Πέμπτη 5 Μαΐου 2016

Ενεργειακός σχεδιασμός πόλεων: η περίπτωση των ενεργειακών χωριών

#ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
#ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΣΙΛΙΝΗ, Απόφοιτος ΠΜΣ Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Στη σύγχρονη εποχή -όπου η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση και επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής είναι επιτακτική περισσότερο από κάθε άλλη φορά- ο ενεργειακός σχεδιασμός των πόλεων γίνεται όλο και πιο αναγκαίος καθώς και όλο και πιο αναπόσπαστο κομμάτι κάθε προσπάθειας επίτευξης ολοκληρωμένου αστικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού.
Σύμφωνα με πρόσφατα επίσημα στοιχεία, ο οικιακός και ο τριτογενής τομέας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταναλώνει πάνω από το 40% της συνολικά παραγόμενης ενέργειας και μάλιστα με αυξητικές τάσεις για το μέλλον. Η αύξηση αυτή, η οποία αναπόφευκτα συνοδεύεται από αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, συνεπάγεται ολοένα και μεγαλύτερη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των πόλεων καθώς και υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος.
Ο ενεργειακός σχεδιασμός των πόλεων -που αφορά ταυτόχρονα κτίρια και δημόσιους χώρους- ως στόχο έχει τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας και των αντίστοιχων ρύπων που εκλύονται, με την εφαρμογή πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας και βιοκλιματικού σχεδιασμού. Παράλληλα, στόχος είναι και η διείσδυση των ΑΠΕ, η χρήση των οποίων στο αστικό και εν γένει δομημένο περιβάλλον είναι όλο και πιο συχνή τα τελευταία χρόνια, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τα λεγόμενα «ενεργειακά χωριά».
Με τον όρο ενεργειακά χωριά ή αλλιώς οικοκοινότητες (ecovillages ή ecomunicipallities) νοούνται οι οικισμοί που παρουσιάζουν - λόγω της κοινωνικής, οικονομικής και οικολογικής τους οργάνωσης (μεθόδους κατασκευής, λειτουργίας και των δηλωμένων τους στόχων) - κάποια σημαντικά διαφοροποιά χαρακτηριστικά από το μέσο όρο των λοιπών κοινοτήτων, στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Τα ενεργειακά χωριά, τα οποία έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, ως στόχο έχουν τη μερική ή/και την πλήρη ενεργειακή αυτονόμησή τους, κάνοντας συνδυαστικά χρήση ΑΠΕ αλλά και πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας, με απώτερο σκοπό το δραστικό περιορισμό του ενεργειακού τους αποτυπώματος.

Στο πλαίσιο αυτό, το παρόν άρθρο επικεντρώνεται σε ζητήματα ενεργειακού σχεδιασμού των πόλεων και των οικισμών της Ελλάδας. Αρχικά παρουσιάζονται τα κυριότερα θεσμικά κείμενα και πολιτικές ενεργειακού σχεδιασμού σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, ενώ επίσης αναλύονται και μια σειρά μεθόδων και τεχνικών ενεργειακού και βιοκλιματικού σχεδιασμού που ενδείκνυνται για την περίπτωση των οικιστικών συνόλων. Το άρθρο εξειδικεύει στην περίπτωση των ενεργειακών χωριών, παρουσιάζοντας μια σειρά από επιτυχημένα παραδείγματα τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, με σκοπό να εντοπιστούν οι βέλτιστες πρακτικές ενεργειακού σχεδιασμού σε συνθήκες δομημένου περιβάλλοντος.

Απώτερος σκοπός του άρθρου είναι να καταλήξει σε κριτικά σχόλια και διαπιστώσεις, αναφορικά με τις δυνατότητες εφαρμογής κατάλληλου ενεργειακού σχεδιασμού στις πόλεις της χώρας, καθώς και να αξιολογήσει τις προοπτικές επέκτασης της πρακτικής των ενεργειακών χωριών και των ενεργειακά αυτόνομων οικιστικών συνόλων σε περισσότερες περιπτώσεις.

1. Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή, οι ενεργειακές ανάγκες αυξάνονται διαρκώς, τόσο λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων και των απαιτήσεων που προκύπτουν στις μετακινήσεις και τη βιομηχανική παραγωγή, όσο και λόγω της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής που δημιουργεί διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες σε ψύξη και θέρμανση (λόγω μεταβολών στη θερμοκρασία του πλανήτη). Γι'αυτό και η διαμόρφωση κατάλληλης ενεργειακής πολιτικής και σχεδιασμού κρίνεται επιβεβλημένη, όχι απλώς στο επίπεδο κάθε χώρας, όσο και σε συνολικό, δηλαδή παγκόσμιο επίπεδο.

Τα τελευταία χρόνια, ο τομέας της ενέργειας και του ενεργειακού σχεδιασμού προσελκύει το ενδιαφέρον ολοένα και περισσότερων ερευνητών, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο τεχνολογικών εφαρμογών. Αντικείμενο των ερευνών, αποτελεί τόσο η ανάπτυξη μεθοδολογιών και τεχνικών εξοικονόμησης της ενέργειας και υψηλότερης απόδοσης των ενεργειακών πόρων, όσο και η αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, σε μια προσπάθεια εξυπηρέτησης της διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια, με μεθόδους που θα ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Στο πλαίσιο αυτό, εκτός από τη βιομηχανία και τις μεταφορές, τομέας ιδιαίτερου ενδιαφέροντος κατά τον ενεργειακό σχεδιασμό, αποτελεί και η περίπτωση των πόλεων, δηλαδή των αστικών περιοχών στις οποίες παρατηρούνται ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες για κατανάλωση ενέργειας για οικιακή χρήση αλλά και για υπηρεσίες τριτογενή τομέα. Σύμφωνα με πρόσφατα επίσημα στοιχεία, ο οικιακός και ο τριτογενής τομέας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταναλώνει πάνω από το 40% της συνολικά παραγόμενης ενέργειας και μάλιστα με αυξητικές τάσεις για το μέλλον. Άλλωστε, η εφαρμογή κατάλληλου ενεργειακού σχεδιασμού στις πόλεις, εκτός από τη γενικότερη εξοικονόμηση πόρων του περιβάλλοντος, συμβάλει καθοριστικά και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των πόλεων (λόγω του περιορισμού της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται σε ζητήματα ενεργειακού σχεδιασμού των πόλεων και των οικισμών της Ελλάδας. Αρχικά παρουσιάζονται τα κυριότερα θεσμικά κείμενα και πολιτικές ενεργειακού σχεδιασμού σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, ενώ επίσης αναλύονται και μια σειρά μεθόδων και τεχνικών ενεργειακού και βιοκλιματικού σχεδιασμού που ενδείκνυνται για την περίπτωση των οικιστικών συνόλων. Το άρθρο εξειδικεύει στην περίπτωση των ενεργειακών χωριών, παρουσιάζοντας μια σειρά από επιτυχημένα παραδείγματα τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, με σκοπό να εντοπιστούν οι βέλτιστες πρακτικές ενεργειακού σχεδιασμού σε συνθήκες δομημένου περιβάλλοντος.

Απώτερος σκοπός του άρθρου είναι να καταλήξει σε κριτικά σχόλια και διαπιστώσεις, αναφορικά με τις δυνατότητες εφαρμογής κατάλληλου ενεργειακού σχεδιασμού στις πόλεις της χώρας, καθώς και να αξιολογήσει τις προοπτικές επέκτασης της πρακτικής των ενεργειακών χωριών και των ενεργειακά αυτόνομων οικιστικών συνόλων σε περισσότερες περιπτώσεις.

2. Ενεργειακή πολιτική και σχεδιασμός

2.1 Διεθνές πλαίσιο και συμβάσεις
Στο διεθνές περιβάλλον, τα ζητήματα ενέργειας αποτελούν αντικείμενο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγών Χωρών, της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας, της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, οι πιο σημαντικοί από τους παραπάνω φορείς, για τη διαμόρφωση πολιτικής είναι ο ΟΗΕ και η ΕΕ.
Η πρώτη προσέγγιση του ενεργειακού ζητήματος από τον ΟΗΕ εκφράσθηκε με το πρόγραμμα περιβάλλοντος UNEP (United Nations Environment Program), στο πλαίσιο του οποίου σχετικά πρόσφατα (ως αποτέλεσμα των συμπερασμάτων της Παγκόσμιας Διάσκεψης Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002), δημιουργήθηκε ο μηχανισμός UN - Energy. Αποστολή του εν λόγω Οργανισμού είναι η συνεργασία μεταξύ των οργανισμών στον τομέα της ενέργειας (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών -Ενέργεια, 2014).

Γενικότερα, ανάμεσα στα σημαντικότερα ντοκουμέντα που παρήγαγε ο ΟΗΕ και σχετίζονται με τα ζητήματα της ενέργειας (ως μέρος ενός περιβαλλοντικού σχεδιασμού), συγκαταλέγονται:
Η Σύμβαση της Βιέννης για την Προστασία του στρώματος του όζοντος (ΟΗΕ, UNEP, 1988)
Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ για τις ουσίες που μειώνουν το στρώμα του όζοντος (ΟΗΕ,
UNEP, 1989)
Η Σύμβαση του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (Pio, 1992)
Πρωτόκολλο του Κυότο (1997)
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο βαρυσήμαντος ρόλος του περιβάλλοντος και της ενέργειας, έχει γίνει ιδιαίτερα αντιληπτός από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το πέρασμα των χρόνων. Ειδικότερα, ανάμεσα στα βασικότερα ντοκουμέντα που έχει διαμορφώσει η Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας, συγκαταλέγονται οι ακόλουθες Οδηγίες:
Οδηγία 2009/28/ΕΚ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές (Ευρώπη 20-20-20)
Οδηγία 2006/32/ΕΚ, για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες και για την κατάργηση της οδηγίας 1993/76/ΕΟΚ του Συμβουλίου (εξοικονόμησης ενέργειας σε ποσοστό 9% (της μέσης κατανάλωσης μεταξύ 2001-2005) στην τελική χρήση μέχρι το 2016)
Οδηγία 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων

Ειδικότερα, με την πιο πρόσφατη Οδηγία 2009/28, προβλέπεται:
• Η αξιοποίηση (για πρώτη φορά) των Α.Π.Ε. σε όλες τις ενεργειακές χρήσεις (ηλεκτροπαραγωγή, ψύξη/ θέρμανση, μεταφορές/ βιοκαύσιμα)
• Η εξειδίκευση σε εθνικούς στόχους σύμφωνα με το ΑΕΠ και με σημείο εκκίνησης το ποσοστό συμμετοχής των Α.Π.Ε. σε κάθε κράτος-μέλος κατά το έτος 2005 (το συγκεκριμένο ποσοστό για την Ελλάδα προσδιορίζεται στο 18%).
• Η υποχρέωση των κρατών-μελών να υποβάλουν Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανανεώσιμη Ενέργεια.

Οι παραπάνω στόχοι και υποχρεώσεις που απορρέουν από την Οδηγία 2009/28, αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής για το 2020. Ειδικότερα, σύμφωνα με την εν λόγω πολιτική - γνωστή και ως «Ευρώπη 20-20 -20» - τα κράτη -μέλη συμφώνησαν στην επίτευξη των παρακάτω στόχων έως το 2020:
• Μείωση των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου κατά 20%
• Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%
• Αύξηση του ποσοστού διείσδυσης των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στο 20% της τελικής κατανάλωσης
• Συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις μεταφορές σε ποσοστό 10%

Πρόσθετα των παραπάνω, περαιτέρω ενεργειακοί στόχοι οι οποίοι έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2050, είναι:
- Μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενη ενέργεια κυρίως μέσω της μεγιστοποίησης της διείσδυσης των ΑΠΕ και της βέλτιστης αξιοποίησης των εγχώριων πόρων τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή όσο και στους υπόλοιπους τομείς
- Μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2050 κατά 80-95% σε σχέση με τα επίπεδα εκπομπών του 1990 (μέσω της απανθρακοποίησης του ενεργειακού τομέα)
-   Μηδενική αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας

2.2 Εθνική και πολιτική και σχεδιασμός
Η εθνική ενεργειακή πολιτική αποτελεί μέριμνα του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (πρώην ΥΠΕΚΑ). ΤΟ Υπουργείο είναι ουσιαστικά υπεύθυνο για τη διαμόρφωση του ρυθμιστικού και νομικού καθεστώτος της ενεργειακής αγοράς, την εκπλήρωση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων της χώρας (μέσω της προώθησης των ΑΠΕ, της συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας) καθώς και τα μεγάλα έργα διεθνών ενεργειακών διασυνδέσεων (ΥΠΕΚΑ, 2014).

Οι κύριοι άξονες της ενεργειακής πολιτικής στην Ελλάδα είναι:
Ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού
Διαφοροποίηση ενεργειακών πηγών
Προστασία περιβάλλοντος
Προώθηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας μέσω ενεργειακών επενδύσεων καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών, εξασφαλίζοντας παράλληλα την περιφερειακή ανάπτυξη.

Παράλληλα, το βασικό νομικό πλαίσιο που διέπει τα ζητήματα της ενέργειας και των ΑΠΕ, προκύπτει από τους ακόλουθους νόμους:
Ν. 4203/2013: Ρυθμίσεις θεμάτων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και άλλες διατάξεις.
N. 3855/2010: Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση, ενεργειακές υπηρεσίες κ.α. διατάξεις
Ν.3851/2010: Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής κ.α. διατάξεις
Ν. 3468/2006: "Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης και λοιπές διατάξεις".
Ν. 2941/2001: "Απλοποίηση διαδικασιών ίδρυσης εταιρειών, αδειοδότησης ΑΠΕ, ρύθμιση θεμάτων της Α.Ε. "ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ" και άλλες διατάξεις".
Ν. 2773/1999: "Απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας-Ρύθμιση θεμάτων ενεργειακής πολιτικής και λοιπές διατάξεις".
Ν. 2244/1994 "Ρύθμιση θεμάτων Ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και από συμβατικά καύσιμα και άλλες διατάξεις".

Παράλληλα, στο πλαίσιο εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου αλλά και εφαρμογής των διεθνών δεσμεύσεων της χώρας για τα ενεργειακά ζητήματα και τη διείσδυση των ΑΠΕ, έχουν διαμορφωθεί και τα ακόλουθα Σχέδια / Πλαίσια Σχεδιασμού:
• Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ (2008)
S 1ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ 2010-2020 (στο πλαίσιο της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ)
(2010)
•S 2ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης 2008-2016 (στο πλαίσιο της Οδηγίας 2006/3 2/ΕΚ) (2011)
•S Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός - Οδικός Χάρτης 2050 (2012)

3. Ο ενεργειακός σχεδιασμός στις ελληνικές πόλεις 3.1 Γενικά στοιχεία, μέθοδοι και πρακτικές

Ο ενεργειακός σχεδιασμός των πόλεων ως στόχο έχει τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας και των αντίστοιχων ρύπων που εκλύονται, με την εφαρμογή πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας και βιοκλιματικού σχεδιασμού. Παράλληλα, στόχος του ενεργειακού σχεδιασμού των πόλεων είναι και η διείσδυση των ΑΠΕ, η χρήση των οποίων στο αστικό και εν γένει δομημένο περιβάλλον είναι όλο και πιο συχνή τα τελευταία χρόνια.

Γενικότερα, ο ενεργειακός σχεδιασμός στις πόλεις, βρίσκει πεδίο εφαρμογής, σε δύο επίπεδα:
τα κτίρια (νέα και υφιστάμενα) και
τους ελεύθερους χώρους (δημόσιους και μη)
Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις, οι αρχές που ακολουθούνται για έναν ολοκληρωμένο ενεργειακό/βιοκλιματικό σχεδιασμού, περιλαμβάνουν :
βελτιστοποιημένη ενεργειακά αρχιτεκτονική (μέθοδοι κατασκευής, δομικά υλικά, προσανατολισμός, θέση κλπ)
ένταξη συστημάτων ΑΠΕ και ΕΞΕ (ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, συστήματα και υλικά εξοικονόμησης ενέργειας κλπ).

Όσον αφορά τον βιοκλιματικό σχεδιασμό των ελεύθερων χώρων των πόλεων, ορίζεται ως ο σχεδιασμός των κοινόχρηστων και δημόσιων χώρων της πόλης με σκοπό τη συμβολή τους στο αστικό μικρόκλιμα, στις συνθήκες θερμικής άνεσης σε αυτούς και στα γειτονικά κτήρια (Μακροπούλου και Γοσποδίνη, 2013). Σε αυτούς τους χώρους ανήκουν οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα που με τη μορφή τους, τις αναλογίες τους και σε συνδυασμό με τα κτήρια που τα περιβάλλουν, συνθέτουν την εικόνα της πόλης (Μπάκα, 2010). 

Ειδικότερα, οι παράμετροι οι οποίες μελετώνται κατά τον ενεργειακό/βιοκλιματικό σχεδιασμό των υπαίθριων/ελεύθερων χώρων των πόλεων, είναι οι (ΚΑΠΕ, 2007):
ορθή χωροθέτηση των βασικών δραστηριοτήτων με βάση το μικροκλίμα και τις συνθήκες ηλιασμού και αερισμού της περιοχής (ανάλογα τις απαιτήσεις των χρηστών σε κάθε λειτουργική ενότητα)
κατάλληλες μέθοδοι σκιασμού και ηλιοπροστασίας στον αστικό χώρο
κατάλληλες διατάξεις ανακατεύθυνσης ανέμου και ανεμοπροστασίας
ορθή επιλογή υλικών επίστρωσης εδάφους και άλλων δομικών στοιχείων (συμπεριλαμβανομένου του αστικού εξοπλισμού)
σωστή χρήση βλάστησης και υδάτινων στοιχείων.
Αξιοποίηση ΑΠΕ για τεχνητό φωτισμό και λοιπές ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τον ενεργειακό σχεδιασμό στο επίπεδο των κτιρίων, αυτός επιτυγχάνεται με την ενεργειακή τους αναβάθμιση και τη βέλτιστη ενεργειακή τους απόδοση. Αυτό, επιτυγχάνεται με (ΥΠΕΚΑ, 2011):
- σχεδιασμό κτιρίων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης (βιοκλιματικός σχεδιασμός, ορθολογικός ενεργειακός σχεδιασμός)
- εφαρμογή ώριμων & αποδοτικών ενεργειακών τεχνολογιών για την κάλυψη των επικουρικών ενεργειακών αναγκών (θέρμανσης, ψύξης, φωτισμού, ΖΝΧ)
- εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου απόδοσης και λειτουργίας των εγκαταστάσεων του κτιρίου.
Παράλληλα, σε περίπτωση κατασκευής νέων κτιρίων, ιδιαίτερης αξίας παράμετροι που πρέπει να συνυπολογίζονται κατά τον ενεργειακό σχεδιασμό είναι:
- η θέση και ο προσανατολισμός κτιρίου
- το μέγεθος και οι διαστάσεις του κτιρίου
- τα ανοίγματα του κτιρίου (παράθυρα φυσικού φωτισμού και αερισμού)
- η θερμική απόδοση των δομικών υλικών

Η εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων και τεχνικών, εξασφαλίζει τη μείωση των ενεργειακών αναγκών ενός οικιστικού συνόλου, και συνεπώς, τη μείωση της απαιτούμενης εγκατεστημένης ισχύος των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων θέρμανσης, ψύξης, αερισμού και φωτισμού, με αποτέλεσμα τη μικρότερη διαστασιολόγησης τους, το μειωμένο κόστος εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης, το μειωμένο ηλεκτρικό φορτίο αιχμής το καλοκαίρι, συγχρόνως με τη μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τους ρύπους σε επίπεδο κτηρίου, σε επίπεδο δικτύου και σε επίπεδο οικισμού.

3.2 Ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίων - ΚΕνΑΚ
Σε εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή Οδηγία που αφορά στην ενεργειακή απόδοση κτιρίων, η Ελλάδα έχει εκδώσει το Ν. 3661/2008, στο πλαίσιο του οποίου, ιδιαίτερα σημαντική είναι η Κοινή Υπουργική Απόφαση που συμπληρώθηκε το 2010, σχετικά με τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίων (Κ.Εν.Α.Κ.). 

Ανάμεσα στις βασικότερες ρυθμίσεις του Κ.Εν.Α.Κ. συγκαταλέγονται (ΥΠΕΚΑ, 2011):
Ορισμός μεθοδολογίας υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων.
Καθορισμός ελάχιστων απαιτήσεων για την ενεργειακή απόδοση και κατηγοριών για την ενεργειακή κατάταξη των κτηρίων.
Καθορισμός των ελάχιστων προδιαγραφών για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, τα θερμικά χαρακτηριστικά των δομικών στοιχείων του κτηριακού κελύφους και των προδιαγραφών των Η/Μ εγκαταστάσεων των υπό μελέτη νέων κτιρίων καθώς και των ριζικά ανακαινιζόμενων.
Ορισμός του περιεχομένου της μελέτης ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων.
Καθορισμός της μορφής του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης Κτηρίου, καθώς και των στοιχείων που αυτό θα περιλαμβάνει.
Καθορισμός της διαδικασίας των ενεργειακών επιθεωρήσεων των κτιρίων, καθώς και της διαδικασίας των επιθεωρήσεων λεβήτων και εγκαταστάσεων θέρμανσης και κλιματισμού.

Στόχος της διαδικασίας αυτής είναι η έκδοση ενεργειακού πιστοποιητικού για κάθε κτήριο. Το ενεργειακό πιστοποιητικό διαρκεί για δέκα χρόνια, εκτός της περίπτωσης που το κτήριο υπόκειται σε πλήρη ανακατασκευή, οπότε και είναι αναγκαία η έκδοση καινούριου.

Γενικά, αξίζει να σημειωθεί ότι γενικά στην Ελλάδα υπήρξαν αρκετά προβλήματα αδράνειας και μη εφαρμογής της νομοθεσίας για την ενεργειακή πολιτική (Μπεριάτος, 2000). Για παράδειγμα ο κανονισμός θερμομόνωσης που ισχύει από το 1979 παρ' όλο που συνέβαλε στην διάδοση μιας νέας αντίληψης για τις οικοδομικές κατασκευές, εν τούτοις δεν εφαρμόστηκε επαρκώς λόγω έλλειψης συστήματος ελέγχου. Επίσης ο Νόμος 1512 του 1985 προέβλεπε τη δυνατότητα παροχής κινήτρων για εξοικονόμηση ενέργειας και χρήση ΑΠΕ σε υφιστάμενα και νέα κτίρια αλλά δεν ενεργοποιήθηκε για 12 ολόκληρα χρόνια (Beriatos and Papageorgiou, 2011).

3.3 Προγράμματα ενεργειακού σχεδιασμού
Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007 - 2013 αποτελεί το έγγραφο αναφοράς για τον προγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο 2007-2013. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής προσέγγισης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ΕΣΠΑ αποτελείται από δεκατέσσερα Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΕΠ) (εννέα Τομεακά και πέντε Περιφερειακά), ενώ η Ελλάδα συμμετέχει και σε 14 Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασία (OikoPress, 2012).
Ένα από αυτά τα προγράμματα στα οποία συμμετέχει η Ελλάδα είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ», που αφορά μια σειρά δράσεων, έργων περιβαλλοντικών υποδομών μεγάλης κλίμακας και δράσεις εθνικής εμβέλειας, η υλοποίηση των οποίων συμβάλει στην Αειφορική Διαχείριση των περιβαλλοντικών μέσων, του φυσικού αποθέματος και των Αστικών Κέντρων και στην αναβάθμιση της Δημόσιας Διοίκησης στη χάραξη και εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής.

Για την επίτευξη των γενικών στόχων του ΕΠΠΕΡΑΑ έχουν διαμορφωθεί 11 άξονες προτεραιότητας και 2 άξονες τεχνικής βοήθειας, οι οποίοι συνάδουν με τις Κοινοτικές Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές (Πίνακας 1). 

Επίσης, άλλα σημαντικά προγράμματα είναι:
1) Βιοκλιματικές Αναβαθμίσεις Δημόσιων Ανοιχτών Χώρων
2) Πράσινη Ζωή στην Πόλη
3) Προγράμματα ΚΑΠΕ

Χτίζοντας το Μέλλον
Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά
Πράσινα Δώματα σε Δημόσια Κτήρια
ΕΞ ΟΙΚΟΝΟΜΩ, πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας στους ΟΤΑ

Πίνακας 1: Άξονες προτεραιότητας ΕΠΠΕΡΑΑ
Άξονας
Προτεραιότητας ΤΙΤΛΟΣ
1 Προστασία ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και αστικές μεταφορές -Αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής - Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
2 Προστασία και διαχείριση υδατικών πόρων
3 Πρόληψη και αντιμετώπιση περιβαλλοντικού κινδύνου
4 Προστασία εδαφικών συστημάτων και διαχείριση στερεών αποβλήτων
5 Τεχνική βοήθεια ταμείου συνοχής
6 Προστασία ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος - Αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής
7 Προστασία και διαχείριση υδατικών πόρων
8 Πρόληψη και αντιμετώπιση περιβαλλοντικού κινδύνου
9 Προστασία φυσικού περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας
10 Θεσμοί και μηχανισμοί
11 Τεχνική βοήθεια ΕΤΠΑ
Πηγή: ΕΣΠΑ 2007-2013 http://www.espa.gr/el/Pages/staticWhatIsESPA.aspx

4. Η περίπτωση των ενεργειακών χωριών
4.1 Εννοιολογικές διευκρινήσεις και ορισμοί

Με τον όρο ενεργειακά χωριά ή αλλιώς οικοκοινότητες (ecovillages ή ecomunicipallities) νοούνται οι οικισμοί που παρουσιάζουν - λόγω της κοινωνικής, οικονομικής και οικολογικής τους οργάνωσης (μεθόδους κατασκευής, λειτουργίας και των δηλωμένων τους στόχων) - κάποια σημαντικά διαφορετικά χαρακτηριστικά από το μέσο όρο των λοιπών κοινοτήτων, στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Ο όρος έγινε ευρέως γνωστός το 1991, όταν ο Robert Gilman μίλησε για τις οικοκοινότητες, ως μία ακόμα κατηγορία συνειδητής κοινότητας.

Τα ενεργειακά χωριά κυμαίνονται σε πληθυσμό από 50 έως 150 άτομα, αν και ορισμένα μπορεί να είναι μικρότερα αλλά και μεγαλύτερα έως 2000 άτομα, ως δίκτυα μικρότερων υποκοινοτήτων (Van Schyndel Kasper D., (2008).

Παραδείγματα ενεργειακών χωριών έχουν προκύψει είτε με δόμηση από την αρχή είτε με αναδομή σε υπάρχουσα υποδομή και τα οποία διατείνονται ότι λειτουργούν ως ισχυρά εναλλακτικά εργαλεία αειφορικής ανάπτυξης. Η έννοια των ενεργειακών χωριών ή όπως είναι γνωστό, οι οικοκοινότητες αναπτύχθηκε κυρίως στη Βόρειο Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, και πρόσφατα γνωρίζει μία ραγδαία άνθηση κυρίως ως αντίδραση στις διεθνείς πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις (Oikopress, 2015).

Τα ενεργειακά χωριά βασίζονται σε:
«Πράσινο» κεφάλαιο υποδομής
Αυτόνομες κατοικίες για την ελαχιστοποίηση του οικολογικού ίχνους
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Μόνιμη καλλιέργεια (permaculture)
Διάφορες μορφές υποστηρικτικής κοινότητας και κοινοτικών πρακτικών
Ο κεντρικός σκοπός πολλών οικοκοινοτήτων είναι να αποτελέσουν παράδειγμα βιώσιμου οικισμού, δηλαδή τα περισσότερα πράγματα που χρειάζονται να παράγονται εκεί επί μονίμου βάσεως

Ωστόσο, μια κοινότητα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ενεργειακό χωριό και χωρίς να πληροί όλα τα παραπάνω ταυτόχρονα, αρκεί μέρος της ενέργειας που καταναλώνει να εξοικονομείται σε μεγάλο βαθμό. Στην συνέχεια γίνει μια παρουσίαση επιτυχημένων παραδειγμάτων ενεργειακών χωριών που υπάρχουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με στόχο την αναζήτηση πρακτικών εφαρμογών ενεργειακού σχεδιασμού και την εξαγωγή συμπερασμάτων σε σχέση με το βαθμό που μπορεί να γίνει αυτόνομο ένα ενεργειακό χωριό.

4.2 Ο ορεινός οικισμός της Ανάβρας

Η Ανάβρα είναι χωρίο του νομού Μαγνησίας χτισμένη στις δυτικές πλαγιές του όρους Όθρυς σε υψόμετρο 780 μ.. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Αλμυρού της Περ. Θεσσαλίας. Το χωριό έχει γίνει ευρέως γνωστό ως πρότυπος οικισμός ανάπτυξης, καθώς οι κάτοικοι απολαμβάνουν υψηλό επίπεδο διαβίωσης αξιοποιώντας με απόλυτη επιτυχία τα κονδύλια και τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι 700 περίπου κάτοικοι του χωριού, είναι όλοι κτηνοτρόφοι με σύγχρονες και οργανωμένες κτηνοτροφικές ομάδες. Οι παροχές που απολαμβάνουν μεταξύ άλλων είναι: δωρεάν παρκινγκ για όλους, δωρεάν γυμναστήριο, δύο σχολεία ολοήμερα, γήπεδα ποδοσφαίρου και μπάσκετ, λαογραφικό μουσείο και το περιβαλλοντικό-πολιτιστικό πάρκο, έκτασης 240 στρεμμάτων. Η σημαντικότερη, όμως, όλων είναι η δημιουργία ενός αιολικού πάρκου, 20 εγκατεστημένων ανεμογεννητριών, που καλύπτουν δωρεάν τις ενεργειακές ανάγκες του χωριού και το πλεόνασμα πωλείται στη ΔΕΗ, με αποτέλεσμα η κοινότητα να έχει εισόδημα 100.00 ευρώ ετησίως (Secret Real Truth, 2015).

Πρέπει να σημειωθεί ακόμα, πως στα μελλοντικά σχέδια της πρώην κοινότητας και νυν Δήμου, είναι η κατασκευή υδροηλεκτρικού εργοστασίου, από τον νερό των πηγών της Ανάβρας, αλλά και η εγκατάσταση (πάντα με κονδύλια της ΕΕ) ενός συστήματος τηλεθέρμανσης βασιζόμενα σε μελέτες που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Ειδικά για το δεύτερο, στόχος είναι η εγκατάσταση ενός μεγάλου κεντρικού λέβητα σε υψηλό σημείο έξω από τον οικισμό, που θα λειτουργεί με καύση βιομάζας (ξερά αγριόχορτα, φύλλα, άχυρα, υπολείμματα οικιακών τροφών, κουρεμένο γκαζόν, κοπριές ζώων κλπ.). Ακολούθως, μέσω υπόγειων αγωγών κάθε σπίτι θα έχει δωρεάν θέρμανση και ζεστό νερό (B2Green, 2015).

Η Ανάβρα έγινε γνωστή στην Ευρώπη για δύο λόγος. Ο πρώτος λόγος για την ανάπτυξη που παρουσίασε. Επί δέκα χρόνια ήταν στις πρώτες θέσεις μεταξύ όλων των ΟΤΑ στην Ελλάδα και στην τρίτη θέση από τις ευρωπαϊκές χώρες του Νότου. (Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και
Ελλάδα) (Secret Real Truth, 2015).

4.3 Το ηλιακό χωριό της Πεύκης

Η Πεύκη είναι η μία από τις δύο δημοτικές ενότητες του Δήμου Λυκόβρυσης-Πεύκης. Προηγουμένως ανεξάρτητος δήμος, συνενώθηκε την με αυτόν της Λυκόβρυσης.

Το Ηλιακό Χωριό κατασκευάστηκε το 1984 και βρίσκεται στην Πεύκη Αττικής, στα Βόρεια Προάστια της Αθήνας, σε απόσταση 18 χλμ. από το κέντρο της πόλης. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για «χωριό» αλλά για ένα οικιστικό συγκρότημα 435 «ηλιακών» κατοικιών οι οποίες στεγάζουν δικαιούχους του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ). Ο σχεδιασμός και η ανέγερση του έγιναν με τη συνεργασία του ΥΒΕΤ (σημερινού Υπουργείου Ανάπτυξης), του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) και του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας της Ομοσπονδιακής Γερμανίας (ΚΑΠΕ, 2015).

Στόχος ήταν «ένα οικιστικό συγκρότημα όπου η εξοικονόμηση της ενέργειας και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος συνυπάρχουν με τις σύγχρονες οικιακές ανέσεις και κοινωνικές εξυπηρετήσεις, ωστόσο τα τελευταία χρόνια δίνει μία εικόνα παραμέλησης και παρακμής»».

Κεντρικός άξονας υλοποίησης του προγράμματος είναι η χρήση ενεργητικών και παθητικών συστημάτων προηγμένης τεχνολογίας για παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού για οικιακή χρήση όλα αυτά σύμφωνα με τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής.
Σύμφωνα με τον Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), οι βασικοί κανόνες που εφαρμόσθηκαν στον πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των κτιρίων του Ηλιακού
Χωριού είναι (ΚΑΠΕ, 2015):
Κατάλληλη διάταξη των κτιριακών όγκων, που λειτουργούν σαν φράγμα προστασίας από τους χειμερινούς ανέμους και που να εξασφαλίζουν το μέγιστο χειμερινό ηλιασμό, αλλά και τον θερινό σκιασμό
Ελαχιστοποίηση των βορινών, ανατολικών & δυτικών ανοιγμάτων & χρήση νότιων ανοιγμάτων
Εκμετάλλευση της μάζας των υλικών του κελύφους των κτιρίων και ελαχιστοποίηση των θερμικών απωλειών με μονώσεις των τοίχων και των ορόφων και με διπλά υαλοστάσια.
Σε 34 σπίτια του Ηλιακού Χωριού εφαρμόστηκαν συνδυασμοί των επικρατέστερων παθητικών ηλιακών συστημάτων, που «αιχμαλωτίζουν» τον ήλιο χωρίς καμιά κατανάλωση συμβατικής ενέργειας. Η εξοικονόμηση ενέργειας υπολογίζεται μεταξύ 45-90% ανάλογα με το σύστημα.

4.4 Το Νοσοκομειακό συγκρότημα Παπαγεωργίου στη Θεσσαλονίκη

Το Γενικό Νοσοκομείο Παπαγεωργίου, ευαισθητοποιημένο οικολογικά, ενισχύει και προωθεί την Οικολογική του Ευαισθησία, εφαρμόζοντας πολιτικές που αφορούν τους παρακάτω άξονες:
Διαχείριση Αποβλήτων
Εξοικονόμηση Ενέργειας
Βιοκλιματικός Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός Κτιρίων

Στόχος είναι, «πέρα από την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, να περιοριστεί η επιβάρυνση του περιβάλλοντος και να ενισχυθεί η οικολογική συνείδηση των εργαζόμενων και των εισερχόμενων πολιτών, παρέχοντας υπηρεσίες που έχουν ως βάση το σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των δράσεων αποτελούν προϊόν συνεργασίας των Εποπτών Δημόσιας Υγείας της Διοικητικής Διεύθυνσης με τα τμήματα της Διεύθυνσης Τεχνικής Υπηρεσίας»» (Γενικό Νοσοκομείο Παπαγεωργίου, 2015)

Αν και το Νοσ. Παπαγεωργίου δεν αποτελεί οικισμό ή έστω χωριό, είναι σημαντικό να εξετασθεί ως κοινότητα που συνυπάρχει σημαντικός αριθμός ατόμων, ως κτήριο που παρέχει συνεχείς υπηρεσίες μέσω των παροχών του αλλά και ως σύστημα (άτομα και κτηριακές εγκαταστάσεις) που καταναλώνει πολύ μεγάλα ποσά ενέργεια καθημερινά (χρήση μηχανημάτων, κλίνες κτλ) (Πρώτο Θέμα, 2014). Το Ευρ.Πρόγραμμα που θα ενισχύσει το Νοσ. Παπαγεωργίου προκειμένου να έχει ενεργειακή αυτονομία βρίσκεται σε εξέλιξη χωρίς να έχει ολοκληρωθεί και αφορά στη λειτουργία μονάδας συμπαραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας

Η μονάδα έχει στόχο να παράγει ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιώντας μηχανή εσωτερικής καύσης η οποία θα λειτουργεί με φυσικό αέριο και ταυτόχρονα αξιοποιώντας τη θερμότητα της μηχανής και των καυσαερίων θα ζεσταίνει νερό σε θερμοκρασίες που θα προσεγγίζουν του 90 βαθμούς Κελσίου. Επιπρόσθετα, θα έχει δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 1.600 KW που αντιστοιχεί με το 76% της μέγιστης ζήτησης στις ώρες αιχμής των εργάσιμων ημερών λειτουργίας του Νοσοκομείου και θερμικής ισχύος περίπου 1.400.000 kcal/h, που είναι επαρκής για να θερμάνει πλήρως το χειμώνα 8-10 τετραώροφες πολυκατοικίες. Το συγκρότημα θα διαθέτει και έναν ψύκτη προσροφητικού τύπου, ο οποίος κατά τους θερινούς μήνες θα αξιοποιεί για την παραγωγή ψυχρού νερού κλιματισμού το θερμό νερό, που δεν θα χρειάζεται για θέρμανση (EnergyPress, 2015).

4.5 Ο οικισμός Φέλντχάιμ στη Γερμανία

Το Φέλνταιχ βρίσκεται 60 χλμ νοτιοδυτικά από το Βερολίνο και οι κάτοικοι του δεν ξεπερνούν τους 150. Το εγχείρημα το οποίο πραγματοποιήθηκε στον οικισμό αυτό αποτελεί ενεργειακό πείραμα του Μίχαελ Ράσεμαν, επιχειρηματίας και φοιτητής μηχανολογίας τότε, που το 1995 πρότεινε την τοποθέτηση ανεμογεννητριών εντός των διοικητικών ορίων του χωριού. Με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκε ολόκληρο ενεργειακό πάρκο, που περιλαμβάνει σήμερα 47 ανεμογεννήτριες (Econews, 2013). Πέρα από την αιολική ενέργεια, μια άλλη μορφή ενέργειας που εκμεταλλεύονται οι κάτοικοι του χωριού είναι η ηλιακή τοποθετώντας μια συστοιχία φωτοβολταϊκών, με σκοπό να τροφοδοτεί το δίκτυο.
Η συνεισφορά των παραπάνω έχει σαν αποτέλεσμα αρχικά, την κάλυψη μεγάλων μέρος των ενεργειακών αναγκών των κατοίκων και δεύτερον, τη μείωση τιμής του ηλεκτρισμού κατά 30% σε σχέση με αυτή που ισχύει στην υπόλοιπη γερμανική αγορά και καθορίζονται στο κοινοτικό συμβούλιο (Econews, 2013).

Το 2008 ο γεωργικός συνεταιρισμός αποφάσισε να κατασκευάσει βιολογική μονάδα παραγωγής μεθανίου, με το οποίο οι κάτοικοι ζεσταίνουν τα σπίτια τους. Η πόλη φιλοξενεί επίσης σταθμούς φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, ενώ επόμενο βήμα είναι η ανάπτυξη εγκαταστάσεων αποθήκευσης ενέργειας για παραγωγή δύο ημερών ώστε να παρακαμφθούν οι κανονισμοί που ρυθμίζουν και ουσιαστικά αποθαρρύνουν την κερδοσκοπική πώληση ενέργειας πίσω στο κεντρικό δίκτυο από συστήματα όπως αυτό του Φέλντχαϊμ.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να αναφερθεί πως στο Φέλνταιχ οι κάτοικοι δεν στράφηκαν για κρατική επιχορήγηση, αλλά επένδυσαν οι ίδιοι για να κατασκευάσουν το δικό τους ενεργειακό δίκτυο με στόχο τις χαμηλότερες τιμές ηλεκτρισμού και θέρμανσης στο μέλλον (Econews, 2013).
Τέλος, αυτό που δεν επιδίωξαν οι κάτοικοι αλλά προέκυψε στην πορεία ήταν η αύξηση του τουρισμού σε αυτό τον μικρό οικισμό λόγω της καινοτόμου πολιτικής που εφαρμόζει.. Πολλοί από αυτούς προέρχονται από την Ιαπωνία και φαίνεται να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις για παροχή ενέργειας μετά από το πυρηνικό δυστύχημα στη Φουκουσίμα. Οι κάτοικοι γνωρίζουν πως δεν είναι εύκολο το σχέδιο τους να μεταφερθεί και αλλού (DW, 2015).

4.6 Ο οικισμός του Wildpoldsried (Γερμανία)

Το Wildpoldsried είναι ένας δήμος που βρίσκεται στα σύνορα της πόλης Oberallgau στη Βαυαρία της Γερμανίας και έχει 2600 κατοίκους. Ο οικισμός έχει αναγνωριστεί για την εξαιρετική επιτεύγματά του στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και στην μείωση του αποτυπώματος άνθρακα με αποκορύφωμα το 2013, που παρήγαγε τη χρονιά που μας πέρασε 321% περισσότερη ενέργεια από όση χρειαζόταν (Fortune, 2014).
Οι κάτοικοι έχουν στραφεί στην εκμετάλλευση όσο το δυνατόν ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μέσω των «πράσινων» εγκαταστάσεων που έχουν γεμίσει όλο το χωριό. Συγκεκριμένα, οι πρωτοβουλίες της κοινότητας αφορούν την τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών σε 190 κατοικίες, την χρήση ανεμόμυλων και μονάδων υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Επιπλέον, ο οικολογικός έλεγχος των πλημμυρών και το φυσικό σύστημα λυμάτων, σε συνδυασμό με τη μέγιστη χρήση του ξύλου, ως ένα οικολογικό υλικό κατασκευής, δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις και για εξοικονόμηση ενέργειας.

Η εξοικονόμηση ενέργειας όμως, έγκειται και στη συμπεριφορά των κατοίκων που σέβονται και τάσσονται υπέρ αυτής της καινοτομίας μέσω του περιορισμού της σπατάλης ενέργειας ως μια άκρως προτεινόμενη ιδέα για όλη την υφήλιο. Άλλωστε δεν φτάνει μόνο η παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας για μια σημαντική ενεργειακή ανατροπή, αλλά απαραίτητη κρίνεται και η αποταμίευσή της. Γι αυτό το λόγω, χρησιμοποιούν τη θερμότητα, τοποθετούν κατάλληλους λαμπτήρες για την εξοικονόμηση ενέργειας και επαναχρησιμοποιούν τη λάσπη από τα λύματα, Με μέτρα που αφορούν την ενέργεια, το ξύλο και το νερό, η προστασία του κλίματος και ευρύτερα του περιβάλλοντος φτάνουν όλο και πιο κοντά (FlowMagazine, 2012).

Ο οικισμός έχει τέτοιο πλεόνασμα ενέργειας που θα μπορούσε να αποτελεί την «αποθήκη ενέργειας» της Γερμανίας για τα επόμενα 20 χρόνια. Ωστόσο, η αυτή η προσπάθεια δεν είναι πάντα εύκολη. Η αλλαγή στη δόμηση ώστε να μπορεί ένα οίκισμα να εκμεταλλευτεί την ηλιακή ενέργεια, την αιολική ενέργεια και το βιοαέριο σε εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας απαιτεί εξειδίκευση, μεγάλο κόστος και πολλές φορές δεν είναι αρκετή. Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να πάει στους καταναλωτές, και παράλληλα να υπάρχει ένα σύστημα να διατηρεί ισορροπία μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης ενέργειας. Στο Wildpoldsried ένα μεγάλο πρόβλημα σήμερα πως η μεγάλη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και οι διακυμάνσεις της στη τροφοδοσία του δικτύου προκαλεί συχνά διακυμάνσεις της παραγωγής όσο οκτώ μεγαβάτ σε μόλις μισή ώρα (Siemens, 2012).

5. Συμπέρασμα

Με βάση την προηγηθείσα ανάλυση, μια πρώτη διαπίστωση είναι ότι ο διπλός ρόλος του ενεργειακού σχεδιασμού των πόλεων, αφενός δικαιολογεί τη σημασία που αποδίδουν σ'αυτόν κεντρικές και τοπικές κυβερνήσεις και αφετέρου επιβάλλει τη συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης ενεργειακής πολιτικής, τόσο για την προώθηση της ανάπτυξης όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος, από τη στιγμή που η αναπτυξιακή και η περιβαλλοντική διάσταση του ενεργειακού προβλήματος αποτελούν συμβατούς μεταξύ τους στόχους.

Σε σχέση με τον ενεργειακό σχεδιασμό των ελληνικών πόλεων, διαπιστώνεται ότι παρά την ύπαρξη ικανού νομοθετικού πλαισίου δεν υπήρξαν τα ανάλογα αποτελέσματα. Υπάρχουν δυσκολίες και προβλήματα που έχουν την αιτία τους σε δομικές αδυναμίες του ελληνικού ενεργειακού συστήματος (έλλειψη αποθεμάτων πρωτογενούς ενέργειας, δυσχέρειες στην εμπορική εκμετάλλευση των ΑΠΕ, έλλειψη ενεργειακής συνείδησης κλπ.) οι οποίες δεν επιτρέπουν θεαματικές επιδόσεις και επιτεύγματα σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Ωστόσο, αξιοσημείωτη είναι η ιδιαίτερη έμφαση που δίδεται στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των υπαρχόντων κτηρίων, δεδομένου ότι μόνο με τη θερμομόνωση των παλαιότερων κτηρίων στην Ευρώπη μπορεί να μειωθούν οι εκπομπές CO2 και το αντίστοιχο ενεργειακό κόστος.

Από την άλλη πλευρά, σε σχέση με τα ενεργειακά χωριά, αν και είναι σημαντικές οι πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο, είναι αρκετά περιορισμένες. Τα παραδείγματα που περιγράφηκαν παραπάνω, μπορούν να μας δώσουν αξιόλογες πληροφορίες τόσο για τον ορθό ενεργειακό σχεδιασμό μέσω δυο διαφορετικής πολιτικής (ελληνικής και γερμανικής) όσο και για το ότι ένα τέτοιο επίτευγμα είναι αποτέλεσμα ευρύτερης οικολογικής συμπεριφοράς των κατοίκων καθώς η συμμετοχής τους αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για τη λειτουργιά ενός τέτοιου προγράμματος.

Ωστόσο αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί για την περίπτωση των ενεργειακών χωριών στην Ελλάδα είναι ότι ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί ο συντονισμός της φορολογικής και οικονομικής πολιτικής (απαλλαγές, επιδοτήσεις κλπ.) των οικονομικών υπουργείων, ώστε να εναρμονίζεται με την πολιτική στον οικιστικό / πολεοδομικό τομέα που ασκείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Διότι οι κανονισμοί κατασκευής των κτιρίων που σχετίζονται με τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών αφορούν το αστικό περιβάλλον, ενώ η νομοθεσία για τα κίνητρα οικονομικού χαρακτήρα αφορούν τις επενδύσεις σε παραγωγικές δραστηριότητες.

Βιβλιογραφία
  • Γενικό    Νοσοκομείο    Παπαγεωργίου,     (2015)    Διαθέσιμο    στο:     http://www.papageorgiou-hospital.gr/c1/index.php?lang=el&Iternid=557 Τελευταία πρόσβαση : 29/6/2015 
  • Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), (2015), «Εξοικονόμηση και Ορθολογική Χρήση Ενέργειας:   Το   Ηλιακό   Χωριό   στη   Πεύκη»,   Διαθέσιμο   στο:   http://www.cres.gr/energy-saving/efarmoges_iliako_xorio.htm Τελευταία πρόσβαση: 5/4/2015 
  • Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), (2007) «Ενεργειακός Σχεδιασμός Κτηρίων και Αρχές Βιοκλιματικού Σχεδιασμού» στα πλαίσια της ημερίδας ENERGY-RES 9/3/2007 
  • Μακροπούλου Μ. και Γοσποδίνη Α., (2013) «Αναγκαιότητα και πρόκληση για το σχεδιασμό αστικών υπαίθριων χώρων με βιοκλιματικά κριτήρια», Διαθέσιμο στο:http://www.citybranding.gr/2013/06/blog-post_27.html Τελευταία πρόσβαση: 13/1/2015 
  • Μπάκα Π., (2010), «Περιβαλλοντικές Συνιστώσες του Σχεδιασμού και της οικιστικής ανάπτυξης» Μεταπτυχιακή διατριβή. Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του χώρου, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνέιο 
  • Beriatos E., Papageorgiou M. (2011), Towards sustainable planning in the era of climate change: Spatial policies for built-up areas in Greece", in International Journal of Environment and Sustainable Development, Special Issue on Building Urban Resilience to climate Change, Vol. 14 - Issue 1/2 -
  • 2011, p.p. 112-121.
  • Μπεριάτος Η. (2000), Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός των Πόλεων'. Στο « Η Βιώσιμη πόλη» , Εκδόσεις Στοχαστής/ΔΙΠΕ, σελ.: 71-85. 
  • Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών - Ενέργεια, Διαθέσιμο στο: http://www.un-energy.org Τελευταία πρόσβαση: 24/5/2014
  • Πρώτο Θέμα, (2014) «Παπαγεωργίου»: Το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νοσοκομείο στην Ελλάδα» Διαθέσιμο στο: http://www.protothema.gr/greece/article/426524/papageorgiou-to-proto-energeiaka-autonomo-nosokomeio-stin-ellada-/ Τελευταία πρόσβαση: 1/7/2015
  • Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), Διαθέσιμο στο: http://www.ypeka.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 26/5/2014
  • Υπουργείο Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), (2011) «Οδηγός Ενεργειακής Επιθεώρησης κτηρίων», στο πλαίσιο του Ε.Π Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα (ΕΠΑΝ ΙΙ) και των ΠΕΠ Μακεδονίας - Θράκης, Κρήτης & Νήσων Αιγαίου, Θεσσαλίας-Στερεάς-Ηπείρου, Αθήνα
  • B2Green, (2015), «Ανάβρα Μαγνησίας: Σχεδιάζοντας ένα ενεργειακά αυτόνομο χωριό», Διαθέσιμο στο:http://www.b2green.gr/main.php?pID=17&nID=21461&lang=el# Τελευταία πρόσβαση: 5/3/2015 
  • DW (2015), «Ένα γερμανικό χωριό με ενεργειακή αυτάρκεια» Διαθέσιμο στο: http://www.dw.com/el Τελευταία πρόσβαση: 17/6/2015 
  • Econews (2013), «Μια 100% ενεργειακά αυτόνομη κοινότητα γίνεται υπόδειγμα αειφορίας "εκτός δικτύου"» Διαθέσιμο στο: http://www.econews.gr/2013/02/20/feldheim-energeia-autonomia-96231/Τελευταία πρόσβαση: 10/3/2015 
  • EnergyPress (2015), Δημοσιογραφικό ενημερωτικό portal για την ενέργεια, «Ενεργειακά αυτόνομο από σήμερα        το        Γενικό        Νοσοκομείο        Παπαγεωργίου»        Διαθέσιμο        στο:http://energypress.gr/news/energeiaka-aytonomo-apo-simera-geniko-nosokomeio-papageorgioy Τελευταία πρόσβαση: 29/6/2015 
  • FlowMagazine (2012), «Ένα χωριό στη Γερμανία ...διδάσκει την πράσινη ενέργεια!» Διαθέσιμο στο:http://www.flowmagazine.gr/article/view/ena_xwrio_sth_germania_didaskei_thn_prasinh_energeia/category/environment Τελευταία πρόσβαση: 10/7/2015 
  • Fortune (2014), «Το χωριό με 321% περισσότερη ενέργεια απ' όση χρειάζεται» Διαθέσιμο στο:http://www.fortunegreece.com/article/chorio-321-perissoteri-energia-ap-osi-chriazete/ Τελευταία πρόσβαση: 28/4/2015
  • OikoPress (2012), Ηλεκτρονική Εφημερίδα για την Περιφέρεια Αττικής και το Περιβάλλον «Τα Προγράμματα ΕΣΠΑ για την Προστασία του Περιβάλλοντος στον Αστικό Χώρο της Αθήνας και η Συμβολή της Κοινωνίας των Πολιτών» Διαθέσιμο στο: http://www.oikopress.gr/index.php/sustainable-growth/18-2012-10-03-10-47-40 Τελευταία πρόσβαση: 27/12/2014
  • OikoPress, (2015), Ηλεκτρονική Εφημερίδα για την Περιφέρεια Αττικής και το Περιβάλλον, «Επιστροφή στη φύση: Οικοκοινότητες ή οικοχωριά: Το πρώτο οικοχωριό στην Εύβοια» Διαθέσιμο στο: http://www.oikopress.gr/index.php/2012-10-03-05-38-03/157-2012-11-23-09-11-37 Τελευταία πρόσβαση: 3/3/2015
  • Secret Real Truth. (2015), «Ανάβρα: Αυτό είναι το Ελληνικό χωριό πρότυπο με 0% κρίση και 0% ανεργία», Διαθέσιμο στο: http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2015/01/0-0.html Τελευταία πρόσβαση: 28/1/2015
  • Siemens       (2012),       «A       Village       that      Harvests       Energy»       Διαθέσιμο       στο: http://www.siemens.com/innovation/apps/pof_microsite/_pof-spring-2012/_html_en/smart-grids.html Τελευταία πρόσβαση: 28/6/2015
  • Van Schyndel Kasper D., (2008). «Redefining Community in the Ecovillage», Human Ecology Review (15), pp. 12-24.


1 σχόλιο :

  1. Πολύ ωραίο το άρθρο και το θέμα. Ωστόσο η χρήση του όρου ενεργειακά χωριά δεν είναι κατάλληλη για να περιγράψει ένα φαινόμενο ευρύτερο όπως οι οικοκοινότητες ή οικοχωριά ή οικολογικές κοινότητες. Ο όρος ενεργειακά βιώσιμες κοινότητες είναι μάλλον καταλληλότερος για την περιγραφή των περιπτώσεων στις οποίες αναφέρονται οι συγγραφείς. Επίσης το μόνο σίγουρο είναι ότι όλες οι ενεργειακά βιώσιμες κοινότητες δεν είναι οικοκοινότητες. Αντίστροφα, οι οικοκοινότητες είναι φύσει ενεργειακά βιώσιμες. Το ίδιο ισχύει και για τα αναφερόμενα στο άρθρο παραδείγματα. Ενώ αποτυπώνουν περιπτώσεις εφαρμογής ενεργειακά βιώσιμων τεχνολογιών, δεν ικανοποιούν ευρύτερα κριτήρια προσδιορισμού μιας κοινότητας/οικισμού ως οικοκοινότητας.
    Σε κάθε περίπτωση, χρειαζόμαστε ερευνητικές ματιές να εστιάζουν σε αυτές τις πτυχές της πραγματικότητας που κυοφορούν ένα βιώσιμο μέλλον. Και ίσως κάποια στιγμή σύντομα, κοινωνική πραγματικότητα, επιστημονική κοινότητα και πολιτική τοποθέτηση να μιλήσουν την ίδια γλώσσα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.