Ο Δήμαρχος του Ρίο ντε Τζανέιρο: Το όραμά του για τις Πόλεις

Στους τόπους με πολύ μεγάλες κοινωνικές ανισότητες γεννάται ένα ερώτημα.Ποιοί τελικά επωφελούνται από τις επενδύσεις σε "μεγάλα γεγονότα" και πως διαχέεται η οικονομική αποδοτικότητα μιας πόλης ;
Σίγουρα ωφελούνται αυτοί που σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό είναι ενταγμένοι στην κοινωνική και οικονομική ζωή  .Οι υπόλοιποι; 
Γι' αυτό δεν είναι αδικαιολόγητες οι αντιδράσεις που γεννιούνται όταν αναπτύσσονται σχεδιασμοί που δημιουργούν την εντύπωση ότι τελικά πάλι πολλοί θα είναι οι χαμένοι.

Το άρθρο που παρουσιάζει την ομιλία του Δημάρχου του Ρίο στο TED και τη συνόψιση των αντιδράσεων δημοσιεύθηκε στο Urbantimes. Την μετάφραση επιμελήθηκε ο Λάζαρος Αγαπίδης

Ο Eduardo Paes, δήμαρχος του Ρίο ντε Τζανέιρο, έκανε μία ομιλία στο TEDTalk πρόσφατα για τις πόλεις. Χρησιμοποιώντας το Ρίο ως παράδειγμα, ανάφερε και επεκτάθηκε σε τέσσερις «εντολές» που διέπουν τη δημιουργία και τη βιωσιμότητα των πόλεων του μέλλοντος εν γένει.  Η ομιλία είναι κατατοπιστική και ξεκάθαρη, αλλά έχει προκαλέσει επίσης και διαφωνίες.

Μερικές σύντομες σημειώσεις σχετικά με τις διαφωνίες. Υπήρξε αρκετός αρνητικός σχολιασμός γύρω από αυτή την ομιλία, την οποία μπορείτε να δείτε στο τμήμα σχολίων στο TED.  Προέρχεται πιθανότατα από ανθρώπους που είναι εξοικειωμένοι με (ή δυσαρεστημένοι από) την τοπική πολιτική, και οι οποίοι έχουν κάτι να πουν για το πώς το Ρίο παρουσιάστηκε και αντιπροσωπεύτηκε από τον κ. Paes.

Παρατηρώ την αντίδρασή τους με ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία πλευρά, δεν βλέπω καμία ιδιαίτερη πολιτική σε αυτή την παρουσίαση και δεν θεωρώ ότι είναι κάποιο είδος πολιτικής προπαγάνδας. Ίσως είναι ένα παράδειγμα υπερβολικότατης, αλλά τίποτα περισσότερο. Υπάρχουν πολλά ενημερωτικά και ενθαρρυντικά σημεία που μπορεί κανείς να πάρει από την ομιλία αυτή.

Από πάνω και αριστερά προς τα δεξιά:

Ο Χριστός ο Λυτρωτής, η γέφυρα Rio-Niteroi,το κέντρο της πόλης από τη Guanabara Bay,Στάδιο Μαρακανά, Sugarloaf τελεφερίκ,το πεζοδρόμιο της Copacabana Beach,και ένα πανόραμα της πόλης από το Corcovado (Πηγή: wikipedia.org)

Από την άλλη πλευρά, όπου υπάρχει καπνός υπάρχει φωτιά. Για να αντιδράσουν τόσο έντονα ορισμένα άτομα, αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο θα θέλαμε να είναι. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν ισχυρές απόψεις σχετικά με το θέμα.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό. Θα κατευθύνει τη συζήτηση εκεί που έχει σημασία τελικά.  Ποιος ακριβός θα είναι ο προορισμός δεν είμαι ακόμα σίγουρος.

Αλλά μπορώ να μαντέψω. Η Βραζιλία είναι μια χώρα πλούσια σε πόρους, μια αναδυόμενη αγορά με ένα όλο και πιο μεγάλο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. Είναι ένα έθνος που συγκλονίζεται από ένα σκοτεινό παρελθόν, από πολιτική καταπίεση και βία. Η κοινωνική ένταση, η αποσύνθεση και η αδικία την έχουν ταλαιπωρήσει εδώ και δεκαετίες, αν όχι περισσότερο.
Οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι από τους πολιτικούς και τους ανθρώπους σε εξουσία, τους οποίους θεωρούν αμφιλεγόμενους και αμφισβητούμενοι από τη φύση τους.  Η έντονη κριτική είναι ένα φυσικό υποπροϊόν της Βραζιλιάνικης πραγματικότητας. Εξ ου και η αντίδραση στην ομιλία του κ. Paes.

Για να είμαι ειλικρινής, η παρουσίαση αυτή είχε έναν αέρα αυτοπροβολής σε κάποια σημεία. Φαίνεται πολύ καλογυαλισμένο και καθώς πρέπει.  Ίσως αυτό οφείλεται στην προσωπικότητα του κ. Paes, ίσως και όχι. Ίσως υπάρχει μια ατζέντα πίσω από την παρουσίαση, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, σαν μέρος μιας εκστρατείας δημοσίων σχέσεων, αν θέλετε.  Ίσως είναι απλά μια προσπάθεια από την πλευρά του να εντυπωσιάσει έναν έξυπνο κοινό σε ένα διάσημο χώρο, σε μια προσπάθεια να εμφανίζεται επαγγελματικά στο ίδιο επίπεδο με τον υπόλοιπο κόσμο του TED.

Φυσικά, η κουλτούρα παίζει ρόλο στις παρουσιάσεις και στο πώς τις αποδέχεται το ακροατήριο. Η γλώσσα επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα θέματα μεταδίδονται.  Προσέξετε για παράδειγμα τον όρο «Εντολές». Είναι λίγο αυταρχικός για την εποχή μας. «Αρχές» θα ήταν πιο εύστοχη λέξη, έστω, στα αγγλικά. Το ίδιο ισχύει και για τον όρο «κυβερνούν», το οποίο ο κ. Paes χρησιμοποιεί περισσότερες από μία φορές για να περιγράψει τη διοίκησή του στην πόλη. Ίσως η «Διαχείριση» θα ήταν μια καλύτερη επιλογή.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι το μήνυμα του κ. Paes χάθηκε στη μετάφραση, ή ότι είναι ένας κρυφός αυταρχικός;  Ή παίζει κάτι άλλο εκεί;  

Ας δούμε.  Αν αφήσουμε την πολιτική ορθότητα στην άκρη, η αξία του οποίου είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα, το νόημα των λέξεων που ο κ. Paes επιλέγει μπορεί να είναι πιο αθώο από την άμεση αγγλική μετάφραση.  Μπορεί να είναι απλά λόγια. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να είναι αντανακλάσεις της Βραζιλιάνικης νοοτροπίας. Μπορεί να είναι ενδεικτική της γενικής βραζιλιάνικης κουλτούρας.  Λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική κατάσταση του τόπου, το παρελθόν του, τις συνθήκες του, η ωμή του πραγματικότητα, μπορεί κανείς να πάρει αυτούς τους όρους και τη σημασία τους με την ονομαστική τους αξία. Η Βραζιλία και η πολιτική της μπορεί να είναι λίγο πιο αυταρχική από ό, τι μας αρέσει. Οι πόλεις εκεί μπορεί ακόμα να «κυβερνούνται», και οι κατευθυντήριες αρχές μπορεί ακόμα να θεωρούνται και να αναφέρονται ως «εντολές» από ψιλά, οι οποίες θα πρέπει να τηρούνται.

Έτσι, το θέμα μπορεί να υπερβαίνει το πρόσωπο του κ. Paes, αποκαλύπτοντας μια μεγαλύτερη δυναμική στο παιχνίδι. Μία βραζιλιάνικη κατάσταση. Πολιτισμικά και κοινωνικο-πολιτικά.

Η φαβέλα της Rocinha, η μεγαλύτερη παραγκούπολη του Ρίο, ξαπλώνεται στα γύρω βουνά, με θέα στο κέντρο της πόλης και στην παραλία. Φέρνει στο νου εικόνες από μεσαιωνικές πόλεις, όπου οι κοινοί ζούσαν γύρω από τα κάστρα στην αθλιότητα. Είναι η κατάσταση διαφορετική αυτή τη φορά ή τα πράγματα έχουν έρθει με πλήρη κύκλο, πίσω στο σημείο μηδέν; (Πηγή: wikipedia.org)

Η φαβέλα της Rocinha, η μεγαλύτερη παραγκούπολη του Ρίο, ξαπλώνεται στα γύρω βουνά, με θέα στο κέντρο της πόλης και στην παραλία. Φέρνει στο νου εικόνες από μεσαιωνικές πόλεις, όπου οι κοινοί ζούσαν γύρω από τα κάστρα στην αθλιότητα. Είναι η κατάσταση διαφορετική αυτή τη φορά ή τα πράγματα έχουν έρθει πλήρης κύκλος, πίσω στο σημείο μηδέν; (Πηγή: wikipedia.org)

Τίποτα από αυτά δεν βγάζουν κάποιο συμπέρασμα φυσικά.  Είναι απλώς ενδεικτικό των διαφόρων παραγόντων που μπορούν να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση της ανόδου της Βραζιλίας στο προσκήνιο. Με το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA και οι Ολυμπιακοί Αγώνες που έρχονται στη χώρα το 2014 και το 2016, και με μια φήμη για την αστική βία, διαφθορά της αστυνομίας, και συμφεροντολογική πολιτική, υπάρχει άφθονος χώρος για αισιοδοξία, καθώς και κυνισμό. Πώς επεξεργαζόμαστε αυτό που μας παρουσιάζεται θα καθορίσει το τι θα συμβεί, πώς η Βραζιλία θα ενταχθεί η ίδια στον υπόλοιπο κόσμο.  Η διαδικασία θα είναι πολυεπίπεδη και συχνά αντιφατική. Μπορεί πράγματι να είναι μια ευκαιρία για τους βαρόνους να προβάλουν τη θέση τους στον κόσμο, καθώς ετοιμάζονται να παρουσιάσουν δύο από τα πιο δημοφιλή γεγονότα του πλανήτη, ή μπορεί να είναι καιρός για τη μεγάλη αναδιάρθρωση από κάτω προς τα πάνω, και από πάνω προς τα κάτω, μια αναμόρφωση που θα βοηθήσει ένα πλούσιο αλλά παραδοσιακά κακοδιαχειρισμένο έθνος και τους πολίτες του να ανέλθει σε νέα ύψη.  Μπορεί να είναι ένα κομμάτι και των δύο. Ο χρόνος θα δείξει, καθώς εμείς θα παρατηρούμε από τα παρασκήνια, ή με την αλληλεπίδρασή μας με τις εξελίξεις επί του εδάφους.

Ως μια δεύτερη σκέψη, εδώ είναι κάποια τροφή για σκέψη: σε φαβέλες, οι άνθρωποι ζουν σε ακανόνιστες κατοικίες, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς δημόσιες υπηρεσίες και χωρίς δικαιώματα ιδιοκτησίας.   Δηλαδή, δεν αποτελούν μέρος των επίσημων δικτύων της πόλης.  Έτσι, όταν οι αρχές κινούνται μέσα σε μια φαβέλα για να κάνουν χώρο για τους ανθρώπους της να απολαμβάνουν περισσότερη «ποιότητα ζωής», νομίζετε ότι καθοδηγούνται από τις ίδιες νομικές και ηθικές αρχές που ακολουθούνται στα επίσημα δίκτυα της πόλης; Πιστεύετε ότι ακολουθούν πιστά τις ίδιες διαδικασίες;

Τροφή για σκέψη 2: εάν το Ρίο θα αναδιαρθρωθεί με έναν βιώσιμο τρόπο, με την ανακούφιση της αστικής έντασης και της ταλαιπωρίας εκατομμυρίων ανθρώπων παρέχοντάς τους ορισμένες υπηρεσίες, πόσο αποτελεσματικά μπορεί μία τέτοια διαδικασία να πραγματοποιηθεί εάν κάθε κίνηση πρέπει να περάσει μέσα από την εφιαλτική Βραζιλιάνικης γραφειοκρατία; Υπάρχουν ίσως αποδεκτοί τρόποι να μειωθεί, τουλάχιστον αν ληφθεί υπόψη το καλό του συνόλου της πόλης;

Τροφή για σκέψη 3: υπάρχει κάποιο κόστος για τη βελτίωση, και αν ναι, πού μπορεί κανείς να τραβήξει τη γραμμή; 

Πώς σχετίζεται το καλό του ατόμου με το καλό της πόλης; Πώς μπορεί κάποιος να αποφασίσει υπέρ ποιου να ενεργεί, όταν πόλη και πολίτες έρχονται σε αντίθεση;