Έξυπνες πόλεις χωρίς μέλλον ;

© Oriol Malet

#Μοχιανάκης Κωστής.

Διαβάζοντας διάφορες μελέτες αλλά και άρθρα γύρω από την έννοια των έξυπνων πόλεων από όλο τον κόσμο διαπιστώνω την ανάγκη , εκτός από τους τεχνοκράτες και τους ειδικούς επιστήμονες , να ακούω και τους διανοούμενους.Στην Ελλάδα στα Πολυτεχνεία και στα Πανεπιστήμια υπάρχει η κρίσιμη μάζα επιστημόνων αλλά και ομάδων που δουλεύουν με επιτυχία.Αυτό αποτυπώνεται στις χρηματοδοτήσεις στα ερευνητικά προγράμματα.

Δεν έχει αναπτυχθεί όμως ακόμα μια κρίσιμη μάζα διανοουμένων που διαλέγεται με την κοινωνία για την κατεύθυνση και τις συνέπειες στο αστικό περιβάλλον από τα οράματα για την έξυπνη πόλη , τις εφαρμογές τους και το ρόλο των πολιτών.

# Gemma Galdon Clavell, Διδακτορικό στις Δημόσιες Πολιτικές. Τμήμα Κοινωνιολογίας και Οργανωτικής Ανάλυσης, Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης.Δημοσιεύθηκε στο Barcelona Metropolis

Τη μετάφραση επιμελήθηκε ο Λάζαρος Αγαπίδης.

Αυτό το άρθρο είναι σαφώς προκλητικό.  Η επισήμανση των κινδύνων των έξυπνων πόλεων δεν αποτελεί μία τροποποίηση ολόκληρης της ιδέας, αλλά είναι μάλλον μια προσπάθεια να επιστήσει την προσοχή σε ορισμένες από τις αδυναμίες της που έχουν ήδη εμφανιστεί με την εφαρμογή των έξυπνων τεχνολογιών και διαδικασιών στο αστικό περιβάλλον.

Μερικοί άνθρωποι θα θυμούνται ότι πριν από λίγα χρόνια η έννοια της βιώσιμης πόλης ήταν στη μόδα. Μετά από αυτό ήρθε η έξυπνη ανάπτυξη. Και τότε ένα άρθρο στο Journal of Planning Literature επεσήμανε ότι οι όροι αυτοί, καθώς γινόταν πιο αποδεκτοί, φάνηκαν επίσης να χάνουνε κάθε νόημα.  Κενές λέξεις.

Φαίνεται ότι το ίδιο συμβαίνει και με τις έξυπνες πόλεις. Σήμερα, ο αριθμός των έξυπνων πρωτοβουλιών τόσο μεγάλος που είναι δύσκολο να κατανοήσουμε το τι πραγματικά συμβαίνει.  

Για παράδειγμα, τι κοινό έχουν τα βιώσιμα κτίρια, τα πιστοποιητικά αριστείας στον τομέα του τουρισμού, αισθητήρες στο δημόσιο φωτισμό, τα ξενοδοχεία που δανείζουν ηλεκτρικά ποδήλατα, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και τα κέντρα διαχείρισης των αποβλήτων;  Όλα αυτά τα παραδείγματα εμφανίζονται στο Smart City Tour της Βαρκελώνης, ένας οδηγός που εκδόθηκε από Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρκελώνης, το οποίο βάζει στο τραπέζι το γεγονός ότι στο ζήτημα των έξυπνων πόλεων, το αστικό branding συχνά επιβάλλεται στις έννοιες που θέλει να περιγράψει.  Κάθε δημόσια αστική πρωτοβουλία πρέπει να εντοπίσει και να κατανοήσει τις προκλήσεις του παρόντος και τις δυνατότητες του μέλλοντος. Ωστόσο, το μάρκετινγκ, το οποίο φαίνεται να είναι η κινητήρια δύναμη της συζήτησης γύρω από έξυπνες πόλεις, δεν χαρακτηρίζεται από τις απαραίτητες δυνατότητες της ανάλυσης και του σχεδιασμού.  Αυτή είναι μία αρχή μιας συνταγής για καταστροφή.  Η συσκευασία, τα κουδουνάκια και οι κορδέλες επιβάλλονται και πολλές φορές επισκιάζουν το περιεχόμενο.

Η σημερινή πραγματικότητα των έξυπνων πόλεων μας επιτρέπει ήδη να αναλύσουμε κάποια πιθανά σενάρια - από τη μια πλευρά, γιατί γνωρίζουμε ότι το Mobile World Congress και το Smart City Expo δεν θα λαμβάνουν χώρα για πάντα στη Βαρκελώνη, που σημαίνει ότι μια έξυπνη στρατηγική που δεν βασίζεται σε σημαντικές εκδηλώσεις είναι μια αναγκαιότητα, και από την άλλη, γιατί έχουμε αποτύχει σε έξυπνα έργα που συνεχίζουν να παρουσιάζονται ως παραδείγματα επιτυχίας, αλλά με μία απλή εξέταση των λεπτομερών αυτών θα ανακαλύψουμε ότι οι αρχικές υποσχέσεις τους παραμένουν ανεκπλήρωτες.  

Ένα καλό παράδειγμα αυτού είναι το Projecte SIIUR, το οποίο, παρ’ όλο που εξακολουθεί να εμφανίζεται στους οδηγούς, είναι πλέον μία εγκαταλειμμένη υποδομή του έξυπνου δημοτικού φωτισμού.  Ή το κτίριο Media-TIC, το οποίο δεν έχει μόνο αποτύχει στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της λειτουργίας του, αλλά παραμένει και σήμερα, όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας, ένα από τα πιο ακριβά κτίρια στη Βαρκελώνη.  Ή, τα δεκάδες μικρά έργα που αφορούν αισθητήρες που εγκαθίστανται σε όλη την πόλη που δεν έχουν επιτύχει τα αναμενόμενα αποτελέσματά τους, μερικές φορές λόγω του τρόπου που δουλεύουν (κακός σχεδιασμός, κακή ενσωμάτωση με άλλες πλατφόρμες), και άλλες φορές, διότι παρά την καλή λειτουργία τους, οι δυνατότητες αυτών των έργων δεν έχουν καταφέρει να τραβήξουν το ενδιαφέρον όλων των σημαντικών επενδυτών. Οι περιπτώσεις αυτές μετατρέπουν στην πόλη, σιγά-σιγά, σε ένα νεκροταφείο έξυπνων «σκουπιδιών». Η τεχνολογική ευφορία μας οδηγεί στο να υποτιμούμε τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δαπάνες του έξυπνου ρίσκου, και η καυτή πατάτα της ευθύνης συνεχίζει να μεταφέρεται από γραφείο σε γραφείο, από κοινοβούλιο σε κοινοβούλιο.

Επιπλέον, χάρη στη εκτεταμένη βιβλιογραφία σχετικά με την τεχνολογία και την οργανωτική διαχείριση, γνωρίζουμε ότι συχνά εκείνοι που λαμβάνουν τις αποφάσεις σχετικά με την απόκτηση των τεχνολογικών προϊόντων και λύσεων, υποτιμούν τις μακροπρόθεσμες δαπάνες και τείνουν να αποδέχονται τυφλά τις υποσχέσεις του «πωλητή».  Είμαστε κοινωνία γοητευμένη από την τεχνολογία και από τη δυνατότητα των τεχνολογικών λύσεων να διορθώσουν όλα τα πολύπλοκα κοινωνικά και αστικά προβλήματα που έχουμε αποτύχει να αντιμετωπίσουμε.  Και ο συνδυασμός αυτής της άκριτης τεχνολογικής αισιοδοξίας με την έλλειψη ειδικής κατάρτισης στον τομέα του λογισμικού, των συστημάτων και των διαδικασιών καθιστά πολύ εύκολο να πωληθούν κακή λύσεις για ακαθόριστα προβλήματα. Μερικοί άνθρωποι πωλούν ατμό, κι άλλοι τον αγοράσουν.

Συχνά, ωστόσο, δεν είναι όλα ατμός. Πολλές φορές, ο ατμός συγκεντρώνεται στα «δημόσια» τμήματα των έξυπνων τεχνολογιών.  Συνεργασίες μεταξύ του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα στη θεωρία, πρέπει να είναι «win-win».  Μια κατάσταση στην οποία, μέσω της συνεργασίας, δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα θα είναι σε θέση να βελτιστοποιήσει τους πόρους και τις διαδικασίες τους και να επωφεληθούν αμοιβαία.  Ωστόσο, μερικές φορές η νίκη είναι μόνο για τον ιδιωτικό τομέα ενώ όλος ο ατμός επικεντρώνεται στις δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας.  Οι έξυπνες στάσεις λεωφορείων και ο έξυπνος δημοτικός φωτισμός, για παράδειγμα, επιτρέπει τον εντοπισμό και την παρακολούθηση των διευθύνσεων MAC των κινητών τηλεφώνων, και με αυτό τον τρόπο επιτρέπεται η δημιουργία εξατομικευμένων διαφημιστικών εμπειριών, μέσα από συγκεκριμένες εφαρμογές για κινητά και με ένα μείγμα των δεδομένων γεωγραφικού εντοπισμού της κατανάλωσης και της αναψυχής.  Τα οφέλη για τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να τοποθετήσουν τις διαφημίσεις και εκείνων που διαχειρίζονται την διαφήμιση είναι προφανής.  Το όφελος για την πόλη και τους πολίτες από αυτές τις αστικές υποδομές για την έρευνα της αγοράς είναι λιγότερο σαφής.  Αυτό το θεωρητικό δημόσιο όφελος συχνά «πλασάρεται» ως τρόπος βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των δημόσιων μεταφορών (υπολογισμός των όγκων ή των ουρών ανθρώπινης κίνησης για τις δημόσιες μεταφορές) και, κατά συνέπεια, από την άποψη της δημόσιας ασφάλειας (πρόσβαση σε πραγματικό χρόνο από την αστυνομία σε αυτά τα δεδομένα σχετικά με την χρήση των δημοσίων χώρων).  Σπάνια εξετάζεται η αναγκαιότητα των πληροφοριών στον τομέα της δημόσιας διοίκησης, η πιθανότητα να είναι διαθέσιμα τα δεδομένα από άλλες πηγές, ή την πιθανότητα να υπάρχουν λιγότερο δαπανηροί τρόποι απόκτησης παρομοίων αποτελεσμάτων.

Με τον τρόπο αυτό η διοίκηση μαζεύει τιμολόγια, οι πόλεις μαζεύουν «σκουπίδια» και οι πολίτες μαζεύουν και τα δύο μαζί με ένα επιβαρυντικό παράγοντα: η έξυπνη πόλη τρέφεται με τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών.  Η πόλη τρέφετε με δεδομένα και μεταδεδομένα σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας, την χρήση του διαδικτύου, τις πληροφορίες τοποθεσίας και αναψυχής, τις συνήθειες και τις ρουτίνες, τα κοινωνικά δίκτυα, την αλληλεπίδραση με τη διοίκηση, την οικονομία και τη χρηματοδότηση, τη χρήση των δημόσιων και ιδιωτικών μεταφορών, τις δικαστικές αποφάσεις καθώς και πολλά, πολλά άλλα πράγματα.  Η δυνατότητα διασταύρωσης των στοιχείων αυτών έχει τεράστια υπόσχεση για βελτίωση των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών. Αλλά τα προσωπικά δεδομένα είναι επίσης ευαίσθητες και πολύτιμες πληροφορίες που θα πρέπει να διαχειρίζονται με ασφάλεια με σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και των δικαιωμάτων πρόσβασης σε αυτά.  Η κακή διαχείριση των εν λόγω στοιχείων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ειδικά όταν δημιουργούνται μη ελεγχόμενες βάσεις δεδομένων, όταν μεμονωμένα προφίλ δημιουργούνται με βάση αυτών των πληροφοριών και αυτόματες αποφάσεις λαμβάνονται βασισμένες σε αυτά τα δεδομένα που δημιουργούνται χωρίς τη γνώση, τη συναίνεση ή τον έλεγχο των ανθρώπων που επηρεάζονται από αυτό. Η έξυπνη πόλη μπορεί και μας κατασκοπεύει.  Η οικοδόμηση μιας υποδομής που αναγνωρίζει αυτούς τους κινδύνους θα πρέπει να είναι η αφετηρία κάθε δημόσιας δέσμευσης.

Αυτή η δυστοπική άποψη της έξυπνης πόλης μπορεί να είναι τόσο παράλογη όσο και τα τεχνολογικά σενάρια που συχνά παρουσιάζονται από πόλεις και επιχειρήσεις. Με αυτό κατά νου, αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι η δέσμευσή μας για έξυπνες πόλεις έχει ελλείψεις στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση αποτελεί προϋπόθεση στον τρόπο με τον οποίο της προσεγγίζουμε.  Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για το σχεδιασμό της κοινωνικά αποτελεσματικής έξυπνης πόλης και της υπεύθυνης έρευνας και καινοτομίας.  Είναι απαραίτητη προϋπόθεση, εν ολίγοις, για να διασφαλίσουμε ότι η ιδέα της έξυπνης πόλης δεν θα εμποδίσει την δυνατότητα μιας πραγματικής πολιτικής αστικής τεχνολογίας.