Τετάρτη 13 Απριλίου 2011

Βόλος:Μια ματιά στην ταυτότητα της πόλης

Στη διπλωματική της εργασία με θέμα την "δημιουργική πόλη" η Χριστίνα Νικολακοπούλου ερεύνησε την ταυτότητα των πόλεων Βόλος, Καβάλα και Καλαμάτα με στόχο  να προσδιορίσει σε ποιό βαθμό έχουν προσεγγίσει την "δημιουργικότητα" , στην οποία όλο και περισσότερες πόλεις επενδύουν για να μετατραπούν σε ελκυστικές.

Η πόλη του Βόλου αποτελεί πρωτεύουσα του νομού Μαγνησίας, εκτείνεται στις παρυφές του Πηλίου ενώ η μορφολογία της καθορίζεται από τον Παγασητικό Κόλπο. Στο κέντρο της Ηπειρωτικής Ελλάδας, βρίσκεται σε άμεση εγγύτητα με τον ΠΑΘΕ και στη μέση του αναπτυξιακού "S" της χώρας (Αλεξανδρούπολη - Καβάλα - Θεσσαλονίκη - Λάρισα - Αθήνα - Πάτρα), ενώ διαθέτει σιδηροδρομική σύνδεση μέσω της Λάρισας με την υπόλοιπη Ελλάδα, αν και η σύνδεσή του με τη Δυτική Ελλάδα αντιμετωπίζει προβλήματα και ελλείψεις. Αεροπορικώς εξυπηρετείται από το πρόσφατο αεροδρόμιο της Νέας Αγχιάλου και θαλάσσια από το λιμάνι για εμπορικούς και τουριστικούς σκοπούς . Ειδικότερα, όσο αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, ο λιμένας που διαθέτει παρουσιάζει εμπορευματική κίνηση αλλά και τουριστική, κυρίως ως βασικός τρόπος μετάβασης στα νησιά των Β. Σποράδων.

Δημογραφικά χαρακτηριστικά της πόλης
Στο Βόλο, ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 82.439 κατοίκους (ΕΣΥΕ, 2010) και έχει επηρεαστεί σημαντικά από την εγκατάσταση προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής.O πληθυσμός, στο πέρασμα των χρόνων από το 1961 έως την τελευταία απογραφή του 2001, διαγράφει ανοδική πορεία και ειδικά μετά το 1971.

Οικονομικά χαρακτηριστικά της πόλης
Η οικονομική πορεία της πόλης αλλά και η ανάπτυξή της γενικότερα έχει επηρεαστεί από τη σχέση βουνού και θάλασσας . Έως τη δεκαετία του '80, ο Βόλος συνιστά σπουδαίο βιομηχανικό κέντρο, το οποίο διαθέτει λιμάνι με συνδέσεις ως τη Συρία και τη Μέση Ανατολή και συνδυάζεται με σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ πλέον χαρακτηρίζεται τουριστική περιοχή με τον τομέα των υπηρεσιών να ξεχωρίζει. Η παλαιότερη βιομηχανική του δράση προκάλεσε την εμφάνιση σημαντικού αριθμού εργατών και τεχνιτών, η οποία από τη δεκαετία του '80 έχει εξασθενήσει κατά πολύ, με παρόμοια πορεία να ακολουθεί και η πορεία του λιμανιού. Κατά τη δεκαετία 1980 - 1990 είναι εμφανής η μετατόπιση των απασχολούμενων προς τις υπηρεσίες όπως τράπεζες και εμπόριο με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση δραστηριοτήτων "εντάσεως πληροφορίας".

Πολιτιστικά χαρακτηριστικά της πόλης
Στο πολιτιστικό δυναμικό της πόλης περιλαμβάνεται μια ποικιλία πολιτιστικών εκδηλώσεων, φεστιβάλ αλλά και υποδομές όπως μουσεία και επαναξιοποιημένες παλιές βιομηχανίες. Η πνευματική παράδοση είναι σπουδαία και διατηρεί στοιχεία από τη μικρασιατική κουλτούρα, χαρακτηριστικό που οφείλεται και στο υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων. Σήμερα οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην ανανέωση των πολιτιστικών χώρων και την κάλυψη των αναγκών των πολιτών (Δημοτική Τουριστική Επιχείρηση Βόλου ). Εξάλλου, σύμφωνα με έρευνα που έχει γίνει για τους κατοίκους του Βόλου στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, έχει αποδειχθεί ότι οι κάτοικοι συμμετέχουν αρκετά συχνά σε κάποιο πολιτιστικό δρώμενο, που είναι κυρίως κινηματογραφικές προβολές και μουσικές εκδηλώσεις

Πολεοδομικά χαρακτηριστικά της πόλης
Οι δυσχέρειες της τουρκοκρατίας και η πύκνωση του αστικού ιστού με την εγκατάσταση των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής επέφεραν δυσκολίες και προβλήματα στην οργάνωση και την εύρυθμη λειτουργία της πόλης του Βόλου, με σημαντικότερο μειονέκτημα την έλλειψη κοινόχρηστων χώρων. Σταθμός για την πολεοδομία όμως, ήταν και ο σεισμός του 1955, ο οποίος προκάλεσε την ανοικοδόμηση της πόλης και την κυριαρχία του Ιπποδάμειου. Ο σεισμός εξάλλου, ήταν ο λόγος νέας επέκτασης του σχεδίου πόλεως για τις τότε οικιστικές ανάγκες με αποτέλεσμα να χαθεί η πλειοψηφία των νεοκλασικών οικημάτων. Όσο αφορά το θαλάσσιο μέτωπο, αν και βρίσκεται πολύ κοντά στον πυρήνα του αστικού ιστού, δυστυχώς αυτή η έκταση μείζονος σημασίας για το αστικό τοπίο παραμένει χωρίς σχέδιο διαχείρισης και αξιοποίησης. Το πρόβλημα σχετικά με τη διάθεση των ελεύθερων χώρων στο Βόλο (66% δυσαρέσκεια) προβάλλει και η έρευνα της Public Issue για την «Ποιότητα Ζωής στις Μεγάλες Πόλεις της Ελλάδας», την οποία πραγματοποίησε με την υποστήριξη της εφημερίδας 'Καθημερινής', συμπεριλαμβάνοντας δέκα από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας.

Η συντήρηση και η αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος ξεκινά κυρίως, με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του 1983 που θέτει έμφαση στους κοινόχρηστους χώρους και συνεχίζει έως σήμερα, με σταθμό την εμπειρία του Βόλου ως Ολυμπιακή Πόλη το 2004, με διαμόρφωση πεζοδρομημένων επιφανειών και πλατειών καθώς και με αξιοποίηση εγκαταλειμμένων εργοστασίων . Ο πολεοδομικός σχεδιασμός που επιχειρείται στοχεύει τη διατήρηση του κτιριακού αποθέματος ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αλλά και την παρέμβαση στην ιστορική συνοικία των Παλαιών για τη σύνδεσή της με τον υπόλοιπο αστικό ιστό.

Εικόνα και προβολή της πόλης
Η εικόνα της πόλης τα τελευταία χρόνια χάρη στις προσπάθειες αναβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος έχει βελτιωθεί σημαντικά. Η προσπάθεια αυτή συνδυάστηκε με την προστασία και προβολή των παλαιών βιομηχανικών κτιρίων, τα οποία κυρίως μέσω του προγράμματος URBAN αξιοποιήθηκαν από το Πανεπιστήμιο και το Δήμο με απόδοση νέων χρήσεων σχετικών με εκπαίδευση και πολιτισμό. Δυστυχώς, όμως, το ιστορικό κέντρο δεν προβάλλεται επαρκώς και αποτελεί μια υποβαθμισμένη περιοχή, αν και σε εγγύτητα με το σύγχρονο κέντρο της πόλης και το θαλάσσιο μέτωπο, με βασικό εμπόδιο το Σιδηροδρομικό Σταθμό, ο οποίος διακόπτει τη συνέχεια και την αναγνωσιμότητα του αστικού ιστού.
Η προβολή της πόλης είναι κατά βάση τουριστική και στο αντίστοιχο ετήσιο πρόγραμμα συμμετέχουν οι ξενοδόχοι, ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού και tour operators. Τα τελευταία χρόνια, βασικός υπεύθυνος της τουριστικής προβολής είναι οι Νομαρχιακές Επιτροπές, θεσμός που λειτουργεί θετικά για την πόλη καθώς συμμετέχουν και ιδιώτες που είναι βασικοί συντελεστές στον τουριστικό τομέα Στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής, σημαντική ώθηση μπορεί να δοθεί και από τη διοργάνωση διεθνών γεγονότων. Έτσι, πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, η αναβίωση της Αργοναυτικής εκστρατείας, με κωπηλάτες τους πολίτες και έχει καθιερωθεί κάθε χρόνο, ο εορτασμός της Ευρωπαικής Γιορτής της Μουσικής, ενώ νέες προοπτικές θα δημιουργηθούν από τη διοργάνωση των Μεσογειακών Αγώνων το 2013. Βέβαια, οι δράσεις αντιμετωπίζουν σημαντικές αδυναμίες, το αποτέλεσμα των οποίων εισπράττουν οι τοπικές επιχειρήσεις των εστιάτορων που σταματούν τη λειτουργία τους, αφού το οικονομικό τους κέρδος συρρικνώνεται συνεχώς. Πλεονέκτημα μπορεί να αποτελέσει με την κατάλληλη αξιοποίηση η μελέτη του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης του Βόλου για την περίοδο 2007 - 2013 η οποία εκπονήθηκε το 2006 από το Τμήμα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης και καθορίζει τις αναπτυξιακές προοπτικές και τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει ο Δήμος (Στρατηγικό Σχέδιο Βόλου, 2006: 361-374).

Δυναμικά χαρακτηριστικά δημιουργικότητας της πόλης
Το 1897 αρχίζει η λειτουργία του Δημοτικού Θεάτρου, το 1901 δημιουργείται η Μουσική Εταιρεία, το 1905 η κινηματογραφική λέσχη Βόλου 'Εξωραϊστική Εταιρεία', ενώ το 1909 εγκαινιάζεται το Ωδείο. Ο Καλλιτεχνικός Οργανισμός του Δήμου συνιστά μία από τις σημαντικότερες δημοτικές επιχειρήσεις που περιλαμβάνει Κέντρα Νεότητας, το Εργαστήρι Εικαστικών Τεχνών και το κέντρο τέχνης 'Τζόρτζιο Ντε Κιρίκο'. Υπό την ευθύνη του συγκεντρώνει ορισμένες από τις πολιτιστικές δραστηριότητες και υποδομές του Δήμου και δρα σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. και το Κέντρο Μουσικού Θεάτρου. Επιπλέον, σημαντική για την πόλη είναι η δράση του Κέντρου Νεότητας "Δίαυλος" του Καλλιτεχνικού Οργανισμού του Δήμου, δίνοντας ευκαιρίες σε νέους να ανακαλύψουν και να εξασκήσουν διάφορα ταλέντα και ανησυχίες τους που σχετίζονται με το χορό, το θέατρο, τη φωτογραφία και τις εμπειρίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η ΔΕΜΕΚΑΒ - Δημοτική Επιχείρηση Μελετών Καινοτομίας και Ανάπτυξης Βόλου ξεχωρίζει στον τομέα της πολεοδομίας, καθώς με την αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων, η πόλη έχει αναδειχθεί δραστήρια με συμμετοχή σε πιλοτικά προγράμματα , ενισχύοντας το έργο και η δράση της ΑΝΕΜ.
Στις μουσειακές υποδομές ξεχωρίζουν το Σιδηροδρομικό Μουσείο με σιδηροδρομικό υλικό, το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιείας που αποτελεί μέρος του δικτύου θεματικών τεχνολογικών μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, το Μουσείο Αλέκου Δάμτσα με εκθέματα του καπνέμπορα, το Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή που στεγάζεται στο σπίτι του ίδιου, το Μουσείο - Πινακοθήκη Ζώγια με τοιχογραφίες και το Αρχαιολογικό Μουσείο με ευρήματα ανασκαφών της περιοχής της Θεσσαλίας.
Στην πλατεία Ρήγα Φεραίου εντοπίζεται το Δημοτικό Θέατρο, χειμερινό και καλοκαιρινό, ενώ στο κτίριο Σπίρερ και την ανακαινισμένη Παλιά Ηλεκτρική δίνονται παραστάσεις όλο το χρόνο, ακόμα και από την τοπική θεατρική ομάδα. Στο δυναμικό της πόλης συγκαταλέγονται ακόμα, οι βιβλιοθήκες: η Κεντρική Δημοτική και η κινητή βιβλιοθήκη, η παιδική από το "Στέκι του παιδιού", αυτή του Πνευματικού Κέντρου 'οι Τρεις Ιεράρχες', του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας και του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου, χορευτικοί όμιλοι και πνευματικά σωματεία.

Από το παρελθόν, οι υποδομές εκπαίδευσης ήταν αξιόλογες με ισάριθμο αριθμό ιδιωτικών και δημόσιων σχολείων, σχολή άπορων παιδιών και Γαλλική σχολή. Παλαιότερα, για μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική παιδεία και την προσφορά ίσων ευκαιριών στους κατοίκους της πόλης υπήρχαν τα Στέκια με πυρήνα το Δίαυλο. Σήμερα, η Παλιά Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών, το σημερινό ΙΕΚ, κάνει μια προσπάθεια διατήρησης παραδοσιακών επαγγελμάτων και εκπαιδεύει άτομα στην κεραμική, το κόσμημα και άλλες δημιουργικές ενασχολήσεις προσπαθώντας να διατηρήσει τις παραδοσιακές τεχνικές. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με έδρα το Βόλο, διαθέτει 12 τμήματα στο Βόλο και αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της έρευνας. Τα άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου αλλά και κάτοχοι "υψηλών" επαγγελματικών θέσεων διαβιούν στο κέντρο της πόλης, σύμφωνα με τους Ποζουκίδου και Πουλακίδα, γεγονός που πιθανά συνδέεται με τις υψηλές αξίες γης στην παραλιακή ζώνη. Επιπλέον, στην ενημέρωση των πολιτών συμβάλλει και η διοργάνωση ημερίδων από το Τεχνικό Επιμελητήριο Βόλου σχετικά με τεχνικά θέματα (μεταφορικές συνδέσεις, ανάπτυξη του λιμανιού και του θαλάσσιου μετώπου και αναβάθμιση του φυσικού και του αστικού περιβάλλοντος) που αφορούν άμεσα την πόλη.

Το αστικό τοπίο στην πόλη έχει κριθεί απαραίτητο να αναβαθμιστεί και το πολιτιστικό δυναμικό που διαθέτει έχει λειτουργήσει ως σημαντικό εργαλείο για την προσπάθεια αυτή. Ο Βόλος είναι η μοναδική ελληνική πόλη που συμμετέχει στο πρόγραμμα CIED για την προώθηση πολιτιστικής, καινοτομικής και οικονομικής ανάπτυξης, με στόχο την ορθή διαχείριση του πολιτισμού στο σχεδιασμό για την ανάπτυξη του τόπου. Η κληρονομιά των βιομηχανικών κτιρίων και οι προσπάθειες αποκατάστασης συμμετέχοντας σε ευρωπαϊκά δίκτυα ανταλλαγής εμπειριών, όπως το Quartiers en Crise και το URBACT, αποτελούν συγκριτικό πλεονέκτημα.

Η αξιοποίηση αυτής της κληρονομιάς αποτέλεσε πολύτιμο εγχείρημα, επαναχρησιμοποιώντας κτίρια, γεωγραφικά διεσπαρμένα στον αστικό ιστό, για τις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων. Με χρηματοδότηση του Πανεπιστημίου, της τοπικής αυτοδιοίκησης, του προγράμματος Urban, του λιμενικού ταμείου και ιδιωτικού φορέα, αλλά και εκμετάλλευσης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχει ξεκινήσει η μεγάλη προσπάθεια για επεμβάσεις ανάπλασης. Το αστικό τοπίο βελτιώνεται ενώ εξασφαλίζονται δημόσιοι χώροι που απαιτούνται στο εσωτερικό της πόλης.
Ανάπλαση του Πλινθοκεραμοποιείου Τσαλαπάτα


Το Πλινθοκεραμοποιείο Τσαλαπάτα, αξιοπρόσεκτο παράδειγμα διατήρησης βιομηχανικής κληρονομιάς σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συγκεντρώνει χώρους ψυχαγωγίας και εμπορίου και το Μουσείο του διατηρεί όλες τις αρχικές εγκαταστάσεις, ακόμα και τον εξοπλισμό. Το κτίριο της Παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρίας Βόλου έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και στεγάζει τις δραστηριότητες του δημοτικού Κέντρου Μουσικού Θεάτρου ενώ η καπναποθήκη Σπίρερ, στεγάζει πολιτιστικές δραστηριότητες και διατηρεί χώρους εκθέσεων. Στο ανακαινισμένο κτίριο της Τράπεζας Αθηνών στεγάζεται η Κεντρική Βιβλιοθήκη και στο παλιό Απεντομωτήριο εντοπίζεται η ΔΕΜΕΚΑΒ. Στην περιοχή των Παλαιών, οι πρώην κυλινδρόμυλοι του Λούλη στεγάζουν ιδιωτικό πολυκινηματογράφο, ενώ σε εξέλιξη είναι η μετατροπή της καπναποθήκης Παπάντου σε Μουσείο της πόλης. Από την επανάχρηση του βιομηχανικού αποθέματος, το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου αύξησε την έκταση των δημοσίων χώρων του κατά 40 περίπου στρέμματα.

Αποκατεστημένα βιομηχανικά κτίρια του Βόλου


Το βιοτικό επίπεδο επηρεάζεται όμως και από τους χώρους πρασίνου της πόλης. Στην παραλιακή περιοχή συναντώνται ελεύθεροι χώροι, όπως το πάρκο του Αναύρου, το πάρκο του Αγ. Κων/νου, η πλατεία Ρήγα Φεραίου και το πάρκο του πεδίου του Άρεως που λειτουργεί και ως χώρος υπαίθριων εκθέσεων. Παρ' όλα αυτά, η έκτασή τους παραμένει ανεπαρκής (3%) και η πόλη αδυνατεί να προσφέρει σε κάθε κάτοικό της το όριο των τετραγωνικών μέτρων που του αντιστοιχεί. Προσπάθειες ανάδειξης της παραλιακής ζώνης έχουν πραγματοποιηθεί στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004, ενώ τώρα με τους Μεσογειακούς του 2013 θα σχεδιαστεί ποδηλατόδρομος σε άμεση γειτνίαση. Το τμήμα στην περιοχή του πάρκου του Αγ. Κωνσταντίνου προβάλλεται κάθε χρόνο σημαντικά από τη Γιορτή του Βιβλίου που πραγματοποιείται, ενώ το πρόγραμμα Τέχνη + Πόλη δίνει δυνατότητες προβολής σε ντόπιους καλλιτέχνες και παράλληλη αξιοποίηση του δημόσιου χώρου. Διάσπαρτα στον αστικό ιστό και ειδικά γραμμικά με την παραθαλάσσια ζώνη εντοπίζονται γλυπτά, με συγκέντρωση στο υπαίθριο πάρκο γλυπτών του Αναύρου.

Σημαντική καινοτομία για την πόλη συνιστά η εισαγωγή χρήσεων αναψυχής στην περιοχή των Παλαιών με ανακαινίσεις κτιρίων, καθώς μετατρέπονται σταδιακά σε σύγχρονη συνοικία ψυχαγωγίας και κατοικίας, τονώνοντας τους χώρους κατανάλωσης στην περιοχή. Πρωτοπόρος πόλη όμως, εμφανίζεται και στον αριθμό μελετών και υλοποιήσεων που σχετίζονται με τις ποδηλατικές ζώνες, καθιστώντας το Βόλο πλέον ικανό να προσφέρει τεχνογνωσία σε προγράμματα και δραστηριότητες, αν και βίωσε πλήθος λανθασμένων εφαρμογών που αποτέλεσαν εμπειρία. Βέλτιστη πρακτική αποτέλεσε το πρόγραμμα Car Free Cities μέσω του οποίου αναπτύσσει συνεργασίες με άλλα κράτη της Ευρώπης και ανταλλάσσει τεχνογνωσία για δημιουργία αειφόρων συστημάτων μεταφορών και υιοθέτηση καλών πρακτικών νέας κουλτούρας κινητικότητας.

Στον τομέα των συνεργασιών, το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο προωθεί την ανάπτυξη σχέσεων, τόσο με τη Λάρισα όσο και με τα υπόλοιπα αστικά κέντρα της περιφέρειας, οι οποίες μέχρι τώρα είναι αποσπασματικές, αν και υπάρχουν θετικές προοπτικές με την Πολιτιστική Μεσογειάδα. Η εξωστρέφεια όμως, της πόλης ενισχύεται και από το Παγκόσμιο Σωματείο Αποδήμων με επωνυμία "το Κοινό των Μαγνήτων" με έδρα το Βόλο, που ιδρύθηκε στοχεύοντας τη σύσφιξη των κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών σχέσεων των μελών. Παράλληλα, έχει συσταθεί το Δίκτυο Αλληλεγγύης Μεταναστών, το οποίο φέρνει σε επαφή τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς της μετανάστευσης μεταξύ τους και ευαισθητοποιεί τους κατοίκους για την ενσωμάτωση των ξένων στην πόλη.

@Η Χριστίνα Νικολακοπούλου είναι απόφοιτη του τμήματος Πολεοδομίας και χωροταξίας του Πολυτεχνείου του Βόλου.Σήμερα διαμένει στο Λονδίνο όπου κάνει μεταπτυχιακές σπουδές.

1 σχόλιο :

  1. Παρακαλώ πείτε μου την πηγή σχετικά με τον πληθυσμό της πόλης του Βόλου.
    Όταν αναφέρετε, ως πληθυσμό της πόλης, τους 82.439 κατοίκους περιλαμβάνετε και το Δήμο Ν.Ιωνίας ή όχι.
    Αν όχι, τότε η αυθόρμητη ερώτηση είναι αν οι κάτοικοι του πολ. συγκροτήματος που βρίσκονται στο Δ.Ν.Ι. Βόλου συμμετέχουν ή όχι στην ταυτότητα της πόλης. Ευχαριστώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.