«Κοινωνική Οικονομία και τοπική ανάπτυξη σε μειονεκτικές περιοχές: Η περίπτωση του Περιβαλλοντικού Κέντρου «Ο Αρκτούρος»

#ΗΛΕΚΤΡΑ ΠΙΤΟΣΚΑ

Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Χρηματοοικονομικών Εφαρμογών, Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας, ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας

Ομιλία στο 11ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ - 2013 (ERSA - GR) που έγινε στην Πάτρα 14-15 Ιουνίου 2013 

Οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες στην Ελλάδα και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στ ον τομέα αυτό.

Ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί ως διακριτός τομέας, μολονότι δραστηριοποιείται σε αυτόν ένας σημαντικός αριθμός φορέων. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και την Ευρωπαϊκή εμπειρία, εντοπίζονται τρεις σημαντικές επιπτώσεις από τις κοινωνικές επιχειρήσεις: 

• Προώθηση της τοπικής ανάπτυξης, 
• Διάθεση στην αγορά νέων αγαθών ή υπηρεσιών και 
• ένταξη στην αγορά εργασίας ατόμων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Οι σχετικές μελέτες που έχουν γίνει για το τρίτο σύστημα, πιστοποιούν ότι η προσέγγιση του τρίτου συστήματος παρουσιάζει μία σειρά από πλεονεκτήματα συγκριτικά με το δημόσιο ή το ιδιωτικό κερδοσκοπικό τομέα και «παράγει» μία σειρά από θετικά αποτελέσματα τόσο σε σχέση με την απασχόληση, όσο και με άλλες σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής σε τοπικό κυρίως επίπεδο, όπως την ανάπτυξη νέων οικονομικών τομέων, την τοπική ανάπτυξη, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών πληθυσμών, την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών και της κοινωνικής συνοχής, την τόνωση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας.

Με σκοπό να μελετηθεί ο ρόλος και η συμβολή των κοινωνικών επιχειρήσεων στην τοπική ανάπτυξη, τον Νοέμβριο του 2012, πραγματοποιήθηκε μια εμπειρική διερεύνηση. Ως πεδίο της έρευνας επιλέχθηκε ο Δήμος Αμυνταίου, όπου εδρεύει η κοινωνική επιχείρηση «Περιβαλλοντικό Κέντρο ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ».

Από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε με δομημένα ερωτηματολόγια, εξάγονται ενδιαφέροντα συμπεράσματα για τις δυνατότητες που δημιουργεί σε απομακρυσμένες και μειονεκτικές περιοχές η δραστηριοποίηση κοινωνικών επιχειρήσεων.

1. Περί κοινωνικής οικονομίας

Από τις αρχές της δεκαετίας του 80, σε όλες τις δυτικές χώρες επήλθαν διαρθρωτικές οικονομικές αλλαγές και σημαντικές κοινωνικές ανακατατάξεις με τη σημαντική άνοδο του τριτογενούς τομέα της οικονομίας, την επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης, τη διεθνοποίηση της οικονομίας, την όξυνση των οικονομικών ανταγωνισμών, τις αλλαγές στο εργασιακό περιβάλλον (μείωση της απασχόλησης, αύξηση της ανεργίας, αύξηση των λεγόμενων ευέλικτων μορφών απασχόλησης κ.ά.), την αύξηση της γυναικείας απασχόλησης (η οποία δεν έχει τον ευκαιριακό χαρακτήρα που είχε στο παρελθόν) και, από την άλλη πλευρά, τις αλλαγές στις δομές της οικογένειας, τη δημογραφική γήρανση, τη μείωση των κοινωνικών δαπανών και την αύξηση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού. Η επέκταση της διαδικασίας παγκοσμιοποίησης της οικονομίας κατά τη δεκαετία του 1990 και η επικράτηση της οικονομίας της αγοράς οδήγησαν αφ' ενός στην όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και αφ' ετέρου στη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και στην απομάκρυνση του κράτους από τη παροχή σημαντικών κοινωνικών υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ταυτόχρονα όμως οι εξελίξεις αυτές αναθέρμαναν τη συζήτηση σχετικά με την αναγκαιότητα ύπαρξης του Τρίτου Τομέα της Οικονομίας ή Τρίτου Συστήματος ή Τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και συνολικά των κοινωνικο-οικονομικών δραστηριοτήτων που δεν εντάσσονται στη σφαίρα του δημόσιου τομέα ή του παραδοσιακού ιδιωτικού-κερδοσκοπικού τομέα.

Πρωτοβουλίες και δραστηριότητες που εντάσσονται στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας εντοπίζονται διεθνώς στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα με τη μορφή εθελοντικών και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Εντούτοις, τόσο η ανάδειξή τους σε «τρίτο» διακριτό τομέα σε αντιδιαστολή προς τον δημόσιο και τον κερδοσκοπικό τομέα, όσο και οι ανάλογες θεωρητικές επεξεργασίες ανέκυψαν από τα μέσα της δεκαετίας του '70.

Η ίδρυση και λειτουργία των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας στηρίζεται 

α) στην αυτονομία και ανεξαρτησία έναντι των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων και του κράτους, 

β) στη δημοκρατική διοίκηση, 

γ) στο συλλογικό χαρακτήρα του κεφαλαίου, 

δ) στην περιορισμένη αμοιβή του κεφαλαίου και 

ε) στην εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή των μελών. 

Η κοινωνική οικονομία συμπεριλαμβάνει δραστηριότητες που έχουν οικονομικούς στόχους, όπως η παραγωγή, η μεταποίηση, η διάθεση και η κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών.

Σε γενικές γραμμές οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας κατανέμονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: 

α) τους συνεταιρισμούς 

β) τις αδελφότητες (Mutuals), και 

γ) τις ενώσεις διαφόρων τύπων (Associations), οι οποίες διακατέχονται από ανθρωπιστικές αξίες (προτεραιότητα του ανθρώπου έναντι του κεφαλαίου) και αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης (ισότητα και αλληλεγγύη) ταυτιζόμενες κατά βάση με τον εθελοντικό τομέα (π.χ. φιλανθρωπικά ιδρύματα, κοινοτικές επιχειρήσεις, ομάδες αυτοβοήθειας, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, Σωματεία, κ.λπ.) (ICOM 1994).

Ακόμη και σήμερα δεν υφίσταται ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας. Φαίνεται όμως, ότι σημαντικότερες είναι η γαλλική και η αγγλοσαξονική προσέγγιση. Η πρώτη στηρίζεται στην έννοια της «Κοινωνικής Οικονομίας» (Defourny, J, 2001) και επικεντρώνεται στις κοινές αρχές που υποστηρίζει ότι πρέπει να διέπουν τους οργανισμούς αυτούς: την εκούσια συμμετοχή, την αλληλεγγύη, την ανεξαρτησία από την κυβέρνηση, τη δημοκρατική διαχείριση, τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα αλλά και την παραδοχή ότι οι κοινωνικές προτεραιότητες πρέπει να εξισορροπούνται από τις οικονομικές, τόσο στον εμπορικό όσο και στο μη εμπορικό τομέα. Από την άλλη πλευρά, η αγγλοσαξονική προσέγγιση στηρίζεται στην έννοια του «μη κερδοσκοπικού τομέα» και επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των οργανισμών που απαρτίζουν τον τομέα αυτό (Ζιώμας Δ.,2001). Για τους αγγλοσάξονες θεωρητικούς ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας θεωρείται νέος τομέας και η ανάπτυξή του συνδέεται με ηθικές και κοινωνικές προτεραιότητες αλλά και νέες προκλήσεις, όπως οι αλλαγή του ρόλου του κράτους.

Σύμφωνα με την αγγλοσαξονική προσέγγιση, η κοινωνική οικονομία παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα. Η δραστηριότητά της είναι διακριτή από την ευρύτερη ιδιωτική οικονομία με διάφορους τρόπους: 

α) πολλά από τα οφέλη της στρέφονται στις μειονεκτούσες περιοχές ή τις μειονεκτούσες ομάδες, 

β) όπου είναι δυνατό, η δραστηριότητά της οδηγεί στην ανάπτυξη χρηματοοικονομικών και ανθρώπινων πόρων στην κοινότητα και σε συνεχή βελτίωση της δυνατότητας της κοινότητας να συμβάλει και να (αυτο)καθορίσει το μέλλον της, 

γ) απευθυνόμενη σε ανθρώπους που δεν θα μπορούσαν να εργαστούν στην ιδιωτική οικονομία, η κοινωνική οικονομία είναι σε θέση να διευρύνει την αγορά εργασίας και να τους προετοιμάσει για εργασίες, που δεν θα ήταν σε θέση να αναλάβουν χωρίς άλλη υποστήριξη, 

δ) είναι ικανή να βασιστεί στην εθελοντική υποστήριξη, αντίθετα με τον ιδιωτικό τομέα, 

ε) μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τις μειονεκτούσες περιοχές και κοινότητες και να αποτελέσει το κανάλι μέσω του οποίου τα κεφάλαια δημόσιου τομέα θα φθάσουν σε εκείνες τις περιοχές και κοινότητες. 

Εν ολίγοις, η κοινωνική οικονομία μπορεί να λειτουργήσει εκεί όπου η ιδιωτική οικονομία δεν λειτουργεί πλήρως και να παρέχει μια σειρά από οικονομικά οφέλη στις μειονεκτούσες περιοχές και τις κοινότητες. Τα πλεονεκτήματα αυτά συμβαδίζουν με σημαντικά οφέλη: 

α) οικονομικά (αύξηση εταιριών, παραγωγικότητας και απασχόλησης, τροφοδοσία της αγοράς με προσωπικό που διαθέτει την κατάλληλη εμπειρία), 

β) κοινωνικά (προώθηση της απασχόλησης και βελτίωση των εισοδημάτων και του πλούτου σε μειονεκτούσες περιοχές) και 

γ) πολιτικά (προώθηση μιας δικαιότερης και σταθερότερης κοινωνίας) (Colin Stutt,2001).

Αρκετά πιο γενική είναι η προσέγγιση που γίνεται από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την οποία, οι οργανώσεις του τρίτου συστήματος: 

α) επιδιώκουν την υλοποίηση οικονομικών, κοινωνικών και κοινωφελών στόχων, 

β) καθορίζουν όρια όσον αφορά την ιδιοποίηση των κερδών από τον ιδιωτικό τομέα και τους ιδιώτες, 

γ) εργάζονται για και με τον τοπικό πληθυσμό ή με ομάδες ατόμων με κοινά συμφέροντα και 

δ) έχουν διαχειριστική αυτονομία και τείνουν να προωθούν τη συμμετοχή των μισθωτών τους, των εθελοντών συνεργατών τους και των χρηστών στη διαχείρισή τους (E.E.20002).

Τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί στη διεθνή βιβλιογραφία το μοντέλο της «κοινωνικής επιχείρησης» (Borzaga,C.&Defourny, 2001). Το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην πρωτοβουλία μίας ομάδας πολιτών και υιοθετεί μία διάσταση διευρυμένων υπηρεσιών και ανοίγματος στην τοπική κοινωνία δίνοντας το προβάδισμα σε ένα υψηλό επίπεδο αυτονομίας και επιχειρηματικού κινδύνου συνδέοντας και τα δύο με μία διαρκή παραγωγική δραστηριότητα. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στοχεύουν στην κοινωνική και επαγγελματική ενσωμάτωση των μειονεκτούντων ατόμων μέσω της παραγωγικής τους δραστηριότητας. Από αυτή την άποψη, η κατάρτιση και η απασχόληση αποκτούν κεφαλαιώδη σημασία. Με τον όρο «κοινωνική επιχείρηση» υπογραμμίζεται ο νέος παραγωγικός τους ρόλος, η μεγαλύτερη αυτονομία τους, η δυνατότητά τους να δημιουργούν νέες θέσεις απασχόλησης και η συμβολή τους στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Τα στοιχεία αυτά τους διαχωρίζουν από τους παραδοσιακούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς.

2. Η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα

Ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί ως διακριτός τομέας, μολονότι δραστηριοποιείται σε αυτόν ένας σημαντικός αριθμός φορέων, οι οποίοι εντάσσονται στον τρίτο τομέα, όπως γυναικείοι συνεταιρισμοί, συνεταιριστικές τράπεζες, εθελοντικές οργανώσεις, μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, άλλες νομικές μορφές επιχειρήσεων με κοινωνικούς σκοπούς.

Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από το γεγονός ότι ο τομέας αυτός δεν εμφανίζεται σε καμία από τις επίσημες στατιστικές ως διακριτή κατηγορία.

Παρόλο που στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντικό κενό στην προσφορά κοινωνικών υπηρεσιών και ευρύτερα υπηρεσιών σχετικών με την ποιότητα ζωής και συνεπώς, μεγάλη ανάγκη για υπηρεσίες που θα μπορούσαν να προσφερθούν από τον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας, ο συγκεκριμένος τομέας δεν έχει αναπτυχθεί όσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως λόγω της έλλειψης πληροφόρησης και αδιαφορίας της ελληνικής κοινωνίας, της έλλειψης θεσμικού και χρηματοδοτικού πλαισίου, που συνεπάγονται μη αναγνώριση, μη πιστοποίηση και μη χρηματοδότηση των φορέων κοινωνικής οικονομίας από το κράτος, το οποίο απλά παρατηρεί και εξυπηρετείται από τις εθελοντικές πρωτοβουλίες, διότι έτσι, παράγεται απλήρωτη και ανασφάλιστη εργασία. (Ε.Θ.Δ. 2005).

Εξαίρεση αποτέλεσε το 4ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, το οποίο, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μετά από πιέσεις αρμοδίων φορέων κοινωνικής οικονομίας, περιελάμβανε δράσεις υποστήριξης των κοινωνικών επιχειρήσεων. Παρά τα παραπάνω και τις ελλείψεις του τομέα στην Ελλάδα, τα τελευταία είκοσι χρόνια παρατηρείται έντονη δραστηριοποίηση στο χώρο της κοινωνικής οικονομίας,

Γενικά και στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την Ευρώπη και τη Διεθνή κοινότητα, υπάρχει ευχάριστη άνθιση δραστηριοτήτων του Τρίτου τομέα, με σκοπούς κοινωνικούς (προσφορά κοινωνικού, περιβαλλοντικού, πολιτιστικού και παραγωγικού έργου), οι οποίες και εργασία δημιουργούν και στην τοπική ανάπτυξη συμβάλλουν (Οδηγός Προβολής προϊόντων και Υπηρεσιών Γυναικείων Συνεταιρισμών και Κοινωνικών Επιχειρήσεων, 2005).

3. Η συμβολή του Τρίτου Τομέα στην απασχόληση και την κοινωνική συνοχή

Ο Τρίτος τομέας αποτελεί ένα άκρως ελπιδοφόρο πεδίο για την αντιμετώπιση προβλημάτων που απορρέουν από την πρόσφατη εξέλιξη των κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι σε θέση να παρέχουν «ευφυείς» λύσεις στις κοινωνικές και άλλες ανάγκες σε τοπική ή εθνική κλίμακα, που δεν καλύπτονται από το κράτος ή την αγορά. Σε όλες τις χώρες, στις οποίες λειτουργεί η κοινωνική οικονομία, εξυπηρετεί πρωτίστως τα άτομα που αναζητούν πρακτικές και άμεσες απαντήσεις στις δυσκολίες της καθημερινής ζωής, με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι (απασχόληση, διατροφή, υγεία, περιβάλλον, οικονομική αβεβαιότητα, στέγη κ.ά.).

Παράλληλα, σε μία περίοδο κρίσης στην αγορά εργασίας, ο τρίτος τομέας αποτελεί δυνητική πηγή απασχόλησης, ιδιαίτερα για τα άτομα που βρίσκονται ή κινδυνεύουν από κοινωνικό και εργασιακό αποκλεισμό (Ε. Θ.Δ. 2005).

Εφόσον διαμορφωθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τρίτου τομέα τα θετικά αποτελέσματα και επιπτώσεις του τρίτου συστήματος στην απασχόληση, ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι σημαντικά. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και την Ευρωπαϊκή εμπειρία, εντοπίζονται τρεις πρωταρχικοί στόχοι και κατ' επέκταση, αποτελέσματα για τις πρωτοβουλίες του τρίτου τομέα.

¦ Ένταξη στην αγορά εργασίας ατόμων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες

¦ Διάθεση στην αγορά νέων αγαθών ή υπηρεσιών

¦ Προώθηση της τοπικής ανάπτυξης (E.E. 2003)

Οι περισσότεροι οργανισμοί του Τρίτου τομέα καλύπτουν ταυτόχρονα και τους τρεις στόχους, εάν και πρωταρχικός στόχος τους είναι η ενσωμάτωση ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων στην αγορά εργασίας. Η έμφαση αυτή στην επαγγελματική ένταξη αντιστοιχεί στη βασική τάση που χαρακτηρίζει την εξέλιξη της κοινωνικής οικονομίας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, την προσπάθεια δηλαδή της κοινωνικής οικονομίας να αντιμετωπίσει την υψηλή ανεργία. προσπάθεια που υποστηρίζεται από τα θεσμικά όργανα της Κοινότητας και από την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης.

Οι σχετικές μελέτες που έχουν γίνει για το τρίτο σύστημα, πιστοποιούν ότι η προσέγγιση του τρίτου συστήματος παρουσιάζει μία σειρά από πλεονεκτήματα συγκριτικά με το δημόσιο ή το ιδιωτικό κερδοσκοπικό τομέα και «παράγει» μία σειρά από θετικά αποτελέσματα τόσο σε σχέση με την απασχόληση, όσο και με άλλες σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής σε τοπικό κυρίως επίπεδο, όπως την ανάπτυξη νέων οικονομικών τομέων, την τοπική ανάπτυξη, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών πληθυσμών, την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών και της κοινωνικής συνοχής, την τόνωση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. 

Συγκεκριμένα, το τρίτο σύστημα παρουσιάζει ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα συγκριτικά με το δημόσιο τομέα και τις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και δημιουργεί τις παρακάτω θετικές επενέργειες:

¦ Παρέχει θέσεις εργασίας σε ευάλωτες ομάδες και μειονεκτούντα άτομα, τα οποία αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία πρόσβασης στην απασχόληση.

¦ Συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη, στην ενίσχυση των τοπικών θεσμών, στην αξιοποίηση διαφόρων πόρων, στην εξεύρεση καινοτομικών εργαλείων και πρακτικών για την επίτευξη των στόχων του.

¦ Καλύπτει τοπικές ανάγκες, οι οποίες δεν καλύπτονται από το δημόσιο ούτε από το κερδοσκοπικό ιδιωτικό τομέα, παρέχοντας υπηρεσίες που συχνά θεωρούνται ως μη κερδοσκοπικές και δεν προσελκύουν το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα.

¦ Κινητοποιούν και αξιοποιούν την εθελοντική εργασία και το γεγονός αυτό μειώνει το κόστος των δραστηριοτήτων για το κοινωνικό σύνολο.

¦ Βρίσκονται κοντά στους χρήστες, δε διέπονται από γραφειοκρατικές και δεν υποχρεούνται να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη και συνεπώς, αναπτύσσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με το τοπικό πληθυσμό.

¦ Συμβάλλουν σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητα ζωής του τοπικού πληθυσμού

¦ Συμβάλλει στην προώθηση της καινοτομίας, μέσω της εξεύρεσης καινοτομικών εργαλείων και πρακτικών για την επίτευξη των στόχων του. (Κετζετσοπούλου Μ.,

2005, E.C.O.T.E.C., 2001, Ε. Ε. 2003, Cambell M., 1999, Borgaza C., Olabe A. & Greffe X., 1999).

4. Ορεινές περιοχές & Περιφερειακή Ανάπτυξη

Η Ελλάδα είναι κατεξοχήν ορεινή χώρα. Οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, αποτελούσαν για χρόνια αντικειμενικά, ένα απολύτως παραμελημένο πεδίο ενδιαφέροντος, σχετικών σχεδιασμών, χρηματοδοτήσεων και δραστηριοτήτων.

Οι ορεινές κοινότητες της χώρας ερημώθηκαν την περίοδο της μαζικής μετανάστευσης από τα χωριά προς τις μεγάλες πόλεις και το εξωτερικό τις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970. Η μαζική αποχώρηση του ορεινού πληθυσμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις συγκρούσεις του εμφυλίου πολέμου και τις διώξεις που ακολούθησαν τα χρόνια της εθνικής αντίστασης στη γερμανική κατοχή.

Όσον αφορά στο ανθρωπογενές ορεινό περιβάλλον, η Ελλάδα διακρίνεται για το μικρό μέγεθος αλλά και το μεγάλο πλήθος των ορεινών οικισμών. Το μικρό μέγεθος των οικισμών έχει συντελέσει στη διαφύλαξη του ορεινού φυσικού περιβάλλοντος, των νερών, των εδαφών και της ατμόσφαιρας. Έτσι, σε αντίθεση με τις πεδινές αγροτικές και αστικές περιοχές, αλλά και πολλές ευρωπαϊκές ορεινές περιοχές, οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας χαρακτηρίζονται από έναν αναντικατάστατο φυσικό πλούτο, που φιλοξενεί σημαντικό αριθμό άγριων φυτικών και ζωικών ειδών προσαρμοσμένων στις τοπικές κάθε φορά συνθήκες.

Σταδιακά η αγροτική πολιτική αλλάζει χαρακτήρα και προωθείται η διαφοροποίηση των αγροτικών οικονομιών με στόχο να μην εξαρτώνται μόνο από το γεωργικό εισόδημα, οι ορεινές περιοχές υπόκεινται και πάλι σε ειδική «μεταχείριση». Καταρτίζονται ειδικά κεφάλαια στα εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα με στόχο την "ανάπτυξή" τους. Ο κυριότερος "φαινόμενος" φυσικός πόρος που διαθέτουν είναι η ομορφιά τους, που μπορεί να αξιοποιηθεί σύμφωνα με την κυρίαρχη "αναπτυξιακή" λογική για τουριστικές επιχειρήσεις.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (Κ.Π.Σ.) παίζει καθοριστικό ρόλο στη σύγχρονη αναπτυξιακή διαδικασία της Ελλάδας. Οι αναπτυξιακές επιλογές για τον ελλαδικό ορεινό χώρο προσδιορίζονται στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (άρθρο 6 του ν. 2742/1999) και στο Σχέδιο Ανάπτυξης του Ορεινού Χώρου, που αποτελεί ειδικό τμήμα του Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης 2000 - 2006 (Σ.Α.Ο.Χ.). 

Οι πέντε άξονες προτεραιότητας που προτάθηκαν από το ΣΑΟΧ για τις ορεινές μικροπεριφέρειες είναι:

¦ Μετασχηματισμός της αγροτικής δραστηριότητας.

¦ Εκτατική ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού.

¦ Στήριξη της οικοτεχνίας και της βιοτεχνίας μικρής κλίμακας.

¦ Συγκρότηση     ορεινών     κέντρων     ανάπτυξης     ανά     μικροπεριφέρεια προγραμματισμού.

¦ Βελτίωση των δυνατοτήτων πρόσβασης στα ορεινά κέντρα.

Αποτέλεσμα των αλλαγών πολιτικής και των αναπτυξιακών προγραμμάτων είναι οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας να παρουσιάζουν, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, σημαντικές εξελίξεις. Οι εξελίξεις αυτές, διαφορετικές για κάθε περιοχή, εξαιτίας των διαφορετικών γενικότερων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, αλλά και των πολιτικών επιλογών, επηρεάζουν τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνικής δομής, αλλά επηρεάζονται από τις σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τον τουρισμό. Επηρεάζονται από την εξέλιξη των πλησιέστερων αστικών κέντρων, την ανάπτυξη των συγκοινωνιακών δικτύων (κυρίως οδικών και σιδηροδρομικών) και των υποδομών γενικότερα.

5. Η περίπτωση μελέτης: Το Περιβαλλοντικό Κέντρο «Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ»

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1992, για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος, με δράσεις έρευνας πεδίου, επιστημονικής μελέτης, ευαισθητοποίησης κοινού, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και εθελοντισμού για την προστασία της άγριας ζωής, την ενίσχυση της βιοποικιλότητας και της αειφορίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ασκεί πολιτική πίεση για την προστασία της φύσης αναπτύσσοντας δράσεις ευαισθητοποίησης κοινού, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και εθελοντισμού

Η λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στο νομό Φλώρινας έδωσε λύση στο πρόβλημα των αιχμάλωτων αρκούδων και λύκων καθώς και στην ενημέρωση του κοινού για τα μεγάλα θηλαστικά. Η αναπαραγωγή του ελληνικού ποιμενικού σκύλου και η δωρεάν διάθεση του σε κτηνοτρόφους ορεινών περιοχών αποσκοπεί στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και άγριας ζωής.

Στα 20 χρόνια της λειτουργίας του (1992-2012) ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ:

• έληξε το φαινόμενο της αρκούδας χορεύτριας

• συνέβαλε στην απαγόρευση λειτουργίας τσίρκων με ζώα στην Ελλάδα

• λειτουργεί πρότυπα καταφύγια άγριας ζωής για πρώην αιχμάλωτες αρκούδες και λύκους στο Νυμφαίο και την Αγραπιδιά της Φλώρινας

• λειτουργεί κέντρα ενημέρωσης του κοινού για την αρκούδα και το λύκο

• αναπαράγει και διανέμει δωρεάν σε κτηνοτρόφους ελληνικούς ποιμενικούς σκύλους σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν με παραδοσιακό και αποτελεσματικό τρόπο οι ζημιές που μπορεί να προκαλέσουν οι αρκούδες και οι λύκοι στον άνθρωπο

• επεμβαίνει στη χάραξη μεγάλων οδών και στην κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων για την προστασία του περιβάλλοντος

• έχει ιδρύσει και διατηρεί το Εθνικό Μητρώο Αρκούδας με δείγματα γενετικού υλικού των αρκούδων (τρίχες τους) που συλλέγονται από ειδικές τριχοπαγίδες τοποθετημένες σε στύλους της ΔΕΗ.

• συμμετέχει σε μεσογειακό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της χρήσης παράνομων δηλητηριασμένων δολωμάτων (φόλας)

• επαναλειτουργεί και ζωντανεύει ορεινά μονοπάτια

• αναβαθμίζει υποβαθμισμένες δασικές περιοχές με φυτεύσεις δέντρων (μέχρι σήμερα 150.000)

• λειτουργεί Ομάδα Άμεσης Επέμβασης για την προστασία άγριων ζώων

• συνεργάζεται με φορείς από όλο τον κόσμο για περιβαλλοντικά ζητήματα που αφορούν στη χώρα μας

• επικοινωνεί στον εθνικό και διεθνή τύπο περιβαλλοντικές ειδήσεις και θέματα

• είναι η πιο αναγνωρίσιμη και αξιόπιστη ελληνική περιβαλλοντική οργάνωση (Awareness and Social Behavior Index, 2012, Meda).

Οι δράσεις του Αρκτούρου περιλαμβάνουν: Επανένταξη στη φύση, Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Τσίρκο χωρίς ζώα, Επιστημονική έρευνα, Αναπαραγωγή ελληνικού ποιμενικού σκύλου, Προστασία δασών, Αιχμάλωτα ζώα, Παρατηρητήριο ατυχημάτων, Ομάδα άμεσης επέμβασης, Υποστήριξη καινοτομίας, Κτηνιατρικό κέντρο, Παρεμβάσεις σε τεχνικά έργα & Life against poison

Το ανθρώπινο δυναμικό, σήμερα, αποτελείται από 18 εργαζόμενους με καθορισμένα προσόντα και αρμοδιότητες.

Χορηγοί:Vodafone, Φυσικό μεταλλικό νερό ΑΥΡΑ, DIAGEO, INTRASOFT, INTERAMERICAN, EMPORIKI BANK, Μασούτης Α.Ε., ΣΙΔΕΝΟΡ, ΤΙΤΑΝ, Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλος, SPOT, ΙΕΚ ΞΥΝΗ, VassilliouTrofinko, Pedigree, KAFSIS, ΦΑΓΕ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ, LEASE PLAN, BY STELIOS PARLIAROS sweet alchemy, www.logotyp.gr, ΚΟΡΔΟΣΗΣ, ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ, ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ, The stand company, Melli terra, Athens information technology, ΙΕΚ ΔΕΛΤΑ, ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΠΥΡΓΩΝ ΕΟΡΔΑΙΑΣ, ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΡΝΙΣΣΑΣ, Ε.Α.Σ ΑΜΥΝΤΑΙΟΥ, Στρατόπεδο Παπαπέτρου Αμυνταίου, Σφαγεία Β. Σαββόπουλος, Εταιρεία ΤΣΙΚ, ΖΕΥΣ ακτινίδια Α.Ε, ΣΠΥΡΙΔΗΣ ΑΕΒΕ

Ο Εθελοντισμός: Οι δράσεις του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ υλοποιούνται με τη βοήθεια και την προσφορά εθελοντών που δραστηριοποιούνται για την προστασία και διαχείριση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος και συνεισφέρουν στην κοινή προσπάθεια. Κάθε χρόνο δεκάδες εθελοντές συμβάλλουν ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος και της άγριας ζωής. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ επίσης συντονίζει προγράμματα ανταλλαγής εθελοντών σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εθελοντισμού EVS.

Οι εθελοντές του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ συμμετέχουν:

• Σε δράσεις ευαισθητοποίησης κοινού (εκδηλώσεις, εκθέσεις) σε όλη την Ελλάδα.

• Σε δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (δράσεις με μαθητές ή ομάδες παιδιών σε σχολεία και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα).

• Σε εργασίες πεδίου (ραδιοπαρακολούθηση αρκούδας ή λύκου).

• Σε εργασίες στο Καταφύγιο της Αρκούδας και του Λύκου (εξυπηρέτηση επισκεπτών, τάισμα και φροντίδα των ζώων του Καταφυγίου, χειρωνακτικές εργασίες, διαχείριση περιηγητικών μονοπατιών, κλπ).

• Στη λειτουργία του Κέντρου Ενημέρωσης για την Καφέ Αρκούδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στη Νίκειο Σχολή του Νυμφαίου.

Σχέσεις με τον τύπο: Υπάρχει συνεργασία με αθηναϊκές εφημερίδες και τον τοπικό τύπο ( Εφημερίδες ΤΑ ΝΕΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΘΝΟΣ & ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ ) Ακόμη, ο Αρκτούρος συνεργάζεται με τηλεοπτικά κανάλια και ραδιοφωνικούς σταθμούς (ΕΤ3, ΕΤ2, ΕΤ1, ANTENNA TV, COSMOS, ΚΑΝΑΛΙ   1,   ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ   ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΣ   ΣΤΑΘΜΟΣ   ΔΡΑΜΑΣ,   FM   100

ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ).

Σχέσεις με φορείς πανελλαδικά: Ελληνική Εταιρία Της Φύσης, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, ΕΚΒΥ(Ανταλλαγή πληροφοριών), Ελληνικό Κέντρο Περίθαλψης άγριων ζώων (Περίθαλψη ειδών της άγριας πανίδας, σαρκοφάγα λύκος-αρκούδα) & Δασική υπηρεσία(Αρκούδα-λύκος)

6. Η εμπειρική διερεύνηση 

6.1. Η μεθοδολογία της έρευνας

Με σκοπό να μελετηθεί ο ρόλος και η συμβολή των κοινωνικών επιχειρήσεων στην τοπική ανάπτυξη, τον Νοέμβριο του 2012, πραγματοποιήθηκε μια εμπειρική διερεύνηση. Ως πεδίο της έρευνας επιλέχθηκε ο Δήμος Αμυνταίου, όπου εδρεύει η κοινωνική επιχείρηση «Περιβαλλοντικό Κέντρο ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ».

Για τις ανάγκες της έρευνας ετοιμάστηκε ένα ερωτηματολόγιο, που απευθύνθηκε σε θεσμικούς εκπροσώπους της περιοχής (Προέδρους τοπικών δημοτικών Συμβουλίων, εκπροσώπους επαγγελματικών φορέων & συλλόγων). Συμπληρώθηκαν συνολικά 15 ερωτηματολόγια. Το ερωτηματολόγιο δομείται σε τρεις ενότητες. Η Πρώτη ενότητα αφορά στην τοπική δικτύωση και συνεργασία, με τέσσερεις ερωτήσεις. Η δεύτερη ενότητα με τρεις ερωτήσεις καταγράφει τις εκτιμήσεις για τα οφέλη που έχουν προκύψει από την λειτουργία του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στην τοπική κοινωνία & οικονομία της περιοχής. Η Τρίτη ενότητα, με δύο ερωτήσεις, αποτυπώνει το επιχειρηματικό κλίμα και τους ανασταλτικούς παράγοντες για περαιτέρω ανάπτυξη συνεργασίας.

6.2. Τα ευρήματα της έρευνας

Ο Αρκτούρος έχει θετική και ενισχυτική στάση για την δικτύωση και την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας. Μετέχει στις τοπικές πρωτοβουλίες που έχουν αναπτυχθεί και έχει ενεργό ρόλο. 

Συγκεκριμένα:

S Ανάπτυξη συνεργασίας σε όλους τους βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης από το επίπεδο της τοπικής κοινότητας (Νυμφαίου, Αετού, Αγραπιδιάς) μέχρι το επίπεδο Περιφέρειας και Αποκεντρωμένης Διοίκησης S Ανάπτυξη συνεργασίας με υπηρεσίες και φορείς του δημοσίου όπως οι δασικές και κτηνιατρικές υπηρεσίες

Είναι μέλος σε εταιρίες και δίκτυα με φορείς και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις της Περιφέρειας όπως

• Η Εταιρία Προστασία Πρεσπών
• Η Αναπτυξιακή Εταιρίας Φλώρινας
• Η Εταιρία Τουρισμού Δυτικής Μακεδονίας
• Η Εταιρία Οικοτουρισμού Βιτσίου
• Το Οικοδίκτυο Δυτικής Μακεδονίας
• Το Παρατηρητήριο Κοινωνικής Σύμπραξης της Δυτικής Μακεδονίας 
• Ανάπτυξη συνεργασιών με άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις

Tα πεδία και η ένταση συνεργασίας που έχει αναπτύξει «Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ» με τις τοπικές επιχειρήσεις αφορούν σε:

Σημαντική και διαρκής είναι η συνεργασία στον τομέα των προμηθειών πρώτων υλών, στην προμήθεια εξοπλισμού, στην τεχνογνωσία και στην έρευνα και ανάπτυξη. Μέτρια είναι η συνεργασία στον τομέα του μάρκετινγκ και στη διάθεση- πώληση προϊόντων. Τα πεδία και η ένταση της συνεργασίας αποτυπώνεται στο ακόλουθο γράφημα.

 

Το επίπεδο των σχέσεων που έχει αναπτύξει ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ με τις τοπικές επιχειρήσεις αφορούν στις σχέσεις εμπιστοσύνης (καλό επίπεδο σε ποσοστό 87%), στην αποδοτική συνεργασία (μέτριο σε ποσοστό 74%) και χαμηλό (74%) στην επιχειρηματική ευελιξία. Οι εκτιμήσεις ανά παράμετρο φαίνονται στο γράφημα που ακολουθεί.

Οι εκτιμήσεις για τις σχέσεις που έχει αναπτύξει ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ με τους τοπικούς φορείς όσον αφορά στις σχέσεις εμπιστοσύνης (καλό επίπεδο σε ποσοστό 87%), αποδοτική συνεργασία (μέτρια σε ποσοστό 74%) και χαμηλή επιχειρηματική ευελιξία (74%) φαίνονται στο παρακάτω γράφημα

Η επίδραση και τα οφέλη που δημιουργήθηκαν για την οικονομία της περιοχής από την ίδρυση, την ανάπτυξη και την λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στην περιοχή του Δήμου Αμυνταίου εκτιμώνται από την συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (100%) στην έρευνα ως πάρα πολύ σημαντικά στους τομείς:

• Ανάπτυξη και διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας με την καλύτερη
• αξιοποίηση των πόρων της 
• Ανάπτυξη μιας ενιαίας και μοναδικής θετικής «εικόνας προορισμού» και φήμης S Αύξηση του αριθμού των επισκεπτών και των οικονομικών πόρων S Προστασία του περιβάλλοντος S Ανάδειξη φυσικών πόρων 
• Νέες θέσεις εργασίας
• Έλξη νέων και επαναλαμβανόμενων τουριστών 
• Διεύρυνση της τουριστικής περιόδου 
• Ίδρυση νέων επιχειρήσεων

Τα οφέλη που δημιουργήθηκαν για την κοινωνία της περιοχής με την ίδρυση, την ανάπτυξη και την λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στην περιοχή του Δήμου Αμυνταίου εκτιμώνται από την συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (100%) στην έρευνα ως πάρα πολύ σημαντικά στους τομείς:

• Ανάπτυξη της επικοινωνίας, διεύρυνση των σχέσεων και του ορίζοντα
• γνώσεων, αλλαγή νοοτροπίας 
• Έλξη   νέων   επενδύσεων,   αύξηση   της   επιχειρηματικότητας   και   της απασχόλησης
• Ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών (εστιατόρια, καταστήματα κ.λπ.) 
• Ενίσχυση της περηφάνιας των τοπικών κοινωνιών και δημιουργία

Η συμβολή του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στην ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην περιοχή κυμαίνεται σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των συμμετεχόντων σε ποσοστό από 90 μέχρι 100% .

Διαπιστώνεται χαμηλό επίπεδο ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων της περιοχής και καλές σχέσεις συνεργασίας.

Τέλος, ανασταλτικό παράγοντα στην περαιτέρω ανάπτυξη σχέσεων των τοπικών επιχειρήσεων με τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ αποτελεί η εσωστρέφεια των επιχειρήσεων.

7. Σύνοψη- Συμπεράσματα

Ο Τρίτος τομέας αποτελεί ένα άκρως ελπιδοφόρο πεδίο για την αντιμετώπιση προβλημάτων που απορρέουν από την πρόσφατη εξέλιξη των κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι σε θέση να παρέχουν «ευφυείς» λύσεις στις κοινωνικές και άλλες ανάγκες σε τοπική ή εθνική κλίμακα, που δεν καλύπτονται από το κράτος ή την αγορά.

Η ανάπτυξη του τρίτου τομέα παρουσιάζει μία σειρά από πλεονεκτήματα συγκριτικά με το δημόσιο ή το ιδιωτικό κερδοσκοπικό τομέα και «παράγει» μία σειρά από θετικά αποτελέσματα τόσο σε σχέση με την απασχόληση, όσο και με άλλες σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής σε τοπικό κυρίως επίπεδο, όπως την ανάπτυξη νέων οικονομικών τομέων, την τοπική ανάπτυξη, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών πληθυσμών, την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών και της κοινωνικής συνοχής, την τόνωση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας.

Οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες στην Ελλάδα και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια από διάφορους φορείς προσκρούουν, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη ενός κατάλληλου και ευέλικτου πλαισίου για τη θεσμική, διοικητική και χρηματοδοτική στήριξη των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται στ ον τομέα αυτό.

Ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί ως διακριτός τομέας, μολονότι δραστηριοποιείται σε αυτόν ένας σημαντικός αριθμός φορέων. Γενικότερα, η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της εξακολουθεί να εντάσσει τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες σε μια «φιλανθρωπικού χαρακτήρα» προσέγγιση.

Η Ελλάδα είναι κατεξοχήν ορεινή χώρα. Οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, αποτελούσαν για χρόνια αντικειμενικά, ένα απολύτως παραμελημένο πεδίο ενδιαφέροντος, σχετικών σχεδιασμών, χρηματοδοτήσεων και δραστηριοτήτων και εμφάνιζαν υψηλό ποσοστό ερήμωσης.

Αποτέλεσμα των αλλαγών πολιτικής και των αναπτυξιακών προγραμμάτων είναι οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας να παρουσιάζουν, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, σημαντικές εξελίξεις. Οι εξελίξεις αυτές, διαφορετικές για κάθε περιοχή, εξαιτίας των διαφορετικών γενικότερων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, αλλά και των πολιτικών επιλογών, επηρεάζουν τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνικής δομής, αλλά επηρεάζονται από τις σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τον τουρισμό. Επηρεάζονται επίσης από πρωτοβουλίες και από την ίδρυση και την πετυχημένη λειτουργία σε αυτές φορέων του τρίτου τομέα της οικονομίας, όπως η μη κυβερνητική οργάνωση Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ σε μια από τις πλέον ορεινές και φθίνουσες περιοχές της χώρας.

Η λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στο νομό Φλώρινας έδωσε λύση στο πρόβλημα των αιχμάλωτων αρκούδων και λύκων καθώς και στην ενημέρωση του κοινού για τα μεγάλα θηλαστικά. Η αναπαραγωγή του ελληνικού ποιμενικού σκύλου και η δωρεάν διάθεση του σε κτηνοτρόφους ορεινών περιοχών αποσκοπεί στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και άγριας ζωής.

Στα 20 χρόνια της λειτουργίας του (1992-2012) ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ εμφανίζει εξαιρετικά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς σχετικά με την προστασία της φύσης, της άγριας ζωής, την έρευνα, την καινοτομία και την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού και κατώρθωσε να είναι η πιο αναγνωρίσιμη και αξιόπιστη ελληνική περιβαλλοντική οργάνωση.

Αποτέλεσε τον πυρήνα για την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών στην περιοχή και για την σημαντική & ραγδαία αύξηση της επισκεψιμότητας στην περιοχή. Δημιούργησε θέσεις εργασίας, προσέλκυσε χορηγούς, θεμελίωσε ισχυρές σχέσεις με τα μέσα ενημέρωσης πανελλαδικά, δημιούργησε συνεργασίες με εξειδικευμένους φορείς και ανέπτυξε τον εθελοντισμό.

Τοπικά έχει σημαντική παρουσία με θετική στάση για την δικτύωση και την ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας μεταξύ φορέων και μετέχει στις τοπικές πρωτοβουλίες που έχουν αναπτυχθεί με ενεργό ρόλο. Συνδέεται με τους τοπικούς φορείς με σχέσεις εμπιστοσύνης και αποδοτική συνεργασία.

Έχει αναπτύξει συνεργασία με τις τοπικές επιχειρήσεις στον τομέα των προμηθειών πρώτων υλών, στην προμήθεια εξοπλισμού, στην τεχνογνωσία και στην έρευνα και ανάπτυξη. Επίσης, έχει αναπτύξει με τις τοπικές επιχειρήσεις σχέσεις εμπιστοσύνης και αποδοτική συνεργασία.

Η επίδραση και τα οφέλη που δημιουργήθηκαν για την οικονομία της περιοχής από την ίδρυση, την ανάπτυξη και την λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ στην περιοχή του Δήμου Αμυνταίου εκτιμώνται ως πάρα πολύ σημαντικά στους τομείς: Ανάπτυξη και διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας με την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων της, Ανάπτυξη μιας ενιαίας και μοναδικής θετικής «εικόνας προορισμού» και φήμης, Αύξηση του αριθμού των επισκεπτών και των οικονομικών πόρων, Προστασία του περιβάλλοντος, Ανάδειξη φυσικών πόρων, Νέες θέσεις εργασίας, Έλξη νέων και επαναλαμβανόμενων τουριστών, Διεύρυνση της τουριστικής περιόδου & Ίδρυση νέων επιχειρήσεων

Τα οφέλη που δημιουργήθηκαν για την κοινωνία της περιοχής εκτιμώνται ως πάρα πολύ σημαντικά στους τομείς: Ανάπτυξη της επικοινωνίας, διεύρυνση των σχέσεων και του ορίζοντα γνώσεων, αλλαγή νοοτροπίας, Έλξη νέων επενδύσεων, αύξηση της επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης, Ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών (εστιατόρια, καταστήματα κ.λπ.) & Ενίσχυση της περηφάνιας των τοπικών κοινωνιών

Ανασταλτικό παράγοντα στην περαιτέρω ανάπτυξη σχέσεων των τοπικών επιχειρήσεων με τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ αποτελεί η εσωστρέφεια των επιχειρήσεων κα η μειωμένη επιχειρηματική ευελιξία.

Βιβλιογραφία- Πηγές

Ελληνόγλωσση

• Α.Σ. DIONI II, κ.π. Equal α κύκλου (2004), Οδηγός συστήματος πιστοποίησης και μοντέλων και δεικτών ποιότητας κοινωνικών επιχειρήσεων, αναπτυξιακή Σύμπραξη Γ.Γ.Ε.Ε. και DIONI, Αθήνα
• Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Κοινωνικής Οικονομίας κ.π. Equal α κύκλου (2005), Οδηγός ίδρυσης και λειτουργίας κοινωνικών επιχειρήσεων, Υπουργείο Απασχόλησης & 7 Αναπτυξιακές Συμπράξεις Κοινωνικής Οικονομίας, Αθήνα.
• Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Κοινωνικής Οικονομίας κ.π. Equal α κύκλου (2005), Προτάσεις πολιτικής, Υπουργείο Απασχόλησης & 7 Αναπτυξιακές Συμπράξεις Κοινωνικής Οικονομίας, Αθήνα
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2003) Γ.Δ. Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, (2002), Οι νέοι πρωταγωνιστές της απασχόλησης, Βρυξέλλες Ευρωπαϊκή Επιτροπή -Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, (2003), Οι νέοι πρωταγωνιστές της απασχόλησης. Σύνθεση πιλοτικής δράσης «τρίτο σύστημα &απασχόληση, Υπηρεσία Επίσημων εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ) Λουξεμβούργο . Ευσταθόπουλος Γ., Βουλγαράκης Α., Μιχαρικόπουλος Δ. (2005), Ινστιτούτο Κοινωνικής Καινοτομίας, Σύστημα κοινωνικού Ελέγχου και Αξιολόγησης Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Αθήνα.
• Ζιώμας, Δ., (2002), «Ο τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα υπό το πρίσμα των σύγχρονων διεθνών εξελίξεων» στο ΕΚΚΕ, Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001, Αθήνα
• Κετζετσοπούλου Μ., (2005), Μελέτη υποβληθείσα στην Διαχειριστική Αρχή Υπ. Απασχόλησης και στο Εθνικό Θεματικό Δίκτυπο Κοινωνικής Οικονομίας με θέμα την κοινωνική οικονομία- Εννοιολογικοί ορισμοί & υπάρχουσα κατάσταση, κ.π. Equal α κύκλου, Αθήνα.
• Λέκκα Σ.,(2011), Κοινωνική Οικονομία και Επιχειρηματικότητα: Η περίπτωση της Ελλάδας, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.
• Οδηγός Προβολής προϊόντων και Υπηρεσιών Γυναικείων Συνεταιρισμών και Κοινωνικών Επιχειρήσεων, 2005, Trade Houses DIONI II

Ξενόγλωσση

• Borzaga, C. and Defourny, J., The Emergence of Social Enterprise, Routledge, London,2001.
• Borgaza C., Olade A.,& Greffe X. (1999), Key sectors: Neighbourhood Social services: Enviroment;and Culture, Sports and media, University of Italia, Foundation Deixalles, Majorcw & university of Paris Pantheon Trento.
• Cambell M.,(1999), The thierd system Employment & local development, Volume 1-Synthesis Report, Policy Research Institute, Leeds Metropolitan University, Mimeo, U.K. 
• Colin Stutt Consulting, Social Economy Review - Defining the Sector (Resource Paper 1),2001, pp. 12-13.
• Demoustier, D., L'economie sociale et solidaire, Syros, Παρίσι 2001, 
• Defourny, J., «Introduction: from third sector to social enterprise» στο Borzaga, C. and Defourny, J., The Emergence of Social Enterprise, Routledge, London, 2001. 
• ECOTEC (2001), Evaluation of the thierd System and Employment Pilot Action- Final Report, ECOTEC Research & Consulting Limited, Brussels
• Industrial Common Ownership Movement (ICOM), Guide to Co-operative and Community Business

Διαδίκτυο

http://www.arcturos.gr/el/main.php