#ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ , Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
#ΕΙΡΗΝΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ , Msc. Μαθηματικός - Μεταπτυχ.Φοιτ. ΠΑ.ΜΑΚ.
Σήμερα, ο τουρισμός θεωρείται ως ένας από τους πιο ισχυρούς και ραγδαία αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο η τουριστική βιομηχανία, αγγίζοντας συχνά εύθραυστες πηγές καταλήγει να έχει μια δισδιάστατη μορφή, από τη μια συνεισφέροντας στην οικονομική ανάπτυξη και από την άλλη αποτελώντας παράγοντα περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιβαρύνσεων, δημιουργώντας σταδιακά ποικίλα προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία της τοπικής τουριστικής οικονομίας και κοινωνίας.
Σύμφωνα με έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ), η πλειοψηφία των τουριστών σήμερα επιθυμεί να επισκέπτεται περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα και έντονα τοπικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά που αναδεικνύουν την ταυτότητα του τόπου. Επιπλέον ήδη διάφοροι διεθνείς οργανισμοί (ΠΟΤ, UNESCO, UNEP) προτείνουν τον ειδικά μελετημένο σχεδιασμό των τουριστικών δραστηριοτήτων, με βάση κοινά χαρακτηριστικά όπως το να είναι περιβαλλοντικά ανεκτές μακροπρόθεσμα, να είναι ηθικά και κοινωνικά συμβατές με την τοπική κοινωνία και να αποφέρουν οικονομικά οφέλη διασφαλίζοντας μακροπρόθεσμα τους τοπικούς φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση των παραπάνω, σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς, είναι η ενεργός συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων στο σχεδιασμό των τουριστικών διαδικασιών, καθώς και η εκπαίδευση επαγγελματιών, πολιτών και τουριστών για την επίτευξη υψηλής ποιότητας προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών.
Στο πλαίσιο αυτό, οι τεχνολογίες αιχμής μπορούν να συμβάλλουν στο μέγιστο βαθμό στην υλοποίηση των παραπάνω, προωθώντας ταυτόχρονα την τεχνολογικά ενισχυμένη μάθηση (technology enhanced learning). Συγκεκριμένα μια κατάλληλη πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης μπορεί να διασφαλίσει την συνεργασία και συμμετοχή των εμπλεκομένων, μέσω του διαμοιρασμού γνώσης γενικών και ειδικών θεμάτων, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδομή για την διαδραστική εκπαίδευση των επαγγελματιών, πολιτών, τουριστών σε τομείς ενδιαφέροντος σχετικά με τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Τέλος η επικοινωνία της πλατφόρμας με τα διάφορα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μπορεί να συμβάλλει ενεργά και στο αποδοτικό place marketing της κάθε συμμετέχουσας τουριστικής περιοχής.
Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται οι προϋποθέσεις ανάπτυξης ηλεκτρονικής πλατφόρμας μάθησης στο πεδίο της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης για την προβολή προορισμών των Περιφερειών Ηπείρου και Ιονίων Νήσων, καθώς και η διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών όλων των εμπλεκομένων. Τέλος επιχειρείται η παράθεση προτάσεων για την επιτυχή και μακρόχρονη λειτουργία της ηλεκτρονικής πλατφόρμας μάθησης στο πεδίο της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.
Σήμερα, ο τουρισμός θεωρείται ως ένας από τους πιο ισχυρούς και ραγδαία αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο η τουριστική βιομηχανία, αγγίζοντας συχνά εύθραυστες πηγές καταλήγει να έχει μια δισδιάστατη μορφή, από τη μια συνεισφέροντας στην οικονομική ανάπτυξη και από την άλλη αποτελώντας παράγοντα περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιβαρύνσεων, δημιουργώντας σταδιακά ποικίλα προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία της τοπικής τουριστικής οικονομίας και κοινωνίας. Η κατάσταση αυτή αναδεικνύει την αναγκαιότητα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, δηλαδή μιας ανάπτυξης που εξυπηρετεί τις οικονομικές, τις κοινωνικές αλλά και τις περιβαλλοντικές ανάγκες ενός τόπου. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η θετική εικόνα της ταυτότητας ενός τόπου ο οποίος προσφέρει τουριστικές επιλογές στο πλαίσιο της αειφορίας, συμβάλλοντας παράλληλα στο αποδοτικό place-marketing του.
Η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος προϋποθέτει πολλούς παράγοντες, όμως ο σημαντικότερος από αυτούς είναι η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού που εμπλέκεται, σε σχέση με τις γνώσεις που κατέχει, για το αντικείμενο και τις δυνατότητες διαμόρφωσης συναντίληψης για τις υιοθετούμενες πολιτικές βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Ο τρόπος μετάδοσης πληροφορίας και γνώσης για την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη στα εμπλεκόμενα μέρη, στη σημερινή χρονική συγκυρία, δεν μπορεί παρά να συμπεριλάβει τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Μέσω αυτών, διαμοιράζεται ευκολότερα η γνώση και η πληροφορία σχετικά με την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, αλλά και οι τρόποι επίτευξης της.
Στην εισήγηση αρχικά προσδιορίζονται συνοπτικά οι βασικές έννοιες που αφορούν στη θεωρητική προσέγγιση της έννοιας της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και ακολούθως παρατίθενται οι προυποθέσεις ενεργούς συμμετοχής όλων των εμπλεκομένων (φορείς, επαγγελματίες του τουρισμού, πολίτες, χρήστες τουριστικών υπηρεσιών, στελέχη της εκπαίδευσης, κλπ), ως τρόπος υποβοήθησης για την επίτευξη του στόχου στα θέματα διατήρησης της αειφορίας στον κλάδο του τουρισμού.
Κατόπιν αναδεικνύεται η αξία της εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης των εμπλεκομένων μερών μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών και ειδικά των ηλεκτρονικών πλατφορμών μάθησης. Η διάδοση πληροφοριών, ο διαμοιρασμός γνώσης, η ενεργός συμμετοχή όλων και η μετάδοση, υιοθέτηση και συνειδητοποίηση στα θέματα της αειφορίας είναι ιδιαίτερη σημαντική, δεδομένου ότι για παράδειγμα η οικονομία της ΕΕ θα μπορούσε να κερδίσει 50 δισ. ευρώ ετησίως σε δαπάνες υγείας και σε άμεσο κόστος για το περιβάλλον, εάν η περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ εφαρμοζόταν πλήρως (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017). Πέραν φυσικά της οικονομικής διάστασης του ζητήματος, είναι προφανές ότι είναι ανθρώπινο χρέος η συμβολή στη διατήρηση των πόρων του πλανήτη.
Με βάση την παραπάνω προβληματική, παρουσιάζονται οι κύριες παράμετροι μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας μάθησης στον τομέα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης για την περιοχή της Ηπείρου και των Ιονίων Νήσων. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή, εντασσόμενη στο ευρύτερο εγχείρημα επίτευξης των στόχων για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, δίνει το έναυσμα για την παράθεση περαιτέρω προτάσεων αξιοποίησης και ανάπτυξης της.
Τέλος, επιχειρείται να δοθεί μια διάσταση στο θέμα της συμπληρωματικής αξιοποίησης της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, ως πλατφόρμας ανάδειξης πληροφορίας και θετικών δράσεων προς την κατεύθυνση της επίτευξης του στόχου της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής, στην οποία είναι εφικτό να υπάρχει συνολική συμμετοχική δράση των τοπικών αρμόδιων φορέων, των επαγγελματιών του τουρισμού καθώς και των τουριστών αλλά και των απλών πολιτών. Η διαδικασία αυτή, της παράλληλης ανάδειξης των δυνατοτήτων παροχής γνώσης και πληροφορίας από την πλατφόρμα, μέσω συμμετοχικών και συνεργατικών διαδικασιών που υποστηρίζουν τις αρχές της βιωσιμότητας, σχετίζεται άμεσα με την προαγωγή της ταυτότητας της περιοχής αναφοράς. Με τον τρόπο αυτό, είναι σταδιακά εφικτό ο τόπος να εισέλθει στο νέο οικονομικό διεθνοποιημένο περιβάλλον, διαμορφώνοντας και αναμορφώνοντας την εικόνα του, βάση της ανάδειξης και αξιολόγησης των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του, στο πλαίσιο της αειφορίας, συμβάλλοντας ενεργά στη διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, αλλά παράλληλα κατακτώντας πιθανότητα και αύξηση του μεριδίου αγοράς (Δέφνερ & Μεταξάς, 2005).
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED[1]), ως αειφόρος ανάπτυξη ορίζεται η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να μειώνει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους (Έκθεση Brundtland, 1987). Ο ορισμός αυτός δίνει ίσως έμφαση στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και συνοχή μεταξύ των γενεών, ενώ ανάλογοι ορισμοί (IUCN , UNEP[2], WWF[3]) τονίζουν την περιβαλλοντική διάσταση, ορίζοντας την αειφόρο ανάπτυξη ως την ανάπτυξη που βελτιώνει την ποιότητα ζωής, στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή.
Η αειφόρος ανάπτυξη ως έννοια δεν είναι καινούργια. Αναφέρεται για πρώτη φορά σε κείμενα του Σοφοκλή, με τον όρο ο αεί φέρων, δηλαδή αυτός που παράγει ένα αγαθό με τρόπους που βελτιώνουν την παραγωγική δύναμη του προϊόντος. Με το πέρασμα των αιώνων, πολλοί πολιτισμοί αναγνώρισαν την ανάγκη αρμονίας και ισορροπίας μεταξύ της κοινωνίας, της οικονομίας και του περιβάλλοντος. Σήμερα ωστόσο αναγνωρίζεται και μελετάται η συστηματική αντιμετώπιση των ζητημάτων της αειφόρου ανάπτυξης ή βιώσιμης ανάπτυξης ή βιωσιμότητας (με αντίστοιχους αγγλικούς όρους sustainability ή sustainable development), η οποία πλέον αναγνωρίζεται ως συνεργατική και παρεμβατική αρχή με κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, από το 1997 άρχισε να τίθεται στο επίκεντρο, η βιώσιμη ανάπτυξη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε την πρώτη Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη το 2001, μετά τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, η οποία αργότερα εξελίχθηκε στην Αναθεωρημένη Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη το 2006, με βασικούς άξονες την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή, την οικονομική ευημερία και την ανάληψη διεθνών ευθυνών. Το 2009 επιβεβαιώθηκε η προτεραιότητα της Στρατηγικής αυτής ως μακροπρόθεσμος στόχος όλων των πολιτικών της Ε.Ε. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, http://ec.europa.eu/greece).
Η βιώσιμη ανάπτυξη εννοιολογικά, αναφέρεται πιθανότατα σε όλους τους τομείς της οικονομίας και φυσικά όχι μόνο σε αυτούς. Δεδομένου ότι ο τουρισμός αποτελεί βασικό κλάδο της οικονομίας, προκύπτει αναλογικά ο όρος της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, ο οποίος εμπεριέχει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους. H βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη βασίζεται στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, όπως αυτές καθορίστηκαν κατά τη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών, στο Ρίο το 1992. Ως προς την εφαρμογή της απαιτείται σημαντική προσπάθεια, τόσο για την δημιουργία μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής, όσο και για την υιοθέτηση πολιτικών τουριστικής ανάπτυξης σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, με κατάλληλα προγράμματα δράσεων (Neamtu, 2012). Οι βασικές συνιστώσες της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης εμπλέκουν πέντε τομείς (γνωστό και ως πεντάγωνο του Muller, 1994): την οικονομική ευρωστία, την πολιτιστική ευρωστία, την ευμάρεια της τοπικής κοινωνίας, την προστασία του περιβάλλοντος και την βέλτιστη ικανοποίηση των τουριστών. Συνεπώς οι στρατηγικές προσέγγισης της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης αποτυπώνονται στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας με ταυτόχρονη ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας και της ικανοποίησης των τουριστών (Burns & Holden, 1995).
Πρόσφατη μάλιστα, έκθεση[4] της ευρωπαϊκής επιτροπής, περιέχει προτεινόμενες παρεμβάσεις με σκοπό την καλύτερη περιβαλλοντική διαχείριση σε θέματα όπως κυκλική οικονομία με βελτίωση της απόδοσης των πόρων, διαχείριση αποβλήτων, εκτίμηση του υπάρχοντος φυσικού κεφαλαίου, τρόποι βελτίωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της ισχύος των θορύβων, της ποιότητας του νερού, της προστασίας των υδροβιότοπων κλπ. Χαρακτηριστικό στην έκθεση αυτή, είναι οι επισημάνσεις σχετικά με τη δημιουργία διεθνών συμφωνιών, την αποτελεσματική διακυβέρνηση, τη συμμετοχή του κοινού και την ανοιχτή πρόσβαση στην πληροφορία και στη γνώση (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017). Το θέμα της κοινής συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων (κυβέρνηση, κοινωνία, ιδιωτικός τομέας, κλπ) σε παγκόσμιο επίπεδο, με σκοπό την υποστήριξη των εθνικών προσπαθειών αναγνωρίζεται και τονίζεται και στην Agenda 2030 (The Sustainable Development Agenda, www.un.org).
Στο πλαίσιο αυτό, είναι σαφής η αναγκαιότητα της ενεργούς συμμετοχής όλων των εμπλεκομένων μερών στο θέμα της διασφάλισης της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Αν και το φυσικό περιβάλλον συχνά λαμβάνεται ως δεδομένο από τον άνθρωπο, στην πραγματικότητα ασκείται σήμερα, τεράστια πίεση στους πεπερασμένους φυσικούς πόρους του πλανήτη. Αυτό δημιουργεί μια σειρά σοβαρών προβληματικών καταστάσεων όπως εντατική άντληση των φυσικών πόρων, παρεμβάσεις που αλλοιώνουν το φυσικό περιβάλλον, αύξηση υλοτομίας, κίνδυνοι από τη χρήση χημικών, ανεπαρκή ανακύκλωση των αποβλήτων, ρύπανση, ηχορύπανση, κλπ., τα οποία επηρεάζουν την παραγωγικότητα και την ποιότητα ζωής ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν σημαντικά το κόστος της δημόσιας υγείας (Miller, 2005).
Μέσα στο γενικό αυτό κλίμα, δραστηριοποιούνται οι τουριστικοί κλάδοι οι οποίοι με τη σειρά τους επηρεάζουν το σύνολο της εθνικής, περιφερειακής και τοπικής οικονομίας, σε βαθμό που συχνά να δημιουργούνται πολυσύνθετα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα (Τσάρτας, 2015). Όταν ο τουρισμός δεν αναπτύσσεται αρμονικά με όλους τους άλλους τομείς ή υπάρχουν συγκρούσεις συμφερόντων και προτεραιοτήτων, τότε επηρεάζεται και η ίδια η εξέλιξη της τουριστικής δραστηριότητας (Copper et al., 1993). Συνεπώς είναι κομβικό θέμα η εξασφάλιση των κατάλληλων προϋποθέσεων στο σύνθετο εγχείρημα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.
Οι κυριότεροι παράμετροι της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης (Ρίγγας, 2006) αφορούν στον ειδικό σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης με στόχο την ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον, την ενίσχυση όλων των μέτρων (τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, λειτουργικές διασυνδέσεις ,κλπ.) ανάμεσα στους διάφορους κλάδους της οικονομίας, την προώθηση πολιτικών που συμβάλλουν στην προστασία και ανάδειξη του τοπικού και φυσικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη ειδικού θεσμικού πλαισίου που να προωθεί τις διαδικασίες της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και τέλος την συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.
Σύμφωνα με τον ΠΟΤ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και πολλούς διεθνείς οργανισμούς (UNEP, UNESCO) κάθε τουριστική δραστηριότητα πρέπει να σχεδιάζεται και να αναπτύσσεται με τρόπο ώστε να είναι περιβαλλοντικά ανεκτή σε βάθος χρόνου, να αποφέρει βιώσιμα οικονομικά οφέλη στις περιοχές που αναπτύσσεται, να είναι ηθικά και κοινωνικά σύμφωνη με τις τοπικές κοινωνίες και να διασφαλίζει το φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο για τις επόμενες γενιές.
Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρμογή, λειτουργία και αποδοτικότητα των παραπάνω είναι η υψηλή ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών και εγκαταστάσεων, η τοπική συμμετοχή στο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης και τέλος η συνεργασία και η εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων (επαγγελματίες, πολίτες, τουρίστες), όπως αναφέρεται και στην Agenda 2030.
Όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις είναι απαραίτητες στο σύνολο τους για πολλούς λόγους οι οποίοι σχετίζονται με τη φύση της έννοιας του τουρισμού. Ο τουρισμός είναι μια δυναμική διαδικασία που συνδέεται άμεσα με τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου, τα οποία ενδέχεται να διαφέρουν σημαντικά από τον ένα τόπο στον άλλο. Έτσι δεν είναι τόσο απλό, το να υπάρχει ένα ενιαίο είδος σχεδιασμού βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης που να ταιριάζει σε κάθε τουριστικό προορισμό. Αν και πλέον υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές, είναι εξίσου σημαντική η συμμετοχή όλων των τοπικών φορέων καθώς και η συμβολή του τοπικού πληθυσμού. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να επιτευχθεί ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων η οποία αποφέρει κέρδη στην τοπική κοινωνία και όχι σε εξωτερικούς οικονομικούς παράγοντες διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τα τοπικά ήθη και έθιμα. Επιπλέον, η συνεργασία ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, με κοινή πολιτική και στόχους μπορεί να συμβάλλει θετικά σε κάθε τουριστικό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Η συνεργασία και συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων εκτιμάται ότι είναι εφικτό να επιφέρει τη λύση σε σοβαρά θέματα όπως στον έλεγχο της κατανάλωσης νερού και των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην μείωση των απορριμμάτων, στον καλύτερο έλεγχο και διαχείριση αποβλήτων, στην κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση, ανακουφίζοντας σημαντικό μέρος υπαρχόντων προβλημάτων (Barioulet, 2001).
Με άλλα λόγια, ο τρόπος για την επιτυχή υλοποίηση των παραπάνω είναι όχι μόνο η άρτια επαγγελματική κατάρτιση στελεχών και υπαλλήλων του τουριστικού τομέα, αλλά και η διαρκής επιμόρφωση αυτών μέσω εκπαιδευτικών δράσεων και προγραμμάτων. Όμως δεδομένου ότι το περιβάλλον και η ποιότητα διαβίωσης είναι θέμα όλων, η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβαλλοντικής, κοινωνικής και πολιτιστικής βιωσιμότητας είναι απαραίτητη για όλους. Κατάλληλες εκπαιδευτικές δράσεις θα μπορούσαν να αναφέρονται σε θέματα όπως προστασία της χλωρίδας και πανίδας, διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς, ζητήματα διεθνούς περιβαλλοντικής νομοθεσίας, αρχές και πρακτικές της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, εναλλακτικές μορφές τουριστικής ανάπτυξης, διασύνδεση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος με την ανθρώπινη υγεία, θέματα πιστοποίησης περιβαλλοντικής ποιότητας και κριτήρια απόκτησης αυτών. Μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης σταδιακά θα επέλθει η προφανής συνειδητοποίηση ότι η τουριστικές διαδικασίες είναι μέρος της ισόρροπης ανάπτυξης και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων όπως αλιεία, κτηνοτροφία, τέχνες, βιοτεχνία, γεωργία, παροχή υπηρεσιών κλπ.
Οι πιο σύγχρονες εκπαιδευτικές αντιλήψεις για την προσφορά όλων των παραπάνω εννοιών και ζητημάτων, ώστε να καλύπτεται η ευρύτητα αυτών, εμπλέκουν την ηλεκτρονική μάθηση.
Η ηλεκτρονική μάθηση αναφέρεται σε ένα διακριτό τύπο εκπαίδευσης, με βασικό μέσο τους δικτυωμένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, με σκοπό την παραγωγή, προώθηση, παράδοση και διευκόλυνση της εξατομικευμένης μάθησης, ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου, μέσω ενός περιβάλλοντος προσανατολισμένου στο χρήστη. Ο όρος καλύπτει ένα μεγάλο πλήθος εφαρμογών και διαδικασιών. Οπότε και το 2008, προτάθηκε να αντικατασταθεί από τον όρο Τεχνολογικά Ενισχυμένη Μάθηση (Technology Enhanced Learning - TEL), ο οποίος είναι ευρύτερος όρος και περιλαμβάνει τη βελτίωση της ποιότητας και των αποτελεσμάτων της μάθησης, σε κάθε περίπτωση που η τεχνολογία κατέχει υποστηρικτικό ρόλο (Goodyear & Retalis, 2010).
Υπάρχουν ποικίλες ταξινομίες των τεχνολογιών μάθησης σήμερα, ωστόσο σε γενικές γραμμές όλες συγκλίνουν στην παροχή και διαχείριση πληροφοριών, στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και στον διαμοιρασμό της γνώσης. Η ποικιλία των τεχνολογιών μάθησης, έχει οδηγήσει στην ύπαρξη νέων κλάδων όπως αυτός των instructional designers, οι οποίοι ως ειδικοί σε θέματα πληροφορικής και εκπαίδευσης, συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς με σκοπό την παραγωγή μαθησιακών υλικών, πόρων και εργαλείων, σε στατική, δυναμική και διαδραστική μορφή, τα οποία μετά χρησιμοποιούνται στις γνωστές πλατφόρμες μάθησης (learning management systems) όπως το Blackboard και το Moodle καθώς και πολλές άλλες, μεγιστοποιώντας τη λειτουργικότητα και χρηστικότητα αυτών (Salen et al., 2007).
Ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού για χρήση σε πλατφόρμα μάθησης, είναι μια σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία, για το λόγο ότι περιλαμβάνει το συνδυασμό του πως συντελείται η μάθηση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο, στο κατάλληλο υποστηρικτικό ηλεκτρονικό περιβάλλον. Αυτό φυσικά πηγάζει από το γεγονός, ότι οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης, μπορούν να υποστηρίξουν προηγμένες μορφές μάθησης, πέραν της καθαρά δασκαλοκεντρικής, όπως τη βιωματική μάθηση και τη μάθηση μέσω πράξης.
Η ενημέρωση, εκπαίδευση και επιμόρφωση σε θέματα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, μέσω κατάλληλα διαμορφωμένων πλατφορμών μάθησης ενέχει πολλά πλεονεκτήματα, για όλους τους εμπλεκόμενους (επαγγελματίες, πολίτες, τουρίστες) όπως την παροχή εκπαίδευσης στους επαγγελματίες με ελάχιστο χρόνο, την κάλυψη τεχνικών που απαιτούν καθοδήγηση σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, την ενημέρωση των πολιτών και των τουριστών, την προβολή τουριστικών προορισμών που πληρούν τους όρους της βιώσιμης ανάπτυξης, την προβολή τοπικών προϊόντων, πολιτισμικών στοιχείων, τοπικών χαρακτηριστικών και ιδιαιτεροτήτων, κλπ. Ως αποτέλεσμα, τα οφέλη είναι πολλαπλά. Όχι μόνο εξυπηρετούνται οι αρχές της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, αλλά επιπλέον προβάλλεται ο κάθε συγκεκριμένος τόπος και τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα. Σταδιακά ο τόπος μετατρέπεται σε αγαθό του οποίου η ταυτότητα και η αξία σχεδιάζεται, προβάλλεται και προωθείται οπότε και μετατρέπεται σε ένα πάροχο υπηρεσιών, ενισχύοντας την οικονομία του (Kotler et al. 1993). Η οικονομική ανάπτυξη του τόπου συντελεί σημαντικά στην ελκυστικότητα και την ανταγωνιστικότητα του (Castells, 2010), ανεβάζοντας τον στις προτιμήσεις των τουριστών.
Οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης που υπάρχουν σήμερα είναι πολλές και σχετικά εύχρηστες και λειτουργικές. Ένα μέρος αυτών, διατίθεται εύκολα διαδικτυακά οπότε και είναι προσβάσιμο στο ευρύ κοινό. Γενικά οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης προσφέρουν λειτουργικές λύσεις διανομής και διαχείρισης όλων των εκπαιδευτικών και μαθησιακών υπηρεσιών, περιλαμβάνοντας online μαθήματα, εικονικές τάξεις και μαθήματα αυτόνομα ή και καθοδηγούμενα από εκπαιδευτή. Αυτοματοποιούν συνολικά τις διαδικασίες μάθησης, εμπεριέχουν τρόπους διαχείρισης των εκπαιδευομένων, καταγράφοντας την πρόοδο και την επίδοση τους μέσω δραστηριοτήτων οι οποίες είναι εφικτό να ελαχιστοποιούν την ύπαρξη εκπαιδευτή. Ένα βασικό χαρακτηριστικών των περισσότερων πλατφορμών μάθησης είναι και η δυνατότητα πρόσβασης στα περιβάλλοντα μάθησης μέσω κινητών συσκευών Android, BlackBerry, Apple iPhone, κλπ. Επιπλέον, μερικά βασικά πλεονεκτήματα είναι
- Η ανεξαρτησία από το λειτουργικό σύστημα ή τον web browser
- Η χρήση οπτικού προγραμματισμού (visual programming), με χρήση buttons, icons, drag-drop graphics κλπ.
- Η δυνατότητα διανομής του εκπαιδευτικού υλικού σε πολλαπλές μορφές
Οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μάθησης, δεν προορίζονται να είναι απλά αποθετήρια ψηφιακού υλικού, αλλά η αποτελεσματικότητα τους εξαρτάται από τον άρτιο μαθησιακό σχεδιασμό ώστε ο εκπαιδευόμενος να μην είναι παθητικός αποδέκτης υλικού, αλλά ενεργός συμμέτοχος στη μαθησιακή διαδικασία, αξιοποιώντας τα εργαλεία που προσφέρει η πλατφόρμα, με αποτέλεσμα την ουσιαστική συμβολή στην παροχή ποιοτικής μαθησιακής διαδικασίας (Ρετάλης, 2011).
Μια τέτοιου τύπου πλατφόρμα μάθησης είναι το Moodle, το οποίο είναι ειδικά σχεδιασμένο για την παροχή, σε εκπαιδευτές, διαχειριστές και εκπαιδευόμενους, ενός ολοκληρωμένου, ασφαλούς και αυτόνομου συστήματος, για τη δημιουργία εξατομικευμένων μαθησιακών περιβαλλόντων. Πρόκειται για λογισμικό ανοιχτού κώδικα, με τρεις ευδιάκριτους ρόλους: διαχειριστής, εκπαιδευτής (δάσκαλος), εκπαιδευόμενος (μαθητής-χρήστης) και μεγάλο εύρος δυνατοτήτων. Αν και αυτού του τύπου οι πλατφόρμες αρχικά σχεδιάστηκαν κυρίως για το χώρο της εκπαίδευσης, σήμερα έχουν ευρεία χρήση σε επιχειρήσεις και σε προγράμματα δια βίου μάθησης κυρίως λόγω του εύρους των υποστηριζόμενων λειτουργιών. Περιέχουν μια πλειάδα επιμέρους εργαλείων όπως εργαλεία διαχείρισης εκπαιδευομένων, εργαλεία διαχείρισης εκπαιδευτικού υλικού, εργαλεία επικοινωνίας και εργαλεία αξιολόγησης. Το Moodle ειδικά, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο, μιας και κατέχει περίπου το 35% της αγοράς ανάλογων συστημάτων, με περίπου 60 αντιπροσώπους διεθνώς οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν λύσεις προσαρμοσμένες στις εκάστοτε ανάγκες των οργανισμών ή φορέων, από τη φιλοξενία (hosting) και την παροχή τεχνικής βοήθειας έως την ανάπτυξη νέων συστατικών (modules) για συγκεκριμένες ανάγκες.
Έτσι και στην περίπτωση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, σε μια τέτοια πλατφόρμα μάθησης είναι εφικτό να δημιουργηθεί και να διανεμηθεί προς όλους τους εμπλεκόμενους κάθε σχετικό θέμα. Με δεδομένο ότι η πλατφόρμα Moodle χρησιμοποιεί τους παραπάνω τρεις ευδιάκριτους ρόλους, κάθε εμπλεκόμενος είναι εφικτό να έχει κομβικό ρόλο. Για παράδειγμα ο ρόλος του διαχειριστή μπορεί να ανατεθεί σε κάποιο φορέα τοπικής αυτοδιοίκησης ο οποίος θα αναλάβει την εγκατάσταση και διαχείριση της πλατφόρμας σε τοπικό επίπεδο, ενώ το ρόλο του εκπαιδευτή μπορεί να έχει ο κάθε επαγγελματίας τουριστικών δραστηριοτήτων, ο οποίος μετά από κατάλληλη αξιολόγηση, θα έχει τη δυνατότητα να προβάλλει τις δραστηριότητες του στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Τέλος στο ρόλο του μαθητή-χρήστη μπορεί να ενταχθεί ο κάθε πολίτης και τουρίστας, ο οποίος θα λαμβάνει ενημέρωση αλλά και θα έχει τη δυνατότητα να αξιολογεί τα αναγραφόμενα, online. Στην περίπτωση που μια τέτοια πλατφόρμα μάθησης σχεδιαστεί και διανεμηθεί λειτουργικά, τότε είναι σαφές ότι η προβολή της εμπλεκόμενης τοπικής κοινότητας που μετέχει ενεργά στα ζητήματα της αειφορίας, θα επιφέρει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Η εφαρμογή αυτή εντασσόμενη λειτουργικά στον ευρύτερο σχεδιασμό της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο, θα συμβάλλει αφενός στη διάχυση της πληροφορίας για την εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων μερών και αφετέρου στη διάχυση αντίστοιχης πληροφορίας σχετικά με την ποιότητα των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών.
Μια τέτοια προσπάθεια ανάπτυξης και λειτουργίας αντίστοιχης εφαρμογής, υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου “Eco Destinations (Tourism in Synergy with Energy Efficiency: Creating Eco-Sustainable Tourism Destinations)”, με χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Διασυνοριακό Πρόγραμμα Συνεργασίας IPA Ελλάδα - Αλβανία 2007-2013. Επικεφαλής εταίρος του έργου αλλά και φορέας διαχείρισης της εφαρμογής ήταν η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας.
Ο σκοπός του συγκεκριμένου έργου ήταν να υποστηρίξει την ανάπτυξη της ανταγωνιστικής και αξιόπιστης τουριστικής βιομηχανίας στη διασυνοριακή περιοχή Ελλάδας - Αλβανίας μέσω της βελτίωσης της βιωσιμότητας των τουριστικών προορισμών.
Οι επιμέρους στόχοι του έργου αφορούσαν στη δημιουργία τουριστικών εργαλείων υλοποίησης του Συστήματος Δεικτών Τουρισμού για Βιώσιμους Προορισμούς, την πιλοτική υλοποίηση και συνεχή ανάπτυξη του Συστήματος Δεικτών Τουρισμού για Βιώσιμους Προορισμούς καθώς και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων όλων των εμπλεκομένων μερών κύρια μέσω της δημιουργίας μιας πλατφόρμας Moodle (http://ecodestinations- eplatform.eu).
Μερικά από τα βασικά σημεία που αποτελούν τη συγκεκριμένη πλατφόρμα, παρατίθενται παρακάτω, συνοδευόμενα από πιθανούς τρόπους περαιτέρω αξιοποίησης, πάντα μέσα στο γενικό πλαίσιο της τουριστικής αειφορίας.
Τα κύρια αντικείμενα - μαθήματα στα οποία εστιάζει η παραπάνω πλατφόρμα, είναι το μέλλον του τουρισμού και οι μέθοδοι ενεργειακής απόδοσης και αποτελεσματικότητας, οι δεξιότητες δημιουργίας, διαχείρισης και αξιολόγησης των βιώσιμων προορισμών τουρισμού, οι δείκτες αειφορίας και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Δεικτών Τουρισμού (European Tourism Indicator System - ETIS).
Επίσης μια ιδιαίτερα βασική πληροφορία που αναπτύσσεται διεξοδικά είναι το εργαλείο Eco_Destinations_Sustain_Tool, το οποίο βασίζεται σε μια ομάδα εύκολα υπολογίσιμων δεικτών βιωσιμότητας μιας τουριστικής περιοχής, με στόχο να βοηθηθεί μια περιοχή στην πρακτική μέτρηση της βιωσιμότητας της, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Δεικτών Τουρισμού. Πρόκειται για μια απλή και εύχρηστη ηλεκτρονική εφαρμογή, η οποία χρησιμοποιεί δείκτες προσαρμοσμένους στους τέσσερεις βασικούς πυλώνες της βιωσιμότητας (διαχείριση προορισμού, οικονομική αξία, περιβαλλοντικός αντίκτυπος και κοινωνικός αντίκτυπος). Τα δεδομένα, ανά περιοχή, μπορούν να εισαχθούν στην εφαρμογή αυτή, σε κατάλληλα φύλλα εργασίας τα οποία επιτρέπουν τη βαθμολόγηση των δεικτών ώστε να επιτευχθεί η όποια αξιολόγηση από τους αρμόδιους φορείς. Ανάλογα με την αξιολόγηση - βαθμολόγηση του συμμετέχοντος προορισμού, είναι εφικτό είτε ο προορισμός να χαρακτηριστεί ως βιώσιμος τουριστικά είτε να ενημερωθεί για τα αδύνατα σημεία του προς λήψη αποφάσεων και βελτιώσεων.
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Δεικτών Τουρισμού σε συνδυασμό με την ευέλικτη εφαρμογή Eco_Destinations_Sustain_Tool, θεωρείται ως ένα από τα εργαλεία που μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη βιώσιμη διαχείριση των τουριστικών προορισμών, δεδομένου ότι το θέμα αυτό απαιτεί κατάλληλη ισορροπία μεταξύ των αναγκών των τουριστών, των προορισμών υποδοχής των τουριστών και του ευρύτερου περιβαλλοντικού και κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο συντελείται η αλληλεπίδραση αυτών.
Επιπρόσθετα, το παραπάνω εκπαιδευτικό υλικό της πλατφόρμας συνοδεύεται από διαδραστικά τεστ πολλαπλών επιλογών, ώστε ο ενδιαφερόμενος να έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να ενημερωθεί για τις τελευταίες εξελίξεις αλλά και να αξιολογήσει ο ίδιος τις νέες εισερχόμενες γνώσεις του στα θέματα της αειφόρου ανάπτυξης.
Τέλος, η πλατφόρμα συνεργάζεται με κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, υποστηρίζει δυνατότητες μάθησης σε ομάδες, μέσω συζητήσεων, ανάπτυξης διαλόγων και αντιλόγων, διαμοιρασμού αρχείων, πολυμεσικών εφαρμογών, προβολής συγκεκριμένων περιεχομένων σε προκαθορισμένο χρόνο με αυτοματοποιημένο τρόπο. Επιπλέον ανά εκπαιδευτική ενότητα (course) υπάρχει μεγάλο εύρος διαχείρισης τόσο στον τομέα της προβολής, της διάδρασης όσο και στον τομέα της αξιολόγησης, όπως φαίνεται συνοπτικά στην εικόνα 2 (δεξιά).
Σήμερα ο τουρισμός είναι η τρίτη μεγαλύτερη κοινωνικο-οικονομική δραστηριότητα στην ΕΕ, μετά τους τομείς του εμπορίου, της διανομής και του κατασκευαστικού κλάδου. Είναι προφανές ότι για να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητά του είναι απαραίτητη η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, μιας και η διαμόρφωση του όποιου τουριστικού προϊόντος είναι άμεσα εξαρτώμενη από το φυσικό περιβάλλον, την αειφορία του και τη διατηρησιμότητα της προστασίας του (Χατζηδάκης, 2015). Πέραν αυτών επηρεάζεται έντονα και από το συνολικό πολιτισμικό περιβάλλον καθώς και τον τρόπο υποδοχής και ένταξης των τουριστών στην τοπική κοινότητα.
Συνεπώς η βιωσιμότητα του τουρισμού, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων, λαμβάνοντας υπόψιν την περιβαλλοντική επίπτωση των δραστηριοτήτων, τη χρήση καθαρής ενέργειας, την προστασία της κληρονομιάς και τη διαφύλαξη της φυσικής και πολιτισμικής ακεραιότητας των προορισμών, την ποιότητα και βιωσιμότητα των θέσεων εργασίας, τις τοπικές οικονομικές επιπτώσεις και φυσικά την εξυπηρέτηση και τις προτιμήσεις του πελάτη-τουρίστα. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα του ΠΟΤ, η πλειοψηφία των τουριστών σήμερα επιθυμεί να επισκέπτεται περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα και έντονα τοπικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά που αναδεικνύουν την ταυτότητα του τόπου.
Είναι λοιπόν προφανής η αναγκαιότητα της λήψης έξυπνων αποφάσεων, που στηρίζονται σε χρήσιμες πληροφορίες, για την αντιμετώπιση του εύρους των παραπάνω προκλήσεων. Ένα
ουσιαστικό μέρος πληροφοριών προκύπτει από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Δεικτών Τουρισμού για Βιώσιμους Προορισμούς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013). Το σύστημα δεικτών, ανάλογα με τον τρόπο χρήσης του, μπορεί να επιφέρει σταδιακά ποικίλα θετικά αποτελέσματα και να επιλύσει σημαντικό μέρος των προβλημάτων. Για παράδειγμα, είναι εφικτό το να λειτουργήσει ως υποβοήθηση στους προορισμούς ώστε να λάβουν μεγαλύτερη υποστήριξη από τις κυβερνήσεις, να εντοπίσει περιοχές που χρειάζονται βοήθεια για βελτίωση, να δημιουργήσει κλίμακα αξιολόγησης-βαθμολόγησης και φυσικά στο πλαίσιο αυτό να καταστήσει τους προορισμούς περισσότερο βιώσιμους.
Παράλληλα με το σύστημα δεικτών, ως τρόπο αξιολόγησης της βιωσιμότητας ενός τόπου, οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες μπορούν να λειτουργήσουν ως εξίσου σημαντικό εργαλείο στη συνεχή διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, είναι δυνατό να έχουν ένα διπλό ρόλο, το ρόλο της ενημέρωσης-εκπαίδευσης-πληροφόρησης (όπως στην περίπτωση της πλατφόρμας http://ecodestinations-eplatform.eu), αλλά και το ρόλο της προβολής των αειφόρων προορισμών. Έτσι, μια τουριστική περιοχή, η οποία συγκεντρώνει την απαιτούμενη βαθμολογία, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Δεικτών Τουρισμού, μπορεί ενδεχομένως να γίνεται μέλος σε ηλεκτρονική πλατφόρμα της οποίας η κεντρική διαχείριση θα ανήκει σε αρμόδιο τοπικό-περιφερειακό φορέα. Ο φορέας αυτός θα είναι υπεύθυνος για την διαμοίραση γνώσης και πληροφόρησης σε θέματα αειφορίας, ενημερώνοντας για όλες τις τελευταίες εξελίξεις, νομοθεσίες, κλπ., συνεπώς θα λειτουργεί περίπου ως εκπαιδευτής. Με τον τρόπο αυτό, η τουριστική περιοχή κερδίζει σε προβολή, αλλά ταυτόχρονα έχει κερδίσει την προβολή της, καλύπτοντας τα απαραίτητα κριτήρια βιωσιμότητας. Σταδιακά το να είναι η κάθε τουριστική επιχείρηση μέλος σε μια τέτοια ηλεκτρονική πλατφόρμα, θα εξελιχθεί σε σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην συνολικότερη προστασία του περιβάλλοντος. Οι χρήστες της πλατφόρμας είναι εφικτό να είναι όλοι οι πολίτες και φυσικά οι ενδιαφερόμενοι τουρίστες. Αυτοί με τη σειρά τους, μέσω της πλατφόρμας θα έχουν κάθε δυνατότητα δικτύωσης, επικοινωνίας, αξιολόγησης, υποβολής σχολίων κλπ. Ταυτόχρονα είναι εφικτή η απόδοση κάποιου επιπέδου πιστοποίησης (badge) στον επαγγελματία του τουρισμού, που δραστηριοποιείται και επενδύει μακροπρόθεσμα, σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Επιπλέον μπορεί να είναι εφικτή, η στοχευμένη προβολή τοπικών προϊόντων, τοπικών ιδιαιτεροτήτων, πολιτιστικών στοιχείων, παραδοσιακών τεχνών, ηθών και εθίμων, κλπ., δημιουργώντας σταδιακά μια συνολικότερη αναβάθμιση της περιοχής. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εξασφαλιστεί η διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και ο ευρύτερος εμπλουτισμός της περιοχής, διασφαλίζοντας πάντα τις πρακτικές αρχές της αειφορίας και προβάλλοντας τη θετική ταυτότητα του τόπου.
Το όλο εγχείρημα βέβαια δεν είναι απλό, μιας και απαιτεί επαρκή συνεργασία και δικτύωση τόσο με τους ευρύτερους αρμόδιους φορείς όσο και με τους τοπικούς αλλά και με τους επαγγελματίες του τουρισμού και φυσικά και με τους μόνιμους κάτοικους. Επιπλέον, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της πλατφόρμας απαιτεί προσοχή γιατί είναι ένα πολυσύνθετο έργο και χρειάζεται ενδεχομένως όχι μόνο χρόνο και αλλά και μόνιμη υποστήριξη χωρίς ασυνέχειες από τους τοπικούς αρμόδιους φορείς.
Έτσι, μέσω της τεχνολογικά ενισχυμένης μάθησης και διάχυσης πληροφορίας, μπορεί να υποβοηθηθεί η τουριστική βιομηχανία να διασφαλίσει τον κεντρικό της ρόλο στην αναπτυσσόμενη πράσινη οικονομία ενός περιορισμένου πλέον από φυσικούς πόρους πλανήτη.
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
- Βαρβαρέσος, Σ. (2000) Τουρισμός, Έννοιες, Μεγέθη Δομές, Αθήνα: Προπομπός
- Δέφνερ, Α. και Μεταξάς, Θ. (2005) Ταυτότητα, Εικόνα και Μάρκετινγκ Πόλεων, από το 7ο Εθνικό Συνέδριο ‘Περιφερειακή Επιστήμη και Πολιτική: Ελλάδα-Βαλκάνια’
- Κιλιπίρης, Φ.(2009) Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Δίσιγμα Κοκκώσης, X. και Τσάρτας, Π. (1999) Ανάπτυξη και Περιβάλλον στον Τουρισμό, Αθήνα: EAΠ Λαγός, Δ. (2005) Τουριστική Οικονομική, Αθήνα: Κριτική
- Λαλούμης, Δ. και Ρούπας, Β. (1996) Διοίκηση Προσωπικού Τουριστικών Επιχειρήσεων, Αθήνα: Interbooks
- Ρετάλης, Σ. (2011) στα Πρακτικά του 8ου Συνεδρίου ΕΕΕΠ-ΔΤΠΕ, Πειραιάς: Επιστημονική Ένωση Εκπαιδευτικών για τη διάδοση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση [online]. Διαθέσιμο στο <URL: http://users.sch.gr/synedrio/Praktika_Synedriou_08o_Synedrio_EEEP_DTPE_22_23_Oct_2011.pdf> [πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2017]
- Ρίγγας, X. (2006) Αειφορία και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, ΑΤΕΙ Κρήτης, Ηράκλειο Σφακιανάκης, Μ. (2000) Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, Αθήνα: Έλλην Τσάρτας, Π. (2015) Ελληνική Τουριστική Ανάπτυξη, Αθήνα: Κριτική
- Χατζηδάκης, Α. (2015) Τάσεις της Τουριστικής Κίνησης - ΕΟΤ, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο
Ξενόγλωσση
- Barioulet, H. (2001) Matrix for Evaluating Tourism Projects on the Basis of Sustainable Tourism Indicators, στα πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου: Βιώσιμα Ξενοδοχεία για Βιώσιμους Προορισμούς, Maspalomas [online]. Διαθέσιμο στο <URL:
- www.islandsonline.org/pdf/shsd/Barioulet.pdf> [πρόσβαση 1 Φεβρουαρίου 2017]
- Burns, M. και Holden, A. (1995) Tourism: A New Perspective, USA: Prentice Hall Castells, M. (2010) The Power of Identity, London: Routledge
- Cooper, C., Fletcher, J., Gilbert, D. και Wanhill, S. (1993) Tourism: Principles and Practice, London: Pitman
- Cooper, C. (1995) ‘Strategic Planning for Sustainable Tourism: The case of the offshore islands of the UK’, Journal of Sustainable Tourism, 3 (4), p.191-209 Goodyear, P. και Retalis, S. (2010) Technology Enhanced Learning: Design Patterns and Pattern Languages, Netherlands: Sense Publishers European Tourism Indicator System (ETIS) <http://www.accessibletourism.org/?i=enat.en.events.1938> Kotler P., Asplund C., Rein I. και Haider H.D. (1999), Marketing Places Europe, eds. Prentice Hall Kotler, P., Haider, D. και Rein, I. (1993) Marketing Places: Attracting Investment, Industry and Tourism to Cities, States and Nations, New York: The Free Press Miller, A. (2005) Monitoring for a sustainable Tourism Transaction, USA: Cabi
- Neamtu, A. και Neamtu, L. (2012) Sustainable Development of Regional Tourism, Annals of the Constantin Brancusi University of Targu Jiu, Economy Series, Issue 2/2012 [online]. Διαθέσιμο στο <URL: www.utgjiu.ro/revista/ec/pdf/2012-02/28_neamtu%20liviou.pdf> [πρόσβαση 11
- Φεβρουαρίου 2017]
- Sachs, J., (2015) The Age of Sustainable Development, US: Columbia University
- Salen, K. και Zimmerman, E. (2004) Rules of Play: Game Design Fundamentals, Cambridge: MIT Press. Sustainable Development Knowledge Platform, The 2030 Agenda^ for Sustainable Development, https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld Tej Vir Singh, (2015) Challenges in Tourism Research, UK: Channel View Publications World Travel and Tourism Council (WTTC), Blue print for new tourism, [online].Διαθέσιμο στο < URL: www.wttc.org/frameset1.htm>
- WTO, UNEP, (2000), International seminar: Sustainable tourism and Competiveness in the island of Mediterranean, [online]. Διαθέσιμο στο <URL: www.world- tourism.org/sustainable/doc/capri .pdf>
2 IUCN, International Union for Conservation of Nature
[3] UNEP, United Nation Environment Programme
[4] WWF, World Wildlife Fund
[5] European Commission, Brussels 3/2/2017, Annex - Guidance to the Member States: Suggested Actions on Better Environmental Implementation
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017
*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.