Να αναπτύξουµε την κοινωνική συνοχή τονώνοντας τον κοινωνικό ιστό στις πόλεις

#Ανδρέας Ευθυμίου, Δήμαρχος Μοσχάτου Ταύρου.

Σκέφτομαι συχνά: Τι συνέβη λοιπόν αυτά τα τρία  χρόνια και καλούμαστε να διαχειριστούμε τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία της Αυτοδιοίκησης;

Η κρίση δείχνει ότι είναι βαθιά, δηλαδή συστημική . Δεν είναι μόνο η δραματική πτώση του βιοτικού επιπέδου, η  πρωτοφανούς έκτασης ανεργία, η κατάρρευση του κράτους πρόνοιας. Είναι και  το ότι η κοινωνία διολισθαίνει σε έναν κοινωνικό αυτοματισμό: στον πόλεμο όλων εναντίον όλων. 

Σε μια τόσο δύσκολη εποχή, η Αυτοδιοίκηση διέρχεται τη δική της κρίση. Κρίση αξιών, προσανατολισμού και προοπτικής. 

Το κύρος της Αυτοδιοίκησης έχει τρωθεί από τη γενικότερη απαξίωση του πολιτικού συστήματος. Σε συνδυασμό μάλιστα με την υποχρηματοδότηση και την υποβάθμιση της Αυτοδιοίκησης, ήρθαν στην επιφάνεια και τα χρόνια προβλήματά μας.

Οι κυβερνήσεις αρνήθηκαν να προχωρήσουν σε ριζοσπαστικές αλλαγές για την ενίσχυση του θεσμού, αλλά και εμείς βρεθήκαμε αδύναμοι  να αντιμετωπίσουμε δικές μας παθογένειες και ανεπάρκειες.

Είναι γνωστό ότι είχαμε και συνεχίζουμε να έχουμε: 

• δραματικές περικοπές επιχορηγήσεων, 

• συνεχείς νομοθετικούς αιφνιδιασμούς, 

• αμφισβήτηση της διοικητικής και θεσμικής μας αυτονομίας 

Είναι χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου το Κράτος αφαιρεί αρμοδιότητες από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Δυστυχώς, δεν διεκδικήσαμε την πολιτική, διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια μας. 

Το μεγάλο πλέγμα ελέγχων και γραφειοκρατικών αγκυλώσεων μας οδηγεί να υποχρεωθούμε σε μία ανώδυνη διαχειριστική λειτουργία με ελάχιστους πόρους, χωρίς χαρακτήρα αναπτυξιακό και όραμα για την τοπική κοινωνία. 

• Η Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να αποτελεί μικρογραφία και εξάρτημα του κράτους.
• Οι Δήμοι δεν πρέπει να ασκούν της εξουσία τους με τους τρόπους, τα μέσα και την οπτική του κράτους. 

Δυστυχώς, η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν μπόρεσε να διατυπώσει ένα σαφές διεκδικητικό πλαίσιο με στρατηγική προοπτική:

• την ανεξαρτησία από το κράτος, 

• την αυτονομία από τα κόμματα, 

• την πολιτική, διοικητική και την οικονομική αυτοτέλεια και αυτοδυναμία της. 

Έτσι, συμβάλλαμε στη διαμόρφωση του κατάλληλου κλίματος για την απαξίωση της Αυτοδιοίκησης. Η κρίση το επέτεινε ακόμη περισσότερο.

Υφίσταται μία διάχυτη  δυσαρέσκεια που συσσωρεύεται στην κοινωνία. Σχηματίζεται ένα «πλεόνασμα δυσαρέσκειας», που πολλές φορές παίρνει τη μορφή θυμού και μίσους.

Σε αυτή την εποχή της γενικευμένης αναξιοπιστίας και δυσαρέσκειας καλούμαστε να υπερασπιστούμε τον αυτονόητο κοινωνικό χαρακτήρα της Αυτοδιοίκησης. Δηλαδή, να υπερασπισθούμε με αποτελεσματικότητα την «εγγύτητα» της σχέσης μας με την τοπική κοινωνία. 

Σε μια τέτοια συγκυρία οφείλουμε:  

• Να σταθούμε δίπλα στον απλό πολίτη που υποφέρει, να τον  ανακουφίσουμε και να βρούμε λύσεις για τα βασικά προβλήματα

• Να δώσουμε προτεραιότητα στην κοινωνική προστασία.

• Να διευρύνουμε τις δομές κοινωνικής παρέμβασης για να απαλύνουμε, όσο μπορούμε, τις δυσκολίες των συμπολιτών μας  που δοκιμάζονται. 

• Να οργανώσουμε την αλληλεγγύη, για να έχει προοπτική και όραμα η αντίσταση στα φαινόμενα της κρίσης, της παραίτησης και της παρακμής.

Εάν πραγματικά μας ενδιαφέρει μια κοινωνία των αναγκών, πρέπει να θέσουμε επί τάπητος ένα κρίσιμο ζήτημα:  

Το θέμα της ιεράρχησης των αναγκών σε σχέση με τους πραγματικούς πόρους που διαθέτουμε. Πόρους οικονομικούς και βέβαια ανθρώπινους πόρους.

Συνεπώς, δεν θα πρέπει να παραιτηθούμε από λειτουργίες και κοινωνικά προγράμματα που αποτελούν δικές μας κατακτήσεις και διαθέτουν υψηλή αποδοχή από τη τοπική κοινωνία. 

Σε αυτή την εποχή, πρέπει:

• να υπερασπιστούμε ακόμη περισσότερο τον αυτονόητο κοινωνικό χαρακτήρα της Αυτοδιοίκησης 

• να αναζητήσουμε πιο έντονα την «εγγύτητα» της σχέσης μας με την τοπική κοινωνία.

Τι προϋποθέτουν όλα αυτά για την Αυτοδιοίκηση;

• Να παραχωρήσουμε περισσότερο χώρο για δράση στην τοπική κοινωνία 

• Να γίνουμε καταλύτες για αυτενέργεια και συμμετοχή 

• Να συντονίσουμε, να ενθαρρύνουμε και να αναζητήσουμε από όλους έμπρακτη αλληλεγγύη και μορφές αντίστασης στην εξαθλίωση.

Η Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να δοκιμάζει στην πράξη νέες δομές και καινοτόμες παρεμβάσεις ακόμη και στις παρυφές του υφιστάμενου πλαισίου. 

Αυτή την περίοδο έχουν αποτυπωθεί πολλές περιπτώσεις Δήμων που δοκιμάζουμε ένα διευρυμένο φάσμα συνεργασιών. Μάλιστα, αρκετές φορές, ανιχνεύθηκαν νέες μορφές λειτουργίας υπό την πίεση ή και τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων όπως άνεργοι συμπολίτες μας, καλλιτεχνικοί συνεργάτες, γυμναστές, γονείς σπουδαστών των εργαστηρίων και των τμημάτων μας στον πολιτισμό και τον αθλητισμό, κλπ,. 

Για παράδειγμα, την τελευταία περίοδο τοπικά έχουν δημιουργηθεί διάφοροι σύλλογοι, Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες ή και Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις που αποτελούν ενδιάμεσους φορείς. Δηλαδή, ενδιάμεσοι φορείς μεταξύ Δήμων και ενδιαφερομένων χρηστών που εξασφαλίζουν τη δυνατότητα να συνεχίσουμε ένα πρόγραμμα ή ένα έργο. Έργο που ο ίδιος ο Δήμος δεν θα μπορούσε τυπικά να υλοποιήσει αλλά που όμως:

• σχεδιάζει από κοινού με τις άλλες δυνάμεις, 

• συνδιαμορφώνει το περιεχόμενο, 

• επιλέγει συνεργάτες, 

• συμμετέχει στην υλοποίησή του,

• και αξιολογεί το τελικό αποτέλεσμα. 

Λέμε, λοιπόν, ΝΑΙ στις ΚΟΙΝΣΕΠ. 

Προσοχή, όμως: Είμαστε αντίθετοι στις ΚΟΙΝΣΕΠ που δεν είναι:

• ούτε αποτέλεσμα τοπικών διεργασιών, 

• ούτε εκπροσωπούν τοπικές δυνάμεις , 

• ούτε υπερασπίζονται τις κοινωνικές ανάγκες. 

Δεν πρέπει να μετατρέψουμε τις κοινωνικές και άλλες υπηρεσίες των Δήμων μας σε επιχειρήσεις ειδικού σκοπού και σε επιχειρήσεις υβρίδια .  

Πρέπει να ξαναδούμε: 

• την έννοια του κοινωνικού και δημόσιου αγαθού, ενάντια στην άκρατη ιδιωτικοποίησή του  

• την υπεράσπιση του δημοσίου χώρου, της δημόσιας σφαίρας και του δημοσίου συμφέροντος 

Αγαπητοί συνάδελφοι, πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να συνομιλούμε και να συνεργαζόμαστε με όλους. 

Με: 

• τις τοπικές επιχειρήσεις και δυνάμεις του ιδιωτικού τομέα, 

• τις συλλογικότητες εθελοντικής πρωτοβουλίας και δράσης, 

• τις κοινωνικές οργανώσεις του τρίτου τομέα και της εκκλησίας, 

• τους τοπικούς θεσμούς και τα δίκτυα διαλόγου και επικοινωνίας, 

• δηλαδή, το σύνολο των «αποθεματικών δυνάμεων» που δρουν στις πόλεις μας. 

Πιστεύω ότι έτσι μόνον θα γίνει δυνατόν να διαμορφωθεί ένα νέο πλαίσιο δημόσιας συμμετοχής που:

• θα αποδεσμεύσει το δημιουργικό δυναμικό των κατοίκων, 

• θα ενεργοποιήσει τη δράση και συμμετοχή των συλλογικοτήτων και 

• θα συντελέσει σε νέες δημιουργικές συνθέσεις. 

Σκοπός μιας κινηματικής κοινωνικής πολιτικής στην Αυτοδιοίκηση είναι να λάβει ο ωφελούμενος υπηρεσίες -κι όχι κοινωνικές παροχές. Οι αυτοδιοικητικές δομές κοινωνικής πολιτικής δεν συμπληρώνουν τον ρόλο του κράτους. Ουσιαστικά, συστήνουν  ένα δίχτυ ασφαλείας, προστασίας και πρόληψης απέναντι στην κοινωνική ανισότητα και την περιθωριοποίηση. 

Στόχος μας δεν είναι μόνο η παροδική ανακούφιση, αλλά πρωτίστως η έξοδος από το περιθώριο και η χειραφέτηση του δημότη. 

Θα το πω και με διαφορετικό τρόπο: Δεν θεωρώ επιτυχία μας τη λειτουργία κοινωνικών παντοπωλείων, ιατρείων, φαρμακείων. Ένδειξη βαθιάς  κρίσης είναι αυτές οι δράσεις. Διεκδικούμε μια κοινωνία όπου η Αυτοδιοίκηση δεν θα χρειάζεται να δημιουργεί έκτακτες δομές για απόρους, πεινασμένους, αστέγους και ανέργους, αλλά θα εγκαινιάζει πρότυπες σχολικές μονάδες, νέες πολιτιστικούς θεσμούς,  αθλητικές εγκαταστάσεις και καινοτόμες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες.  

Για το λόγο αυτό πρέπει μέσα στη δίνη της κρίσης να καλλιεργούμε την  αντίληψη και να υπηρετούμε το στρατηγικό μας στόχο για ανοιχτές πόλεις: 

• φιλικές προς τον πολίτη και τον επισκέπτη, 

• ανεκτικές στη διαφορετικότητα και στον πολιτισμικό πλουραλισμό, 

• αντίπαλες στη μισαλλοδοξία, στον ρατσισμό και στην τυφλή βία.

Επιτρέψτε μου ορισμένες αναφορές στα θέματα της εργασίας. 

Βασικά στοιχεία μιας «τοπικού χαρακτήρα» στρατηγικής της ανάπτυξης και των τοπικών αγορών εργασίας θα μπορούσε να ήταν:

• Στατιστική καταγραφή σε τοπικό επίπεδο και αποτύπωση της ανεργίας και των διαρθρωτικών χαρακτηριστικών της. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω ενός  ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος ( on-line διασύνδεση του Κ.Π.Α ΟΑΕΔ με τα κλαδικά επιμελητήρια αλλά και τα γραφεία απασχόλησης των Ο.Τ.Α όπου έχουν συσταθεί ).

• Στενή συνεργασία μας  με τις κατά τόπους υπηρεσίες του Ο.Α.Ε.Δ και με τους υπόλοιπους κοινωνικο-οικονομικούς εταίρους, όπως:  επιχειρήσεις και ενώσεις εργοδοτών , επιμελητήρια , τοπικά παρατηρητήρια για την απασχόληση και την  επιχειρηματικότητα .

• Εφαρμογή νέων μεθόδων για την ανάπτυξη κλάδων της οικονομίας και ιδιαίτερα των υπηρεσιών όπου οι Δήμοι έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα,

• Πολιτική επαγγελματικού προσανατολισμού, επιμόρφωσης και  κατάρτισης σε νέες δεξιότητες και επαγγέλματα που ζητούνται στο νέο οικονομικό περιβάλλον 

• Ανάπτυξη τοπικών πρωτοβουλιών απασχόλησης, που εντάσσεται στη στρατηγική γνωστή  με τον όρο  «τοπική ανάπτυξη από τα κάτω».

Μια τέτοια στρατηγική τοπικής ανάπτυξης και των τοπικών αγορών εργασίας είναι δυνατόν να προωθήσει Τοπικά Σύμφωνα για την Απασχόληση. 

Με τον όρο «Απασχόληση» δεν αναφέρομαι μόνο στην καταπολέμηση της ανεργίας, αλλά και σε ζητήματα που αφορούν πολλές άλλες πλευρές της «εργασίας», όπως: 

• Βελτίωση συνθηκών εργασίας σε τομείς και σε χώρους, τουλάχιστον εκεί που έχουμε την ευθύνη ή και μπορούμε να επηρεάζουμε, 

• Διατήρηση των υφιστάμενων θέσεων εργασίας όπου μπορούμε να παρέμβουμε,  

• Διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, 

• Προώθηση επαγγελματικής κατάρτισης και της δια βίου μάθησης 

• Σύνδεση  της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και την  ενίσχυση των επαγγελματικών δεξιοτήτων 

Τα Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης είναι δυνατόν να  στηρίζονται: 

• Στην εθελοντική συνεργασία τοπικών φορέων και συλλογικοτήτων στοχεύοντας στην ενδογενή τοπική ανάπτυξη 

• Στην προώθηση της απασχόλησης σε αειφόρες και βιώσιμες παραγωγικές δραστηριότητες 

• Μία  ολοκληρωμένη προσέγγιση στο σημαντικό τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας. Η «αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία» συμπεριλαμβάνει όλα τα σημερινά δίκτυα αλληλοβοήθειας και εμπεδώνει μία κουλτούρα αλληλεγγύης, συνεργασίας και αλληλοβοήθειας,

Πιστεύω, και η εμπειρία στο Δήμο μας το επιβεβαιώνει, στην ανάγκη για ένα επιστημονικά στελεχωμένο Γραφείο Ενημέρωσης Ανέργων και Επιχειρήσεων. 

Προωθούμε τη συμμετοχή σε εστιασμένα προγράμματα απασχόλησης όπως  προγράμματα «ανέργων ηλικίας 55-64 ετών», «κατάρτισης ανέργων», «προγράμματα τοπικών δράσεων κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού». Επίσης,  υλοποιούμε μέσω του Δήμου και της Κοινωφελούς Επιχείρησης προγράμματα απασχόλησης ΤΟΠΕΚΟ και ΤΟΠΣΑ με αντίστοιχες αναπτυξιακές συμπράξεις. 

Να παραθέσω ορισμένες δράσεις που πιστεύω ότι αποτελούν πολλαπλασιαστές ισχύος των θετικών αποτελεσμάτων του κάθε σχεδίου παρέμβασης, βάσει και των ευρωπαϊκών «καλών πρακτικών» αλλά των πορισμάτων των στελεχών των Κοινωνικών μας  Υπηρεσιών :

• Εκπόνηση Τοπικού Σχεδίου Δράσης με ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης της εφαρμογής του ( follow-up )
• Αναφέρθηκα και προηγούμενα: Ενίσχυση της λειτουργίας του γραφείου ενημέρωσης ανέργων & επιχειρήσεων με εξατομικευμένη προσέγγιση και τηλεφωνική παρακολούθηση του ανέργου 
• Κατασκευή χώρου στην ιστοσελίδα του κάθε Δήμου «ενθάρρυνσης και στήριξης του Ανέργου – Δημότη» με απλοποιημένα εργαλεία και ευέλικτες τεχνικές εύρεσης  εργασίας
• Δικτύωση των δομών του Δήμου με τους κοινωνικο-οικονομικούς εταίρους που εδρεύουν στην περιοχή και συντονισμός κοινών  ενεργειών και δράσεων 
• Πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών επιχειρήσεων για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και τον ρόλο της στην τοπική οικονομία
• Καταγραφή της Τοπικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας με την σύνταξη Ετήσιας Έκθεσης και την έκδοση μηνιαίου ενημερωτικού δελτίου 
• Δημιουργία Τοπικού Παρατηρητηρίου για τα νέα δεδομένα και τις τάσεις της αγοράς εργασίας ( προσφορά – ζήτηση ειδικοτήτων ).
• Ανάπτυξη δράσεων που προωθούν ένα ευρύ δίκτυο επιχειρηματικών συνεργασιών με τοπικά κοινωνικά  και οικονομικά δίκτυα δράσεων στα πεδία του Πολιτισμού, της Αειφόρου Ανάπτυξης, του Περιβάλλοντος και της Κοινωνικής Αλληλεγγύης 
• Σύσταση πυρήνων εθελοντών – εμψυχωτών με στόχο την προβολή της κοινωνικής οικονομίας και της ισότητας των ευκαιριών 
• Δημιουργία Δομής Συμβουλευτικής και Κατάρτισης για εργαζόμενους σε επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας και τέλος 
• Πιλοτική λειτουργία Κοινωνικών Επιχειρήσεων στον τομέα της Κοινωνικής Φροντίδας, του Πολιτισμού και της Πράσινης Οικονομίας σε δράσεις των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας που συμβάλλουν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη του Δήμου.

Οι κοινωνικές ανάγκες δεν μπορούν να καλυφθούν:

• ούτε με τις «παθητικές μορφές παρέμβασης» που αναπτύχθηκαν στην περίοδο άνθησης των επιδοματικών πολιτικών ,

• ούτε με τους παραδοσιακούς τρόπους αντιμετώπισης (παθητικά δικαιώματα σε εισοδηματικές ενισχύσεις). 

 Καθίσταται πλέον αναγκαίο κατά την φάση σχεδιασμού των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής -και ειδικότερα εμείς ως αυτοδιοικητική  κοινότητα -να λαμβάνουμε υπόψη μας δύο πολύτιμες συνισταμένες :

• την εξειδίκευση της «αρχής της επικουρικότητας» που στην Αυτοδιοίκηση υπηρετούμε ως το πρώτο επίπεδο γειτνίασης και διαχείρισης των προβλημάτων του πολίτη, με συνθετότερη επεξεργασία των κριτηρίων κάλυψης του φαινομένου  της «φτώχειας» και του κοινωνικού αποκλεισμού.

• Την δικτύωση διαφορετικών μορφών οργάνωσης της κοινωνικής προστασίας με στόχο την παροχή εξατομικευμένης προσέγγισης και ανάπτυξη δομών για την ανίχνευση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης .

Καλούμαστε, λοιπόν, να διαμορφώσουμε ένα κλίμα και μία ατμόσφαιρα στην τοπική κοινωνία  όπου είναι ιδιαίτερα σημαντικό: 

• Να υφίστανται συνθήκες ενότητας και συστράτευσης όλων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων της πόλης

• Να εμπεδώνεται στην τοπική κοινωνία συνείδηση ενεργητικής αλληλεγγύης που να αφυπνίζει και ενεργοποιεί τους κατοίκους 

• Να αντιπαλεύουμε ακόμη πιο δυνατά τον κοινωνικό αποκλεισμό και να αναπτύξουμε την κοινωνική συνοχή τονώνοντας τον κοινωνικό ιστό 

• Να διευθετούμε με αποτελεσματικό τρόπο τις κοινωνικές ανισότητες και να πετύχουμε αναδιανεμητικές παρεμβάσεις

Η κοινωνική δυναμική που διαμορφώνεται με βάση ρεαλιστικούς στόχους κοινωνικού και συλλογικού συμφέροντος είναι δυνατόν:

• να διαμορφώσει τοπική συναίνεση, 

• να συμβάλλει στην κοινωνική σταθερότητα 

• να ενισχύσει την κοινωνική αλληλεγγύη, 

• να δημιουργήσει τοπική ανάπτυξη 

• να προσδώσει μία κοινή αίσθηση οράματος

*Ομιλία στο συνέδριο "Κοινωνία σε κρίση, Αυτοδιοίκηση σε δράση" που οργάνωσε η ΚΕΔΕ 21-22 Νοεμβρίου 2013 στη Θεσσαλονίκη