Τα κοινωνικά δίκτυα στην ελληνική δημόσια διοίκηση και στην κοινωνία

#Κυριακάκης Κώστας και #Ζυγούλης Φώτιος

Αναδημοσίευση από το www.localit.gr

Οι νέες τεχνολογίες και οι προκλήσεις που αφορούν δυνατότητες στην επικοινωνία τα τελευταία χρόνια εξελίσσονται με σχετικά γοργούς ρυθμούς.

Η λειτουργία των social networks βρίσκεται ακόμα σε φάση παρατήρησης που αφορά τόσο τους χρήστες όσο και τους διαχειριστές. Δεν μπορούμε με βεβαιότητα να συμπεράνουμε την χρησιμότητα τους και την αποτελεσματικότητα τους.

Η λειτουργία των κοινωνικών δικτύων φαίνεται να είναι μία χρήσιμη διέξοδος επικοινωνίας στον σύγχρονο κόσμο, από την άλλη αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, κάνοντας αποτίμηση των αντίστοιχων «εργαλείων» επικοινωνίας θα διαπιστώσουμε ότι μακροπρόθεσμα όχι μόνο δεν ενθάρρυναν την επικοινωνία, αντίθετα αποξένωσαν τους χρήστες.

Όταν το τηλέφωνο μπήκε σε όλα τα σπίτια, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να περιορίσει την διαπροσωπική επικοινωνία. 
Μπορεί το τηλέφωνο να  έλυσε το πρόβλημα της επικοινωνίας για τις μεγάλες αποστάσεις, αλλά αποτέλεσε και πρόβλημα στην πραγματική επικοινωνία (διαπροσωπική) όταν οι χρήστες έβρισκαν πιο πρακτική την χρήση του τηλεφώνου από το κάνουν μία επίσκεψη στα οικεία τους πρόσωπα προκειμένου να επικοινωνήσουν.

Το πρόβλημα της πραγματικής επικοινωνίας έγινε ακόμα πιο έντονο με την χρήση κινητών τηλεφώνων.

Τα συμπέρασμα είναι ότι σημαντικός παράγοντας για την αξιοποίηση ενός «εργαλείου» είναι η σωστή χρήση του και προς την ωφέλιμη λειτουργία του.

Η χρήση των κοινωνικών δικτύων από τους χρήστες υποδηλώνει ότι υπάρχει θέμα επικοινωνίας που επιδιώκουν να καλύψουν με μία επιπλέον εναλλακτική πρόταση.

Πόσο ικανοποιημένοι είναι οι χρήστες σε σχέση με τις προσδοκίες τους από τα κοινωνικά δίκτυα?

Πως τα χρησιμοποιούν και αν η χρήση τους μπορεί να ωφελήσει τις ανάγκες τους?

Το Facebook έχει επικρατήσει με μεγάλη διαφορά σε σχέση με τα υπόλοιπα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα, ενδεικτικά για το 2013 το Facebook καταγράφει 750 εκατομμύρια χρήστες, το Twitter 250 εκατομμύρια, το LinkedIn 110 εκατομμύρια, το Pinterest 85 εκατομμύρια, το Myspace 70 εκατομμύρια, το Google Plus 65 εκατομμύρια χρήστες.[1]

Η διαφορά του Facebook είναι η άμεση επικοινωνία χωρίς περιορισμούς και με την δυνατότητα χρήσης multimedia (video, φωτογραφίες, αναδημοσιεύσεις κτλ.) και επικεντρώνεται κυρίως στην καθημερινή επικοινωνία και την διασκέδαση που όπως φαίνεται από τα στατιστικά παγκοσμίως, ικανοποιεί τους περισσότερους χρήστες του internet.

Τα τελευταία 2 χρόνια το Facebook έχει στραφεί σε επιχειρηματική λογική, προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα ώστε να ενισχύσει τα έσοδα του και την επιχειρηματικότητα των χρηστών.

Στο πλαίσιο αυτό οι χρήστες πρέπει να προσαρμόζονται στις νέες ιδέες ή επιλογές των διαχειριστών των κοινωνικών δικτύων που στοχεύουν στην βελτίωση αλλά και την δημιουργία επί πλέον παροχών ώστε να διατηρήσουν το ενδιαφέρον των χρηστών.

Όσο ο αριθμός των χρηστών του ίντερνετ φαίνεται να δείχνει όλο και περισσότερο ενδιαφέρον για τα κοινωνικά δίκτυα, η δραστηριότητα αυτή προκαλεί το ενδιαφέρον διάφορων φορέων για συμμετοχή τους στα κοινωνικά δίκτυα.

2. Κοινωνικά δίκτυα και Δημόσια Διοίκηση

Οι φορείς της δημόσιας διοίκησης έχουν πλέον λόγο να εκμεταλλευτούν τα κοινωνικά δίκτυα, προκειμένου να ενημερώνουν και να επικοινωνούν με τον κόσμο.

Η πρόθεση δεν είναι αρκετή για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο σε ικανοποιητικό βαθμό, καθώς, αφενός οι πολίτες έχουν κακή προηγούμενη εμπειρία με φορείς του δημοσίου εξαιτίας κυρίως της γραφειοκρατίας αλλά και της αρνητικής διάθεσης υπαλλήλων του δημοσίου να τους εξυπηρετήσουν.

Οι πολίτες αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη το άνοιγμα των φορέων δημόσιας διοίκησης στο διαδίκτυο, και δεν έχουν άδικο για αυτή την αίσθηση καθώς είναι γνωστό ότι το εργατικό δυναμικό στον δημόσιο τομέα στερείται βασικών γνώσεων που αφορούν τις νέες τεχνολογίες.

Στα προηγούμενα χρόνια έχουν δαπανηθεί εκατομμύρια ευρώ προκειμένου να δημιουργηθούν ηλεκτρονικές δομές στον δημόσιο τομέα, που πολλές από αυτές ή δε λειτουργούν καθόλου ή η το αποτέλεσμα της λειτουργίας τους δεν ανταποκρίνεται στο κόστος δημιουργίας τους.

Το συμπέρασμα που έχουν καταλήξει όσοι παρακολουθούν την διαχείριση ηλεκτρονικών υποδομών στον δημόσιο τομέα είναι:

Επί πλέον οι νέες τεχνολογίες εξελίσσονται και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αναγκαία αναβάθμιση των υποδομών, κάτι που με τα δεδομένα που υπάρχουν σήμερα δεν μπορεί να υποστηριχθεί από το έμψυχο δυναμικό του δημόσιου τομέα, κάτι που χρήζει αναγκαία την βοήθεια του ιδιωτικού τομέα με μεγάλο κόστος αλλά κυρίως την απόλυτη εξάρτηση στην συντήρηση, ανάπτυξη, και εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπηρεσιών.

Η χρήση των κοινωνικών δικτύων είναι μια ενδιαφέρουσα πρόκληση για τον δημόσιο τομέα, αλλά ανεξάρτητα από τις υποδομές είναι απαραίτητη η τεχνογνωσία εκείνων που θα αναλάβουν την διαχείριση τους.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι πολίτες φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί για τις ηλεκτρονικές δράσεις του δημόσιου τομέα, αυτό είναι ένα γεγονός που θα πρέπει να βρεθούν τρόποι που θα αντιστρέψουν το κακό προηγούμενο που έχει δημιουργηθεί στην συνείδηση των πολιτών. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο χρειάζεται πολιτική βούληση από τους αιρετούς, καθώς και αφοσίωση και συνέπεια από τους εργαζόμενους που θα αναλάβουν την λειτουργία των ηλεκτρονικών υπηρεσιών.

Με τον Καλλικράτη έχει γίνει ένα πρώτο βήμα που αφορά κυρίως τις αρμοδιότητες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, οι οποίες απαιτούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση μπορεί να αποτελεί αυτόνομο γραφείο σε κάθε δημόσιο φορέα που δεν θα καθορίζεται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία, θα δημιουργεί στόχους και θα οργανώνει τις λειτουργίες της σύμφωνα με τον νόμο και τις προδιαγραφές που θα ορίζονται από τα στελέχη που την απαρτίζουν, με γνώμονα την ενημέρωση, επικοινωνία και την ηλεκτρονική εξυπηρέτηση με τους πολίτες.

Θα απαρτίζεται από στελέχη που έχουν εντρυφήσει στις νέες τεχνολογίες και που κατέχουν βασικές γνώσεις που απαιτούνται, θα σχεδιάζουν και θα υλοποιούν πλάνα για την αποτελεσματικότερη λειτουργία των ηλεκτρονικών υπηρεσιών.

Είναι πολύ πιθανό αυτό το μοντέλο ηλεκτρονικής διακυβέρνησης να κερδίσει την εύνοια των πολιτών, εφόσον θα συνειδητοποιήσουν ότι η λειτουργία της δεν εξυπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες αλλά στοχεύει στην κοινωνική ανάπτυξη.

Η χρήση των κοινωνικών δικτύων που επικεντρώνεται στην πληροφορία και την επικοινωνία είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος για την λειτουργία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

3. Ερωτήματα

Ενώ το ηλεκτρονικό μέρος μπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά, το ζητούμενο είναι να έχει απήχηση και στον «πραγματικό κόσμο».

Για παράδειγμα ένας δήμος με την χρήση των κοινωνικών δικτύων ενημερώνει για διάφορες εκδηλώσεις που θα λάβουν χώρα στα όρια του δήμου, μπορεί να υπάρχουν χρήστες οι οποίοι ηλεκτρονικά μπορεί να ανταποκριθούν πατώντας Like ή κάνοντας κοινοποίηση της εκάστοτε εκδήλωσης, αλλά τελικά ούτε οι ίδιοι που ανταποκρίθηκαν ηλεκτρονικά να μην είναι παρόντες στην εκδήλωση.

Είναι γεγονός ότι η αποδοχή μιας πρόσκλησης ηλεκτρονικά είναι πολύ εύκολη από το να μπει κάποιος στην διαδικασία επισπευτεί τον χώρο και να την παρακολουθήσει.

Τι νόημα μπορεί να έχει η ηλεκτρονική ενημέρωση, όταν τελικά όπως διαπιστώνουμε η απήχηση της είναι δραματικά ελάχιστη σε σχέση με τον αριθμό των πολιτών που τους έχει κοινοποιηθεί.

Σίγουρα η δυνατότητα ηλεκτρονικής προβολής έχει πάρα πολλά οφέλη σε σχέση με τους παραδοσιακούς τρόπους διαφήμισης με πρώτο όφελος το μηδενικό κόστος, και κατά δεύτερο την μεγάλη διασπορά που παρέχει σε σχέση με τα έντυπα.

Τα δείγματα όμως από την περιορισμένη απήχηση των πολιτών στις διάφορες δωρεάν εκδηλώσεις που μπορεί να συμβαίνουν στον δήμο τους είναι αποκαρδιωτικές.

Υπάρχει έλλειμμα εμπιστοσύνης, αδιαφορία, ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν αφήνει περιθώρια στους πολίτες να ασχοληθούν?

Σε αυτό το σημείο τίθεται ένα άλλο μεγάλο δίλλημα.

Μήπως τελικά η χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να ενθαρρύνει την ηλεκτρονική επικοινωνία αλλά να στερεί από τους χρήστες την ανάγκη για την πραγματική επικοινωνία ή την κοινωνικότητα τους.

Το παραπάνω θα μπορούσε να τεθεί ως υπόθεση εργασίας αντί για δίλλημα, εφόσον αποδεχτούμε ότι βρισκόμαστε στο ξεκίνημα της εικονικής επικοινωνίας των κοινωνικών δικτύων και με κατάλληλες πρακτικές και μεθοδικότητα θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια διαφορετική αντίληψη στην χρήση τους από τους πολίτες.

Ένας τρόπος που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο είναι να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να συμμετέχουν στις διάφορες ηλεκτρονικές δραστηριότητες των δημοσίων φορέων, και να καταλάβουν ότι μπορούν να γίνουν και ίδιοι αρωγοί στην πραγματοποίηση και την δημιουργία κοινωνικών δράσεων στον δήμο τους ή τον τόπο τους.

Αυτό σημαίνει ότι ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να βγει από την εσωστρέφεια που τον διακρίνει όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, να δοθεί βήμα στους πολίτες, να δημιουργηθούν δυνατότητες πρωτοβουλιών, χωρίς διακρίσεις, κάνοντας πιο ενεργούς τους πολίτες και συμμετέχοντες σε κοινωνικό επίπεδο.

Η χρήση των κοινωνικών δικτύων μπορεί να υποστηρίξει αυτή την προοπτική, καθώς η διασπορά της ενημέρωσης θα είναι μεγαλύτερη, αφού οι χρήστες που θα συμμετέχουν θα φροντίζουν από την μεριά τους να ενημερώνουν επιδιώκοντας, οι πρωτοβουλίες τους να έχουν μεγαλύτερη απήχηση στην κοινωνία.

Είναι βέβαιο ότι η έντονη ενασχόληση των πολιτών με τα κοινωνικά δίκτυα μαρτυρά ότι υπάρχει ανάγκη για επικοινωνία, που δυστυχώς δεν είναι εφικτή στο πραγματικό τους περιβάλλον.

Με δεδομένο το παραπάνω οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την δυνατότητα που προσφέρουν τα ηλεκτρονικά δίκτυα, και να τα μετατρέψουμε σε πραγματικά κοινωνικά δίκτυα.

Αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει άμεσα καθώς ήδη μεγάλο ποσοστό χρηστών του διαδικτύου έχουν ως καθημερινή συνήθεια την ενασχόληση τους με τα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα, που όπως αναφέρθηκε είναι πολύ βολικά για να καλύψουν επιδερμικά την ανάγκη για επικοινωνία. Αυτό ενισχύεται από την οικονομική κατάσταση της χώρας, από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αλλά και την ευκολία της συμμετοχής στα ηλεκτρονικά δίκτυα.

Δεν γνωρίζουμε πόσο τυχαίο είναι ότι τα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα, αναφέρονται ως κοινωνικά δίκτυα ( social networks) παραλείποντας το «ηλεκτρονικά». Ανεξάρτητα αν αυτή η παράλειψη είναι τυχαία, θα πρέπει έστω και μετά από μερικά χρόνια από την λειτουργία τους να κάνουμε τον διαχωρισμό και να κυρίως να συνειδητοποιήσουμε την διαφορά της ηλεκτρονικής με την κοινωνική πραγματικότητα.

4. Τα κοινωνικά δίκτυα στην ψηφιακή διακυβέρνηση

Τα κοινωνικά δίκτυα στο διαδίκτυο αποτελούν μια μορφή επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Την τελευταία δεκαετία αναπτύχθηκε τόσο πολύ, ώστε δεν νοείται η οποιαδήποτε ενημέρωση-επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων όσο και οργανισμών και επιχειρήσεων χωρίς αυτά.

Αναπόφευκτη ήταν η εισβολή τους και στη δημόσια διοίκηση και δη στην Ελλάδα. Πολλοί οργανισμοί διαθέτουν προφίλ-λογαριασμό στο facebook, στο twitter και επικοινωνούν διαδραστικά με τους πολίτες, στο τομέα την ενημέρωσης, καθημερινά 24 ώρες το 24ωρο.

Η εφαρμογή της ψηφιακής διακυβέρνησης [digital governance] προϋποθέτει τη δομήσή της πάνω σε πληροφοριο-κεντρικό σχεδιασμό.[2] Ο σχεδιασμός αυτός λαμβάνει υπόψη του την ωριμότητα και ετοιμότητα των ανθρώπων να αποδεχθούν εργαλεία επικοινωνίας όπως τα κοινωνικά δίκτυα.

Θέματα όπως η ασφάλεια, η διαφάνεια, η ιδιωτικότητα επηρεάζουν τόσο την στάση των ανθρώπων όσο και την υλοποίηση του σχεδιασμού της ψηφιακής διακυβέρνησης σε τεχνικό-οργανωσιακό και πολιτικό επίπεδο.

5. Η περίπτωση της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης

Ο Νόμος της Ελληνικής Δημοκρατίας για την εφαρμογή της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (3979/2011) επικεντρώνεται στη σταδιακή μεταμόρφωση του χαρακτήρα της ελληνικής δημόσιας γραφειοκρατίας.

Ο χαρακτήρας αυτός θεμελιώνεται στην αλλαγή του προτύπου παραδείγματος της ελληνικής δημόσιας γραφειοκρατίας. Οι ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών) έχουν το πρώτο λόγο στην αλλαγή αυτή.

Η αλλαγή δεν αφορά μια εργαλειοκρατική θεώρηση των ΤΠΕ αλλά συνιστά μια εκ θεμελίων μεταβολή της δημόσιας διοίκησης στο τρόπο λειτουργίας της και επικοινωνίας με τους πολίτες.

Σημαντικά στοιχεία που διαπερνούν τον Νόμο αυτό  (3979/2011) είναι η νομιμότητα, η διαφάνεια και η χρηστή διοίκηση. Ο τρόπος που αντιμετωπίζονται οι έννοιες αυτές εκφράζει το πνεύμα της διακυβέρνησης στη χώρα μας.

«Οι φορείς του δημόσιου τομέα παρέχουν υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης με σεβασμό του δικαιώματος προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και της ιδιωτικότητας των φυσικών προσώπων».[3]

Τα κοινωνικά δίκτυα εντασσόμενα στο σχεδιασμό της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης θα αποτελέσουν μια πλατφόρμα επικοινωνίας και συμμετοχικότητας. Οι πολίτες που ενημερώνονται μέσω των δικτύων αυτών, λαμβάνουν εξατομικευμένη ενημέρωση στον λογαριασμό τους, facebook και twitter. Μπορούν επίσης να σχολιάζουν ή να αποστέλλουν μηνύματα [feedback].

Υφίσταται μια έννοια της αμφίδρομης επικοινωνίας που εντάσσεται οργανικά στο ελληνικό πλαίσιο διαλειτουργικότητας.[4] Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων μέσω των κοινωνικών δικτύων εμπεριέχει κινδύνους που αφορούν στην ιδιωτικότητα και τη διαφάνεια. Η διαφάνεια είναι βέβαια απαραίτητη για μια χρηστή διακυβέρνηση αλλά η διασφάλιση της ιδιωτικότητας του πολίτη αποτελεί τον αντίποδα στο σχήμα αυτό.

Χρειάζονται ασφαλιστικές δικλείδες για την ομαλή ένταξη των κοινωνικών δικτύων στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Τελικός στόχος των κοινωνικών δικτύων πρέπει να είναι ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας και της ίδιας της δημόσιας διοίκησης.

Με το άνοιγμα της δημόσιας διοίκησης στην κοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων εκφράζεται μια «καινή» αντίληψη για τη γραφειοκρατία και το δημόσιο χώρο. Η αντίληψη αυτή δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί στην ελληνική έννομη τάξη και στην στάση της ελληνικής κοινωνίας.

1. Κυριακάκης Κώστας, Πληροφορικός, Υπεύθυνος λειτουργίας της ιστοσελίδας: www.e-irakleio.gr στο Δήμο Ηρακλείου Αττικής
2. Ζυγούλης Φώτιος, Συντονιστής Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης στο Δήμο Ηρακλείου Αττικής, Υποψήφιος Διδάκτωρ στη ΝΟΠΕ