική νομοθεσία αναγνωρίζει πρώτη την ιδιαιτερότητα και προστασία των τοπίων από το 1906, η πρώτη Διεθνής προσπάθεια γίνεται από την UNESCO το 1972. Η Ευρώπη, στη Σύμβαση της Φλωρεντίας το 2000, ενσωμάτωσε την αναγκαιότητα προστασίας και σχεδίων για αυτά τα τοπία, η οποία εντάχθηκε μόλις το 2010 στην Ελληνική Νομοθεσία. Προγενέστερα όμως, η Ελληνική νομοθεσία αναγνώριζε τα Τοπία από το 1950 με τον Νόμο 1496, διαμέσου των «Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους», τα οποία δεν προστατεύτηκαν ποτέ. Ιδιαίτερα στην περίπτωση του μοναδικού τοπίου της Σαντορίνης, η αμέλεια των θεσμικών οργάνων της πολιτείας και οι ενέργειες καιροσκοπισμού των κατοίκων, που αποβλέπουν σε εύκολο πλουτισμό, είναι στοιχεία ικανά να αλλοιώσουν και να υποβιβάσουν το εύθραυστο ηφαιστιογενές τοπίο, αλλά και να καταστρέψουν το συγκριτικό του πλεονέκτημα, δηλαδή το φυσικό κάλλος και την οικιστική κληρονομιά που το συμπληρώνει.

Η συγκεκριμένη εργασία σκοπό έχει να επισημάνει τις γεωμορφολογικές και ιστορικές εξελίξεις που οδήγησαν στη σημερινή εικόνα του νησιού. Παράλληλα, μέσα από μια κριτική προσέγγιση, καταγράφονται τα ξεχωριστά τοπία που συμπεριλαμβάνουν την καλντέρα, τους οικισμούς, τους αμπελώνες και τη Θηραϊκή γη, τις παραλίες και τους παράκτιους χώρους, τους βιοτεχνικούς και βιομηχανικούς χώρους, τα οποία εντοπίζονται στο νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα, τις ανθρώπινες παρεμβάσεις που το διαμόρφωσαν και το ισχύον καθεστώς προστασίας, με τις όποιες ελλείψεις και τα προβλήματα εφαρμογής του.

Το τελικό ζητούμενο της εργασίας, δεν είναι μόνο η απλή παρουσίαση του ιδιόμορφου τοπίου της Σαντορίνης, αλλά και η διερεύνηση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν στο μέλλον για την ορθή διαχείριση, αποκατάσταση και αναβάθμισή του και τη δυνατότητα ένταξής του στον κατάλογο με τα σημαντικότερα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

1. Εισαγωγή

Σαντορίνη. Ένα σύμπλεγμα νήσων όπου οι αντιθέσεις της φύσης είναι πιο εμφανείς από οπουδήποτε αλλού. Το άσπρο το σπιτιών πάνω στο μαύρο έδαφος, το ηφαίστειο δίπλα σε έναν ζωντανό τόπο με ορδές επισκεπτών. Το άνυδρο έδαφος που χαρίζει μοναδικά προϊόντα. Οι ξακουστοί αμπελώνες και τα μεγάλης φήμης κρασιά που δίνουν τη θέση τους σε άσημα ξενοδοχεία. Ένας πλούσιος τόπος από πολιτισμό, ο οποίος χάνεται στο βωμό του πλουτισμού, ενώ το μοναδικό τοπίο υποβαθμίζεται λόγω της οικοδόμησης. Ένας πραγματικά ξεχωριστός τόπος, στον οποίο όμως τα δείγματα κορεσμού έχουν ήδη αρχίσει να φαίνονται. Όντας μικρού μεγέθους και με περιορισμένους πόρους και εναλλακτικές, το νησί πρέπει να προστατευτεί επειγόντως από κάθε εξωτερική πίεση. Κάθε πράγμα έχει μία φέρουσα ικανότητα. Όταν ιδιαίτερα ένα νησί υπερβεί αυτή την φέρουσα ικανότητα, οι καταστροφές είναι μεγάλες και ανεπανόρθωτες.

2. Διεθνής και εθνική νομοθεσία για το Τοπίο

Το Τοπίο σαν αγαθό δεν είχε αναγνωριστεί και ούτε είχε τεθεί η αναγκαιότητα για προστασία του πριν από το 1906 από την Γαλλική Νομοθεσία. Πρώτη διεθνής προσπάθεια για την προστασία του γίνεται από την UNESCO το 1972, όπου υπογράφηκε η Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2015). Δυστυχώς όμως, το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ τα Τοπία εξετάστηκαν πρωτίστως για την πολιτιστική τους αξία, νοούμενα ως ανθρωπογενή έργα ή και σε συνδυασμό με την φύση, και ως εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων αρχαιολογικών χώρων με υψηλή αξία.

Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, ο προβληματισμός για την αξία του Τοπίου ξεκινάει με την διάσκεψη στο Ρίο το 1992 (Βλάντου, 2015) και ολοκληρώνεται με την Σύμβαση της Φλωρεντίας το 2000 για το Τοπίο. Αναλυτικότερα, τις αρχές του '90 οι Σκανδιναβικές χώρες υιοθέτησαν νομοθεσία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των Τοπίων, ενώ η Γαλλία ολοκληρώνει την προσπάθεια για την προστασία τους με τον νόμο «Τοπία» του 1993 (Βλάντου, 2015). Η Σύμβαση του Τοπίου ή της Φλωρεντίας, εκφράζει την εθελούσια συμφωνία των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, ώστε να μεριμνήσουν για την αειφορική διαχείριση και αναγνωρισημότητα των Τοπίων στο σύνολο του Ευρωπαϊκού χώρου. Ο συνοπτικός ορισμός για τα Τοπία που δόθηκε τότε ήταν: «Τοπίο είναι η περιοχή που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος ως «αποτέλεσμα της δράσης και αλληλεπίδρασης φυσικών και /ή ανθρωπογενών παραγόντων». Συντίθεται συνεπώς από το φυσικό περιβάλλον και την επέμβαση του ανθρώπου σ' αυτό, με έντονο το στοιχείο της ιστορικής εξέλιξης και υπερκεράζει τις τομεακές περιβαλλοντικές προσεγγίσεις, αποτελώντας ενοποιητικό κρίκο περιβαλλοντικών και χωρικών συνιστωσών της περιοχής» (Μπεριάτος, 2007).

Η χώρας μας προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασής με καθυστέρηση μιας ολόκληρης δεκαετίας με τον Νόμο 3827 του 2010, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν διέθετε προγενέστερα κανέναν κανονισμό για το Τοπίο. Η ελληνική νομοθεσία αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα των τοπίων το 1950 με τον Νόμο 1469, όπου εισήχθη η έννοια των τόπων ή έργων «χαρακτηριζομένων ως ιδιαίτερου κάλλους», τα οποία εντάχθηκαν σε καθεστώς προστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του κ.ν. 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων». Τέλος, τα Τοπία προστατευθήκαν με τον Νόμο 1650 του 1986, ο οποίος προσπάθησε να εναρμονίσει τις διατάξεις του άρθρου 24 στου Νέου Συντάγματος το 1975 για την αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος.

Δυστυχώς όμως, παρά την πληθώρα της νομοθεσίας, η προστασία των Τοπίων δεν είχε εφαρμοστεί στην Ελλάδα και πολλά αφέθηκαν στην τύχη τους, υπέστησαν μεγάλες φθορές ή και εξαφανίστηκαν υπό την πίεση των αναγκών οικονομικής μεγέθυνσης. Τελευταία ευκαιρία για την προστασία τους και έπειτα από την ενσωμάτωση της Σύμβασης για το Τοπίο, αποτελεί η αναθεώρηση των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων Σχεδιασμού για την καλύτερη προστασία και διαχείρισή τους.

3. Η περίπτωση του συμπλέγματος νήσων Σαντορίνης

3.1. Κοινωνικο-οικονομικά & φυσικά στοιχεία της περιοχής

Πληθυσμιακά το σύμπλεγμα έχει 15.550 κατοίκους (μόνιμος πληθυσμός) σύμφωνα με την απογραφή του 2011 (E-Demography,2015). Από το 1981 παρατηρείται αυξητική τάση του πληθυσμού και η πρόβλεψη για το 2021 πρόκειται να είναι από 18.000 έως 18.647 άτομα (βλεπ. Διάγραμμα 1).

Ο ενεργός απασχολούμενος πληθυσμός, σύμφωνα με τα στοιχεία από τις απογραφές του 1991 και του 2001 (Ελ.Στατ., 2015), απασχολείται σε κλάδους οι οποίοι αφορούν στον τουρισμό, τις κατασκευές, το εμπόριο και άλλους τομείς (μεταφορές, νέοι κλάδοι, λοιπές υπηρεσίες). Βέβαια, καθώς τα στοιχεία για το 2011, δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα για την κλαδική απασχόληση, αλλά από τα στοιχεία της τομεακής απασχόλησης, ο κλάδος των κατασκευών έχει υποχωρήσει, καθώς η οικονομική κρίση επηρέασε την οικοδομή. Ενώ, κλάδοι οι οποίοι σχετίζονται με τον τουρισμό, το εμπόριο και οι υποστηρικτικές υπηρεσίες σε σχέση με τα προαναφερθέντα γνωρίζουν περαιτέρω άνθηση (βλεπ. Διάγραμμα 2).

Να σημειωθεί πως η εγκατάλειψη των κλάδων του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα και η εξ ολοκλήρου στροφή στον τριτογενή αποτελεί αρνητικό στοιχείο, καθώς μια οικονομία δεν μπορεί να συντηρείται μόνο από τον τουρισμό.

Όσον αφορά στο περιβάλλον, αρχικά το κλίμα σύμφωνα με την αναθεώρηση της κλιματικής κατάταξης Koppen (Peel κ.α.,2007) είναι εύκρατο ερημικό (BWh), το οποίο συναντάται μόνο εκεί και στην Ανάφη και πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του έτους, επικρατούν κυρίως βόρειοι άνεμοι, οι οποίοι χαρίζουν ένα δροσερό κλίμα. Οι βροχοπτώσεις είναι εντονότερες κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ τους θερινούς και ιδιαίτερα κατά την διάρκεια της τουριστικής περιόδου ( Απρίλιος - Οκτώβριος) είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 19° C, ενώ οι ακραίες είναι 40° C και 6° C (Weatherunderground, 2015).

Σε ένα νησιωτικό χώρο (χώρο αποκλεισμένο από τη θάλασσα ) , με το μοναδικό κλίμα που προαναφέρθηκε, καθώς και τη μοναδική Θηραϊκή γη, δημιουργούνται οι συνθήκες για τον εντοπισμό μοναδικής χλωρίδας και πανίδας. Ειδικότερα, πέραν από την κλασική Μεσογειακή βλάστηση (χαμηλή φρυγανική (Αegeanislands, 2015)), τα μοναδικά είδη που υπάρχουν στο νησί είναι η λευκή μελιτζάνα, τα ντοματάκια και η φάβα, τα οποία εντοπίζονται μόνο στην Σαντορίνη (Visitgreece, 2015), καθώς και τα κατσούνια (είδος αγγουριού), η πράσινη μελιτζάνα (σπάνια) και τα κατσαρά μαρούλια (Γαβαλάς, 2015) . Επίσης, το νησί είναι γνωστό για την οινοπαραγωγή του, η οποία είναι παγκόσμια βραβευμένη και αναγνωρισμένη και υπάρχουν αρκετές ποικιλίες. Όσο για την πανίδα, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία ειδών, όπως θηλαστικά, ορνιθοπανίδα και ερπετά. Αξιοσημείωτα είδη είναι η ύπαρξη της φώκιας Monachus Monachus, η οποία εντοπίζεται στις απόκρημνες βραχώδεις ακτές του ορεινού όγκου Προφήτη Ηλία (Filotis, 2015) και ένα ακόμα είδος που βρίσκεται προς εξαφάνιση, το οποίο είναι οι όνοι καθώς ο πληθυσμός τους μειώνεται συνεχόμενα (ΤΟ ΒΗΜΑ, 2009).

3.2. Τουριστική ανάπτυξη περιοχής

Η Σαντορίνη αποτελεί τον ομορφότερο ταξιδιωτικό προορισμό του κόσμου για το 2014, σύμφωνα με το περιοδικό Travel And Leisure (exelixionline.gr, 2015) έπειτα από ψηφοφορία του κοινού. Επίσης, είχε ανακηρυχτεί ως παγκόσμια πρώτη στις ταξιδιωτικές επιλογές του παγκόσμιου φόρουμ TripAdvisor το 2013(TripAdvisor, 2015).

Αυτή η προτίμηση αντικατοπτρίζεται στη μεγάλη προσέγγιση πτήσεων (βλ. Διάγραμμα 3) τόσο από προορισμούς του εξωτερικού όσο και εσωτερικού. Την τελευταία δεκαετία, οι αφίξεις εξωτερικού έχουν αυξητική τάση και έχουν διπλασιασθεί από την αρχή της. Παράλληλα, η περιοχή λειτουργεί και σαν στάση/σημείο μετεπιβίβασης για τους τουρίστες.

Διάγραμμα 3.: Επιβατική κίνηση Κρατικού Αερολιμένα Θήρας

Πηγή: ΥΠΑ

Επίσης, μεγάλο παράγοντα στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής αποτελεί η κρουαζιέρα. Η Σαντορίνη αποτελεί ένα από τα κορυφαία λιμάνια προσέγγισης της Ευρώπης (neasantorinis.gr, 2015). Χιλιάδες τουρίστες (βλ. πίνακας 1) κατακλύζουν το νησί σε εβδομαδιαία βάση από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο.

3.3. Τεχνικές υποδομές

Ο Δ. Θήρας διαθέτει μια πληθώρα υποδομών και ιδιαίτερα κοινωνικών υποδομών. Βέβαια, τρία πράγματα αξίζει να παρατηρήσουμε. Αρχικά, υπάρχει μια πληθώρα Βιολογικών Καθαρισμών (Βιο.Κα.) στο νησί Θήρα, το οποίο αποτελεί θετικό στοιχείο, καθώς μειώνονται οι επιπτώσεις στον υδροφόρο ορίζοντα. Η νήσος Θηρασιά δυστυχώς, δεν διαθέτει και τα υγρά απόβλητα καταλήγουν σε οικιακούς βόθρους. Άρα, υπάρχει μια υψηλή πίεση που πρέπει να ληφθεί υπόψη στο σχεδιασμό. Ένα αρνητικό στοιχείο αποτελεί η παρουσία Χώρου Ανεξέλικτης Διάθεσης Απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α.), ο οποίος βρίσκεται στην καλντέρα.

Η Θήρα διαθέτει λιμάνι, αλλά και αεροδρόμιο. Από το λιμάνι της Αθηνιού γίνονται δρομολόγια σε πολλά κυκλαδίτικα νησιά, αλλά και προς την Κρήτη. Κατά την διάρκεια των θερινών μηνών για την εξυπηρέτηση του κοινού, τα επιβατικά πλοία από Πειραιά προς Δωδεκάνησα, έχουν και σαν προορισμό την Θήρα. Επίσης, υπάρχει πληθώρα λιμένων για τις ανάγκες συγκοινωνίας με την Θηρασιά, για παράδειγμα, ή σαν λιμάνια για τις βάρκες των ψαράδων.

Παράλληλα, ο Αερολιμένας Θήρας δέχεται, όπως προαναφέρθηκε, πτήσεις από όλο τον κόσμο. Τέλος, το οδικό δίκτυο είναι ήδη αρκετά εκτεταμένο και γίνεται εις βάρος της γεωργικής γης πολλές φορές, ή πάνω σε χειμάρρους (π.χ. τμήμα του δρόμου προς Βλυχάδα).

3.4. Πολεοδομικός σχεδιασμός, ζώνες προστασίας και πολιτισμικά μνημεία

Η Σαντορίνη δυστυχώς, δεν διαθέτει Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο. Μέχρι το 1985 η δόμηση γινόταν άναρχα, ενώ το 1985 ισχύει το Π.Δ. 270 για δόμηση εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμού. Το 1990, το ΥΠΕΧΩΔΕ στην προσπάθεια να θέσει κάποια όρια, ορίζει την νήσο ως Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου. Το 2012 γίνεται η αναθεώρηση άρθρων αυτής.

Όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη προσπάθεια για περιορισμό της εκτός σχεδίου και οικισμών δόμησης γίνεται στις 19-03-1990 με το καθορισμό ΖΟΕ Θήρας (ΦΕΚ 139 Δ/19.03.1990) και στο σύμπλεγμα νήσων της. 

Η ΖΟΕ χαρακτηρίζεται από τρεις ζώνες:

1) Η ζώνη της Καλντέρας.

2) Η ζώνη των 200 μέτρων γύρω από οικισμούς.

3) Ο λοιπός χώρος.

Οι παραπάνω ζώνες εκτείνονται εκτός ορίων οικισμών και συμπεριλαμβάνουν αρχαιολογικούς χώρους, για τους οποίους, εκτός από τους χαρακτηρισμένους αρχαιολογικούς χώρους, υπάρχουν υποζώνες περιμετρικά αυτών.

Να σημειωθεί πως οι ΖΟΕ δεν αναφέρονταν πουθενά στη προστασία του τοπίου και δεν εφαρμόσθηκαν στην πραγματικότητα. Επίσης, δεν προστάτεψαν το τοπίο της Σαντορίνης, δεν απαγόρευαν σε μεγάλο βαθμό, την εκτός σχεδίου δόμηση, δεν προστάτεψαν τις ευαίσθητες περιοχές, όπως την Καλντέρα, αλλά και δεν στήριζαν την παραδοσιακή τοπική αρχιτεκτονική.

Αντίθετα, η τροποποίηση και συμπλήρωση της ΖΟΕ του 2012, αποτελεί μια τομή χωροταξικού σχεδιασμού και ευρωπαϊκών οδηγιών. Με καθυστέρηση 22 χρόνων, έρχεται η τροποποίηση της ΖΟΕ, ώστε να αναγνωριστεί το τοπίο της Σαντορίνης ως μοναδικό και να στηριχθεί η προστασία του καθώς και η μοναδική τοπική αρχιτεκτονική. Παράλληλα, έρχεται να καλύψει πολλές αυθαιρεσίες που έγιναν από τη δημοτική αρχή (αφαλατώσεις κλπ.) του νησιού. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, εισάγει τις ρυθμίσεις από το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού (γη υψηλής παραγωγικότητας οίνου και τοπικών προϊόντων) αλλά και των ειδικών πλαισίων. Ταυτόχρονα στηρίζει την παραδοσιακή λιθοδομική, τις αναβαθμίδες και προσπαθεί να γίνει πιο αυστηρό για την εκτός σχεδίου δόμηση, χωρίς να την περιορίζει αρκετά, σε σχέση με τις μεγάλες διαστάσεις που είχε λάβει την τελευταία εικοσαετία. Τέλος, όσον αφορά στους αρχαιολογικούς χώρους, αναγνωρίζει την ισχύουσα νομοθεσία για χάραξη των ζωνών Α και Β με τους αυστηρότερους όρους που μπορούν να ισχύουν για αυτή την περιοχή.

Επίσης, στην περιοχή μελέτης, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν αρκετά είδη πανίδας και ιδιαίτερα ορνιθοπανίδας, τα οποία βρίσκουν καταφύγιο στα απόκρημνα βράχια της καλντέρας. Για την ανάγκη προστασίας τους, το 1994 ιδρύεται το Καταφύγιο Αγρίας Ζωής (KAZ) (ΦΕΚ 634/Β/22-8-94) το οποίο εκτείνεται από τα όρια οικισμού της Οίας ως τον φάρο στο Ακρωτήρι, τα οποία αποτελούν και το όνομα του ΚΑΖ.

Ταυτόχρονα, εντοπίζεται και μια ζώνη NATURA, η οποία είναι κοινοτικής σημασίας. Η ζώνη είναι χωρισμένη στα δύο και αφορά στον ορεινό σχηματισμό και παράκτιο χώρο του Προφήτη Ηλία αλλά και στις νησίδες Παλαιά Καμένη και Νέα Καμένη. Σκοπός της είναι να προστατεύσει το περιβάλλον του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Θήρας (Μέσα Βουνό), αλλά και τα ενδιαιτήματα που εντοπίζονται σε αυτή την περιοχή, ενώ στην άλλη ζώνη να προστατεύσει τους ηφαιστιογενείς σχηματισμούς των δύο νήσων, τις ιαματικές πηγές που εντοπίζονται σε αυτά, αλλά και την εποίκηση που συνεχίζεται ακόμα από διάφορα είδη πανίδας. Το καθεστώς προστασίας είναι διεθνές (προστατευόμενες περιοχές από την Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN)), εθνικό και περιφερειακό.

Παράλληλα, οι νήσοι Παλαιά Καμένη και Θηρασιά χαρακτηρίζονται ως βιότοποι, σύμφωνα με το Filotis (Filotis, 2015), καθώς αποτελούν βιοτόπους για ενδημικά είδη, ερπετά και σπάνια είδη πανίδας. Η ανάγκη προστασίας τους δεν κρίνεται απαραίτητη, καθώς η ανθρώπινη παρέμβαση δεν είναι έντονη.

Τελευταία και πιο σημαντική ζώνη αποτελεί ο χαρακτηρισμός ολόκληρου του συμπλέγματος Σαντορίνης ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ). Ο χαρακτήρας της νήσου Θήρας είναι φυσικό και δομημένο τοπίο. Η κατάσταση του τοπίου στην καταγραφή του 1997 χαρακτηρίζεται καλή (σε «καλή κατάσταση»), αλλά με πολύ επείγουσα προτεραιότητα προστασίας, καθώς η υποβάθμιση είναι εντονότερη με την πάροδο των χρόνων (Filotis, 2015). Οι νήσοι Παλαιά και Νέα Καμένη, Ασπρονήσι και Θηρασιά χαρακτηρίζονται ως φυσικό τοπίο. Η κατάσταση τους είναι καλή και υποβαθμίζεται αργά (Filotis, 2015). Η ανάγκη για προστασία τους είναι πρωτεύουσα, λόγω της αξίας τους και ως μέτρο προστασίας από την υποβάθμιση.

Τέλος, το σύμπλεγμα νήσων Σαντορίνης έχει μια πλούσια ιστορία, με συνεπαγόμενο την ύπαρξη μιας μεγάλης πολιτιστικής κληρονομίας και μνημείων. Στα νησιά εντοπίζονται αρχαιολογικοί χώροι, τα Καστέλια (κάστρα), ενώ επιπρόσθετα υπάρχει μια πληθώρα μνημείων (ανεμόμυλοι, καπετανόσπιτα, ναοί κλπ.) που αξίζουν την προσοχή και την επίσκεψη τους, καθώς και πολλά μουσεία πέραν του Αρχαιολογικού Μουσείου στα Φηρά.

4. Τοπίο συμπλέγματος νήσων Σαντορίνης

Το τοπίο του συμπλέγματος αποτελεί έναν συνδυασμό φυσικής δημιουργίας και ανθρωπογενούς παρεμβάσεως, του οποίου η ιστορία ξεκινάει 500.000 χρόνια πριν, με αποκορύφωμα την Μινωική έκρηξη που έδωσε στο νησί μεγάλο μέρος της σημερινής μορφής του. Για την καλύτερη ανάλυση του, το τοπίο θα το μελετήσουμε στα επιμέρους τμήματα που εντοπίζονται.

4.1. Καλντέρα και το ηφαίστειο

Η Καλντέρα είναι αποτέλεσμα της Μινωικής έκρηξης. Εκτείνεται στο εσωτερικό της νήσου από την Οία έως τον φάρο του Ακρωτηρίου και στην Θηρασιά στην νοτιοανατολική πλευρά της. Χαρακτηριστικό της αποτελούν οι απόκρημνες πλευρές της στης οποία τα τοιχώματα εντοπίζονται στρώσεις λάβας. Αποτελεί σαν τοπίο από τα πιο αναγνωρίσιμα διεθνώς σημεία του πλανήτη.

Σε αυτή την εκτεταμένη περιοχή βρίσκουν καταφύγιο αρκετά είδη ορνιθοπανίδας και χλωρίδας (κυρίως φρύγανα). Στη στέψη αυτής της απόκρημνης πλευράς του νησιού βρίσκονται και τέσσερεις οικισμοί: τα Φηρά, το Ημεροβίγλι, η Οία και η Θηρασιά. Στους τρεις πρώτους με την εκτεταμένη δόμηση που διαθέτουν, υποβαθμίζεται το τοπίο και προκαλούνται κίνδυνοι για την στατικότητα των κτηρίων, καθώς η περιοχή παραμένει σεισμικά ενεργή.

4.2. Τοπίο Αμπελώνων & Θηραϊκή γη

Η Θηραϊκή γη διαχρονικά, ακόμα και πριν την μινωική έκρηξη, παρήγαγε πλούσια προϊόντα στη περιοχή, σύμφωνα με τα ευρήματα στο Ακρωτήρι που καταδεικνύουν την καλλιέργεια αμπελιών και την παραγωγή κρασιών. Επίσης, επί τουρκοκρατίας, η Σαντορίνη ονομαζόταν «Δεμερτζίκ» (δηλ. μικρός μύλος), από τους πολλούς ανεμόμυλους που ξεχώριζαν από μακριά για την επεξεργασία των σιτηρών. Τέλος, γινόταν εξαγωγή κρασιού στην Ρωσία. Διαχρονικά λοιπόν, παρατηρείται η υψηλή παραγωγικότητα της Θηραϊκής γης, αλλά και τα υψηλής ποιότητας τοπικά προϊόντα.

Το τοπίο που σχηματίζεται είναι οι αμπελώνες με τις ξερολιθιές ή αναβαθμίδες ή και τα γήπεδα στα οποία καλλιεργούνται ντοματάκια, φάβα και άλλα. Χαρακτηριστικό της γης είναι το γκρι χρώμα από την τέφρα του ηφαιστείου και η παρουσία ελαφρόπετρας. Αυτά τα δύο στοιχεία καθιστούν την γη υψηλά παραγωγική και δεκτική στην καλλιέργεια των ανωτέρω. Αξίζει να σημειωθεί η μοναδική καλλιεργητική τεχνική που εντοπίζεται στο νησί, όπου τα κλήματα των αμπελώνων γίνονται κουλούρα γύρω από την ρίζα και είναι σχεδόν χωμένα μέσα στο έδαφος. Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως η αμπελουργία και η παραγωγή κρασιού αποτελεί πυρήνα της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής του νησιού, καθώς πολλές γιορτές και μέθοδοι εξαγωγής του κρασιού επηρεάζουν την ζωή του νησιού. Επιπρόσθετα, το ιδιαίτερο έδαφος της Σαντορίνης προστάτεψε από διάφορες επιδημίες τα κλήματα, με συνέπεια να είναι από τα λιγοστά αυτόρριζα παγκόσμια και η ηλικία των αμπελώνων να είναι πάνω από 3.000 έτη.

4.3. Τοπίο Οικισμών

Από την Σαντορίνη δεν μπορούν να λείπουν οι παραδοσιακοί οικισμοί, αλλά και ένα μοναδικό οικιστικό τοπίο. Η πλειοψηφία των οικισμών είναι παραδοσιακοί, ενώ ελάχιστοι αποτελούν εξαίρεση, όπως το Καμάρι, Περίβολος και η Περίσσα.

Η προσπάθεια χαρακτηρισμού κάποιων ως «Παραδοσιακοί» ξεκίνησε το 1978 (Βόθωνας, Εμπορείο, Φηρά, Μεγαλοχώρι, Οία και Πύργος). Στη συνέχεια, το 1988 με το ΦΕΚ 504Δ71988, οι περισσότεροι οικισμοί της Σαντορίνης χαρακτηρίζονται ως παραδοσιακοί και ισχύουν ειδικοί όροι για την δόμησή τους. Συμπλήρωση στα προαναφερθέντα είναι οι ειδικοί όροι, οι οποίοι έρχονται ένα χρόνο αργότερα, ενώ για κάποιους υπάρχουν και μεταγενέστερες ρυθμίσεις. Για τους οικισμούς οι οποίοι δεν έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακοί, ισχύει η νομοθεσία του 1981 «για οικισμούς μη οριοθετημένους προ του 1923».

Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο του τοπίου στους οικισμούς αποτελεί ο τρόπος δόμησης των οικισμών που συνεπάγεται μία μοναδική πολεοδομία. Οι οικισμοί διακρίνονται σε:

• Γραμμικούς (Οία, Φηρά, Θηρασιά), εξαιτίας των μεγάλων και μικρών οδικών αξόνων, καθώς και των σοκακιών (καλντερίμια) που διαπερνούσαν τους οικισμούς

• Εξελιγμένους οχυρούς (Εμπορείο, Πύργος, Ακρωτήρι), εξαιτίας του οχυρού (καστέλι) που υπάρχει στον πυρήνα του οικισμού όπου δημιουργείται δόμηση γύρω αυτού

• Υπόσκαφους (Βόθωνας, Φοινικιά, Καρτεράδος, τμήμα των Φηρών και της Οίας), διότι η δόμηση έγινε με υπόγεια κτίσματα λόγω του ανάγλυφου, καθώς η εκσκαφή ευνοούσε και δημιουργούσε ιδανικό κλίμα εντός της οικίας και ήταν ένας φτηνός τρόπος απόκτησης κατοικίας

Ο πολεοδομικός ιστός στους οικισμούς αποτελείται από μια διαδοχή παραλλήλων και καθέτων αξόνων στις υψομετρικές καμπύλες, δημιουργώντας ένα ακανόνιστο και γραφικό πλέγμα. Όπως φαίνεται λοιπόν, από τα ανωτέρω η σχέση των κτισμάτων με την τοπογραφία του χώρου είναι άμεση. Έτσι, προκύπτει ένα ιδιόμορφα κτισμένο περιβάλλον που δημιουργείται από την σχέση αυτή και το οποίο έχει ασυνήθιστες ελευθερίες έκφρασης, όπως υπόγεια κτίσματα, κτίσματα πάνω από τον γκρεμό της Καλντέρας ή κτίσματα με ιδιαίτερη συνύπαρξη, σε σημείο να μην διακρίνονται τα όρια των κτισμάτων ή να αλληλεπικαλύπτονται. Το οικιστικό περιβάλλον δεν κινδυνεύει ιδιαίτερα, χάρις στην νομοθεσία, στην προτίμηση των κατοίκων και την πολιτική που χαράχτηκε μετά τον σεισμό του 1966 (Φιλιππίδης, 1984), καθώς αντιλαμβάνονται πως αυτή η αρχιτεκτονική προσελκύει τουρίστες.

4.4. Παραλίες και παράκτιος χώρος

Άλλο χαρακτηριστικό του ηφαιστειογενούς τοπίου της Σαντορίνης αποτελούν οι παραλίες της, οι οποίες λόγω των ηφαιστείων διακρίνονται για τη μαύρη άμμο ή μαύρο χαλικάκι. Καθ' όλο το μήκος της ακτογραμμής, εκτός της καλντέρας, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές. 

Άξιες αναφοράς είναι:

• ο Έξω Γιαλός αποτελεί μέρος όπου οι ψαράδες βγάζουν τις βάρκες τους έξω τον χειμώνα και τις τοποθετούν στις υπόσκαφες αποθήκες

• το Καμάρι κατατάσσεται στην 11η θέση με τις εντυπωσιακότερες παραλίες παγκοσμίως με μαύρη άμμο (Ντούσης, 2011)

• η παραλία της Βλυχάδας παραμένει μαύρη, αλλά το τοπίο με τα λευκά απόκρημνα βράχια θηραϊκής γης σμιλεμένα από την άμμο και τον αέρα θυμίζει «σεληνιακό» τοπίο

Τέλος, στην νοτιοδυτική πλευρά εντοπίζονται οι δύο διάσημες παραλίες, η Άσπρη και η Κόκκινη, οι οποίες έχουν πάρει το όνομά τους από τα χρώματα των ηφαιστειακών βράχων που βρίσκονται εκεί. Αυτές οι παραλίες αποτελούν την εξαίρεση στο μαύρο χρώμα, έχοντας ανάλογο με την ονομασία τους χρώμα στην αμμουδιά.

4.5. Βιοτεχνικά- Βιομηχανικά κτήρια και χώροι

Σε ένα νησί που παράγει αγροτικά προϊόντα δεν είναι δυνατόν να απουσιάζουν εργοστάσια μεταποίησης και βιοτεχνίες. Δυστυχώς, τα περισσότερα εργοστάσια τοματοποιίας και βιοτεχνίας βάμβακα είναι είτε κλειστά είτε έρημα είτε κατεστραμμένα, όπως οι ανεμόμυλοι. Η μόνη βιοτεχνία που ανθίζει στην περιοχή είναι τα οινοποιία που παράγουν και εξάγουν κρασί, καθώς και τοπικά προϊόντα.

Η παραγωγή τοματοπολτού σε συνδυασμό με την παραγωγή κρασιού ήταν η βάση της οικονομίας από το 1925-1970. Αρχικά, η παραγωγή γινόταν από οικογενειακές βιοτεχνίες. Αργότερα, δημιουργήθηκαν τα εργοστάσια τα οποία αποτελούν ενδιαφέρον δείγμα βιοτεχνικής αρχιτεκτονικής, καθώς ήταν συνδεδεμένα με το τοπίο της περιοχής.

Τα επόμενα εργοστάσια που εντοπίζονται στο νησί είναι τα πλεκτήρια βάμβακα. Ο «θηραϊκός βάμβαξ» ήταν μοναδικός στην Ελλάδα. Το φυτό ήταν χαμηλό και το βαμβάκι ερυθρωπό σαν το μετάξι. Από αυτό κατασκεύαζαν υφάσματα και τις περίφημες Σαντορινιές κάλτσες. Το πρώτο κλωστήριο ιδρύθηκε το 1887 στην Μεσσαριά.

Απομεινάρια ανεμόμυλων εντοπίζουμε στον Πύργο, στο λόφο του Εμπορείου, στη Οία, στο Ακρωτήρι και στο Ημεροβίγλι. Αν και κατά την τουρκοκρατία υπήρχαν 70 ανεμόμυλοι, ελάχιστοι σώζονται σήμερα. Η αρχιτεκτονική τους ακολουθούσε το γενικότερο στοιχείο της περιοχής και διέθεταν θόλους. Επίσης, ακολουθούσαν την πολεοδόμηση που εντοπίζεται στο νησί, καθώς κάθε ανεμόμυλος ήταν ένα συγκρότημα με φούρνους, κατοικία, αποθηκευτικό χώρο, ζυμωτήριο και χώρο για τα ζώα. Όλα αυτά βρίσκονταν κάτω από τον μύλο, άλλα ήταν στην επιφάνεια και άλλα ήταν υπόσκαφα ανάλογα με το ανάγλυφο της περιοχής.

Μέρος του τοπίου, παρότι προκαλούν όχληση πλέον και μπορούν να αξιοποιηθούν διαφορετικά, αποτελούν και τα ορυχεία. Η θηραϊκή γη αποτελεί σπουδαίο οικοδομικό υλικό. Ορυχεία εντοπίζονται στην Οία, στα Φηρά, στο Μεγαλοχώρι, στο Ακρωτήρι και στην Θηρασιά. Στην Καλντέρα εύκολα αναγνωρίσιμες είναι οι σκάλες μεταφόρτωσής τους (Santorini, 2015).

Τέλος, οι μόνες μεταποιητικές βιοτεχνίες που υπάρχουν σήμερα είναι τα οινοποιία όπου χωροθετούνται σε ποικίλα μέρη του νησιού. Τα περισσότερα από αυτά διατηρούν τις παραδόσεις της τοπικής οινοποιητικής, όπως παλαίωση σε ξύλινα βαρέλια, αλλά και η αρχιτεκτονική τους ακολούθησε την τοπική αρχιτεκτονική της Σαντορίνης. Επίσης, κάποια από αυτά διατηρούν τις παραδοσιακές «κάνναβες» για την αποθήκευση των βαρελιών με το κρασί ή για την παραγωγή ρακής/σούμας ή επιπλέον και άλλες δραστηριότητες, όπως παραγωγή ξυδιού, γλυκού ή ντοματοπολτού. Σε πολλά από αυτά, λειτουργούν στους χώρους τους μουσεία τα οποία παρουσιάζουν την ιστορία του νησιού και του κρασιού, αλλά και τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής οίνου (Santorini, 2015).

5. Προτάσεις

Συμπερασματικά, το σύμπλεγμα νήσων Σαντορίνης αποτελεί ένα μοναδικής αξίας ηφαιστειογενές τοπίο στην Ελλάδα, το οποίο είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένο. Η εξέλιξη του τοπίου, της κοινωνίας που κατοικεί σε αυτά τα νησιά, καθώς και της χλωρίδας και πανίδας είναι αλληλένδετα με τα ηφαίστεια και την ιστορία τους.

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα προσέδωσε μοναδικά χαρακτηριστικά στον τόπο και διαμόρφωσε ένα συνολικό τοπίο το οποίο αναλύεται σε επιμέρους και όλα μαζί αλληλεξαρτώμενα συμβάλλουν στην εξέλιξη του νησιού. Μοναδικός αναλγητικός και καταστροφικός παράγοντας είναι οι ντόπιοι κάτοικοι, αλλά και η δημοτική αρχή του νησιού για την χαλαρότητα που επιδεικνύουν πολλές φορές, την αμέλεια, αλλά και την προσπάθεια πολλών για εύκολο πλουτισμό από την υψηλή τουριστική ανάπτυξη του νησιού.

Η υψηλή τουριστική ανάπτυξη δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί εις βάρος του τόπου και του τοπίου, άλλα υπέρ αυτών και να προσδώσει στο νησί τον μοναδικό και ιστορικό χαρακτήρα του. Αυτή η προσπάθεια θα επιφέρει περισσότερα οφέλη για το ίδιο το νησί, αλλά και για την Ελλάδα γενικότερα και θα αποφευχθεί μία τραγωδία των κοινών.

Οι προτάσεις που μπορούν να υλοποιηθούν αφορούν δημοτικές πρωτοβουλίες και ο Δήμος πρέπει να δείξει αποφασιστικότητα στην λήψη αυτών των πρωτοβουλιών, ώστε να προστατευτεί το τοπίο της Σαντορίνης και των νήσων της.

Αρχικά, πρέπει να πραγματοποιηθεί το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο και να καταργηθεί η ΖΟΕ, όπως αναφέρει ο νόμος 2508/97 άρθρο 25 και παράγραφος 5. 

Ο σχεδιασμός του ΓΠΣ πρέπει να λαμβάνει υπόψη:

• το μοναδικό χαρακτήρα του τοπίου και να θέσει κύριο μέλημά του την προστασία του

• τη τοπική αρχιτεκτονική που εντοπίζεται στο νησί

• τη προστασία των αμπελώνων και της υψηλής παραγωγικότητας γης

• τον περιορισμό της δόμησης εντός των ορίων οικισμών, ενώ στον εξωαστικό χώρο να περιοριστεί και να γίνει με αυστηρά κριτήρια (Συντελεστής Δόμησης, αρχιτεκτονική και αρτιότητα) χωρίς να απαγορευτούν οι όποιες συμπληρωματικές/ βοηθητικές υποδομές προς την γεωργία (αποθηκάκια, πηγάδια και πατητήρια) ή η αναπαλαίωση παλιών κτισμάτων. Παράλληλα, οι υποδομές που σχετίζονται με την παραδοσιακή, πολιτιστική και κοινωνική ζωή του τόπου (π.χ .εκκλησάκι με το πανηγυρόσπιτο του) δεν πρέπει να απαγορευτούν.

• τις κλίμακες που συνδέουν τα λιμάνια με τους οικισμούς ή το βυζαντινό μονοπάτι, οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν, ώστε να προστατεύονται και να διατηρείται η καλή κατάστασή τους.

• τις αναβαθμίδες και λιθοδομές που εντοπίζονται στην γεωργική γη, οι οποίες πρέπει να διατηρηθούν, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του τοπίου της θηραϊκής γης. Επίσης, αποτελούν μικρά ενδιαιτήματα πανίδας και χλωρίδας και έχουν λειτουργικό χαρακτήρα στην διατήρηση της γεωργικής γης

• τις απαραίτητες πολεοδομικές μελέτες για τους οικισμούς, την βιωσιμότητά τους και την προστασία τους. Αν κριθεί απαραίτητο, σκόπιμο είναι να αλλάξουν οι όροι για την δόμηση εντός των οικισμών με γνώμονα το οικιστικό τοπίο και την αρχιτεκτονική. Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητη, με την Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο 2008/56/ ΕΚ, αλλά και τη νομοθεσίας που την ενσωματώνει 3983/11, η πραγματοποίηση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιου Χώρου. Με την παραπάνω ενέργεια θα προστατευτούν, όχι μόνο οι παραλίες, αλλά ολόκληρος ο παράκτιος χώρος και θα καταστεί ένα απαραίτητο εργαλείο για την καλύτερη διαχείριση και ανάδειξή του. Ιδιαίτερα στοιχεία που μπορούν να αξιοποιηθούν αποτελούν οι ενάλιες αρχαιότητες με τις προϋποθέσεις της Υπουργικής Απόφασης ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ41/46835/2750/29-9-1998 - ΦΕΚ 1083/Β/16-10-1998. Με αυτόν τον τρόπο, θα αναπτυχθεί και ο καταδυτικός τουρισμός στο νησί.

Επόμενη σημαντική προσπάθεια, για την ανάδειξη και προστασία του τοπίου είναι η ένταξη ολόκληρης της νήσου Θήρας και του συμπλέγματος νήσων της, ως ένα Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Το ηφαιστειογενές σύμπλεγμα νήσων Σαντορίνης πληροί τα εννιά από τα έντεκα κριτήρια ώστε να ενταχθεί. Παρόμοια προσπάθεια για την ένταξη νησιού στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί η Λέσβος. Η Σαντορίνη αποτελεί ένα τοπίο πολιτιστικής κληρονομιάς και κρίνεται αναγκαία η έναρξη διαδικασιών του Δήμου Θήρας, ώστε να ολοκληρωθεί ο φάκελος για την ένταξή του στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Βέβαια, προϋπόθεση αποτελεί, η συμπερίληψη του υποψήφιου αγαθού στον Ενδεικτικό Κατάλογο του κράτους. Στην παραπάνω προσπάθεια θα συνδράμει η ολοκλήρωση του ΓΠΣ, καθώς θα προστατευτεί το τοπίο και η αρχιτεκτονική που εντοπίζεται στη περιοχή. Τέλος, ο Δήμος πρέπει να καταρτήσει διαχειριστικό σχέδιο το οποίο θα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα για την προστασία του.

Τα παραπάνω μέτρα αφορούν στον πολεοδομικό-χωροταξικό σχεδιασμό στα νησιά. Άλλος ένας σχεδιασμός ο οποίος θα ενισχύσει και θα διατηρήσει το τοπίο είναι και ο Αναπτυξιακός. Για την επιτυχία του Αναπτυξιακού Σχεδιασμού, πρέπει να επιτευχθεί συνεργασία του Δήμου Θήρας και της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου. Επιπρόσθετα, θα ήταν καινοτόμο, αλλά και απαραίτητο, ο Γενικός Πολεοδομικός Σχεδιασμός να συμπληρωθεί και να στηριχθεί από τον Αναπτυξιακό Σχεδιασμό, όπως γίνεται σε πολλές Ευρωπαϊκές Χώρες. 

Τα απαραίτητα έργα και ενέργειες προς χρηματοδότηση είναι:

• η δημιουργία ενός ΧΥΤΑ στο νησί, ώστε να σταματήσει η λειτουργία του ΧΑΔΑ. Υποψήφιοι χώροι μπορούν να αποτελέσουν τα πρώην λατομία θηραϊκής γης. Επίσης, τα ίδια θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και ως υποψήφιοι χώροι για σταθμούς ανακύκλωσης.

• όποιο λατομείο/ ορυχείο έχει διατηρηθεί κατάλληλα, μπορεί να λειτουργήσει ως μουσειακός χώρος για την ανάδειξη του χώρου και της αξίας της θηραϊκής γης. Τέλος, κρίνεται απαραίτητη η αποκατάσταση των εναπομεινάντων ορυχείων στην περιοχή τα οποία δεν μπορούν να αξιοποιηθούν.

• η ολοκλήρωση του έργου αποχέτευσης και ύδρευσης

• η υπογειοποίηση του δικτύου ηλεκτροδότησης & τηλεπικοινωνίων ώστε να αναδειχθεί το τοπίο και να εξαφανιστούν οι κολόνες από αυτό(Ελευθεριάδης, 2006).

• η στήριξη στην συνέχιση της καλλιέργειας τοπικών προϊόντων. Η συνέχιση της παραδοσιακής αμπελουργίας στην Σαντορίνη, αλλά και η καλλιέργεια τον τοπικών προϊόντων πρέπει να στηριχθεί σε όλα τα επίπεδα, αλλά ακόμα και από την Ευρώπη.

• η στροφή σε έναν εναλλακτικό τουρισμό (Τσάλτας, 2005). Οι αμπελώνες και οι τοπικές καλλιέργειες μπορούν να λειτουργήσουν ως πόρος για ανάπτυξη ενός διαφορετικού τουρισμού, του οικοτουρισμού. Ο επισκέπτης θα έχει την δυνατότητα να περιηγηθεί σε διάφορες διαδρομές του νησιού, να γνωρίσει τα αξιοθέατά του, να συμμετέχει σε αγροτικές εργασίες (τρύγος, πατητήρι, συλλογή ντοματακίων και φάβας), να δοκιμάσει οίνους και να γνωρίσει την παραδοσιακή κουζίνα της περιοχής.

• η επανάχρηση των εργοστασίων ντοματοπολτοποιίας και βάμβακος. Τα συγκεκριμένα εργοστάσια θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν οινοποιεία (ήδη μια οινοποιητική εταιρεία το έχει πραγματοποιήσει) ή σαν εκθεσιακοί χώροι (εκθέσεις γλυπτικής, ζωγραφικής, φωτογραφίας ή γενικά τέχνης) ή σαν μουσειακοί χώροι ανάδειξης της ιστορίας τους.

• η αναπαλαίωση των υπαρχόντων ανεμόμυλων με όλα τα τοπικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά τους. Στον εξωαστικό χώρο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή αιολικής ηλεκτρικής ενέργειας με τον κατάλληλο σχεδιασμό, ενώ στον αστικό χώρο, μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι αναψυχής. Με την μετατροπή τους σε ενεργειακούς ανεμόμυλους, μπορεί να αξιοποιηθεί το αιολικό δυναμικό.

• η διευκόλυνση στην εξαγωγή των προϊόντων, αλλά και την κατάλληλη προβολή τους σε διεθνείς εκθέσεις. Αυτό θα συνεισφέρει στην περαιτέρω αναγνώριση τόσο της Σαντορίνης αλλά και της Ελλάδας γενικότερα.

• η διασύνδεση της νήσου Θήρας και κατά συνέπεια των λοιπών νήσων με το δίκτυο ηλεκτροδότησης της ηπειρωτικής Ελλάδας, ώστε να μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση από το εργοστάσιο της ΔΕΗ.

• η εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας (Ελευθεριάδης, 2006)

• η ολοκλήρωση του λιμανιού του Αθηνιού ώστε να λειτουργεί ομαλά και να είναι σε πλήρη λειτουργία. Αυτό θα διευκολύνει τον απόπλου των σκαφών και τους τουρίστες.

• η αναβάθμιση της Παλαιάς Σκάλας ώστε να γίνεται καλυτέρα και πιο οργανωμένα η άφιξη/ αναχώρηση των επισκεπτών από τα κρουαζιερόπλοια, καθώς δεν έχει καμία προβλήτα για την εξυπηρέτηση των τουριστών και η αποβίβαση τους στο νησί γίνεται με καραβάκια (Ενωση Λιμένων Ελλάδος, 2015)

• η βελτίωση των οδικών αξόνων των νήσων Θήρας και Θηρασιάς, ώστε να πάψει η συνεχόμενη διάνοιξη οδών εις βάρος της γεωργικής γης για την κάλυψη των κυκλοφοριακών φόρτων. Με αυτό το έργο θα προστατευθούν επιπλέον οι αμπελώνες και η γεωργική γη και θα καταστεί καταλληλότερο το οδικό δίκτυο, με συνεπαγόμενη τη μείωση τροχαίων στο νησί.

• για τους αρχαιολογικούς χώρους αλλά και τα μνημεία της περιοχής, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του τοπίου και της τεράστιας ιστορίας της Σαντορίνης, η χρηματοδότηση πρέπει να κατανεμηθεί στα ακόλουθα:

i. Χάραξη ζωνών αρχαιολογικών χώρων σύμφωνα με το άρθρο 91 του ν. 1892/1990

ii. Εικονικές περιηγήσεις μέσω διαδικτύου στους χώρους

iii. Ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων

iv. Διευκόλυνση πρόσβασης στους χώρους

• η αναβάθμιση των ξενοδοχειακών μονάδων ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των κλινών. Βασική προϋπόθεση και κριτήριο για την έναρξη των εργασιών αποτελεί η προσαρμογή των ξενοδοχείων στην τοπική αρχιτεκτονική του νησιού.

• η δημιουργία ενός δικτύου μονοπατιών σε όλο το νησί (Τσάλτας, 2005). Τέτοια υπάρχουν ιδιαίτερα στην Θηρασιά, καθώς η τουριστική ανάπτυξη δεν έχει φτάσει στο νησί και έχει διατηρήσει τον χαρακτήρα του. Υπάρχουν ήδη μονοπάτια στην νήσο Θήρα, αν και τμήματα τους έχουν γίνει δρόμοι (π.χ. τμήμα του βυζαντινού μονοπατιού Πύργος- Προφήτης Ηλίας), οπότε είναι αναγκαία η ανάδειξή τους. Σκοπός τους είναι να συνδέουν τους οικισμούς, τους αρχαιολογικούς χώρους και του μουσειακούς χώρους που προαναφέραμε, όπου αυτό είναι εφικτό, και να φέρνουν τον επισκέπτη κοντά στην φύση της περιοχής, ώστε να ανακαλύπτει το μοναδικό τοπίο.

• ο Δήμος σε συνεργασία με τις εταιρίες, πρέπει να δημιουργήσει χάρτες όπου θα σημειώνονται οι διαδρομές, οι χώροι και τα σημαντικά στοιχεία της περιοχής, καθώς και η κατάλληλη σήμανσή τους (Τσάλτας, 2005).

• μία κατάλληλη εφαρμογή για κινητά ή μικρούς φορητούς υπολογιστέςΟ^Ι^ί) προς βοήθεια των επισκεπτών να ανακαλύψουν το νησί και παροχή παραπάνω πληροφοριών (π.χ. τρέχουσες εκθέσεις και ωράριο αυτών).

• η ανάδειξη των ιαματικών περιοχών και ο κατάλληλος σχεδιασμός για τα απευθυνόμενα άτομα, ώστε να αναπτυχθεί μία νέα τάση ιαματικού τουρισμού.

• η υιοθέτηση σχεδίου Place Marketing

Σημαντική καθίσταται η ολοκλήρωση όλων των παραπάνω δράσεων για την προστασία και τη διατήρηση του μοναδικού ηφαιστειογενούς Τοπίου του συμπλέγματος νήσων Σαντορίνης. Με αυτόν τον τρόπο, θα αποφευχθεί μια Τραγωδία των Κοινών και θα είναι εφικτό και οι μελλοντικές γενεές επισκεπτών και ντόπιων να απολαύσουν και να ζήσουν σε αυτόν τον εξαιρετικό τόπο, καθώς η επιλογή είναι στα χέρια των τελευταίων, αλλά και δικαίωμα όλων μας σε αυτόν τον πολιτισμικό, φυσικό θησαυρό και κληρονομιά του Αιγαίου.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• Βλάντου, Α. (Οκτώβριος 2010). Το τοπίο ως αντικείμενο νομικής προστασίας: σχέσεις και αντιφάσεις μεταξύ κανόνων δικαίου και πραγματικότητας. Διαθέσιμο σε:http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=4194&lang=1&catpid=1 (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015)
• Ελευθεριάδης, Ν. (2006). Αισθητική Τοπίου. Δράμα: Ιδιωτική
• Μπεριάτος, Η. (2007). Για μια Πολιτική του Τοπίου στην Ελλάδα. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας/Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης «Θεωρία και Πολιτική του Τοπίου. Ελληνικές και Γαλλικές Εμπειρίες. Επιμέλεια από Ballesta, J. Βόλος: [χ.ε.]
• Ντούσης, Τ. (2011). Οι εντυπωσιακότερες μαύρες παραλίες του πλανήτη. Διαθέσιμο σε: http://www.travelstyle.gr/portal/gr/destination_articles.php?dest_id=1252&id=4582 (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015).
• Τσάλτας Γ. (επιμέλεια-παρουσίαση)(2005), Αειφορία και Περιβάλλον: Ο Νησιωτικός Χώρος στον 21ο αιώνα, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 275-285 Το Βήμα. (Νοέμβριος 2009). Σε παρακμή και διαρκώς συρρικνούμενος ο πληθυσμός των γαϊδάρων στη χώρα μας. Το Βήμα. Διαθέσιμο σε: http://www.tovima.gr/society/article/?aid=299975 (Ανακτήθηκε 16 Ιουλίου, 2015). 
• Φιλιππίδης, Δ. (1984). Νεοελληνική Αρχιτεκτονική. Αθήνα: Μέλισσα

Ξενόγλωσση

• Peel, M.C. κ.α. (1 Μαρτίου 2007). Updated world map of the Koppen-Geiger climate classification. Hydrology and Earth System Sciences Discussions 4, (439-473). Διαθέσιμο σε: http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007-print.pdf (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου 2015).

Διαδικτυακές πηγές

• Ελ.Στατ.: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/ (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015) 
• Ένωση Λιμένων Ελλάδος: http://www.elime.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• Αegeanislands: http://www.aegeanislands.gr/el/ (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015) 
• E-Demography: http://www.e-demography.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• Exelixionline: http://www.exelixionline.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• Filotis: http://filotis.itia.ntua.gr (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015) 
• Neasantorinis: http://www.neasantorinis.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• Santorini: http://www.santorini.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• TripAdvisor: http://www.tripadvisor.com.gr/ (Ανακτήθηκε 17 Ιουλίου, 2015) 
• UNESCO: http://whc.unesco.org/en/conventiontext/ (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015) 
• Visitgreece: http://www.visitgreece.gr (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015) Weatherunderground: www.wunderground.com/ (Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου, 2015)
• 
  

Προφορικές

• Γαβαλάς Ν., Πολιτικός Υπομηχανικός, Προϊστάμενος Υπηρεσίας Δόμησης του Δ. Πάρου