Αίγινα: Τοπίο & Παραθερισμός

#ΠΕΝΥ ΠΑΠΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Η Αίγινα αποτέλεσε από πολύ νωρίς τόπο παραθεριστικής κατοίκησης. Οι πρώτοι παραθεριστές που έφθασαν στο νησί ανήκαν σε υψηλότερα κοινωνικά στρώματα, σταδιακά όμως και λόγω της εγγύτητας με την Αθήνα και τον Πειραιά, το νησί συγκέντρωσε παραθεριστές από όλες τις κοινωνικές ομάδες, που διεκδίκησαν μια δεύτερη κατοικία. 

Με την πάροδο του χρόνου συγκεντρώθηκε σημαντικός αριθμός παραθεριστικών κατοικιών, ο οποίος σε συνδυασμό με τη μορφολογία του εδάφους καθώς και με μια σειρά από νομοθετικές διατάξεις που δημιούργησαν ιδιαίτερες συνθήκες, διαμόρφωσε το σημερινό τοπίο της Αίγινας.

Το ανάγλυφο του νησιού χαρακτηρίζεται από σημαντικές εναλλαγές στο τοπίο που εν μέρει οφείλονται στην ηφαιστειακή του προέλευση. Μορφολογικά η Αίγινα χωρίζεται σε τρεις ενότητες: το κεντρικό και νότιο τμήμα που είναι κυρίως ορεινό, με έντονες κλίσεις εδάφους και ηφαιστειογενή πετρώματα, το βορειοανατολικό τμήμα όπου συγκεντρώνονται οι βασικότερες δασικές εκτάσεις και τέλος το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού που είναι κυρίως πεδινό και στο οποίο έχει αφήσει σε μεγάλο βαθμό το αποτύπωμά της η εξάπλωση του παραθερισμού. Εδώ συγκεντρώνονται οι περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις (φιστικιές, ελαιόδενδρα, αμπέλια κλπ) οι οποίες σταδιακά μειώνονται και μετατρέπονται σε οικόπεδα, ενώ σημαντική είναι και η οικοδόμηση σε περιοχές εκτός σχεδίου.

Στην περιοχή αυτή βρίσκονται και οι λεγόμενοι «κατηργημένοι οικισμοί», που περιβάλλουν την πόλη της Αίγινας και αποτελούν την διέξοδο για την κάλυψη της ζήτησης ανέγερσης νέων κατοικιών, τείνοντας έτσι στη δημιουργία ενός ενιαίου πολεοδομικού συγκροτήματος με την πόλη. Για τους οικισμούς αυτούς ίσχυαν οι διατάξεις για τους οικισμούς προ του '23, μέχρι το 1977, όταν καταργήθηκαν τα όριά τους και από το 1989 και μετά θεσπίστηκαν περιορισμοί και όροι δόμησης ευνοϊκότεροι από αυτούς της εκτός σχεδίου δόμησης, εξομοιώνοντάς τους σε μεγάλο βαθμό με τους οικισμούς τους προυφιστάμενους του '23. Δημιουργήθηκε έτσι μια μεγάλη περιοχή γύρω από την πόλη της Αίγινας η οποία ενώ τυπικά βρίσκεται εκτός σχεδίου, στην πράξη δομείται με τους όρους που ισχύουν για τους υφιστάμενους οικισμούς και μετατρέπεται σε πεδίο εκμετάλλευσης από ιδιοκτήτες, μηχανικούς και εργολάβους.

Στην παρούσα εργασία εξετάζεται το ιδιαίτερο νομικό πλαίσιο των λεγόμενων «κατηργημένων οικισμών» σε συνδυασμό με την εκτός σχεδίου δόμηση που συντέλεσαν στη δημιουργία μιας υβριδικής κατάστασης μεταξύ οικισμού και αγροτικής γης, μια μεικτής περιοχής όπου συνυπάρχουν κτισμένα με άκτιστα οικόπεδα και γεωργικές εκτάσεις. Διερευνάται η επίδραση της εξάπλωσης του παραθερισμού καθώς και οι συνέπειές του στο σύγχρονο τοπίο της Αίγινας.

1. Εισαγωγή

Η Αίγινα γνωρίζει από νωρίς εκδρομική και παραθεριστική κίνηση κύρια λόγω της γειτνίασης της με το λεκανοπέδιο της Αττικής, των σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων, του κλίματος και του φυσικού της περιβάλλοντος. Η σχέση της με τον Πειραιά και την Αθήνα, την καθιστά διαφορετική σε σχέση με άλλα νησιά, αφού κάποιοι Αθηναίοι διατηρούν στην Αίγινα ίσως και την πρώτη κατοικία τους, ταξιδεύοντας καθημερινά στην πρωτεύουσα για την εργασία τους. Με τον τρόπο αυτό, συγχέεται συχνά η πρώτη και η δεύτερη κατοικία στο νησί. Ταυτόχρονα, η Αίγινα δεν αποτελεί τον κλασικό τουριστικό προορισμό για εβδομαδιαίες ή και πιο μεγάλης διάρκειας διακοπές, αλλά αποτελεί τον τόπο για σύντομες αποδράσεις των Αθηναίων, οι οποίοι συχνά διατηρούν εκεί μια δεύτερη κατοικία.

Η παρούσα εργασία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η Αίγινα διαμορφώθηκε σε κατεξοχήν τόπο παραθεριστικής κατοίκησης. Τίθενται τα εξής ερωτήματα: Πώς εξελίσσεται ιστορικά ο παραθερισμός στο νησί; Ποιο ρόλο έχουν παίξει τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος στην εξάπλωση των παραθεριστικών κατοικιών; Ποια είναι η επίδραση της νομοθεσίας στη διαμόρφωση του σύγχρονου τοπίου και ποιες είναι οι τυπολογίες οικισμών που προκύπτουν;

2. Η ανάπτυξη της παραθεριστική κατοικίας στην Αίγινα

2.1 Η εξέλιξη του παραθερισμού και ο τουρισμός

Λόγω του υγιεινού και ξηρού κλίματός της η Αίγινα υπήρξε από την αρχαιότητα τόπος παραθερισμού. Σύμφωνα με την Κουλικούρδη, οι άρχοντες της Περγάμου και αργότερα οι Ρωμαίοι ερχόντουσαν στην Αίγινα για να περάσουν το χειμώνα που ήταν ήπιος. Στη σύγχρονη εποχή ο παραθερισμός εμφανίζεται στην Αίγινα ήδη από το 1811, όταν ανακαλύπτονται ανάγλυφα των αετωμάτων της Αφαίας που προσελκύουν τους περιηγητές. Το 1867 οργανώνεται τακτική συγκοινωνία μεταξύ Πειραιά και Αίγινας και πολλές αθηναϊκές οικογένειες ξεκινούν να παραθερίζουν στο νησί. Το 1905 το μικρό ατμόπλοιο "Le petit bateau" αναλαμβάνει την καθημερινή συγκοινωνία Αίγινας-Πειραιά (Κουλικούρδη, 1990). Η ύπαρξη του πλοίου αυτού, καθώς και των μεγαλύτερων που το διαδέχονται συμβάλλουν στην τουριστική εξέλιξη και ενισχύουν τις δυνατότητες παραθερισμού με την οικοδόμηση των πρώτων μεγάλων παραθεριστικών σπιτιών, κυρίως στη νότια παραθαλάσσια ζώνη.

Η παραθεριστική και εκδρομική δραστηριότητα συνεχίζεται κατά το μεσοπόλεμο και, μέχρι πριν τον δεύτερο παγκόσμιο, η υποδομή που χρησιμοποιούν οι επισκέπτες, με εξαίρεση τις εξοχικές βίλες στα περίχωρα της Αίγινας, είναι υποτυπώδης και κατά κύριο λόγο οι επισκέπτες νοικιάζουν ή φιλοξενούνται στα σπίτια Αιγινητών. Μετά το 1950 αυξάνεται ο αριθμός των παραθεριστών, οι οποίοι αποτελούνται από: Αθηναίους και Πειραιώτες που παραθερίζουν από δυο εβδομάδες έως δυο μήνες στο νησί, ανθρώπους των γραμμάτων και τέχνης που αναζητούν το κατάλληλο περιβάλλον για να συνδυάσουν τον παραθερισμό με τη δημιουργία και στήνουν στην Αίγινα τα καλοκαιρινά εργαστήριά τους, επισκέπτες των ιαματικών πηγών και Έλληνες και ξένους επισκέπτες σύντομης παραμονής (Σαραντάκου, 2010).

Τα επόμενα χρόνια, από τη δεκαετία του '60 και μετά, οι παραθεριστές και οι παραθεριστικές κατοικίες πολλαπλασιάζονται. Με τη συνδρομή της πολιτείας που θεσπίζει ευνοϊκούς νόμους για τη δόμηση σε οικισμούς προ του 23, την κατάτμηση της γης, την εκτός σχεδίου και την αυθαίρετη δόμηση, την ιδιοκατασκευή, τη δόμηση συγκροτημάτων και την ανακατασκευή σπιτιών παλαιότερου κτιριακού αποθέματος, η παραθεριστική κατοικία εξαπλώνεται με όλες τις δυνατές εκφράσεις της στο νησί. Η αύξηση των παραθεριστικών κατοικιών από το 1975 ως το 1990 είναι της τάξης του 130% (από 2669 σε 6195) (ΕΛΣΤΑΤ).

Ταυτόχρονα, αναπτύσσεται και ο τουρισμός. Ακολουθώντας τη γενικότερη τάση προς ένα μοντέλο ηλιοτροπικού παραθερισμού, η τουριστική δραστηριότητα στο νησί αυξάνεται με μαζικούς ρυθμούς. Για το διάστημα 1975-1990 η δυναμικότητα των τουριστικών καταλυμάτων αυξάνεται κατά 150% από 2850 σε 7230 κλίνες (Σαραντάκου, 1999). Σύμφωνα με την απογραφή των οικοδομών του 2000 (Ελληνική Στατιστική Αρχή) το 79% του ξενοδοχειακού δυναμικού συγκεντρώνεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βαθέος και Μεσαγρού και πιο συγκεκριμένα το 67% στη Σουβάλα και την Αγία Μαρίνα, οικισμούς καθαρά τουριστικούς.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου, οι περισσότερες τουριστικές εγκαταστάσεις στο νησί είναι δύο αστέρων, με μεγάλη έλλειψη σε μονάδες πολυτελείας, γεγονός που αποτυπώνει την προέλευση των περισσότερων τουριστών στο νησί, αλλά και το είδος των επενδύσεων που πραγματοποιούνται. Οι περισσότερες μονάδες είναι μικρές, κάτω των 50 κλινών και το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις χαμηλές κατηγορίες και την έλλειψη παραδοσιακών ξενώνων, αναδεικνύει την χαμηλή ποιοτική στάθμη του τουριστικού προϊόντος.

Παράλληλα με την τουριστική ανάπτυξη, με τα μειονεκτήματα που αναφέρθηκαν, η Αίγινα διαμορφώνεται σε κλασικό προορισμό για παραθεριστές. Σύμφωνα με δεδομένα του ΓΠΣ, από τα στοιχεία των υδρομετρητών του νησιού, σχεδόν σε όλο το νησί το ποσοστό των παραθεριστών υπερβαίνει το 60%, μεγαλύτερο δηλαδή του ποσοστού του μόνιμου πληθυσμού, με μεγαλύτερο αυτό του Δ.Δ. Βαθέος που φτάνει το 80% (Δ.Δ. Αίγινας 58%, Δ.Δ. Βαθέος 81%, Δ.Δ. Κυψέλης 66%, Δ.Δ. Μεσαγρού 69%, Δ.Δ. Πέρδικας 73%).

Από τη σύγκριση των στοιχείων του Πίνακα 1 για τον πληθυσμό σε σχέση με τον αριθμό των κατοικιών, φαίνεται ότι σε κάποιες περιοχές οι κατοικίες είναι περισσότερες από τους μόνιμους κατοίκους, συνεπώς πρόκειται για παραθεριστικές ή δευτερεύουσες κατοικίες. Ιδιαίτερα στο Δ.Δ. Βαθέος οι κατοικίες είναι σχεδόν διπλάσιες από τον πληθυσμό. Στα Δ.Δ. Μεσαγρού και Πέρδικας το πλήθος των κατοικιών υπερβαίνει τον πληθυσμό, ενώ ειδικά στο Μεσαγρό υπάρχουν και τα περισσότερα τουριστικά καταλύματα, κυρίως στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας. Ο χαρακτήρας των Δ.Δ. Αίγινας και Κυψέλης είναι περισσότερο μόνιμης κατοικίας, παρότι και εδώ ο αριθμός των κατοικιών είναι μεγάλος σε σχέση με τον πληθυσμό.

2.2 Το φυσικό περιβάλλον της Αίγινας

Η γεωμορφολογία του νησιού σε συνδυασμό με τη βλάστηση και το φυσικό τοπίο παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες διαβαθμίσεις και σχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη των οικισμών. Το έδαφος της Αίγινας είναι κυρίως ημιορεινό και χαρακτηρίζεται από ανάγλυφο με σημαντικές εναλλαγές στο τοπίο που εν μέρει οφείλονται στην ηφαιστειακή προέλευση του νησιού το οποίο βρίσκεται πάνω στο ηφαιστειακό τόξο που ξεκινά από τον Ισθμό της Κορίνθου και φτάνει ως τη Νίσυρο, περνώντας από τη Μήλο και τη Σαντορίνη.

Το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, στο οποίο βρίσκεται και η πόλη της Αίγινας, αποτελείται από μια μεγάλη πεδιάδα, η οποία εκτείνεται από την Περιβόλα στα δυτικά, μέχρι την Κυψέλη στην ενδοχώρα και φτάνει μέχρι τη Βαγία στο Βορρά (Χάρτης 1). Το ανάγλυφο είναι ήπιο, χωρίς να παρουσιάζει έντονες κλίσεις, με υψόμετρο που φτάνει το μέγιστο τα 100 μέτρα. Το βορειοανατολικό τμήμα του νησιού καλύπτεται από λοφώδεις σχηματισμούς με ήπιες κλίσεις εδάφους. Μεταξύ των λόφων εκτείνονται οι κοιλάδες του Μεσαγρού και των Αλώνων, ενώ σε υψόμετρο 160 μ. βρίσκεται ο ναός της Αφαίας Αθηνάς, με πανοραμική θέα προς το Σαρωνικό κόλπο και τον Πειραιά. Στα ανατολικά βρίσκεται ο κόλπος της Αγίας Μαρίνας, που αποτελεί έναν από τους πιο τουριστικούς οικισμούς του νησιού.

Το κεντρικό και νότιο τμήμα είναι ορεινό/ημιορεινό. Στην περιοχή αυτή συγκεντρώνονται οι περισσότεροι ορεινοί σχηματισμοί, οι οποίοι αναπτύσσονται κατά μήκος του κεντρικού άξονα του νησιού, στην κατεύθυνση Β-Ν, με έντονες κλίσεις εδάφους. Εδώ βρίσκεται η κορυφή του Ελλανίου Όρους, η ψηλότερη κορυφή του νησιού, με υψόμετρο 530 μέτρα, στην οποία έκτισε ο βασιλιάς της Αίγινας Αιακός ιερό αφιερωμένο στον Ελλάνιο Δία, για να τον ευχαριστήσει που έφερε τη βροχή μετά από μακρά περίοδο ανομβρίας. Το Όρος έχει χαρακτηριστεί σαν τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με βραχώδεις σχηματισμούς, ηφαιστειογενή πετρώματα και δασική βλάστηση, ενώ έχουν καταγραφεί απότομοι κωνικοί σχηματισμοί ύψους 300 μέτρων πάνω από τη θάλασσα που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρουν.

Το υδρογραφικό δίκτυο είναι χειμαρρώδους μορφής και περιστασιακής - εποχιακής ροής. Γενικά, ένα μικρό μέρος των βροχοπτώσεων κατεισδύει στο έδαφος και ο κύριος όγκος απορρέει επιφανειακά. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τις περιορισμένες βροχοπτώσεις, λόγω της κατεύθυνσης των ανέμων που ωθούν τα σύννεφα προς την Πελοπόννησο, έχει σαν αποτέλεσμα την έλλειψη των υδατικών πόρων. Λόγω της ηφαιστειογενούς της εδάφους, η Αίγινα έχει ιαματικά νερά, το οποία έχουν τύχει περιορισμένη εκμετάλλευσης.

Σε γενικές γραμμές το νησί γεωλογικά χωρίζεται στο βόρειο τμήμα η επιφάνεια του οποίου είναι πωρολιθική και στο κεντρικό και νότιο τμήμα που αποτελείται από ηφαιστειακά πετρώματα (Χάρτης 2). Στο βορειοδυτικό τμήμα τα πετρώματα είναι κυρίως πωρολιθικά, κορήματα και αποθέσεις ιζημάτων, είναι διαπερατά από το νερό και γόνιμα. Οι απολήξεις προς τη θάλασσα είναι κατά κύριο λόγο ομαλές, διαμορφώνοντας ένα ήπιο παραθαλάσσιο μέτωπο. Στο βορειοανατολικό τμήμα υπάρχουν ηφαιστειογενή πετρώματα, καθώς και αποθέσεις ιζημάτων και πωρόλιθοι στα κεντρικά και βόρεια, εδάφη που είναι μικροπερατά, επιτρέπουν δηλαδή τη διέλευση των υδάτων και είναι σχετικά εύφορα. Στο ανατολικό τμήμα όπου το έδαφος είναι ηφαιστειογενές, οι κλίσεις προς τη θάλασσα είναι απότομες και βραχώδεις.

Το κεντρικό και νότιο τμήμα του νησιού αποτελείται κατά κύριο λόγο από ηφαιστειογενή πετρώματα, τα οποία είναι αδιαπέρατα από το νερό με αποτέλεσμα να σχηματίζονται χείμαρροι. Στο τμήμα αυτό του νησιού υπάρχουν αρκετές περιοχές που εμφανίζουν κλίση εδάφους πάνω από 40% ενώ κυρίως στο νότιο και νοτιοανατολικό τμήμα, οι ορεινοί όγκοι που φθάνουν στο θαλάσσιο μέτωπο καταλήγουν σε βραχώδεις σχηματισμούς, με απότομες κλίσεις και μόνο σποραδικά εμφανίζονται μικροί κολπίσκοι. Στη συνέχεια των κολπίσκων αυτών προς την ενδοχώρα σχηματίζονται μικρές πεδινές λεκάνες (Πόρτες, Κήποι, Κλήμα κλπ). Στη νοτιοδυτική πλευρά η απόληξη στο θαλάσσιο μέτωπο γίνεται με πιο ήπιες κλίσεις, ομαλής μορφής ακτογραμμή και παραλίες. Στην περιοχή αυτή υπάρχει σημαντική οικιστική ανάπτυξη κύριας κατοικίας και ως επί το πλείστον παραθεριστικής (Μαραθώνας, Αιγινίτισσα, Πέρδικα).

  

Στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού συγκεντρώνονται οι σημαντικότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις (φιστικιές, ελαιόδενδρα κλπ) και έχουν αναπτυχθεί οι περισσότεροι οικισμοί μονίμων κατοίκων (Αίγινα, Κυψέλη) (Χάρτης 3). Στο τμήμα αυτό της Αίγινας οι περισσότερες εκτάσεις γης είναι καλλιεργημένες, σε άμεση σχέση με την οικιστική διαμόρφωση της περιοχής που είναι έντονη. Στο βόρειο και κεντρικό τμήμα της πεδινής αυτής περιοχής επικρατεί ένας συνδυασμός μικρών αγροτεμαχίων με διάφορες ετήσιες καλλιέργειες, λιβάδια και μόνιμες καλλιέργειες, καθώς και διάσπαρτες περιοχές φυσικής βλάστησης. Νοτιότερα κυριαρχεί η καλλιέργεια της φιστικιάς και της ελιάς, ενώ μπορεί να υπάρχει και καλλιέργεια αμπελιών στο ίδιο αγροτεμάχιο. Και εδώ οι καλλιέργειες συνυπάρχουν με εκτάσεις φυσικής βλάστησης καθώς και με οικισμούς.

Βορειοανατολικά συγκεντρώνονται οι βασικότερες δασικές εκτάσεις θαμνώδους και υψηλής βλάστησης. Εκτεταμένες περιοχές του βορειοανατολικού τμήματος του νησιού καλύπτονται από δάσος χαλεπίου πεύκης, του κοινού πεύκου της Μεσογείου, που προτιμά τις ξερές και ζεστές περιοχές και τα ασβεστολιθικά εδάφη που δεν συγκρατούν υγρασία. Περιοχές με πυκνή δασώδη βλάστηση εκτείνονται από το ναό της Αφαίας μέχρι την Αγία Μαρίνα, γύρω από την κοιλάδα του Μεσαγρού καθώς και στο ανατολικό άκρο του νησιού. Στις δυο πεδιάδες της περιοχής (Μεσαγρού και Αλώνων) καθώς και στα βόρεια παράλια που το ανάγλυφο είναι ήπιο, εμφανίζονται σύνθετα συστήματα καλλιέργειας, δηλαδή συνδυασμός από μικρά αγροτεμάχια με διάφορες ετήσιες καλλιέργειες, λιβάδια και μόνιμες καλλιέργειες.

Η βλάστηση στο κεντρικό και στο νότιο τμήμα του νησιού είναι κατά κύριο λόγο θαμνώδης, σκληροφυλλική. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται, κατά το σύστημα καταγραφής τύπων κάλυψης γης Corine, η μακκία και τα φρύγανα. Η μακκία περιλαμβάνει θαμνώνες αειφύλλων-πλατυφύλλων, αποτελεί χαρακτηριστικό τύπο μεσογειακής βλάστησης που φύεται σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα, σε ασβεστολιθικό κυρίως υπόστρωμα και συχνά δημιουργεί αδιαπέραστες συστάδες με ύψος συνήθως 1 -2 μ. Τα φρύγανα περιλαμβάνουν ασυνεχείς και χαμηλές θαμνώδεις διαπλάσεις των μεσογειακών ασβεστούχων οροπεδίων και μπορεί να ενσωματώνουν μερικά μεμονωμένα δένδρα. Στο κεντρικό ανατολικό τμήμα του νησιού υπάρχουν περιοχές με δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις, περιοχές δηλαδή με θάμνους και διεσπαρμένα δένδρα ενώ υπάρχουν και δάση κωνοφόρων με πεύκα. Στο νότιο τμήμα του νησιού που φτάνει μέχρι τη θάλασσα καθώς και σε τμήματα του κεντρικού υπάρχουν περιοχές που είχαν διαμορφωθεί παλαιότερα σε αναβαθμούς για καλλιέργειες που σήμερα έχουν εγκαταληφθεί, οι αναβαθμοί όμως παραμένουν μέχρι σήμερα και αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του τοπίου του νησιού ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση.

Το υπέδαφος, το ανάγλυφο και η φυτοκάλυψη της Αίγινας σχετίζονται άμεσα με την ανθρώπινη δραστηριότητα στο νησί, τη διαμόρφωση των οικισμών και τη διάδοση του παραθερισμού.

2.3 Η επίδραση της νομοθεσίας

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής εικόνας του νησιού παίζει η νομοθεσία και οι αποφάσεις τις πολιτείας που έχουν καθορίσει το σύγχρονο τοπίο της Αίγινας. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η οικοδομή γίνεται σταδιακά κινητήριος δύναμη της οικονομίας, με τη συνδρομή του κράτους, που θεσπίζει το ΓΟΚ του 1955. Η περίοδος της δικτατορίας βρίσκει την Αίγινα σε μεγάλη ανάπτυξη και κυρίως τα παραθαλάσσια θέρετρα Σουβάλα, Αγία Μαρίνα, Πέρδικα και Μαραθώνας. Την περίοδο 1965-1970 μια σειρά παράκτιων περιοχών οριοθετούνται με διευρυμένα κατά πολύ όρια. Οι ευνοϊκοί όροι δόμησης, όπως για παράδειγμα μικρή αρτιότητα οικοπέδου 150 τ.μ. και μεγάλο ποσοστό καλύψεως 70% οδηγούν στην κατάτμηση μεγάλων ιδιοκτησιών. Τα φαινόμενο είναι πιο έντονο σε περιοχές όπως οι παραπάνω, όπου παρουσιάζεται από νωρίς η πίεση για οικόπεδα παραθεριστικής κατοικίας και στις οποίες εμφανίζεται μέσος όρος οικοπέδου τα 200 τ.μ. (Σουβάλα) και 300 τ.μ. (Αγία Μαρίνα)(Σαραντάκου, 2010). Παρότι οι πιέσεις για οικοδόμηση δεν είναι ακόμη εμφανείς, μακροπρόθεσμα η έντονη κατάτμηση υποθηκεύει την ποιότητα της οικιστικής ανάπτυξης.

Γύρω από την πόλη της Αίγινας βρίσκεται η περιοχή των λεγόμενων «κατηργημένων» οικισμών, η οποία έχει έκταση περίπου 7.700 στρέμματα (ΓΠΣ Αίγινας-Αγκιστρίου, 2008), εκτείνεται σε επαφή με το σχέδιο πόλης της Αίγινας Β, Α και Ν και περιλαμβάνει τους οικισμούς Πλακάκια, Λιβάδι, Χλόη, Άγιος Φώτιος, Κάμπος-Μύλοι, Αγία Παρασκευή, Μεριστός, Άγιοι Ασώματοι, Αγία Φανερωμένη, Λίμπονες, Παλαιόπυργος, Περιβόλα, Βροχεία, Παγώνι. Για τους «κατηργημένους» οικισμούς εκδόθηκαν επί δικτατορίας αποφάσεις καθορισμού ορίων ως οικισμών προ του 1923 που ανακλήθηκαν με την απόφαση της επιτροπής ανακλήσεως ορίων της 29.11.1976 (ΦΕΚ 75Δ/1977) με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρούνται εκτός σχεδίου με ειδικούς όμως όρους δόμησης (πλην των οικισμών Χλόης και Αγίων Ασωμάτων, των οποίων τα όρια δεν ανακλήθηκαν). Μέχρι την 1.10.1977 για την περιοχή αυτή ίσχυε το από 17.7.1923 Ν.Δ/γμα περί σχεδίων πόλεων και οικισμών προ του 1923. Με τις νέες διατάξεις γίνεται ανάκληση των προηγούμενων αποφάσεων για τους συγκεκριμένους οικισμούς «ως εσφαλμένως αναγνωρισθεισών ως αυτοτελών οικισμών προ 1923» και από 1.10.1977 έως 31.8.1989 ισχύει το Π.Δ. της 24.9/1.10.1977 (ΦΕΚ 353Δ71977) με το οποίο καθορίζονται όροι δόμησης εκτός σχεδίου. Το 1983 καθορίζεται Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) μέσα στα όρια της οποίας περιλαμβάνονται οι «κατηργημένοι» οικισμοί και το 1989 με το Π.Δ. της 28.7.89 (ΦΕΚ 539Δ/1989) καθορίζονται χρήσεις γης στις εκτός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου περιοχές των «κατηργημένων» οικισμών. Με τις διατάξεις του Π.Δ. που ισχύουν από 31.8.1989 μέχρι σήμερα, θεσπίζονται ευνοϊκότεροι όροι δόμησης από αυτούς της εκτός σχεδίου δόμησης, εξομοιώνοντας τους σε μεγάλο βαθμό από πλευράς όρων και περιορισμών δόμησης με τους οικισμούς τους προυφισταμένους του '23, με δικαιολογία την ανάγκη προστασίας των πραγματικών καταστάσεων που δημιουργήθηκαν από μακρού χρόνου από τις ενέργειες της Διοίκησης (γνωμοδοτήσεις ΣτΕ 2901/1991 και 2521/2000) (ΓΠΣ, Α' Φάση, σελ. 181).

Ως προς την αρτιότητα, ορίζεται σαν ελάχιστο εμβαδόν τα 20.000 τ.μ. και τα 4.000 τ.μ. για τους οικισμούς της Χλόης και των Αγίων Ασωμάτων, αντίστοιχα με τις διατάξεις για την εκτός σχεδίου δόμηση (Π.Δ. 24.5.1985, ΦΕΚ 270Δ/31.5.1985). Για τους «κατηργημένους» οικισμούς όμως θεωρούνται κατά παρέκκλιση άρτια και οικοδομήσιμα τα γήπεδα που έχουν το ελάχιστο προβλεπόμενο εμβαδόν το προβλεπόμενο στο από 24.9.1977 Π.Δ/γμα (ΦΕΚ 353Δ71977) που παραπέμπει στο από 15.6.1968 Β.Δ/γμα (ΦΕΚ 111Δ/1968) το οποίο ορίζει τις διατάξεις για την αρτιότητα των οικισμών που υφίστανται προ του 1923. Η επιτρεπόμενη επιφάνεια εξαρτάται από το εμβαδόν του οικοπέδου και ξεκινά από τα 100 τ.μ. για γήπεδα των 100 τ.μ., και αυξάνεται μέχρι τα 175 τ.μ. για γήπεδα μέχρι 1.999 τ.μ. Για τα γήπεδα με εμβαδόν πάνω από 2.000 τ.μ. εφαρμόζονται τα προβλεπόμενα για την εκτός σχεδίου δόμηση. Γίνεται φανερό ότι σε σχέση με την εκτός σχεδίου δόμηση ευνοούνται ιδιαίτερα τα μικρότερα οικόπεδα που είναι κατά παρέκκλιση άρτια και έχουν τη δυνατότητα να χτίσουν με συντελεστή δόμησης έως και 1.

Επισημαίνεται ότι η διάταξη του Ν.3212/2003 αρθ.13 παρ.19 (ΦΕΚ 308Α/2003) διευκολύνει κατά πολύ την ανοικοδόμηση και στα εναπομείναντα αδόμητα οικόπεδα, αφού τροποποιεί το Π.Δ/γμα της 24.9.1977 (ΦΕΚ 353 Δ777) και προβλέπει την δυνατότητα διάθεσης σε κοινή χρήση χώρου πλάτους τουλάχιστον 4,0 μ. σε όλο το μήκος της μίας πλευράς του γηπέδου και την παραχώρηση του με συμβολαιογραφική πράξη στον οικείο ΟΤΑ, προκειμένου να αποκτήσουν τα κατά παρέκκλιση άρτια γήπεδα πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο και να καταστούν οικοδομήσιμα. Κάτι αντίστοιχο ίσχυε και στους οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων με το διάταγμα 181 του 1985 με το οποίο δινόταν η δυνατότητα στα «τυφλά» οικόπεδα να αποκτήσουν πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο με την παραχώρηση λωρίδας πλάτους τουλάχιστον 4,0 μ. στο δήμο. Όμως, με την υπ' αριθμόν 1828/2008 απόφαση του ΣτΕ οι παραπάνω διατάξεις έπαψαν να ισχύουν, με αρκετή βέβαια καθυστέρηση από την έκδοση της απόφασης και πολλές αντιδράσεις για την εφαρμογή της. Παρόλα αυτά, τη δεκαετία του 2001 -2010, λόγω της γενικότερης πρόσκαιρης οικονομικής ευημερίας στη χώρα, της εισόδου της χώρας στην ευρωζώνη, της χρήσης της φορολόγησης σαν μέσο κινητοποίησης των ιδιοκτητών για την έκδοση νέων οικοδομικών αδειών (με την αύξησή του ΦΠΑ την 01.01.2006) καθώς και πολλών άλλων παραγόντων, οι νέες κατοικίες στην Αίγινα αυξήθηκαν δραματικά, επεκτεινόμενες σε μεγάλο μέρος του νησιού, σε περιοχές εκτός σχεδίου και κυρίως στην περιοχή των «κατηργημένων» οικισμών.

3. Το σημερινό τοπίο

Η σημερινή εικόνα του νησιού έχει διαμορφωθεί σε άμεση συνάρτηση με το φυσικό περιβάλλον, το θεσμικό πλαίσιο και τις συνθήκες της κάθε εποχής που κατέστησαν την Αίγινα ως κατεξοχήν τόπο παραθερισμού. Πώς όμως έχουν κατανεμηθεί οι παραθεριστικές κατοικίες στο σύγχρονο τοπίο;

Στο βορειοδυτικό, πεδινό τμήμα του νησιού βρίσκεται η πόλη της Αίγινας, η οποία έχει αστικό χαρακτήρα, συγκεντρώνει εξυπηρετήσεις καθώς και το μεγαλύτερο μέρος των μόνιμων κατοίκων του νησιού. Εδώ η παραθεριστική κατοικία συνυπάρχει με τη μόνιμη. Οι κατηργημένοι οικισμοί εμφανίζουν κάποιες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους που σχετίζονται με το θέση τους αλλά και με τον τρόπο που εξαπλώθηκε η παραθεριστική κατοικία. Οι τρεις οικισμοί στα βόρεια Πλακάκια, Λιβάδι, Χλόη έχουν παρόμοιο χαρακτήρα και περιλαμβάνουν κυρίως παραθεριστικές κατοικίες (Πίνακας 2α). Οι οικισμοί που είναι σε επαφή με την πόλη της Αίγινας, Άγιος Φώτιος, Αγία Παρασκευή, Κάμπος Μύλοι και Μεριστός αναπτύσσονται ταυτόχρονα με την πόλη και αποτελούν ουσιαστικά συνέχεια της με πυκνότερο ιστό σε σχέση με άλλους κατηργημένους. Εδώ υπερέχουν οι μόνιμες κατοικίες σε σχέση με τις παραθεριστικές, και συνυπάρχουν με τις αγροτικές δραστηριότητες καθώς και με χρήσεις υποστηρικτικές. Στους ηπειρωτικούς οικισμούς των Αγίων Ασωμάτων και Αγίας Φανερωμένης οι μόνιμες υπερτερούν των δεύτερων κατοικιών. Ο αγροτικός χαρακτήρας είναι ιδιαίτερα έντονος με συστηματική καλλιέργεια της φιστικιάς και του ελαιόδενδρου. 

Στο δυτικό παραλιακό μέτωπο, στους οικισμούς Λίμπονες, Παλαιόπυργος και Περιβόλα κτίστηκαν οι πρώτες εξοχικές επαύλεις του 19ου αιώνα και μέχρι σήμερα διατηρούν τον παραθεριστικό τους χαρακτήρα, ενώ εδώ ξεκίνησε η καλλιέργεια της φιστικιάς που σταδιακά μεταδόθηκε σε όλο το νησί. Το Παγώνι βρίσκεται σε περιοχή με έντονο ανάγλυφο και προσφέρει θέα προς τη θάλασσα και την ενδοχώρα. Είναι αραιοκατοικημένος οικισμός που αναπτύσσεται περισσότερο μετά τη δεκαετία του '60. Τέλος ο οικισμός της Βροχείας αποτελεί ένα οικιστικό σύνολο που αναπτύσσεται τη δεκαετία του '70. Βρίσκεται σε περιοχή με έντονο ανάγλυφο και θέα, είναι ιδιαίτερα πυκνοδομημένος και οι κατοικίες του είναι κατά κύριο λόγο παραθεριστικές, κτισμένες αμφιθεατρικά (Πίνακας 2α).

Όπως προκύπτει από την καταγραφή που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της έρευνας για το ΓΠΣ Αίγινας-Αγκιστρίου, η περιοχή των «καταργημένων οικισμών» παρ' όλο που ουσιαστικά είναι εκτός σχεδίου καλύπτεται από δόμηση (σημειακά πυκνότερη ή αραιότερη) σχεδόν στο 50% της έκτασής της. Ιδιαίτερα συγκεκριμένοι οικισμοί, που είναι είτε όμοροι του σχεδίου πόλης (Αγ.Παρασκευή), ή παραλιακοί στα νότια της πόλης - όπου υπάρχουν αμμώδεις παραλίες (Παλαιόπυργος και Βροχεία), παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά δομημένης έκτασης, που αγγίζουν ως και το 90% (Αγ. Παρασκευή).

Ανατολικά των κατηργημένων οικισμών βρίσκεται η Κυψέλη, ένας οικισμός στον οποίο η κύρια κατοικία συνυπάρχει με την παραθεριστική (Πίνακας 2β). Τα όρια μεταξύ των κατηργημένων οικισμών και της Κυψέλης δεν είναι εμφανή και πρόκειται για έναν αγροτικό οικισμό στον οποίο το τοπίο παραμένει αγροτικό και οι καλλιέργειες συνυπάρχουν με τις κατοικίες καθώς και με άλλες χρήσεις, κυρίως κατά μήκος των κύριων δρόμων. Το πεδινό τμήμα του νησιού συμπληρώνουν οι παραθεριστικοί οικισμοί στο βόρειο τμήμα του νησιού: η Σουβάλα, οι Άγιοι και η Βαγία. Οι οικισμοί αυτοί αναπτύσσονται κυρίως τις δεκαετίες του '60 και του '70 και έχουν τουριστικό και παραθεριστικό χαρακτήρα (στην παραθαλάσσια Σουβάλα και τους Αγίους οι παραθεριστικές κατοικίες αποτελούν πάνω από το 80% των κατοικιών).

Στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού βρίσκεται ο παραθαλάσσιος οικισμός της Αγίας Μαρίνας, ο οποίος αναπτύσσεται έντονα μετά τη δεκαετία του '60 με έντονο παραθεριστικό και τουριστικό χαρακτήρα. Ο οικισμός είναι σε άμεση σχέση με το ιερό της Αφαίας Αθηνάς και περιβάλλεται, όπως προαναφέρθηκε, από δάσος κωνοφόρων δένδρων. Στο βορινό παραθαλάσσιο μέτωπο βρίσκεται ο οικισμός της Βαγίας που έχει κατά 80% παραθεριστικές κατοικίες (Πίνακας 2β). Και στους δυο αυτούς οικισμούς, όπως και στον Κάβο, ανατολικά της Αγίας Μαρίνας, το πλήθος των κατοικιών υπερβαίνει κατά πολύ τον πληθυσμό, φανερώνοντας τον εξοχικό τους χαρακτήρα. Στο βορειοανατολικό αυτό τμήμα της Αίγινας οι ηπειρωτικοί οικισμοί του Μεσαγρού και των Αλώνων διαθέτουν τόσο μόνιμο όσο και παραθεριστικό πληθυσμό ενώ στις πεδιάδες που τους περιβάλλουν υπάρχουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Λόγω των δασικών εκτάσεων, του λοφώδους εδάφους και των απότομων ανατολικών ακτών, με εξαίρεση την Αγία Μαρίνα που είναι από τους παλαιότερους παραθεριστικούς οικισμούς στο νησί, το βορειοανατολικό τμήμα της Αίγινας δεν έχει παραδοθεί στην ανεξέλεγκτη διάδοση της δεύτερης κατοικίας και διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά του φυσικού του τοπίου.

Το κεντρικό και νότιο τμήμα του νησιού παρουσιάζει μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις ως προς την εξάπλωση της παραθεριστικής κατοικίας, λόγω της ποικιλομορφίας του αναγλύφου του. Στα δυτικά παράλια όπου υπάρχουν αμμώδεις παραλίες έχουν διαμορφωθεί μερικοί από τους κυριότερους παραθεριστικούς οικισμούς του νησιού. Ο Μαραθώνας εκτείνεται κάτω από τον παραλιακό δρόμο προς τη θάλασσα και προς την ενδοχώρα, στις πλαγιές του βουνού όπου εμφανίζονται έντονες κλίσεις και προσφέρεται πανοραμική θέα. Νοτιότερα, η Αιγινίτισσα και ο Προφήτης Ηλίας που αποτελούν οικοδομικούς συνεταιρισμούς με εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο εκτείνονται στις παρυφές του Ελλανίου Όρους, σε τμήματα με μεγάλες κλίσεις οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις υπερβαίνουν το 40%. Η Πέρδικα, απέναντι από το νησάκι της Μονής αποτελεί παραθεριστικό οικισμό από τη δεκαετία του '60 και έχει συνεκτικό ιστό (Πίνακας 2γ).

Στα ανατολικά παράλια ο κυριότερος οικισμός είναι οι παραθαλάσσιες Πόρτες με παραθεριστικό χαρακτήρα (Πίνακας 2γ), ενώ το υπόλοιπο τοπίο παραμένει ανέπαφο, με μοναδική υπενθύμιση της ανθρώπινης δραστηριότητες τις πεζούλες που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του τοπίου της Αίγινας. Οι λιγοστοί ορεινοί οικισμοί στην ευρύτερη περιοχή (Λαζάρηδες, Ανίτσαιο, Βλάχηδες, Καπότηδες) έχουν λίγους μόνιμους κατοίκους και τα σπίτια τους διαθέτουν τα απαραίτητα για τη διαβίωση της οικογένειας: ένα μποστάνι, ένα κοτέτσι, λίγα δένδρα, παραπέμποντας στις κατοικίες της λαϊκής αρχιτεκτονικής της Αίγινας.

Νοτιότερα ο οικισμός του Σφεντουρίου σε περιοχή με έντονο ανάγλυφο υφίσταται προ του '23 και διαθέτει κτιριακό απόθεμα από τις δεκαετίες του '50 και του '60. Τα τελευταία χρόνια και κυρίως τη δεκαετία του 2000 πολλοί παραθεριστές αγοράζουν τις υπάρχουσες κατοικίες και τις ανακατασκευάζουν, μετατρέποντάς τες σε παραθεριστικές, απολαμβάνοντας την πανοραμική θέα και αποφεύγοντας την πολυκοσμία των παραθαλάσσιων οικισμών. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στον μικρό παραδοσιακό οικισμό της Παχειάς Ράχης, όπου τα υφιστάμενα κτίσματα αγοράζονται και μετατρέπονται σε παραθεριστικές κατοικίες (Πίνακας 2γ). Κοντά στην Παχειά Ράχη, ο οικισμός των Τζίκηδων συγκεντρώνει νέες παραθεριστικές κατοικίες και συγκροτήματα. Τέλος, στις νοτιότερες πλαγιές του Όρους, πάνω από την παραλία Κλίμα, έχουν δημιουργεί εστίες με συγκροτήματα παραθεριστικών κατοικιών σε περιοχές εκτός σχεδίου, που απολαμβάνουν την πανοραμική θέα και το άγριο τοπίο.

4. Συμπεράσματα

Η παραθεριστική κατοικία στο νησί ξεκινά να αναπτύσσεται στις παραθαλάσσιες περιοχές που διαθέτουν πρόσβαση σε αμμώδεις παραλίες και τις δεκαετίες του '50 και του '60 δημιουργούνται οι πρώτοι παραθεριστικοί οικισμοί στο νησί (Σουβάλα, Αγία Μαρίνα, Μαραθώνας, Πέρδικα). Σταδιακά εμφανίζεται μεγάλη ανάγκη για την παραγωγή κατοικιών και ιδιαίτερα γύρω από την πόλη της Αίγινας με αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας να δοθεί η δυνατότητα παραγωγής νέων κατοικιών μέσω της δημιουργίας των νυν «κατηργημένων» οικισμών. Με τον τρόπο αυτό το βορειοδυτικό πεδινό τμήμα του νησιού κατακλύζεται από την παραθεριστική κατοικία που διαπλέκεται με την αγροτική δραστηριότητα. Με την μαζικοποίηση της εξοχικής κατοικίας δημιουργείται σε κάποιες κοινωνικές ομάδες η ανάγκη εύρεσης πιο απομονωμένων περιοχών ενώ ταυτόχρονα το μοντέλο που επιβάλει την παραθεριστική κατοικία να είναι και παραθαλάσσια μεταβάλλεται και οι νέες παραθεριστικές κατοικίες στρέφονται προς ορεινές περιοχές με έντονη κλίση που απολαμβάνουν ανεμπόδιστη θέα προς τη θάλασσα και δεν έχουν εύκολη πρόσβαση.

Προκύπτει με τον τρόπο αυτό μια τυπολογία οικισμών που σχετίζεται με το φυσικό τοπίο, τη σχέση με τη θάλασσα και το βουνό, τη βλάστηση, την κοινωνική ομάδα, τα αρχιτεκτονικά πρότυπα, το νομοθετικό καθεστώς. Η μεγαλύτερη ανάπτυξη λαμβάνει χώρα στο δυτικό-βορειοδυτικό μέτωπο, όπου πρώτα αναπτύσσονται οι παραθαλάσσιοι οικισμοί (Μαραθώνας, Πέρδικα) κατόπιν οι πεδινοί «κατηργημένοι» οικισμοί γύρω από την Αίγινα και σταδιακά γίνονται περιζήτητες οι πλαγιές των βουνών που απολαμβάνουν απεριόριστη θέα, με αποτέλεσμα οι οικισμοί να αναπτύσσονται με κάθε δυνατό τρόπο (νέες κατοικίες: Τζίκηδες, Αιγινήτισσα, Προφήτης Ηλίας, ανακατασκευές σε περιοχές με υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα: Παχειά Ράχη, Σφεντούρι, συγκροτήματα εκτός σχεδίου: Κλίμα). Στο βόρειο μέτωπο του νησιού, οι οικισμοί Σουβάλα, Άγιοι, Βαγία και στα ανατολικά η Αγία Μαρίνα, αποτελούν παραδοσιακά τουριστικούς οικισμούς με απόθεμα σε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια που συνωστίζονται με τις δεύτερες κατοικίες των παραθεριστών. Οι οικισμοί στην πεδινή ενδοχώρα, Κυψέλη, Μεσαγρός, Άλωνες, διατηρούν έναν αγροτικό χαρακτήρα που συνυπάρχει με την παραθεριστική δραστηριότητα. Τέλος, το κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού έχει περιορισμένη ανάπτυξη, με μικρότερους ορεινούς και παραθαλάσσιους οικισμούς και έχει καταφέρει σε μεγάλο βαθμό να διατηρήσει το φυσικό περιβάλλον και να δίνει την αίσθηση του παρθένου τοπίου που έχει χαθεί κυρίως από το φορτωμένο βορειοδυτικό άκρο του νησιού.

Φαίνεται ότι η περιοχή των «κατηργημένων» οικισμών και η ευρύτερη πεδινή περιοχή που περιβάλλει την πόλη της Αίγινας είναι εκείνη που έχει δεχτεί τις μεγαλύτερες πιέσεις. Η οικιστική ανάπτυξη έχει εισχωρήσει στο πεδινό τοπίο, με διάσπαρτα δομημένα τμήματα που συνυπάρχουν με τις αγροτικές καλλιέργειες. Πρόκειται για ένα μεταβατικό τοπίο όπου κατοικίες και καλλιέργειες συνυπάρχουν, με τη συνδρομή της ιδιότυπης νομοθεσίας. Τα όρια των οικισμών δεν είναι διακριτά, με αποτέλεσμα να έχει διαμορφωθεί μια εκτεταμένη ενιαία περιοχή εκτός σχεδίου, που έχει αναλάβει να εξυπηρετήσει τους παραθεριστές που επιθυμούν μια δεύτερη κατοικία στο νησί, απολαμβάνοντας την εγγύτητα στην πόλη σε συνδυασμό με την «εξοχική» αίσθηση που δίνουν οι καλλιέργειες της φιστικιάς και της ελιάς.

Με τα δεδομένα του 2008, το ΓΠΣ όρισε κάποιες κύριες κατευθύνσεις για το αναπτυξιακό μοντέλο της Αίγινας που περιλαμβάνουν α) την προστασία και ενίσχυση των παραδοσιακών καλλιεργειών της φιστικιάς και της ελιάς, β) την προσθήκη ήπιων/εναλλακτικών μορφών τουρισμού τόσο στην παραλιακή όσο και στην ορεινή ζώνη καθώς και την ώθηση σε πιο ποιοτικά χαρακτηριστικά με εκσυγχρονισμό υπαρχουσών μονάδων και δημιουργία καταλυμάτων υψηλής ποιότητας, γ) τη σταθεροποίηση των ρυθμών μεγέθυνσης της παραθεριστικής κατοικίας μέσω του καθορισμού χρήσεων γης στον εξωαστικό χώρο, της οριοθέτησης οικισμών που στερούνται σήμερα ορίων, του περιορισμού της εκτός σχεδίου δόμησης, και για τους «κατηργημένους» οικισμούς, τον διαχωρισμό αστικής/εξωαστικής γης και την οριοθέτηση των συνεκτικών τμημάτων (ΓΠΣ, Β' Φάση). Σήμερα, το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο δεν έχει προχωρήσει, όσον αφορά όμως την παραθεριστική κατοικία, οι ρυθμοί ανάπτυξής της έχουν μειωθεί κατά πολύ λόγω της γενικότερης οικονομικής κρίσης, κυρίως μετά το 2010 και κάποιες από τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις του ΓΠΣ δεν επιβεβαιώθηκαν. Δεν παύει όμως να είναι απαραίτητη η θέσπιση και εφαρμογή του ΓΠΣ καθώς και η επικαιροποίηση των προτάσεων.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• Βασιλειάδης Δ. Β. (1957) Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας, ανάτυπο, Λαογραφία, ΙΣΤ', τ. II, Αθήνα 
• Βασιλικιώτη Α., Βίχερτ Μωυσιάδου Θ. (2008) Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Αίγινας, Α' & Β' Φάση 
• Κουλικούρδη Γ. (1990) Αίγινα Ι, Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα
• Κρουστάλλη Μ.Χ., Οικονόμου Ν. (2013) Σχέδιο δράσης δασικών πυρκαγιών, Δήμος Αίγινας 
• Μαύτα-Παπαδοπούλου Σ., Αγγελοπούλου & Μιχαλιτσιάνου Γ. (1974) Χωροταξική Ρυθμιστική μελέτη Αιγίνης - Αγκιστρίου και των πέριξ νησίδων μετά πολεοδομικών και ρυμοτομικών σχεδίων οικισμών και ζωνών αναπτύξεως
• Πορτάλιου Ε. (2011-2012) Χαρακτηριστικά του τοπίου και δυνατότητες παρέμβασης, Σημειώσεις Αρχιτεκτονική Σύνθεση 2, ΕΜΠ 
• Πορτάλιου Ε. (2012-2013) Σημειώσεις Αρχιτεκτονική Σύνθεση 2 ΕΜΠ
• Ρόζου Ο. (2011) Διαδικασίες Κτηματολογίου και Δυνατότητες Εφαρμογής στον Δ. Αίγινας, Διπλωματική, Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών ΕΜΠ 
• Σαραντάκου Ε. (2010) Ώριμοι τουριστικοί προορισμοί: εξέλιξη και δυνατότητες μετάβασης σε ένα βιώσιμο μοντέλο θερινού-πολιτιστικού τουρισμού: η ελληνική περίπτωση. Διδακτορική διατριβή, ΕΜΠ 
• Σαραντάκου Ε. (1999) Διερεύνηση της παραθεριστικής δραστηριότητας σε μια ιστορική πόλη μικρού ή μεσαίου μεγέθους και στην ευρύτερη περιοχή της: η περίπτωση της Αίγινας, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική και Σχεδιασμός του Χώρου, Κατεύθυνση Β', Σπουδαστική Εργασία, ΕΜΠ 
• Τσιμερέκη Α. (2013) Αίγινα, Τόπος και Αρχιτεκτονική, Διάλεξη ΕΜΠ
• Χατζημιχάλης Κ. (2011) Το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμικό τοπίο, Τμήμα Γεωγραφίας Χαροκόπειου Πανεπιστημίου
• Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, Στοιχεία απογραφής πληθυσμού και κατοικιών 2001,2011. 
• Νομαρχία Πειραιώς, Διεύθυνση Πολεοδομίας, Τμήμα Τοπογραφικού και Όρων Δόμησης. 
• Νομαρχία Πειραιά, Πολεοδομική Μελέτη Αναθεώρησης Πόλης Αίγινας, 1988

Διαδικτυακές πηγές

• Φιλότης, Βάση δεδομένων για την ελληνική φύση: http://filotis.itia.ntua.gr/