H ανάδειξη του τόπου μέσα απ τον αειφόρο αστικό σχεδιασμό. Η περίπτωση της Κοπεγχάγης

#ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ

Πολιτικός Μηχανικός, MSc Περιβαλλοντικός σχεδιασμός πόλεων & κτιρίων, Υποψήφιος Διδάκτωρ ΕΜΠ

Η ανάπτυξη των πόλεων είναι μια συνεχώς εξελισσόμενη έννοια. Σήμερα συμπεριλαμβάνει κυρίως την οικονομική της διάσταση, με στόχο την αύξηση της ελκυστικότητας μιας πόλης και τη διεθνή της προβολή. 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυση νέων επενδυτών, τουριστών, αλλά και εκδηλώσεων. Έτσι ανταποκρινόμενες στις νέες προκλήσεις της παγκόσμιας αγοράς και οικονομίας οι πόλεις χρησιμοποιούν μεθόδους μάρκετινγκ και branding για την βελτίωση της εικόνας τους και της θέσης τους στη διεθνή σκηνή. Ωστόσο οι πόλεις, χρειάζονται να είναι ελκυστικές και λειτουργικές και για τους κατοίκους της. Έτσι παρατηρείται διεθνώς μια τάση ορισμένων πόλεων προς τον αειφόρο αστικό σχεδιασμό και αειφόρο τουρισμό.

Αειφόρος αστικός σχεδιασμός είναι η δημιουργία ενός ελκυστικού και λειτουργικού κοινωνικού περιβάλλοντος τόσο για τους κατοίκους της πόλης, τους εργαζόμενους όσο και τους δυνητικούς επισκέπτες, που θα προσφέρει καλή ποιότητα ζωής και άνθηση της τοπικής οικονομίας με επίκεντρο την προστασία του περιβάλλοντος. 

Ο σχεδιασμός όσον αφορά τον αστικό δημόσιο χώρο πρέπει να έχει αρχές, όπως να διατηρεί την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του χώρου, να είναι περιβαλλοντικά φιλικός προς την υπόλοιπη πόλη αλλά και να δημιουργεί νέες συνδέσεις με την γειτονιά, να υπάρχει ιεραρχία στους δρόμους και ένα εύκολο σύστημα μετακινήσεων: μέσα μεταφοράς και ιδιωτικά μέσα, δίκτυο για πεζούς και ποδήλατα, να συνδυάζει ξεχωριστά και καθαρά δημόσιους με ιδιωτικούς χώρους και κλειστούς με υπαίθριους και ημιυπαίθριους χώρους, να εξασφαλίζεται βιωσιμότητα και ισορροπία των φυσικών πόρων, αποδοτικότητα της ενέργειας και των ενεργειακών πηγών.

Μία από τις ευρωπαικές πόλεις που ανέδειξε προς όφελός της τον αειφόρο αστικό σχεδιασμό είναι η Κοπεγχάγη. Στέφεται επίσημα η Πράσινη Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2014. Η Κοπεγχάγη διαθέτει πολλά «πράσινα» διαπιστευτήρια που βοήθησαν στο να κερδίσει τον τίτλο όπως η αύξηση μετακίνησης με ποδήλατα, η τηλεθέρμανση, η επαναχρησιμοποίηση των αποβλήτων, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κ.α. 

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία έχει αυξηθεί το ποσοστό του τουρισμού κατά 21 % τα τελευταία πέντε χρόνια και περιμένουν ακόμα μεγαλύτερη αύξηση δίνοντας σημασία στο city branding ως πράσινη πόλη.

1. Εισαγωγή

Η πόλη είναι μέρος της υλικής ζωής των ανθρώπων, είναι ο χώρος μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας, της πνευματικής και κοινωνικής ζωής, που αποκτούν καθοριστικό ρόλο για την ιστορική εξέλιξη. 

Η συγκρότηση και η μορφή της πόλης, η διάρθρωσή της δηλαδή μέσα στο χώρο, από συγκεκριμένες λειτουργίες που επιτελούνται με συγκεκριμένο τρόπο και με συγκεκριμένη μορφή, εξαρτώνται άμεσα από το κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο. 

Αυτό συνεπάγεται, πρώτα το γεγονός ότι κάθε μεταβολή του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου, επιδρά και μεταβάλει την συγκρότηση της πόλης, και δεύτερον ότι τα προβλήματά της έχουν τις ρίζες τους στα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα (Μάλλιου Α. 2009). 

Η κάθε πόλη, μέσα από αυτό το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτιστικό πλαίσιο επιδιώκει να γίνει πιο ελκυστική για τους κατοίκους της καθώς και τους επισκέπτες της. Έτσι, ο στόχος της ανταγωνιστικότητας της πόλης στην ελεύθερη παγκόσμια αγορά, κεντρικός άξονας στη ρητορική των προγραμμάτων ‘αστικής αναγέννησης’ στις πόλεις του κόσμου τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ενσωματώνεται από το στόχο της αστικής βιωσιμότητας. Η ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος, όσο και η ελκυστικότητα της εικόνας του, καθώς και οι ‘πράσινες’ στρατηγικές αστικής διαχείρισης, αναδεικνύονται σε στοιχείο οικονομικής βιωσιμότητας, ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και δεν αντιβαίνουν σε αυτήν. 

Οι πόλεις όμως διαφέρουν μεταξύ τους σε μέγεθος, μορφή, γεωγραφικά, αναπτυξιακά, πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Παρ’ όλο που το σχέδιο της αστικής βιωσιμότητας συγκροτείται σε οικουμενική βάση, τα συστατικά της βιώσιμης πόλης πρέπει να αναζητηθούν για την κάθε πόλη ξεχωριστά. Δεν μπορεί να υπάρχει ένα συνολικό σχέδιο αστικής βιωσιμότητας. Ωστόσο μέσα από επιτυχημένα παραδείγματα «πράσινων» πόλεων όπως η Κοπεγχάγη, μπορούν να αντληθούν ιδέες στο πως μπορεί μία πόλη, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει, να αναπτύξει την βιωσιμότητά της περιβαλλοντικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά για τους κατοίκους της αλλά και να αναπτύξει τον τουρισμό της μέσω της αειφορίας της.

2. Αειφόρος αστικός σχεδιασμός

Αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται ως «η ανάπτυξη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες (Έκθεση Brundtland, 1992). Η ανάπτυξη αυτή συνεπάγεται στη διατήρηση της γενικής ισορροπίας και αξίας του αποθέματος φυσικού κεφαλαίου, τον επαναπροσδιορισμό των βραχυπρόθεσμων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων κριτηρίων αξιολόγησης κόστους / οφέλους και των μέσων που θα ανταποκρίνονται σε πραγματικά κοινωνικο - οικονομικά δεδομένα και αξίες της κατανάλωσης και συντήρησης καθώς και τη δίκαιη κατανομή και χρήση των πόρων μεταξύ εθνών και περιοχών σε όλο τον κόσμο (Αγγελίδης, 2004).

Σκοπός του αειφόρου σχεδιασμού μιας πόλης με βάση τις αρχές της οικολογικής δόμησης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής είναι η δημιουργία ενός ελκυστικού και λειτουργικού κοινωνικού περιβάλλοντος τόσο για τους κατοίκους, τους εργαζόμενους όσο και τους επισκέπτες, που θα προσφέρει καλή ποιότητα ζωής και άνθηση της τοπικής οικονομίας με επίκεντρο την προστασία του περιβάλλοντος.

Σε μια πόλη που οραματίζεται να χαρακτηριστεί «βιώσιμη» ή «αειφορική» ή «πράσινη» θα πρέπει να προβλέπεται αρκετός χώρος πρασίνου και διάφορα πάρκα έτσι ώστε να βελτιστοποιείται η οικολογική ποιότητα της αστικής περιοχής (βιοποικιλότητα, μικροκλίμα και ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα). Ο σχεδιασμός υψηλών επιπέδου υποδομών καθώς και κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής δραστηριότητας είναι απαραίτητος. Σε περιοχές οι οποίες είναι τουριστικές, σκοπός είναι να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες και υποδομές για την δημιουργία δραστηριοτήτων που θα προωθούν τον οικοτουρισμό, δηλαδή την ανάδειξη των φυσικών πόρων και των τοπικών προιόντων και τον σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο σχεδιασμός των μεταφορών. Αύξηση των μέσων μαζικής μεταφοράς και των ποδηλάτων με ταυτόχρομη μείωση των ιδιωτικών αυτοκινήτων και της ρύπανσης της ατμόσφαιρας βοηθούν στη βιωσιμότητα της πόλης.

Βασικό συστατικό της αειφόρου δόμησης είναι οι καινοτόμες προσεγγίσεις στην εξοικονόμηση πόρων όπως κατοικίες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης (ακόμα και μηδενικής) που προσφέρουν βέλτιστες συνθήκες θερμικής και οπτικής άνεσης, μεταφορές οικολογικές (περπάτημα, ποδήλατο) ή χαμηλής κατανάλωσης καυσίμου, η τηλεθέρμανση, η ενσωμάτωση τεχνολογιών ΑΠΕ, συστήματα ανακύκλωσης και κομποστοποίησης.

Στον αειφόρο σχεδιασμό των πόλεων λαμβάνεται υπόψη: η εξασφάλιση κοινοχρήστων χώρων για την μετατροπή τους σε πράσινο, η εξοικονόμηση ενέργειας και εφαρμογή αρχών βιοκλιματικού σχεδιασμού, η σωστή δόμηση και ο έξυπνος σχεδιασμός Δικτύων Υποδομής, η βελτίωση Ενεργειακής Αποδοτικότητας, η προώθηση νέων τεχνολογιών, η βελτίωση της αστικής κινητικότητας, σωστός σχεδιασμός υποδομών για την προώθηση ήπιων και φιλικών προς το περιβάλλον μορφών μετακίνησης και η ορθολογική διαχείριση του ελεύθερου δημόσιου χώρου με εξασφάλιση συνεχούς και επαρκούς συντήρησης, καθαριότητας, ασφάλειας και ελέγχου οποιωνδήποτε μελλοντικών επεμβάσεων στο χώρο αυτό από άλλους φορείς.

3. Τόπος, άνθρωποι και αειφορία

Κάποτε οι πόλεις γεννιόταν και μεγάλωναν αργά, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός ενώ σήμερα «κατασκευάζονται» μέσα σε λίγα χρόνια επεκτείνονται υπέρμετρα, κατασπαταλούν πολύτιμο έδαφος και πόρους και αποτελούν την πηγή των σοβαρότερων περιβαλλοντικών ζητημάτων. Από τη στιγμή που οι σύγχρονες πόλεις γιγαντώθηκαν έγινε αντιληπτό ότι ο πιο επικίνδυνος εχθρός του ανθρώπου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Ο τόπος στον οποίο ζούν οι άνθρωποι, είτε είναι μεγάλες πόλεις είτε μικρά χωριά, χρειάζεται να προσεχθεί ιδιαίτερα κυρίως στο τομέα του περιβάλλοντος διότι η ποιότητα ζωής του εξαρτάται από αυτό. Στις ημέρες μας έχει κατανοηθεί πλήρως ότι η προτεραιότητα στη ζωή σχετίζεται όλο και περισσότερο με την προτεραιότητα στην πόλη και αυτή η διαπίστωση παραπέμπει στον ορθολογικό σχεδιασμό. Αυτό που ενδιαφέρει πλέον όλο και περισσότερο είναι οι τρόποι με τους οποίους θα μπορέσουν οι πόλεις να ανασυγκροτηθούν ώστε να απορροφήσουν την αστική ανάπτυξη και να μείνουν αειφόρες: πόλεις που θα προσφέρουν πολλαπλές ευκαιρίες ενώ ταυτόχρονα δεν θα θέτουν σε κίνδυνο τις μελλοντικές γενιές.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο χώρο των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, όπου τα προβλήματα της ρύπανσης, του συνωστισμού, της κυκλοφοριακής συμφόρησης, των υπέρμετρων αποστάσεων μεταξύ τόπου κατοικίας και εργασίας, η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και η εξάντληση των φυσικών πόρων έχουν επιφέρει σοβαρή διαταραχή στην ισορροπία των οικοσυστημάτων. Η πόλη είναι μια πολύπλοκη και ευμετάβλητη σχέση μεταξύ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και του περιβάλλοντος-τόπου. Αναζητώντας το μοντέλο της αειφόρου πόλης ερμηνεύουμε και ανακαλύπτουμε εκ νέου το μοντέλο της πολυλειτουργικής και πυκνοκατοικημένης πόλης, που για χρόνια είχε κατηγορηματικά απορριφθεί, καθότι έχει πλέον περίτρανα αποδειχθεί ότι μπορεί να αποφέρει άμεσα οικολογικά και κοινωνικά οφέλη με κάποιους όρους όμως. Αυτό συνεπάγεται βεβαίως έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό, όπου η ενέργεια και εν γένει οι φυσικοί πόροι θα χρησιμοποιούνται με ορθολογικό τρόπο, θα ελαχιστοποιούνται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και θα περιορίζεται η ρύπανση. Η σύγχρονη συμπαγής αειφόρος πόλη προϋποθέτει ένα σχεδιασμό όπου οι κοινότητες θα ευημερούν και η κινητικότητα θα αυξάνεται και ο άνθρωπος θα κινείται με μέσα μαζικής μεταφοράς, θα περιβάλλεται από όμορφους και κατάλληλα διαμορφωμένους ελεύθερους δημόσιους χώρους, θα κινείται σε πεζόδρομους ειδικά σχεδιασμένα για τον πεζό για να απολαμβάνει την πόλη και να έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται. Αυτή είναι η έννοια της συμπαγούς-αειφόρους πόλης που θα αναπτύσσεται γύρω από σημαντικά κέντρα κοινωνικών και εμπορικών δραστηριοτήτων που βρίσκονται σε σημεία συνάντησης και σύνδεσης των μέσων μαζικής μεταφοράς και γύρω από αυτά αναπτύσσονται οι συνοικίες και οι γειτονιές, όπου η κάθε μία διαθέτει το δικό της πάρκο και δικούς της δημόσιους χώρους, που φιλοξενούν συγκεκριμένες δημόσιες και ιδιωτικές δραστηριότητες. Η συμπαγής πόλη περιορίζει τη σπατάλη ενέργειας σε κάθε επίπεδο,χρησιμοποιεί τις ΑΠΕ καθώς και τα απόβλητα της πόλης για να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες μιας πόλης.

Μια συμπαγής πόλη με λιγότερους δρόμους για τα αυτοκίνητα και περισσότερους ελεύθερους χώρους για τους ανθρώπους παρουσιάζει πολλά οικολογικά πλεονεκτήματα: Ο τόπος περιλαμβάνει περισσότερα πάρκα, κήπους, δένδρα, φυτεμένες επιφάνειες προσφέρουν στην πόλη και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο μια φύτευση που τον σκιάζουν, τον δροσίζουν και συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ιδιαίτερα ευνοϊκού μικροκλίματος που μπορεί να μειώσει κατά δύο (2) τουλάχιστον βαθμούς τη θερμοκρασία της πόλης κάνοντας πιο άνετη τη διαβίωση για τους κατοίκους. Το τοπίο και η φύτευση παίζουν επίσης ένα θετικό ψυχολογικό ρόλο ιδιαίτερα σημαντικό για την ίδια την πόλη και μπορεί να φιλοξενήσει μια μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας.

4. Κοπεγχάγη

Η Κοπεγχάγη είναι η πρωτεύουσα και πολυπληθέστερη πόλη της Δανίας, με αστικό πληθυσμό 1.280.371 κατοίκους και πληθυσμό μητροπολιτικής περιοχής 2.016.285 κατοίκους. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού Σγιέλαν, 42 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Μάλμε της Σουηδίας και 164 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Οντένσε.

Ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα, αρχικά ως ψαροχώρι των Βίκινγκ, και έγινε πρωτεύουσα της Δανίας στις αρχές του 15 ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, υπό τη βασιλεία του Κρίστιαν Δ', αναπτύχθηκε σε σημαντικό περιφερειακό κέντρο, εδραιώνοντας τη θέση της ως πρωτεύουσα της Δανίας και της Νορβηγίας.

Από το 2000 και μετά, η Κοπεγχάγη είχε σημαντική αστική και πολιτιστική ανάπτυξη, η οποία διευκολύνθηκε από επενδύσεις στα ιδρύματα και τις υποδομές της. Η πόλη είναι το πολιτιστικό, οικονομικό και κυβερνητικό κέντρο της Δανίας και ένα από τα κύρια οικονομικά κέντρα της Βόρειας Ευρώπης. Το 2012 ήταν τρίτη πόλη στον κόσμο ως προς τα ακαθάριστα έσοδα.

Παρότι πόλη του Βορρά, ωφελείται από τις κλιματικές συνθήκες που δημιουργεί το γνωστό ρεύμα Golf Stream, το οποίο φέρνει ζεστό νερό από τον Ατλαντικό Ωκεανό, προκαλώντας μέσες θερμοκρασίες περίπου 5 βαθμούς υψηλότερες απ’ ότι θα αναμενόταν για το γεωγραφικό πλάτος της πόλης. Η θερμοκρασία το καλοκαίρι φτάνει έως και τους 30βαθ C.

Το 2014 αναδείχθηκε Πράσινη Πρωτεύουσα της Ευρώπης δίνοντας η διάκριση αυτή τα εύσημα στα υψηλά περιβαλλοντικά στάνταρντ της Κοπεγχάγης και στην δέσμευσή της σε φιλόδοξους πράσινους περιβαλλοντικούς στόχους.

Η Κοπεγχάγη είναι, ήδη εδώ και χρόνια, γνωστή ως μία από τις πλέον περιβαλλοντικά φιλικές και «πράσινες» πόλεις, χάρη στον προωθημένο στρατηγικό σχεδιασμό των δημοτικών αρχών, την υποστήριξη από το εθνικό θεσμικό πλαίσιο και τη συμμετοχή των κατοίκων της στις αποφάσεις για το μέλλον της πόλης τους.

Είναι μια πόλη που περιβάλλεται και διατρέχεται από το νερό. Έχοντας αρκετές γέφυρες που ενώνουν τους διάφορους τομείς της πόλης, το αστικό τοπίο χαρακτηρίζεται από πάρκα, μονοπάτια και προκυμαίες. Διαθέτει 8 χιλιόμετρα με αμμώδεις παραλίες, σε απόσταση μισής ώρας με το ποδήλατο. Οι επενδύσεις σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων έχουν βελτιώσει την ποιότητα των υδάτων στο λιμάνι και στα κανάλια της πόλης σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κολύμπι. Με πρωτοποριακό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, πολλές δημόσιες (ελεύθερες, φυσικά) πισίνες στα λιμάνια και τα κανάλια της πόλης προσφέρουν όχι μόνο χώρο άθλησης για το καλοκαίρι σε χιλιάδες πολίτες, ακριβώς μπροστά στα σπίτια τους, αλλά και κοινωνικής επαφής, happenings, περιπάτου, χαλάρωσης.

Ως προς τις μεταφορές διαθέτει ένα καλά οργανωμένο δίκτυο δημόσιας συγκοινωνίας, ένα δίκτυο πεζοδρόμων στο κέντρο της πόλης και ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων σχεδόν σε κάθε δρόμο, που διευκολύνουν τους κατοίκους να επιλέγουν περιβαλλοντικά φιλικούς τρόπους μετακίνησης στην πόλη. Η πόλη διαθέτει περίπου 400 χιλ ποδηλατοδρόμων. Το 1995 ξεκίνησε ένα από τα πρώτα προγράμματα δωρεάν διάθεσης ποδηλάτων και σήμερα η ποδηλασία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής ζωής των πολιτών και των επισκεπτών, με απτά αποτελέσματα στον περιορισμό των αέριων ρύπων και του θορύβου. Το 52% των κατοίκων ισχυρίζεται ότι το ποδήλατο είναι το κύριο μέσο μετακίνησής του.

Όλα ξεκίνησαν πριν από 30 χρόνια περίπου, μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, όταν ο Δήμος της πόλης αντιλήφθηκε πως η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Το κέντρο της πόλης βρισκόταν υπό διάλυση: άπειρα αυτοκίνητα, ηχορύπανση, μόλυνση του περιβάλλοντος, τροχαία ατυχήματα, ερήμωση περιοχών, αποξένωση. Καταστήματα έκλειναν, τα δημοτικά έσοδα μειώνονταν και ο κίνδυνος πτώχευσης ήταν κοντά. Αρχικά, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες υποδομές για το ποδήλατο και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, έτσι ώστε να μειωθεί η χρήση των αυτοκινήτων. 

Το «θαύμα» της Κοπεγχάγης πήρε δεκαετίες για να γίνει και τα είχε όλα: λάθη και διορθωτικές ενέργειες, διαμαρτυρίες πολιτών για την ακαταστασία και την αναγκαστική αλλαγή των συνήθειών τους. Σήμερα η προτεραιότητα δίνεται πλέον στις ποδηλατικές υποδομές. Ποδηλατόδρομοι μονής ροής με δύο λωρίδες κυκλοφορίας που καθαρίζονται αμέσως όταν χιονίζει, ρυθμισμένα φανάρια για να διατηρείται μια σταθερή ταχύτητα 20 περίπου χιλιομέτρων μέχρι να φτάσεις στο κέντρο της πόλης και έργα όπως το «Cykelslangen» ή «Ποδηλατικό Φίδι» το οποίο ελίσσεται με άνεση πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχουν αλλάξει ριζικά την ταυτότητα της Κοπεγχάγης.

Επίσης, το Μετρό της πόλης με δύο γραμμές ξεκίνησε μεταξύ των ετών 2002 και 2007 και λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο. Το 2008 χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς ως το καλύτερο του κόσμου. Στόχος της πόλης είναι να αναπτύξει ένα καλά οργανωμένο σύστημα μεταφορών, που θα δίνει στους κατοίκους τη δυνατότητα να μετακινούνται εύκολα, με διαφορετικά μέσα δημόσιας συγκοινωνίας. Το Σχέδιο Δράσης για την Πράσινη Κινητικότητα, προκειμένου να αποθαρρύνει τη χρήση ιδιωτικών μέσων, περιλαμβάνει τη θέσπιση τελών κυκλοφορίας στην πόλη για τη μείωση των ρύπων στο αστικό περιβάλλον.

Το Σχέδιο για το Κλίμα διαμορφώθηκε σε στενή συνεργασία με τις επιχειρήσεις, τους κατοίκους και τα ερευνητικά ινστιτούτα. Οι κάτοικοι είναι εξαιρετικά πρόθυμοι να το υποστηρίξουν μέσω της χρήσης ποδηλάτων, της μείωσης των οικιακών απορριμμάτων, της εγκατάστασης ηλιακών πάνελ και της υιοθέτησης ενός τρόπου ζωής ενεργειακά αυτάρκη. Σε ανταπόδοση μπορούν να προσμένουν καλύτερη ποιότητα ζωής και περισσότερη οικονομία στους λογαριασμούς ηλεκτρικού και θέρμανσης κάθε χρόνο.

Η σχέση της Κοπεγχάγης, τόσο με τους χώρους πρασίνου όσο και με τη θάλασσα είναι καθοριστική. Σήμερα το 96% των κατοίκων ζει σε απόσταση 15 λεπτών από χώρο πρασίνου ή νερού και γίνεται προσπάθεια να βελτιωθεί η πρόσβαση σε τέτοιου είδους χώρους, με σκοπό την αναψυχή. Τα πάρκα φιλοξενούν πλήθος δραστηριοτήτων και υπαίθριων εκδηλώσεων από συναυλίες και περιοδικές εκθέσεις, έως παρελάσεις καρναβαλιού και επετειακούς εορτασμούς. Ακόμη και τα κοιμητήρια αποτελούν σημαντικούς χώρους πρασίνου και είναι ανοικτά στο κοινό, φιλοξενώντας πιο ήσυχες δραστηριότητες, όπως ηλιοθεραπεία, διάβασμα και περισυλλογή. Ο θεσμός του «ενεργού οικοδομικού τετραγώνου» επιτρέπει στους ενεργούς πολίτες να μεταμορφώσουν κυριολεκτικά τη ζωή τους, δημιουργώντας στους κενούς ακάλυπτους χώρους ανάμεσα στις παλιές πολυκατοικίες, μικρά πάρκα με δέντρα, χλοοτάπητες, παιδικές χαρές, χώρους ανάπαυσης, αναψυχής και συγκεντρώσεων. Εκεί οι ένοικοι συνευρίσκονται και λειτουργούν ως γειτονιά.

Κανένα σημείο της πόλης δεν απέχει περισσότερο από 9 χιλιόμετρα από τη θάλασσα, που οι κάτοικοι αγαπούν και απολαμβάνουν. Οι πολυάριθμες παραλίες και τα πάρκα τους είναι φυσικά ανοικτές και ελεύθερες για όλους. Πριν μάλιστα από 2 χρόνια ολοκληρώθηκε η κατασκευή ενός τεχνητού νησιού - παραλίας σε απόσταση μόλις 5 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης, που προσφέρει ελεύθερα 4,6 χιλιόμετρα αμμώδους παραλίας και φυσικό θαμνότοπο, πάρκα, χώρους άθλησης, συναυλιών, εστίασης, μια μικρή μαρίνα, έργο που ήδη αποδίδει και ως προς τον τουρισμό της πόλης. Επίσης το πρώτο θαλάσσιο αιολικό πάρκο της Κοπεγχάγης ήταν συνεταιριστικό. Οι κάτοικοι της πόλης είναι τόσο περήφανοι γι' αυτό (όπως και γενικά για τα επιτεύγματα της χώρας τους στον τομέα της αιολικής ενέργειας), ώστε όχι μόνο δεν το θεωρούν όχληση, αλλά και το έχουν εντάξει στα αξιοθέατα της πόλης που μπορεί να επισκεφθεί κανείς με καραβάκι.

Η Κοπεγχάγη θεωρείται η πιο καθαρή ευρωπαϊκή πόλη, διότι έχει πετύχει να δημιουργήσει ένα πετυχημένο σύστημα διαχωρισμού, συλλογής και ανακύκλωσης των απορριμμάτων που θεωρείται από τα καλύτερα του κόσμου. Περίπου το 58% των αποβλήτων ανακυκλώνονται, 40% χρησιμοποιείται ως καύσιμο για το δίκτυο τηλεθέρμανσης της πόλης και λιγότερο από 2% οδηγούνται σε ΧΥΤΑ (από 44% που είχε το 1988). Οι αντιλήψεις των κατοίκων έχουν αλλάξει λόγω των εκστρατειών ενημέρωσης που διοργανώνονται κατά καιρούς αλλά και των κινήτρων που τους προσφέρονται. Στα σουπερ-μάρκετ λειτουργούν μηχανήματα ανακύκλωσης που επιβραβεύουν τους πολίτες με ένα μικρό αντίτιμο. Τώρα, οι δημότες αντιμετωπίζουν τα απόβλητα ως μια ακόμα πηγή που η πόλη μπορεί να εκμεταλλευτεί επιτυχώς. Η μέθοδος που έχει επιλεγεί για τη διάθεση των οικιακών απορριμμάτων είναι η αποτέφρωση. Η θερμότητα που παράγεται από την καύση χρησιμοποιείται για τηλεθέρμανση και παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.

Η Κοπεγχάγη έχει θέσει περιβαλλοντικούς στόχους, ώστε να γίνει πόλη με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα το 2025. Εργάζεται εντατικά με πρωτοβουλίες και επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες, προκειμένου να γίνει μία οικολογική μητρόπολη με το καλύτερο αστικό περιβάλλον στον κόσμο, ένας μοναδικός στόχος που κάνει την πρωτεύουσα της Δανίας πρότυπο για τις άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις.

Αυτό σημαίνει να μειώσει στο ελάχιστο τις εκπομπές άνθρακα και να αντισταθμίσει όποιες εκπομπές παραμένουν, με άλλες πρωτοβουλίες και δράσεις. Σήμερα η πόλη παράγει περίπου 1,8 εκ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο, 25% μειωμένο σε σχέση με το 1990, παρά τη μεγάλη ανάπτυξη της πόλης. Χάρη σε μέτρα όπως, η αντικατάσταση του κάρβουνου με βιομάζα στις μονάδες παραγωγής ενέργειας και στο σύστημα θέρμανσης της πόλης, καθώς και η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε συνδυασμό με κανονισμούς αυστηρότερους και από αυτούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι εκπομπές αναμένεται να περιοριστούν σε 1,2 εκ. τόνους έως το 2025. Πάνω από 20% των αναγκών ενέργειας της Κοπεγχάγης προέρχεται από ΑΠΕ με στόχο να φθάσει το 100% έως το 2050. Ειδικά στην αιολική ενέργεια, όπου η Δανία θεωρείται κορυφαία χώρα παγκοσμίως, αναπτύσσονται συνεχώς νέες τεχνολογίες.

Οι στόχοι της Κοπεγχάγης για το 2025 συνοψίζονται στα παρακάτω συγκριτικά με το 2010: 20% μείωση της κατανάλωσης για θέρμανση με μηδενικές εκπομπές άνθρακα και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνεμο, τη βιομάζα, τα ηλιακά συστήματα και παραγωγή βιοαερίου από τα οργανικά απόβλητα, μείωση της ημερήσιας κατανάλωσης νερού σε 100 λίτρα ανά άτομο, 75% των μετακινήσεων πεζή, με ποδήλατο ή με δημόσια μέσα, δημόσιες συγκοινωνίες μηδενικών εκπομπών άνθρακα, 40% μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα δημόσια κτίρια ,όλα τα νέα κτίρια πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές για την αξιολόγησή τους στην Κατηγορία Χαμηλής Ενέργειας (ανακύκλωση του νερού της βροχής, πράσινες στέγες, αποδοτικές λύσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων), εγκατάσταση 60.000 τμ ηλιακών πάνελ στα δημοτικά κτίρια κτλ.

Η Κοπεγχάγη υποστηρίζει τις επενδύσεις στην πράσινη ανάπτυξη και την πράσινη καινοτομία, με αποτέλεσμα την αύξηση της απασχόλησης στους αντίστοιχους τομείς και την παροχή πρόσφορου εδάφους για την ανάπτυξη καινοτόμων ιδεών και σχεδίων, δημιουργώντας ταυτόχρονα έως 36.000 νέες θέσεις εργασίας. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης ο κλάδος διατήρησε την ανάπτυξή του στα επίπεδα του 8% το χρόνο, σε σχέση με το 1,1% της συνολικής οικονομίας.

Το πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, πραγματοποιεί συνεχώς έρευνες σε θέματα βιοποικιλότητας και ηλιακής ενέργειας. Ο δήμος από την πλευρά του πραγματοποιεί εργαστηριακούς ελέγχους για το υδρογόνο, την ηλεκτρική ενέργεια και τα βιοκαύσιμα στα αυτοκίνητα με στόχο μέχρι το 2020, το 85% των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς να λειτουργούν με ηλεκτρισμό ή υδρογόνο.

Για να πετύχει τους στόχους της, η Κοπεγχάγη έχει εγκρίνει μία νέα στρατηγική πράσινης ανάπτυξης, η οποία προσβλέπει να καταστήσει την Κοπεγχάγη το πρωτοποριακό δοκιμαστικό έδαφος για νέες πράσινες λύσεις. Ο στόχος είναι να χρησιμοποιηθεί η πόλη ως ζωντανό εργαστήριο για νέες πράσινες λύσεις σε συνεργασία με ιδιωτικές εταιρίες και ερευνητικά ινστιτούτα. Επίσης να εξαπλωθεί η ορατότητα των λύσεων που δοκιμάζονται και παρουσιάζονται στην Κοπεγχάγη προωθώντας την πόλη σα διεθνή «βιτρίνα» για έξυπνες πράσινες λύσεις. Για το λόγο αυτό παρέχει πρόσβαση σε μια ποικιλία περιουσιακών στοιχείων της πόλης, για λόγους δοκιμών και παρουσίασης. Οι εταιρίες μπορούν να επιλέξουν ποια μέρη επιθυμούν στην αίτηση πχ. Κτίρια, δρόμους, ποδηλατόδρομους ή πάρκα.

Στην Κοπεγχάγη έχουν την έδρα τους αρκετές διεθνείς εταιρείες. Πολλές ξένες επιχειρήσεις τεχνολογιών αιχμής επιλέγουν την Κοπεγχάγη ως τόπο εγκατάστασης, παρά το αυξημένο κόστος ζώής , την υψηλή φορολογία και την απουσία κινήτρων επιδοτήσεων κ.ο.κ., διότι πρόσφέρει ελκυστικό περιβάλλον διαβίωσης στα στελέχη τους, γειτνίαση με άλλες δυναμικές επιστημονικές και ερευνητικές επιχειρήσεις, και ελάχιστη γραφειοκρατική επιβάρυνση. Επίσης η πόλη έχει επιτυχημένα επιχειρηματικά συγκροτήματα σε διάφορους τομείς καινοτομίας όπως η τεχνολογία πληροφορικής, η βιοτεχνολογία, η φαρμακοβιομηχανία και η καθαρή τεχνολογία. Η σημασία του τουριστικού τομέα στην οικονομία της Κοπεγχάγης αυξάνεται συνεχώς, φτάνοντας σε νέο μέγιστο το 2016 για έκτη συνεχόμενη χρονιά. Ο αριθμός των διανυκτερεύσεων έφτασε τα 8.1 εκατομμύρια, αύξηση 25% από το 2008. Ο αριθμός των επιβατών που επισκέφτηκαν την πόλη αεροπορικώς ή με πλοίο αυξήθηκαν κατά πολύ ενώ ο συνεδριακός τουρισμός απέδωσε 1,2 δισεκατομμύρια δανικές κορόνες με σύνολο 57 συνέδρια ανά έτος.

Προτεραιότητα της πόλης είναι το ‘ευ ζην’ των κατοίκων της και των επισκεπτών της ώστε να νιώθουν απόλυτη ασφάλεια όταν ποδηλατούν και περπατούν στο κέντρο, να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους δημόσιους χώρους, να μπορούν να εργάζονται και να εκπαιδεύονται σε χώρους με ελάχιστη ηχορύπανση, να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε βιολογικά τρόφιμα και να αυξήσει τον τουρισμό της ως μία από τις «Πράσινες» πόλεις του κόσμου.

5. Συμπεράσματα

Ο τόπος είναι συνυφασμένος με τον άνθρωπο και την φύση. Επηρεάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις δραστηριότητες του ανθρώπου και οι επιπτώσεις τις αντανακλώνται στην ίδια τη φύση. Ο κάθε τόπος δημιουργεί τα δικά του χαρακτηριστικά και την δική του ταυτότητα. Για την ανάδειξή του χρειάζεται, όπως παρατηρήθηκε, στο επιτυχημένο παράδειγμα της Κοπεγχάγης να βασιστεί στην αστική αειφόρο ανάπτυξη ώστε να αναδείξει περισσότερο τα πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Ο αειφόρος σχεδιασμός οφείλει πλέον να εξασφαλίζει ότι όλα τα νέα έργα θα είναι στρατηγικά χωροθετημένα, θα μπορούν να εξυπηρετηθούν από τις δημόσιες συγκοινωνίες και θα σέβονται το φυσικό περιβάλλον (βιοποικιλότητα, υγεία, περιβαλλοντικός κίνδυνος), ότι θα χαρακτηρίζεται από επαρκή πυκνότητα και ένταση δραστηριότητας και χρήσης, ώστε υπηρεσίες όπως οι δημόσιες συγκοινωνίες να είναι βιώσιμες και αποδοτικές, ενώ ταυτόχρονα θα επιδιώκει την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας περιβάλλοντος διαβίωσης. Παράλληλα οφείλει να διαθέτει χώρους πρασίνου για βελτιστοποίηση της οικολογικής ποιότητας της αστικής περιοχής (βιοποικιλότητα, μικροκλίμα και ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα) και υψηλής ποιότητας και καλά σχεδιασμένη υποδομή (υπηρεσίες δημοσίων συγκοινωνιών, οδοί, διαδρομές και ποδηλατόδρομοι), ώστε να προάγει την ευχέρεια πρόσβασης, ιδιαίτερα για τις μειονεκτούσες κοινότητες και να υποστηρίζει ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής δραστηριότητας.

Στο πλαίσιο αυτό τα κράτη μέλη οφείλουν να θεσπίσουν κίνητρα που θα ενθαρρύνουν τον αειφόρο πολεοδομικό σχεδιασμό, παραδείγματος χάριν αποθαρρύνοντας την αξιοποίηση παρθένων εκτάσεων και να υιοθετήσουν στρατηγικές και πολιτικές για τις αστικές περιοχές που θα συνδέονται με τις περιφερειακές και εθνικές στρατηγικές, ώστε να εξασφαλιστεί η συνοχή τους και αποφευχθεί η υπονόμευση των τοπικών πρωτοβουλιών.

Το παράδειγμα της Κοπεγχάγης δείχνει τον δρόμο για το πως μπορεί μία πόλη να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της και των επισκεπτών της και να το εκμεταλλευτεί στο έπακρο ως Μάρκετιγκ τόπου για την ανάδειξή της σε σημαντικό τουριστικό προορισμό.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

• Αγγελίδης Μ. (2004), Αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα.
• Αγγελίδης Μ. (2000), Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη, Συμμετρία, Αθήνα.
• Αθανασίου, Ε. (2001), Η αστική βιωσιμότητα ως ‘οικουμενικό σχέδιο ’, Τόπος Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης Σχεδιασμού και Περιβάλλοντος, Τεύχος 17, 31-48.
• Αραβαντινός Α., Πολεοδομικός σχεδιασμός για την βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Συμμετρία, Αθήνα, 1997.
• Βλαστός Θ., Μηλάκης Δ., (2006), «Πολεοδομία VSΜεταφορές», Αθήνα
• Βλαστός Θ., Πολύζος Ι., (1999) «Πολιτικές για το αστικό περιβάλλον - Η Ευρωπαϊκή εμπειρία», Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα
• Δέφνερ Α. και Καραχάλης, Ν. (επ.) (2001) Marketing και Branding Τόπου: Η Γιεθνής και η Ελληνική Πραγματικότητα, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1996), Ευρωπαϊκές Βιώσιμες πόλεις, ΧΙ Γενική Διεύθυνση, Βρυξέλλες. ΥΠΕΧΩΔΕ (2000), Έκθεση Γενικού Πλαισίου Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, Αθήνα.

Ξενόγλωσση

• Arup (2014) “Copenhagen: Solutions for sustainable cities”, state of green, Carbon Neutral by 2025
• Busck A., Primdahl J., (2006), “The Copenhagen region - development outside the finger”, Geografisk Institute, Copenhagen Cahasan P., Clark A. F., (n.d.), “Copenhagen, Denmark. Five Fingers Plan” 
• City of Copenhagen, Building and Construction Administration, Roads and Parks Department, (2002), “Cycle policy 2002 - 2012”, Copenhagen City of Copenhagen, Finance Committee, Center for urban development, (2005), “City development strategy”, Copenhagen 
• European Environment Agency, (2006), “Urban Sprawl in Europe: The ignored challenge”, Joint Research Centre
• Girardet, H. (1992) The Gaia Atlas of Cities: New directions for sustainable urban living, London:Gaia Books.
• LSE cities (2013) “Copenhagen Green Economy Leader Report", international centre at the London School of Economics and Political Science.

*Δεύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου, Λάρισα 31 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017