Γιάν Γκιλ, ο δανός αρχιτέκτονας που κάνει τις πόλεις βιώσιμες για τους ανθρώπους

Έχει βάλει την υπογραφή του σε μια σειρά από μεταμορφώσεις πόλεων παγκοσμίως, ώστε να γίνουν πιο ανθρώπινες. Έχει κάνει την Κοπεγχάγη καλύτερη, έδιωξε τα αυτοκίνητα από το Μπρόντγουεϊ στη Νέα Υόρκη και τώρα βάζει στοίχημα να κάνει τη Μόσχα «ανθρώπινη πόλη» σε 12 μήνες. Ας έρθει και στην Αθήνα!

Ο Δανός αρχιτέκτονας και αστικός σχεδιαστής Γιαν Γκιλ (Jan Gehl) μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με την ευκαιρία παρουσίας του στη Θεσσαλονίκη για την πραγματοποίηση διάλεξης, ύστερα από πρόσκληση του περιοδικού Parallaxi και σε συνεργασία με την ελληνική ΜΚΟ "Cities for Cycling" (CFC) και την πρεσβεία της Δανίας στην Ελλάδα.

Όπως λέει στη συνέντευξή του, οι αλλαγές στις πόλεις δεν γίνονται πάντα αβίαστα. Οι κάτοικοι αυθόρμητα αντιδρούν σε ό,τι αλλάζει την καθημερινή ρουτίνα και ιδίως όταν απειλεί τη "σχέση αγάπης" με το αυτοκίνητό τους. Εκ των υστέρων, όμως, όταν οι πόλεις γίνουν πιο ανθρώπινες επικροτούν στη συντριπτική πλειοψηφία τους τις αλλαγές.

Το βιβλίο του Ανθρώπινες Πόλεις στα ελληνικά

Ο γεννημένος τη δεκαετία του '30 Γιαν Γκιλ, κάτοχος πολλών βραβείων, είναι καθηγητής Αστικού Σχεδιασμού στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Κοπεγχάγης. Τώρα, κυκλοφορεί στα ελληνικά, από τις εκδόσεις "MBike", το νέο του βιβλίο με τίτλο "Ανθρώπινες πόλεις".

- Όπως είπατε, γνωρίζουμε περισσότερα για το ιδανικό περιβάλλον κατοικίας της σιβηρικής τίγρης από ό,τι για εκείνο του ανθρώπου. Τι είναι αυτό, λοιπόν, που μπορεί να κάνει τον κάτοικο της πόλης ευτυχισμένο;

Αν δούμε τη βιολογική ιστορία του ανθρώπου, είναι ένα ζώο που περπατάει, συνήθως σε μια ακτίνα 5 χιλιομέτρων, σε γραμμική κίνηση και με οριζόντια οπτική. Γι' αυτό, στον σχεδιασμό των πόλεων είναι βασική η ανθρώπινη κλίμακα, αυτή που βασίζεται στο ανθρώπινο σώμα. Όλα τα τα μέρη που αγαπάμε συνδέονται με το σώμα. Οι ουρανοξύστες δεν συνδέονται με αυτό. Πρέπει να δούμε ποιοι είμαστε και πώς κάνουμε τα πράγματα, για να αποκτήσουμε καλύτερες πόλεις, αντί να δίνουμε την έμφαση μόνο στη φόρμα.

Η εποχή των πόλεων που είναι ωραίες μόνο από το αεροπλάνο τελειώνει

- Οι αρχιτέκτονες, όμως, συνήθως δίνουν μεγάλη έμφαση στη φόρμα των κτηρίων, ίσως μεγαλύτερη και από τη λειτουργικότητά τους...

Πράγματι, η αρχιτεκτονική έχει πάθει εμμονή με τη μορφή, με τη φόρμα. Αλλά η καλή αρχιτεκτονική δεν αφορά τη φόρμα. Αφορά την καλή αλληλεπίδραση μεταξύ φόρμας και ζωής. Όλοι μπορούν να μιλήσουν για τη φόρμα, αλλά αυτό που λείπει είναι η αλληλεπίδραση. Τελικά, αυτό που βλέπουμε στις μεγάλες πόλεις μοιάζει πολύ με τα μπουκαλάκια αρώματος στο ντουλαπάκι της γυναίκας μου.

Δείτε το παράδειγμα του Ντουμπάι. Έχει γεμίσει ουρανοξύστες: αυτόν που μοιάζει με κραγιόν νομίζω και τον Μπουτζ Χαλίφα, τον ψηλότερο του κόσμου, θαρρείς και αν ζεις εκεί ψηλά είσαι πιο ευτυχισμένος από ό,τι αν ζεις κάτω στο έδαφος. Πόλεις φτιαγμένες για να τις βλέπεις μόνο από ψηλά, που από το αεροπλάνο φαίνονται πολύ ωραίες, αλλά για τους κατοίκους τους είναι απαίσιες.

Πιστεύω όμως ότι επέρχεται κόπωση σε αυτή την τάση, εννοώ στην εποχή των αρχιτεκτόνων, που περιπλανιούνται στον κόσμο και ρίχνουν από ψηλά τους ουρανοξύστες, σαν να ήταν κουτσουλιές πουλιών. Οι άνθρωποι σιγά-σιγά κουράζονται με αυτό και ζητούν πιο πολύ περιεχόμενο, έχουν αρχίσει να ρωτούν τι μπορούν να κάνουν τα κτήρια για εμάς. Γι' αυτό και είμαι αισιόδοξος ότι η αρχιτεκτονική που νοιάζεται μόνο για τη φόρμα και συχνά θυμίζει περιττώματα σκύλου, τελειώνει.

Πόλεις υποδείγματα

- Υπάρχουν πόλεις, που θεωρείτε ότι αποτελούν ιδανικό περιβάλλον για τους κατοίκους τους;

Πολλές παλιές πόλεις είναι καλό παράδειγμα. Π.χ., η Βενετία χτίστηκε καθαρά και μόνο για να είναι βολική για τον άνθρωπο. Αλλά και σε μοντέρνες πόλεις, όπως το Μίλμπερν στις ΗΠΑ, έχει γίνει τα τελευταία χρόνια μια θαυμάσια στροφή και μετεξελίχθηκε σε μία από τις ομορφότερες πόλεις παγκοσμίως. Έχουμε κάνει μια λίστα με πόλεις παραδείγματα: Κοπεγχάγη, Βαρκελώνη, Λιόν, Φράιμπεργκ (Γερμανία), Πόρτλαντ, Κουριτίμπα (Βραζιλία), Μπογκοτά, Βενετία, Μίλμπερν.

- Πόσος χρόνος απαιτείται συνήθως για να δούμε μια τέτοια στροφή να γίνεται πράξη;

Στην Κοπεγχάγη δουλεύουν σταθερά για αυτόν τον στόχο τα τελευταία 50 χρόνια περίπου. Στο Μίλμπερν χρειάστηκε 15 χρόνια. Στη Νέα Υόρκη μόνο έξι και έγιναν τεράστια βήματα. Στη Βαρκελώνη και τη Λιόν χρειάστηκαν δέκα χρόνια για τη βασική αλλαγή. Όλα εξαρτώνται από το σε ποια χρονική στιγμή ξεκινάει κάτι, ποιες ήταν οι ευκαιρίες και ποια η νοοτροπία. Μπορείς να κάνεις πολλά μικρά πράγματα σταδιακά κάθε χρόνο ή κάποια μεγάλα.

- Τι έκανε τη διαφορά σε αυτές τις πόλεις; Ήταν θέμα τοπικής ηγεσίας ή άλλων παραγόντων;

Πιστεύω ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι πόλεις που άλλαξαν είχαν πολύ καλή ηγεσία, αλλά σε άλλες η επιτυχία ήταν συνδυασμός παραγόντων. Στο Πόρτλαντ, τη διαφορά την έκανε ένα "πράσινο" δημοτικό συμβούλιο. Στην Κοπεγχάγη, ένας συνδυασμός πολιτικής και αρχιτεκτόνων της πόλης. Στο Μίλμπερν, ο τοπικός γνωστός αρχιτέκτονας. "Εχουν περάσει 60 δήμαρχοι από εδώ και τους κατάφερα όλους" όπως είπε.

Το σύνδρομο της Μπραζίλιας, τα προσωπικά... ελικόπτερα και το ευτυχισμένο ΙΧ

- Δυστυχώς, οι περισσότερες μεγάλες πόλεις είναι ήδη χτισμένες με τρόπο που τις καθιστά δυσλειτουργικές και μη φιλικές για τον άνθρωπο. Γι' αυτές τις ήδη "έτοιμες" πόλεις, τι μπορεί να γίνει;

Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα υπάρχουν δύο κυρίαρχες τάσεις: η μοντερνιστική αρχιτεκτονική και η εισβολή των αυτοκινήτων. Υπάρχουν πολύ λίγες συνοικίες μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής που έχουν αγαπηθεί και είναι δημοφιλείς.

Χαρακτηριστικό είναι αυτό που αποκαλώ "σύνδρομο της Μπραζίλια". Από ψηλά είναι υπέροχη, από χαμηλά απαίσια για τους κατοίκους. Δυστυχώς, δεν έχουν όλοι οι κάτοικοι ελικόπτερα για να την απολαμβάνουν από ψηλά (γελάει).

Όσον αφορά το αυτοκίνητο τώρα: πάνω από 50 χρόνια τώρα προσπαθούμε να κάνουμε το αυτοκίνητο ευτυχισμένο -σκεφτόμαστε λιγότερο τον άνθρωπο. Αυτό από ό,τι είδα συμβαίνει και στη Θεσσαλονίκη. Δώσατε όλη τη δύναμη στους σχεδιαστές κυκλοφορίας οχημάτων. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Στόχος μας πρέπει να είναι η ζωντανή, ελκυστική, ασφαλής, βιώσιμη, υγιής πόλη.

"Αν προσκαλείς το κυκλοφοριακό, σού έρχεται" ή πώς οι Δανοί έγιναν... Ιταλοί

- Ναι, αλλά πώς φεύγουν τα αυτοκίνητα από μια πόλη;

Περισσότεροι δρόμοι, σημαίνει περισσότερα αυτοκίνητα: αν λοιπόν στενέψουν οι δρόμοι για παράδειγμα, τα αυτοκίνητα βγαίνουν εκτός. Αν προσκαλείτε περισσότερο κυκλοφοριακό, θα σας έρθει. Στο Σαν Φρανσίσκο, ο αυτοκινητόδρομος έγινε πεζόδρομος. Στην αρχή υπήρχαν διαμαρτυρίες, αλλά οι άνθρωποι σήμερα είναι ικανοποιημένοι.

Στη Σεούλ, κατήργησαν τον αυτοκινητόδρομο και τον έκαναν πάρκο και ...ποτάμι. Στο Λονδίνο επέβαλαν "τέλος κυκλοφοριακής συμφόρησης" και η κυκλοφορία μειώθηκε σε διψήφιο ποσοστό σε μια μέρα.

Στην Κοπεγχάγη, όταν ξεκίνησαν οι πεζοδρομήσεις το 1962, οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν για την απομάκρυνση των ΙΧ και έλεγαν "δεν είμαστε Ιταλοί εμείς να κυκλοφορούμε στους πεζοδρόμους". Η συνέχεια έδειξε ότι δεν ήμασταν Ιταλοί γιατί δεν είχαμε χώρους για να είμαστε. Όταν αποκτήσαμε τους χώρους, γίναμε!

Η κυκλοφορία των οχημάτων είναι σαν το νερό. Όσο και να την αποκλείσεις και να την εκτρέψεις, θα βρει άλλη δίοδο, αλλά στο μεταξύ οι άνθρωποι στις πόλεις θα ζούνε καλύτερα.

Η κρίση είναι πολύ καλή περίοδος για "έξυπνες" βελτιώσεις στις πόλεις

- Μπορούν να γίνουν, όμως, τέτοιες παρεμβάσεις πνοής στις ελληνικές πόλεις, εν μέσω κρίσης;

Όλα τα άριστα παραδείγματα πόλεων, που έκαναν τη διαφορά με έξυπνες βελτιώσεις, τοποθετούνται χρονικά εν μέσω κρίσεων. Η κρίση είναι πολύ καλή εποχή για περισσότερη ποιότητα. Σε εποχές κρίσης, που η ανεργία αυξάνει, η ανάπτυξη επιβραδύνεται και οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα πιο έξυπνα και να εξοικονομήσουμε χρήματα.

Περισσότεροι ποδηλάτες, λιγότερες αναρρωτικές άδειες

- Μιλώντας για εξοικονόμηση χρημάτων... Τι κερδίζουν οι πόλεις σε οικονομικούς όρους, όταν γίνονται πιο ανθρώπινες;

Διευρύνοντας τη χρήση του ποδηλάτου στη Θεσσαλονίκη θα μπορούσατε να "σώσετε" ένα μεγάλο νοσοκομείο! Είναι απίστευτο πόσες εργατοώρες "σώζονται", όταν ο εργαζόμενος ασκείται. Όταν οι άνθρωποι κάνουν ποδήλατο, περπατούν και γυμνάζονται, δηλώνουν λιγότερες ημέρες ασθένειας στη δουλειά. Επιπλέον, βάσει ερευνών, ξέρουμε πια ότι, όταν ο άνθρωπος νιώθει άνετα να κινείται μέσα στην πόλη του, ψωνίζει περισσότερο στα καταστήματα, βγαίνει πιο πολύ, κυκλοφορεί στην πόλη, η οποία έτσι -λόγω της συνεχούς κίνησης- γίνεται και πιο ασφαλής.

Ξέρουμε ότι αν πηγαίναμε στην Κοπεγχάγη 20 χρόνια πριν και ρωτούσαμε τους κατοίκους γιατί πηγαίνουν στο κέντρο της πόλης, θα απαντούσαν "για κάποια δουλειά ή για ψώνια", ενώ σήμερα απαντούν "είμαι στην πόλη, γιατί μου αρέσει να είμαι στην πόλη".

Αντί, δηλαδή, να είναι προορισμός για δουλειές ή ψώνια, η πόλη γίνεται πολιτιστικός προορισμός, όπου ο κάτοικος πηγαίνει για να διασκεδάσει, να δει μια παράσταση... Δεν είναι τυχαίο ότι όταν επιλέγουμε προορισμό διακοπών, ψάχνουμε όμορφες πόλεις...

Η "άρρωστη" Μόσχα

- Πώς "ομορφαίνουν" οι πόλεις;

Στη Ρωσία έχω αναλάβει μια δουλειά. Πώς να κάνω τη Μόσχα ανθρώπινη πόλη σε 12 μήνες. Οι ρωσικές πόλεις δεν είναι σήμερα πολύ ελκυστικές. Και η ρωσική ηγεσία, ξεκινώντας από τον Πούτιν και πηγαίνοντας προς τα κάτω, ξέρει ότι για να προσελκύσουν επισκέπτες/επενδύσεις, οι ρωσικές πόλεις δεν μπορούν να κυριαρχούνται από το κυκλοφοριακό. Σε έναν μήνα θα πάμε στη Μόσχα για να κάνουμε τη διάγνωση των προβλημάτων της πόλης και να συζητήσουμε θεραπεία.

- Σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη ή η Αθήνα τι θα προτείνατε να γίνει;

Δεν θα έλεγα κάτι πριν μελετήσω. Θα χρησιμοποιούσα τα εργαλεία μας, που βοηθούν να μάθουμε ποια είναι τα σημαντικά μέρη και χώροι και πώς λειτουργεί η πόλη σήμερα. Πιστεύω πολύ ισχυρά ότι πρέπει να μελετήσετε τα εξής: τόπο, κατάσταση, καιρό, κουλτούρα, ήθη. Μόνο τότε μπορούν να γίνουν συγκεκριμένες προτάσεις.

Έχουμε δουλέψει με τόσες πόλεις στον κόσμο, που βλέποντας τι ισχύει στη δική σας, θα μπορούσαμε ενδεχομένως να πούμε: "Ε! Σε αυτό το σημείο, τα πάτε πολύ χειρότερα από άλλες πόλεις στο μέγεθός σας. Σε αντίστοιχες πόλεις με τη δική σας, μπορείτε να δείτε αυτό και αυτό. Ή μπορούμε να σας αποδείξουμε ότι πολύ λιγότεροι άνθρωποι περπατούν στους βασικούς δρόμους της πόλης σας από ό,τι σε άλλες αντίστοιχου μεγέθους. Μπορούμε να σας ρωτήσουμε που είναι το σημείο αναφοράς: πού είναι το Μπρόντγουεϊ, πού είναι η Οξφορντ Στριτ, το Champs-Élysées σας"; Το να βλέπουμε τις βέλτιστες πρακτικές από άλλες πόλεις είναι πολύ αποτελεσματικό φάρμακο.

Κάθε πόλη μπορεί να σωθεί

- Μπορούν όλες οι πόλεις να "σωθούν" όσο άσχημη και να είναι η κατάσταση;

Βεβαίως και μπορεί να σωθεί κάθε πόλη. Και σήμερα η συγκυρία είναι πολύ ευνοϊκή για αλλαγές. Οι άνθρωποι έχουν βαρεθεί το παλιό μοντέλο...

ΑΜΠΕ