# Μπαρούτα Μαρία
Ο όρος «τουριστικός εξευγενισμός» περιγράφει το μετασχηματισμό της φυσιογνωμίας ολόκληρων γειτονιών της πόλης εξαιτίας της εκεί παρουσίας του τουρισμού. Κυρίως αφορά σε περιοχές που μέχρι την εμφάνιση του τουρισμού ήταν υποβαθμισμένες και, από την εμφάνισή του και μετά, αναβαθμίστηκαν. Πρόκειται για μια αναβάθμιση που πηγαίνει χέρι-χέρι με τον εκτοπισμό τόσο οικονομικών δραστηριοτήτων όσο και μόνιμων κατοίκων, που παραδοσιακά έδιναν το στίγμα τους στην εκάστοτε αστική περιοχή.
Στη σύγχρονη εποχή, ο τουριστικός εξευγενισμός είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος, καθώς ο τουρισμός αποτελεί αδιαμφισβήτητο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης των πόλεων. Άλλωστε, εδώ και δεκαετίες, οι πόλεις έπαψαν να φιλοξενούν τη βιομηχανία, τον κατεξοχήν παραγωγικό κλάδο της οικονομίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, εντάχθηκαν στο τουριστικό κύκλωμα και μετατράπηκαν σε πεδία κατανάλωσης.
Ο αστικός τουρισμός θέτει στο επίκεντρό του την πόλη, μεγαλύτερη ή μικρότερη, και χαρακτηρίζεται από τη σχετικά σύντομη παρουσία των μεμονωμένων τουριστών σε αυτήν. Μάλιστα δε, προσφέρει σημαντικά οφέλη στις εθνικές οικονομίες, με τον επίσημο σχεδιασμό να έχει συνειδητοποιήσει τα οφέλη αυτά και να δημιουργεί τις απαραίτητες υποδομές για την απρόσκοπτη λειτουργία του τουριστικού φαινομένου στην πόλη.
Αναμφίβολα, ο τουρισμός είναι ένα πολύπλοκο και σύνθετο φαινόμενο, με τη φύση του αυτή να διασφαλίζει τη ροή των ωφελειών του σε ολόκληρη την πόλη αλλά και σε ευρύτερες περιοχές. Πρόκειται για μια ροή που αφορά τόσο στις άμεσα εμπλεκόμενες με τον τουρισμό επιχειρηματικές δραστηριότητες όσο και στις λοιπές επιχειρήσεις. Στα οφέλη που συνεπάγεται η τουριστική ανάπτυξη των πόλεων συγκαταλέγονται η δημιουργία θέσεων εργασίας και η μεγέθυνση των εσόδων τόσο των επιχειρήσεων όσο και των ίδιων των πολιτών. Συν τοις άλλοις, η τουριστική ανάπτυξη των πόλεων βελτιώνει την επιχειρηματική δικτύωση, συμβάλει στην διατήρηση της τοπικής ταυτότητας, στη δημιουργία νέων δομών και στην αλληλεπίδραση με άλλες κουλτούρες και πολιτισμούς, αλλά και στην εκτίμηση των φυσικών και ιστορικών πόρων.
Η ισπανική Βαρκελώνη [1]
Η Βαρκελώνη αποτελεί μία από τις πλέον τουριστικά επισκέψιμες πόλεις της Ισπανίας αλλά και ολόκληρου του κόσμο. Πρόκειται για μια πόλη, το «brand name» της οποίας έχει θεμελιωθεί πάνω στη μοντέρνα τέχνη και αρχιτεκτονική, αλλά και σε ένα βιομηχανικό παρελθόν που φαίνεται να ξυπνά τα αρχέγονα ένστικτα κάθε σύγχρονου τουρίστα.
Ο μετασχηματισμός της Βαρκελώνης σε τουριστικό προορισμό προέκυψε ως αποτέλεσμα μίας συντονισμένης προσπάθειας του επίσημου σχεδιασμού, ο οποίος έθεσε στο επίκεντρό του το κέντρο της πόλης πραγματοποιώντας μια σειρά από αναπλάσεις και προσεγγίζοντας μεγάλες διοργανώσεις, αρχής γενομένης από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Έκτοτε και ιδιαίτερα από το 1999 και μετά, η Βαρκελώνη θα βρίσκεται στην κορυφή των «city break» προορισμών της Ευρώπης.
Από την πρώτη στιγμή, η εισροή του τουριστικού φαινομένου στο ιστορικό κέντρο της Βαρκελώνης οδήγησε σε αλλαγή γειτονιές όπως αυτή της «El Raval» και εκείνη της «El Born». Πρόκειται για δύο γειτονιές που ήταν υποβαθμισμένες στο παρελθόν, όμως ο τουρισμός τις αναζωογόνησε.
Η παραπάνω αναζωογόνηση μπορεί να μην είχε ως αποτέλεσμα την επιλογή των κεντρικών συνοικιών της Βαρκελώνης ως τόπου μόνιμης κατοικίας των μεσοαστών. Ωστόσο, επέφερε μια καθοριστική αλλαγή στις χρήσεις γης, καθώς όσες οικονομικές δραστηριότητες εξυπηρετούσαν τους μόνιμους κατοίκους βρέθηκαν εκτεθειμένες στον ανταγωνισμό που καθιέρωσαν δραστηριότητες που απευθύνονταν αποκλειστικά σε τουρίστες: εστιατόρια, μπαρ, αναψυκτήρια, λιανικό εμπόριο προσανατολισμένο στα καταναλωτικά πρότυπα των τουριστών.
Εικόνα 1. Όψεις αντίστασης στον τουριστικό εξευγενισμό της Βαρκελώνης
Από την άλλη πλευρά, διαμέσου της τουριστικοποίησης των παραπάνω γειτονιών, τα ενοίκια ανέβηκαν. Αποτέλεσμα αυτής της ανόδου ήταν ο εκτοπισμός εκείνων των νοικοκυριών που δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν τα κατά πολύ αυξημένα ενοίκια. Παράλληλα, όσοι μπορούσαν να ανταπεξέλθουν βιώνουν σήμερα μία πολύ διαφορετική καθημερινότητα. Ο τουρισμός έχει αλλάξει τη φυσιογνωμία της κεντρικής Βαρκελώνης και έχει καθιερώσει έναν τρόπο ζωής που δεν έχει καμία σχέση με τον τρόπο ζωής του ντόπιου πληθυσμού και τις συνήθειές του. Είναι ένας τρόπος ζωής κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των τουριστών.
Τα ελληνικά Εξάρχεια [2]
Εδώ και μία σχεδόν δεκαετία, η Αθήνα έχει πάψει να λειτουργεί ως ενδιάμεσος σταθμός για τη μετάβαση των αλλοδαπών τουριστών στα ελληνικά νησιά του ήλιου, της άμμου και της θάλασσας, και έχει καθιερωθεί ως ένας «city-break» προορισμός, ως ένας προορισμός στον οποίο ο τουρισμός εκδηλώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Προς αυτήν την κατεύθυνση οδήγησε αφενός το γεγονός ότι η Αθήνα αποτελεί ένα «μουσείο» του κλασικού ευρωπαϊκού παρελθόντος αλλά και μια πόλη με αναδυόμενη δημιουργική οικονομία. Αφετέρου, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η συνδεσιμότητα της ελληνικής πρωτεύουσας με το διεθνή περίγυρο διαμέσου αεροπορικών πτήσεων χαμηλού κόστους και η ύπαρξη σε αυτήν ενός οικιστικού αποθέματος που διατέθηκε για βραχυχρόνια μίσθωση μέσα από δημοφιλείς πλατφόρμες, κάνοντας τη διαμονή περισσότερο προσιτή από οικονομικής άποψης.
Στο πλαίσιο των παραπάνω εξελίξεων, η γειτονιά των Εξαρχείων συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των αλλοδαπών τουριστών που επισκέπτονταν την Αθήνα. Πρόκειται για μία γειτονιά που δύναται να προσφέρει μια αυθεντική εμπειρία, καθώς εκεί συγκεντρώνονται πτυχές της δημιουργικής οικονομίας της πόλης: η πιο εμβληματική σχολή αρχιτεκτονικής της χώρας, τα περισσότερα βιβλιοπωλεία και οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι της χώρας. Παράλληλα, στην εν λόγω περιοχή διαμένουν πολλοί από τους εκπροσώπους τους πολιτισμικού κεφαλαίου της Αθήνας, ενώ εκεί, σε μια περιοχή που αποτελεί σύμβολο εδραίωσης των σύγχρονων δημοκρατικών θεσμών της χώρας, γίνονται πολλές ιδεολογικές ζυμώσεις.
Η είσοδος του τουρισμού στα Εξάρχεια συνοδεύτηκε από μία σειρά από αλλαγές τόσο στο δομημένο χώρο όσο και στην καθημερινή ζωή των κατοίκων. Πλέον, στην εν λόγω γειτονιά μπορεί να παρατηρήσει κανείς νεόδμητα ξενοδοχεία μικρής κλίμακας και καταστήματα εστίασης και αναψυχής που συμπληρώνουν τις υποδομές φιλοξενίας, διαφοροποιούμενα από το στυλ που κάποτε είχε η περιοχή ή που συνεχίζει να έχει σε σχετικά μεγάλο μέρος της. Παράλληλα, η καθημερινή ζωή έχει αλλάξει, καθώς παρατηρούνται οχλήσεις, ενώ κάτοικοι και οικονομικές δραστηριότητες που επικαθόριζαν τη φυσιογνωμία της περιοχής τείνουν να εκτοπίζονται στο πλαίσιο της αύξησης των ενοικίων. Οι μετανάστες και οι φοιτητές αποτέλεσαν τα πρώτα θύματα αυτού του εκτοπισμού, με την κατοικία ως γενική χρήση γης να ρέπει σε συρρίκνωση.
Παραπομπές :
1* Η τεκμηρίωση του παραδείγματος της Βαρκελώνης στηρίχτηκε ως επί το πλείστον στα: Cocola-Gant, A. (2018). Tourism gentrification. Στο: L. Lees & M. Phillips (Eds). Handbook of gentrification studies. Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited, σελ. 281-293 – Cocola-Gant, A. & Lopez-Gay, A. (2020). Transnational gentrification, tourism and the formation of “foreign only” enclaves in Barcelona. Urban Studies, 57 (15), σελ. 1-19. https://doi.org/10.1177/0042098020916111
2* Η
τεκμηρίωση του παραδείγματος των Εξαρχείων στηρίχτηκε ως επί το πλείστον στα: Karlin, J.-R. (2022). Battles for socio-spatial hegemony in the exilic space
of Exarcheia. Antipode, 54 (4), σελ. 1112-1140. https://doi.org/10.1111/anti.12833 – Pettas, D.,
Avdikos, V., Iliopoulou, E. & Karavasili, I. (2021). “Insurrection is not a
spectacle”: experiencing and contesting touristification in Exarcheia, Athens. Urban Geography. https://doi.org/10.1080/02723638.2021.1888521
Σημειώσεις
*Το λήμμα βασίζεται σε εργασία που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος «Σχεδιασμός και Διαχείριση Βιώσιμων και Ανθεκτικών Τουριστικών Προορισμών », το οποίο διδάσκεται από τον Επίκουρο Καθηγητή κο. Καραχάλη Νικόλαο στο πλαίσιο του ΔΠΜΣ Στρατηγική Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών & Επιχειρήσεων Φιλοξενίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. .
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.